What is schizophrenia? - Anees Bahji

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Schizophrenia was first identified more than a century ago,

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါကို ပထမဆုံး ဖော်ထုတ်ခဲ့တာကတော့ ရာစုတစ်စုကျော်ကပါ။

but we still don’t know its exact causes.

ဒါပေမဲ့ ၎င်းရဲ့ တိကျတဲ့ အကြောင်းရင်းတွေ ကိုတော့ မသိကြသေးပါဘူး။

It remains one of the most misunderstood and stigmatized illnesses today.

ယနေ့ အဓိပ္ပာယ်ကောက်အလွဲဆုံး၊ကဲ့ရဲ့အခံရဆုံး စိတ်မကျန်းတွေထဲက တစ်ခုအဖြစ် ကျန်နေပါတယ်။

So, let’s walk through what we do know— from symptoms to causes and treatments.

ဒီတော့ လက္ခဏာတွေကနေ အကြောင်းရင်းတွေ၊ကုသ မှုမှုတွေအထိ သိတာကို ခ​ြ​ေရာကောက်ရအောင်။

Schizophrenia is considered a syndrome,

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါကို ရောဂါလက္ခဏာစုတစ်စုလို့သတ်မှတ်တယ်။

which means it may encompass a number of related disorders

ဆိုလိုတာက တူညီတဲ့ လက္ခဏာတွေ ရှိပေမဲ့ အကြောင်းရင်းမျိုးစုံရှိတဲ့

that have similar symptoms but varying causes.

များစွာသော သက်ဆိုင်ရာ ရောဂါဖြစ်မှုတွေ ပါဝင်နိုင်လောက်တာပါ။

Every person with schizophrenia has slightly different symptoms,

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါရှင်တိုင်းမှာ အနည်းငယ် ခြားနားတဲ့ လက္ခဏာတွေရှိပြီး

and the first signs can be easy to miss— subtle personality changes, irritability,

ပထမ လက္ခဏာတွေက သိမ်မွေ့တဲ့ ပင်ကိုစရိုက် အပြောင်းအလဲတွေကို လွတ်သွားဖို့ လွယ်ပါတယ်၊

or a gradual encroachment of unusual thoughts.

ကသိကအောက်ဖြစ်မှု(သို့) တစ်မူထူးတဲ့ အတွေးတွေရဲ့ မသိမသာ စွက်ဖက်မှုတစ်ခုပါ။

Patients are usually diagnosed after the onset of psychosis,

အမြဲလိုလို ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ဝေဒနာ ရပြီးနောက် ရောဂါတွေ့ရှိရတဲ့ ဝေဒနာရှင်တွေက

which typically occurs in the late teens or early twenties for men

ပုံမှန် ဖြစ်ပွားတာက ဆယ်ကျော်သက် နှောင်း ပိုင်းနဲ့ နှစ်ဆယ်စွန်း အမျိုးသားတွေနဲ့

and the late twenties or early thirties for women.

နှစ်ဆယ်နှောင်းပိုင်းနဲ့ သုံးဆယ်စွန်း အမျိုးသမီးတွေပါ။

A first psychotic episode can feature delusions, hallucinations,

ပထမဆုံး စိတ်ဝေဒနာဖိစီးတဲ့ ဖြစ်ရပ်တစ်ခုမှာ ယုံမှားလွန်ခြင်း၊ အာရုံခြောက်ခြားခြင်းနဲ့

and disordered speech and behavior.

ကမောက်ကမ ပြောဆိုမှုနဲ့ အမူအရာ
 ကိုအသားပေးနိုင်တယ်။

These are called positive symptoms,

ဒါတွေကို အပြုသဘော လက္ခဏာတွေလို့ ခေါ်တယ်။

meaning they occur in people with schizophrenia

ဆိုလိုတာက ဒါတွေက စိတ်ကစဉ့်ကလျား

but not in the general population.

ရောဂါသည်တွေမှာ ဖြစ်ပေါ်ပေမဲ့ သာမန်လူတွေမှာ မဖြစ်ပါဘူး။

It’s a common misperception that people with schizophrenia

ဒါတွေက ကစဉ်ကလျားရောဂါ သည်တွေဟာ ပင်ကိုစရိုက်စုံရှိတယ်ဆိုတဲ့

have multiple personalities,

ဖြစ်နေကျ နားလည်လွဲမှုတစ်ခုဆိုပေမဲ့

but these symptoms indicate a disruption of thought processes,

ဒီလက္ခဏာတွေက အခြားပင်ကိုစရိုက်ရဲ့ သရုပ်သကန်ဆိုတာထက်

rather than the manifestation of another personality.

အတွေးလုပ်ငန်းစဉ်တွေရဲ့ အလျဉ်ပြတ်မှုတစ်ခုကို ညွန်ပြတာပါ။

Schizophrenia also has negative symptoms,

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါဟာလည်း အပျက်သဘော လက္ခဏာတစ်ခုပါ။

these are qualities that are reduced in people with schizophrenia,

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါသည်တွေမှာ လျော့သွားတဲ့ အရည်အသွေးတွေက

such as motivation, expression of emotion, or speech.

လှုံ့ဆော်မှု၊ ခံစားချက်(သို့) အပြောရဲ့ ထုတ်ဖော်မှုမျိုးတွေပါ။

There are cognitive symptoms as well, like difficulty concentrating,

ဒါတွေက အာရုံစိုက်ခြင်း သတင်းအချက်အလက် မှတ်မိခြင်းနဲ့

remembering information, and making decisions.

ဆုံးဖြတ်ချက်ချရာ ခက်ခဲမှုလိုမျိုး သိမှတ်မှု လက္ခဏာတွေ အပါအဝင်ပါ။

So what causes the onset of psychosis?

ဒီတော့ ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ဝေဒနာ သင့်စေတဲ့ အကြောင်းအရင်းတွေက ဘာလဲ။

There likely isn’t one single cause, but a combination

ဖြစ်နိုင်တာက တစ်ခုတည်းမဟုတ်ဘဲ ဒါကို ပံပိုးပေးတဲ့ မျိုးရိုးဗီဇနဲ့

of genetic and environmental risk factors that contribute.

ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ဘေးဖြစ်စေတဲ့ အကြောင်းအရင်းတွေရဲ့ ပေါင်းစပ်မှုပါ။

Schizophrenia has some of the strongest genetic links of any psychiatric illness.

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါမှာ အခြားစိတ်ရောဂါရဲ့ အခိုင်မာဆုံး ဗီဇဆက်နွယ်မှုတချို့ရှိတယ်။

Though about 1% of people have schizophrenia,

လူတွေရဲ့ ၁% ခန့််မှာ စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါရှိပေမဲ့

children or siblings of people with schizophrenia are ten times likelier

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါသည်တွေရဲ့ ကလေးတွေနဲ့ မောင်နှမတွေဟာ ဒီရောဂါဖြစ်ဖို့

to develop the disease,

ဆယ်ဆ ဖြစ်နိုင်ခြေပိုများပြီး

and an identical twin of someone with schizophrenia

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါသည်ရဲ့ အမြွှာပူးဟာ ထိခိုက်ခံရဖို့

has a 40% chance of being affected.

အခွင့်အလမ်း ၄၀% ရှိတယ်။

Often, immediate relatives of people with schizophrenia

မကြာခဏ စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါသည်တွေရဲ့ ဆွေမျိုးရင်းတွေဟာ

exhibit milder versions of traits associated with the disorder—

ဒီရောဂါနဲ့ ဆက်စပ်တဲ့ လက္ခဏာတွေရဲ့ ပိုသိမ်မွေ့တဲ့ ပုံစံတွေ ပြသကြပေမဲ့

but not to an extent that requires treatment.

ကုသမှု လိုအပ်တဲ့ အတိုင်းအတာ တစ်ခုတော့ မဟုတ်ဘူး။

Multiple genes almost certainly play a role,

ဗီဇမျိုးစုံဟာ ကဏ္ဍတစ်ခုအဖြစ် သေချာပေါက်နီးပါး ပါဝင်ပေမဲ့

but we don’t know how many, or which ones.

ဘယ်လောက်လဲ၊ ဘယ်ဟာတွေလဲ ဆိုတာတွေ ကျွန်ုပ်တို့ မသိကြပါဘူး။

Environmental factors like exposure to certain viruses in early infancy

အစောပိုင်း ကလေးဘဝမှာ ဗိုင်းရပ်စ်တချို့နဲ့ ထိတွေ့တာလို ဝန်းကျင် အကြောင်းရင်းတွေက

might increase the chance that someone will develop schizophrenia,

လူတစ်ယောက်မှာ စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါဖြစ်မယ့် အခွင့် ပိုတိုးစေလောက်ပြီး

and use of some drugs, including marijuana,

ဆေးခြောက်အပါအဝင် ဆေးတွေသုံးစွဲမှုက ကူးစက်လွယ်နိုင်တဲ့ တစ်ဦးချင်းတွေမှာ

may trigger the onset of psychosis

ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ရောဂါ သင့်ဖို့

in highly susceptible individuals.

အစပျိုးပေးလောက်တယ်။

These factors don’t affect everyone the same way.

ဒီအကြောင်းရင်းတွေဟာ လူတိုင်းကို အလားတူ မထိခိုက်စေဘူး။

For those with very low genetic risk,

ဗီဇဆိုင်ရာ ဘေးဖြစ်မှု နိမ့်တဲ့ လူတွေအတွက်

no amount of exposure to environmental risk factors

ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ဘေးသင့်မှုအတွက် မည်သည့် ပမာဏကမှ စိတ်ကစဉ့်ကလျား

will lead them to develop schizophrenia;

ရောဂါ ဖြစ်စေမှာ မဟုတ်ဘူး။

for those with very high risk, moderate additional risk might tip the balance.

ဘေးသင့်မှု မြင့်သူတွေအတွက် အပိုဘေးသင့်မှု အတန်အသင့်က ဟန်ချက်ကို စောင်းနိုင်တယ်။

The antipsychotic drugs used to treat schizophrenia have helped researchers

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါကို ကုသဖို့ သုံးတဲ့ စိတ်ဖီစီးမှု ရောဂါ ကာကွယ်ဆေးတွေက

work backwards to trace signatures of the disorder in the brain.

ဦးနှောက်ထဲက ရောဂါ လက္ခဏာတွေကို ခြေရာခံဖို့ နောက်ပြန်လုပ်ရာမှာ သုတေသီတွေကို ကူညီတယ်

Traditional antipsychotics block dopamine receptors.

အစဉ်အလာ စိတ်ဖီစီးမှု ရောဂါကာကွယ်ဆေး တွေက ဒိုပါမင် တုံ့ပြန်မှုတွေကိုတားဆီးတယ်။

They can be very effective in reducing positive symptoms,

ဒါတွေက ဦးနှောက်ရဲ့ သီးခြား တွေမှာရှိတဲ့ လမ်းကြောင်း ဒိုပါမင် လွန်ကဲမှုနဲ့

which are linked to an excess of dopamine in particular brain pathways.

ဆက်နွယ်နေတဲ့ အပြုသဘော လက္ခဏာတွေကို လျှော့ချရုမှာ အင်မတန် ထိရောက်နိုင်တယ်။

But the same drugs can make negative symptoms worse,

ဒါပေမဲ့ အလားတူဆေးတွေက အပျက်သဘော လက္ခဏာတွေ ပိုဆိုးအောင် လုပ်နိုင်ပြီး

and we’ve found that negative symptoms of schizophrenia may be tied

တွေ့ရှိရတာကတော့ စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါရဲ့ အပျက်သဘော လက္ခဏာတွေဟာ

to too little dopamine in other brain areas.

အခြားသော ဦးနှောက် ဧရီယာတွေထဲက နည်းလွန်းတဲ့ ဒိုပါမင်နဲ့ ဆက်နွယ်နေတာပါ။

Some people with schizophrenia show a loss of neural tissue,

စိတ်ကစဉ်ကလျား ရောဂါသည်တချို့ဟာ အာရုံကြော တစ်ရှူးဆုံးရှုံးမှုကို ပြသပြီး

and it’s unclear whether this atrophy is a result of the disease itself

ဒီအင်္ဂါသိမ်မှုက ရောဂါကိုယ်၌ရဲ့ ရလဒ်တစ်ခုလား(သို့) ဆေးကြောင့်ဖြစ်တဲ့

or drug-induced suppression of signaling.

အချက်ပြမှုရဲ့ ထိန်းချုပ်မှုလားဆိုတာတော့ မရှင်းလင်းဘူး။

Fortunately, newer generations of antipsychotics aim to address

ကံကောင်းတာက စိတ်ဖီစီးမှုရောဂါ ကာကွယ်ဆေးတွေရဲ့ပိုသစ်တဲ့ မျိုးဆက်တွေဟာ

some of these issues by targeting multiple neurotransmitters,

ဒိုပါမင်အပြင် ဆီရိုတွန်နင်လို နာဗ်ကြော ဓာတုဒြပ်ပေါင်းစုံကို ပစ်မှတ်ထားရင်း

like serotonin in addition to dopamine.

ဒီပြဿနာတချို့ကို ဖြေရှင်းဖို့ရည်ရွယ်တာပါ။

It’s clear that no one transmitter system is responsible for all symptoms,

လက္ခဏာအားလုံးအတွက် တာဝန်ရှိတာက နာဗ်ကြော ဓာတုဒြပ်တစ်ခု မဟုတ်တာ ရှင်းပါတယ်။

and because these drugs affect signaling throughout the brain and body,

ဒီဆေးတွေက ဦးနှောက်နဲ့ ခန္ဓာကိုယ် တစ်လျှောက် အချက်ပြမှုကို သက်ရောက်လို့ပါ။

they can have other side effects like weight gain.

၎င်းတို့မှာ ကိုယ်အလေးချိန် တက်တာလို အခြားဘေးထွက် ဆိုးကျိုးတွေရှိနိုင်တယ်။

In spite of these complications, antipsychotics can be very effective,

ဒီထပ်တိုး ရောဂါသစ်တွေရှိပေမဲ့ စိတ်ရောဂါ ကာကွယ်ဆေးတွဟာ အင်မတန် ထိရောက်နိုင်ပါတယ်။

especially when combined with other interventions

အထူသဖြင့် သိမှတ်မှု အပြုအမူ ကုထုံးလို အခြား စွက်ဖက်မှုတွေနဲ့

like cognitive-behavioral therapy.

ပေါင်းစပ်တဲ့အခါပါ။

Electroconvulsive therapy, though it provides relatively short-lived relief,

လျှပ်စစ်ရှော့ရိုက် ကုထုံးဟာ ခဏတာ သက်သာမှုကို ပေးပေမဲ့

is also re-emerging as an effective treatment,

ပြန်လည် ပေါ်ထွန်းလာတဲ့ ထိရောက်တဲ့ ကုသမှုတစ်ခုလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

especially when other options have failed.

အထူးသဖြင့် အခြား ရွေးစရာတွေ မအောင်မြင်တဲ့အခါမှာပါ။

Early intervention is also extremely important.

အစောပိုင်း စွက်ဖက်မှုဟာလည်း အလွန်အမင်း အရေးပါပါတယ််။

After months or years of untreated psychosis,

ကုသမှုမရှိတဲ့ ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ရောဂါရဲ့ လတွေ၊ နှစ်တွေ ကြာအပြီးမှာ

certain psychoses can become embedded in someone’s personality.

တချို့စိတ်ရောဂါတွေဟာ လူတစ်ဦးရဲ့ ပင်ကိုစရိုက်မှာ စွဲခိုင်လာနိုင်ပါတယ်။

And yet, the dehumanizing stigma attached to this diagnosis

သို့ပေမည့် ဒီရောဂါရှာတွေ့နဲ့ တွဲဖက်ထားတဲ့ လူ့ဂုဏ်သိက္ခာ ကင်းမဲ့စေတဲ့ အမည်းစက်က

can prevent people from seeking help.

လူတွေကို အကူအညီတောင်းတာကနေ တားဆီးနိုင်တယ်။

People with schizophrenia are often perceived as dangerous,

စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရေဂါသည်တွေဟာ အန္တရာယ်ရှိတယ်လို့ မကြာခဏ ထင်မှတ်ခံရပေမဲ့

but are actually much more likely to be the victims of violence

တကယ်ကျတော့ အပြစ်ကျူးလွန်သူတွေဆိုတာထက် အကြမ်းဖက်မှုရဲ့ သားကောင်တွေဖြစ်ဖို့

than the perpetrators.

ဖြစ်နိုင်ခြေ ပိုများတယ်။

And proper treatment may help reduce the likelihood of violence

သင့်တော်တဲ့ ကုသမှုက စိတ်ကစဉ့်ကလျား ရောဂါနဲ့ ဆက်စပ်နေတဲ့ အကြမ်းဖက်မှု

associated with schizophrenia.

ဖြစ်နိုင်ခြေ လျော့ကျဖို့ ကူညီနိုင်လောက်တယ်။

That’s why education— for patients, their families, and their communities—

ဒါကြောင့် ဝေဒနာရှင်တွေ၊ သူတို့ရဲ့ မိသားစုတွေနဲ့ ရပ်ရွာတွေအတွက် ပညာပေးမှုက

helps erode the stigma and improves access to treatment.

ဒီအမည်းစက်ကို ပယ်ဖျက်ပြီး ကုသခွင့်ရမှုကို မြှင့်တင်ဖို့ ကူညီပေးတာပါ။