What is schizophrenia? - Anees Bahji

Translator: Ayan Organization Reviewer: Parikhan Ismail

Schizophrenia was first identified more than a century ago,

شیزۆفرێنیا پێش زیاتر لە سەدەیەك بەر لە ئێستا بۆ یەکەم جار ناسێنرا،

but we still don’t know its exact causes.

بەڵام هەتاکو ئێستا ئێمە هۆکارە تەواوەتیەکانی نازانین.

It remains one of the most misunderstood and stigmatized illnesses today.

وەکو یەکێک لە نەخۆشیە هەرە پشتگوێ خراو و لەکەدار کراوەکان ماوەتەوە تا ئەمڕۆ.

So, let’s walk through what we do know— from symptoms to causes and treatments.

کەواتە، با بەرەو ئەوە بڕۆین کە دەیزانین لە نیشانەکانەوە بۆ هۆکارەکان و چارەسەرەکان.

Schizophrenia is considered a syndrome,

شیزۆفرێنیا وەك نیشانەیەك دادەنرێت،

which means it may encompass a number of related disorders

واتا لەوانەیە چەند ژمارەیەك لە ناڕێکی بەیەکەوە بەستراو لەخۆ بگرێت

that have similar symptoms but varying causes.

کە نیشانەی چونیەکی هەیە بەڵام هۆکارەکانی جیاوازە.

Every person with schizophrenia has slightly different symptoms,

هەموو کەسێکی توشبووی شیزۆفرێنیا نیشانەی کەمی جیاوازی هەیە،

and the first signs can be easy to miss— subtle personality changes, irritability,

و یەکەم نیشانە دەکرێت بە ئاسانی نەپێکرێت گۆڕانی ورد لە کەسایەتی، توڕە بوون،

or a gradual encroachment of unusual thoughts.

یان زیادە ڕەوی کردنی پلە بە پلە لە بیرکردنەوەی نائاسایی.

Patients are usually diagnosed after the onset of psychosis,

نەخۆشەکان بە گشتی دوای سەرهەڵدانی یەک شێتی هۆشی دیاریدەکرێن،

which typically occurs in the late teens or early twenties for men

بە ئاسایی لە پیاواندا لە کۆتاییەکانی هەرزەکاری و سەرەتای ٢٠کانی تەمەن ڕودەدات

and the late twenties or early thirties for women.

و لە کۆتاییەکانی ٢٠کانی تەمەن و سەرەتای ٣٠کانی تەمەن لە ئافرەتاندا.

A first psychotic episode can feature delusions, hallucinations,

زنجیرەی یەکەمی نەخۆشیە دەروونیەکە دەکرێت خەیاڵ کردن و وڕێنە کردن لەخۆ بگرێت،

and disordered speech and behavior.

و ناڕێکی لە قسەکردن و هەڵسوکەوت.

These are called positive symptoms,

ئەوانە پێیان دەڵێن نیشانە ئەرێنیەکان،

meaning they occur in people with schizophrenia

واتە لەو کەسانەدا ڕوودەدەن کە شیزۆفرێنیایان هەیە

but not in the general population.

بەڵام لە دانیشتوانی گشتی نا.

It’s a common misperception that people with schizophrenia

ئەوە بە گشتی بۆ چوونێکی هەڵەیە کە توشبوانی شیزۆفرێنیا

have multiple personalities,

چەند جۆرە کەسایەتیەکیان هەیە،

but these symptoms indicate a disruption of thought processes,

بەڵام ئەو نیشانانە ئاڵۆزی لە کرداری بیرکردنەوە دەردەخات،

rather than the manifestation of another personality.

لە جیاتی خستنەڕووی کەسایەتیاکی دیکە.

Schizophrenia also has negative symptoms,

شیزۆفرێنیا لەهەمان کاتدا نیشانەی نەرێنیشی هەیە،

these are qualities that are reduced in people with schizophrenia,

ئەوانەش جۆرایەتین لە توشبووانی شیزۆفرێنیا کەم دەبێتەوە،

such as motivation, expression of emotion, or speech.

وەکو هاندەر، دەربڕینی سۆز، یان قسە کردن.

There are cognitive symptoms as well, like difficulty concentrating,

هەروەها نیشانەی درك پێکراویش هەیە، وەك قورسی لە سەرنجدان،

remembering information, and making decisions.

بیرهاتنەوەی زانیاریەکان، و بڕیاردان.

So what causes the onset of psychosis?

کەواتە چی دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی نەخۆشی دەروونی؟

There likely isn’t one single cause, but a combination

بە ئەگەری زۆرەوە تاکە هۆکارێك نییە، بەڵکو کۆمەڵەیەكن

of genetic and environmental risk factors that contribute.

لە جیناتی بۆماوەیی و هۆکاری ژینگەیی زیان بەخش.

شیزۆفرێنیا لە بەهێزترین بەستەری جیناتی هەیە لە چاو نەخۆشیە دەروونیەکانی تردا.

Schizophrenia has some of the strongest genetic links of any psychiatric illness.

Though about 1% of people have schizophrenia,

بیر لەوە بکەوە ١%ی خەڵك شیزۆفرێنیای هەبێیت،

children or siblings of people with schizophrenia are ten times likelier

منداڵ یان خوشک و برای توشبووی شیزۆفرێنیا نزیکەی دە هێندە زیاترە

to develop the disease,

بۆ گەشەکردنی ئەو نەخۆشییە،

and an identical twin of someone with schizophrenia

و دووانەیەکی لێکچووی کەسێکی توشبوو بە شیزۆفرێنیا

has a 40% chance of being affected.

بە ڕێژەی ٤٠% ئەگەری تووشبوونی هەیە.

Often, immediate relatives of people with schizophrenia

بەزۆری، کەسوکارە ڕاستەخۆییەکانی توشبوو بە شیزۆفرێنیا

exhibit milder versions of traits associated with the disorder—

ڕێژیەکی ناوەندگیر لە جۆرەکانی هاوبەشی ئەو ئاڵۆزیە دەخەنەڕوو-

but not to an extent that requires treatment.

بەڵام بۆ مەودایەک نا کە پێویستی بە چارەسەرکردن بێت.

Multiple genes almost certainly play a role,

جیناتی هەمەجۆر بە دڵنیاییەوە رۆڵێك ئەبینن،

but we don’t know how many, or which ones.

بەڵام ئێمە نازانین چەند، یان کامانەن.

Environmental factors like exposure to certain viruses in early infancy

هۆکارە ژینگەییەکان وەکو بەرکەوتنی ڤایرۆسی بڕواپێکراو لە سەرەتای منداڵی

might increase the chance that someone will develop schizophrenia,

لەوانەیە ئەگەری توشبوونی شیزۆفرێنیا لەو کەسەدا زیاتر بکات،

and use of some drugs, including marijuana,

و بەکارهێنانی هەندێك دەرمانی بێهۆشکەر، وەکو ماریجوانا،

may trigger the onset of psychosis

لەوانەیە نەخۆشی دەروونی دروست بکات

in highly susceptible individuals.

لە کەسە زۆر هەستیارەکان.

These factors don’t affect everyone the same way.

ئەو هۆکارانە هەموو کەسەکان بە هەمان رێگە توش ناکەن.

For those with very low genetic risk,

بۆ ئەوانەی مەترسی بۆماوەییان زۆر کەمە،

no amount of exposure to environmental risk factors

هیچ بڕێک لە هۆکارەکانی مەترسی بەرکەوتنی ژینگەیی

will lead them to develop schizophrenia;

ڕابەریان دەکات بۆ گەشەکردنی شیزۆفرێنیا: بۆ ئەوانەی

for those with very high risk, moderate additional risk might tip the balance.

ڕێژەی مەترسیان زۆرە کەمبوونی مەترسی دیکەیان ڕەنگە ناوەندگیریەکیان پێ ببەخشێت.

The antipsychotic drugs used to treat schizophrenia have helped researchers

دەرمانەکانی دژی نەخۆشی دەروونی بەکارهێنرا بۆ مامەڵە کردنی شیزۆفرێنیا یارمەتی

work backwards to trace signatures of the disorder in the brain.

توێژەرەکانیدا کار بکەن لە دوای شوێنەواری شێواوی لەسەر مێشك.

Traditional antipsychotics block dopamine receptors.

دژە نەخۆشی دەروونی باو رێگری دەکات لە داهاتووی دۆپامین.

They can be very effective in reducing positive symptoms,

ئەوانە دەتوانن زۆر کاریگەر بن لە کەم کردنەوەی نیشانە ئەرێنیەکان،

which are linked to an excess of dopamine in particular brain pathways.

کە بەستراوە بۆ زیاد کردنی دۆپامین لە ڕێڕەوە تایبەتەکانی مێشك.

But the same drugs can make negative symptoms worse,

بەڵام هەمان دەرمان دەتوانێ نیشانەی نەرێنیەکان دروست بکات،

and we’ve found that negative symptoms of schizophrenia may be tied

ئێمەش ئەوەمان دۆزیەوە کە ئەو نیشانە نەرێنیانە بۆ شیزۆفرێنیا بەستراوە

to too little dopamine in other brain areas.

بە کەمێك لە دۆپامین لە بەشەکانی دیکەی مێشك.

Some people with schizophrenia show a loss of neural tissue,

هەندێك توشبووی شیزۆفرێنیا کەمی لە ڕیشاڵە دەماریەکان نیشاندەدەن،

and it’s unclear whether this atrophy is a result of the disease itself

و ئەوەش ناڕوون دەبێت ئەگەر ئەو سست بوونە لە ئەنجامی نەخۆشیەکە خۆی بێت

or drug-induced suppression of signaling.

یان نیشانەکان بەهۆی دەرمانی بێهۆشکەرەوە دامرکێن.

Fortunately, newer generations of antipsychotics aim to address

بەخۆشحاڵیەوە، تازەترین دروست کردن لە دژە نەخۆشی دەروونی ئامانجەکە دەپێکێت

some of these issues by targeting multiple neurotransmitters,

هەندێك لەو بابەتانە ئامانجیان گوێزەرەوە دەماریە هەمەجۆرەکانە،

like serotonin in addition to dopamine.

وەکو سیرۆتۆنین لە جێگەی دۆپامین.

It’s clear that no one transmitter system is responsible for all symptoms,

ئەوە ڕوونە کە هیچ هۆیەکی بڵاوکردنەوە نییە کە بەرپرس بێت لە هەموو نیشانەکان،

and because these drugs affect signaling throughout the brain and body,

و چونکە ئەو دەرمانە بێهۆشکەرانە کارلە ئاماژەکان دەکەن بەدرێژایی مێشك ولاشە،

they can have other side effects like weight gain.

ئەوان دەتوانن کاریگەری لاوەکیان هەبێت وەک زیادبوونی کێش.

In spite of these complications, antipsychotics can be very effective,

سەرەڕای ئەو ئەو ئاڵۆزبوونە، دژە نەخۆشییە دەروونیەکان دەتوانن زۆر کاریگەر بن،

especially when combined with other interventions

بە تایبەتی کاتێك تێکەڵ دەکرێت لەگەڵ دەست تێوەردانێکی دیکە

like cognitive-behavioral therapy.

وەك چارەسەری ناسراوی دەروونی.

Electroconvulsive therapy, though it provides relatively short-lived relief,

چارەسەر بە لێدانە کارەباییەکان، لەگەڵ ئەوەی پشوویەکی تەمەن کورتی پێدەدات،

is also re-emerging as an effective treatment,

هەروەها دووبارە وەک چارەسەرێکی کاریگەر دەردەکەوێت،

especially when other options have failed.

بە تایبەتی کاتێك هەلبژاردەکانیتر شکست دێنن.

Early intervention is also extremely important.

هەروەها دەستێوەردانی پێش وەختەش زۆر گرینگە.

After months or years of untreated psychosis,

دوای چەند مانگێك یان چەند ساڵێك لە نەخۆشی دەروونی چارەسەر نەکراو،

certain psychoses can become embedded in someone’s personality.

دەکرێ هەندێك نەخۆشی دەروونی ببێت بە بەشێکی جیانەکراوە لە کەسایەتی کەسەکە.

And yet, the dehumanizing stigma attached to this diagnosis

و هێشتا، پەڵەی شەرمەزاری مرۆڤایەتی بەستراوە بەو دەستنیشان کردنە

can prevent people from seeking help.

کە وادەکات ڕێگری لە کەسەکان بکات بۆ داواکردنی یارمەتی.

People with schizophrenia are often perceived as dangerous,

توشبووانی شیزۆفرێنیا هێشتا وەکو ئەوەی مەترسی بن سەیریان دەکرێت،

but are actually much more likely to be the victims of violence

بەڵام لەڕاستیدا زیاتر وەکو قوربانی توندوتیژیەکن

than the perpetrators.

وەک لە تاوانبارێك.

And proper treatment may help reduce the likelihood of violence

و چارەسەی گونجاو لەوانەیە یارمەتی کەم کردنەوەی ئەگەری توندوتیژی بدات

associated with schizophrenia.

کە هاوبەشی شیزۆفرێنیایە.

That’s why education— for patients, their families, and their communities—

هەر بۆیە پەروەردە کردنی نەخۆشەکان، خێزانیەکانیان، و کۆمەڵگەکەیان--

helps erode the stigma and improves access to treatment.

یارمەتی داخورانی ئەو پەڵەیە دەدات و گەشتن بە چارەسەر پێشدەخات.