What is the universe made of? - Dennis Wildfogel

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Myo Aung

All the material objects around you

ခင်ဗျား ပတ်ဝန်းကျင်က အရာတိုင်းကို

are composed of submicroscopic units

မော်လီကျူးလို့ ခေါ်တဲ့ အနုစိတ်တဲ့

we call molecules.

ယူနစ်တွေနဲ့ ပေါင်းစည်းထားပြီး၊

And molecules in turn are composed

မော်လီကျူးတွေကို သီးခြား

of individual atoms.

အမ်တမ်တွေနဲ့ ထပ်မံ စုဖွဲ့ထားပါတယ်။

Molecules frequently break apart

မော်လီကျူးတွေဟာ မကြာခဏ ခွဲထွက်ပြီး

and then form new molecules.

ထို့နောက် မော်လီကျူးအသစ်တွေ ဖွဲ့စည်းပါတယ်။

On the other hand,

တဖက်မှာတော့၊ ခင်ဗျားရဲ့

virtually all the atoms you come in to contact with

ဘ၀ ခရီးတလျှောက် ထိတွေ့ခဲ့တဲ့

through the course of your life,

အမ်တမ်အားလုံးဟာ စိတ်ကူးအရဆို

the ones in the ground beneath you,

ခင်ဗျားရဲ့ အောက်က မြေကြီးထဲမှာ

the air you breath, the food you eat,

ခင်ဗျားရှူတဲ့လေ၊ ခင်ဗျားစားတဲ့ အစာ

those that make up every living thing, including you,

ခင်ဗျား အပါအဝင် သက်ရှိတိုင်းကို ပြုလုပ်ထားတဲ့

have existed for billions of years

အရာတွေမှာ နှစ် ဘီလျံချီကြာ တည်ရှိလာပြီး

and were created in places very unlike our planet.

၎င်းတို့ကို ကျုပ်တို့ ဂြိုဟ်တွေနဲ့ မတူတဲ့ နေရာမှာ ဖန်တီးခဲ့တယ်။

How those atoms came about is what I want to share with you.

ဒီအက်တမ်တွေ ဖြစ်ပေါ်လာပုံအကြောင်းကို ခင်ဗျားထံ ဝေမျှချင်ပါတယ်။

It all started 14 billion years ago

Big Bang ခေါ်တဲ့ ဖြစ်ရပ်တစ်ခုနဲ့

with an event we call The Big Bang,

အားလုံးဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၁၄ ဘီလျံက

which resulted in a universe consisting of gas alone.

စတင်ပြီး အကျိုးဆက်အနေနဲ့ ဓာတ်ငွေ့ သာရှိတဲ့ စကြ၀ဠာ ဖြစ်တည်လာပါတယ်။

There were no stars and no planets.

ကြယ်နဲ့ ဂြိုဟ်တွေ မရှိကြပါဘူး။

The gas was made up only of atoms

ဓာတ်ငွေ့ကို အရိုးရှင်းဆုံး

belonging to the simplest elements.

ဒြပ်စင်အုပ်စုမှ အက်တမ်တွေနဲ့သာ ပြုလုပ်ထားခဲ့တယ်။

It was about 75 percent hydrogen

ဟိုက်ဒြိုဂျင် ၇၅% ခန့်နဲ့

and almost all the rest was helium.

ကျန်တဲ့ အားလုံးနီးပါးက ဟီလီယမ်တွေပါ။

No elements like carbon, oxygen or nitrogen existed.

ကာဗွန်၊ အောက်စီဂျင်၊ နိုက်ထရိုဂျင်လို ဒြပ်စင်တွေ မတည်ရှိကြပါ။

No iron, silver or gold.

သံ၊ ငွေ သို့မဟုတ် ရွှေလည်းမရှိပါ။

In some places, the density of this gas was slightly higher than in others.

နေရာတချို့မှာ ဓာတ်ငွေ့တွေရဲ့ သိပ်သည်းမှုက တခြားနေရာတွေထက် ပိုမြင့်မားပါတယ်။

Due to gravity, those places attracted even more gas,

ဒြပ်ဆွဲအားကြောင့် ဒီနေရာတွေမှာ နောက်ထပ် ဓာတ်ငွေ့ကို ဆွဲတော့

which further strengthened the pull of gravity,

ဒြပ်ဆွဲငင်အား ပိုလို့ ကောင်းလာပါတယ်

which then drew more gas in, and so on.

ဒီလိုနဲ့ နောက်ထပ် ဓာတ်ငွေ့တွေကို ထပ်ဆွဲပြန်ပါတယ်...

Eventually, large dense gas balls formed,

အဆုံး၌... ကြီးမား သိပ်သည်းတဲ့ ဓာတ်ငွေ့လုံးကြီး ဖွဲ့စည်းပြီး

shrinking under their own gravity

ကိုယ့် ဆွဲအားနဲ့ကိုယ် ကျုံ့ဝင်ပြီး

and consequently heating up on the inside.

အကျိုးဆက်အရ အတွင်းသားကို လောင်မြိုက်စေပါတော့တယ်။

At some point, the core of such a ball

ဒီအလုံးရဲ့ အတွင်းက နေရာအချို့မှာ

gets hot enough that nuclear fusion occurs.

နျူးကလိယပ်တွေ ပေါင်းစည်းနိုင် လောက်အောင် ပူလာပါတယ်။

Hydrogen atoms smash together to form helium,

ဟီလီယမ် ဖြစ်ဖို့ ဟိုက်ဒြိုဂျင် အက်တမ်ချင်း တိုက်မိရာမှ

accompanied by a great release of energy,

ဒြပ်ဆွဲခြင်းကြောင့် ကျုံ့ဝင်မှုကို တန်ပြန်ဖို့

strong enough to counteract the shrinking force of the gravity.

အင်အားကြီးတဲ့ စွမ်းအင်ထုတ်လွှတ်မှုကို တွဲလျက်ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်။

When the energy pushing out from the fusion reactions

Fusion Reaction မှ စွမ်းအင် တွန်းထုတ်ချိန်၊

matches the gravity pulling all the gas inwards,

ဓာတ်ငွေ့တိုင်းကို အတွင်းသို့ ဆွဲတဲ့ ဒြပ်ဆွဲအားနဲ့

an equilibrium occurs.

ဘက်ညီပြီး မျှခြေတစ်ရပ် ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။

From this a star is born.

အဲဒီကနေ ကြယ်တစ်စင်းကို ပေါက်ဖွားပါတယ်။

Over its lifetime,

၎င်းရဲ့ သက်တမ်းအတွင်း

the fusion reactions in the core of a massive star

ကြယ်ကြီးရဲ့ အတွင်းသားရှိ Fusion Reaction က

will produce not only helium,

ဟီလီယမ်သာမက ကာဗွန်၊ အောက်စီဂျင်၊

but also carbon, oxygen, nitrogen

နိုက်ထရိုဂျင် ပြီးတော့ အလှည့်မှန်ဇယားထဲက

and all the other elements in the periodic table up to iron.

သံ အထိရောက်အောင် အခြားသော ဒြပ်စင် အားလုံးကိုလည်းပဲ ထုတ်ပေးပါလိမ့်မယ်။

But eventually, the core's fuel runs out,

အဆုံးမှာ အတွင်းသား လောင်စာတွေ ကုန်ခမ်းပြီး

leaving it to collapse completely.

၎င်းကို အပြီးတိုင် ပြိုပျက်စေအုံးမှာပါ။

That causes an unbelievably powerful explosion

ဒါက မယုံနိုင်စရာ စွမ်းပကားနဲ့ ပေါက်ကွဲမှု

we call a supernova.

ဖြစ်စေတာကို ကျုပ်တို့က Supernova လို့ ခေါ်ပါတယ်။

Now there are two things to note

အခု ကြယ်ပေါက်ကွဲမှုက

about how supernovas create elements.

ဒြပ်စင်တွေ ဖန်တီးပုံ ၂ ခု မှတ်စရာ ရှိပါတယ်

First, this explosion releases so much energy

တစ်.. ဒီပေါက်ကွဲမှုက သိပ်များတဲ့ စွမ်းအင်ကို ထုတ်လွှတ်တယ်

that fusion goes wild

ဒီပေါင်းစပ်မှုက ပြန့်ထွက်သွားပြီး

forming elements with atoms even heavier than iron

ရွှေ၊ ငွေနဲ့ ယူရေနီယံလို သံထက် ပိုလေးတဲ့

like silver, gold and uranium.

အက်တမ်တွေပါတဲ့ ဒြပ်စင်ကို ဖွဲ့စည်းပါတယ်။

Second, all the elements that had been accumulating

နှစ်.. ကြယ်အတွင်းသားမှာ စုပြုံနေတဲ့

in the core of the star,

ကာဗွန်၊ အောက်စီဂျင်၊

like carbon, oxygen, nitrogen, iron,

နိုက်ထရိုဂျင်၊ သံလို ဒြပ်စင်တွေအပြင်

as well as all of those formed in the supernova explosion,

ကြယ်ပေါက်ကွဲမှုမှာ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့တဲ့ အရာအားလုံးကို

are ejected in to interstellar space

ကြယ်တွေကြားက ဟင်းလင်းပြင်သို့ ပစ်လွှတ်ကာ အဲဒီမှာ

where they mix with the gas that's already there.

ရှိနှင့်ကြတဲ့ ဓာတ်ငွေ့တွေနဲ့ ရောစပ်သွားပါတယ်။

History then repeats itself.

ထို့နောက် ဖြစ်စဉ်တကျော့ပြန်စပါတယ်။

Gas clouds, now containing many elements

အခု၊ နဂိုရှိတဲ့ ဟိုက်ဒြိုဂျင်နဲ့ ဟီလီယမ်အပြင်

besides the original hydrogen and helium,

ဒြပ်စင်များစွာ ပါဝင်တဲ့ ဓာတ်ငွေ့တိမ်တိုက်တွေမှာ

have higher density areas

ရုပ်ဒြပ်ကို ထပ်၊ ထပ် ဆွဲငင်တဲ့

that attract more matter, and so on.

သိပ်သည်းမှု ပိုမြင့်တဲ့ နယ်မြေ ရှိလာပါပြီ။

As before, new stars result.

ကြယ်သစ်တွေ ဖြစ်မလာခင်ပေါ့။

Our sun was born this way about 5 billion years ago.

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၅ ဘီလျံမှာ ဒီနည်းနဲ့ နေကို ပေါက်ဖွားပေးခဲ့တယ်။

That means that the gas it arose from

ဒါက စကြ၀ဠာစတင်ကတည်းက ကြယ်များပေါက်ကွဲရာမှ

had itself been enriched with many elements

များပြားလှတဲ့ ဒြပ်စင်တွေနဲ့ ကြွယ်၀နေတဲ့

from supernova explosions since the universe began.

အရာမှ ၎င်းကိုယ်၌ထံမှ ပေါ်ထွက်လာတဲ့ ဓာတ်ငွေ့လို့ ဆိုလိုပါတယ်။

So that's how the sun wound up with all the elements.

ဒီတော့ နေဟာ ဒီနည်းနဲ့ ဒြပ်စင်အားလုံး သန္ဓေဆောင်ထားပါတယ်။

It's still mostly hydrogen at 71 percent,

အများစုဖြစ်တဲ့ ဟိုက်ဒြိုဂျင်က ၇၁%နဲ့

with most of the rest being helium at 27 percent.

ကျန်တာထဲက အများဆုံးဖြစ်တဲ့ ဟီလီယံက ၂၇% ရှိနေပါသေးတယ်။

But bear in mind

ဒါပေမဲ့ မှတ်သားစရာက

that while the first stars were made up

ဟိုက်ဒြိုဂျင်နဲ့ ဟီလီယံ သာ

of hydrogen and helium alone,

ပထမဆုံး ကြယ်ကို ပြုလုပ်တာက ဖြစ်ပြီး

the remaining elements in the periodic table

အလှည့်မှန်ဇယားမှာ ကျန်တဲ့ ဒြပ်စင်တွေက

make up two percent of the sun.

နေရဲ့ ၂% ကို ပြုလုပ်ထားပါတယ်။

And what about Earth?

ဒါဆို ကမ္ဘာအကြောင်းကရော။

Planets form as an incidental process to star formation

ဂြိုလ်တွေက ကြယ်ဖွဲ့စည်းမှုရဲ့ အဆွယ်အပွား ဖြစ်စဉ်အဖြစ်

out of the same gas cloud as the star itself.

နေကိုယ်တိုင် ထွက်ပေါ်လာတဲ့ ဓာတ်ငွေ့တိမ်တိုက်မှ ဖြစ်ပေါ်တာပါ။

Small planets like ours don't have enough gravity

ဟိုက်ဒြိုဂျင် နဲ့ ဟီလီယံလို ပေါ့လွန်းတဲ့

to hold on to much hydrogen or helium gas

ဓာတ်ငွေ့တွေကို ကျုပ်တို့ ဂြိုဟ်လို ဂြိုဟ်ငယ်လေးတွေက

since both of those are very light.

ထိန်ထားဖို့ရာ လုံလောက်တဲ့ ဒြပ်ဆွဲအား မရှိပါဘူး။

So, even though carbon, nitrogen, oxygen and so on

ဒီတော့ ကမ္ဘာ ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ဓာတ်ငွေ့တိမ်တိုက်ကို ၂% သာ

made up only two percent of the gas cloud from which Earth was formed,

ပြုလုပ်တဲ့ ကာဗွန်၊ နိုက်ထရိုဂျင်၊ အောက်စီဂျင် အစရှိတဲ့ ဓာတ်ငွေ့တွေလို

these heavier elements form the bulk of our planet

လေလံတဲ့ ဒြပ်စင်တွေက ကျုပ်တို့ ကမ္ဘာရဲ့ အများစုနဲ့

and everything on it.

၎င်းပေါ်က အရာရာတိုင်းကို ဖွဲ့စည်းပါတယ်။

Think about this:

ဟိုက်ဒြိုဂျင်နဲ့ ဟီလီယံကို

with the exception of hydrogen and some helium,

ဖယ်ပြီး ဒီလိုတွေးကြည့်ပါ။

the ground you walk on,

ခင်ဗျား လမ်းသွားနေတဲ့ မြေကြီး

the air you breath, you,

ခင်ဗျား ရှူတဲ့လေ..ခင်ဗျားကို

everything is made of atoms

အရာရာတိုင်းကို ကြယ်တွေရဲ့ အတွင်းထဲက

that were created inside stars.

အက်တမ်တွေနဲ့ ပြုလုပ်ပါတယ်။

When scientists first worked this out

သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ဒါကို ပထမဆုံး ဖော်ထုတ်ချိန်

over the first half of the 20th Century,

နှစ်ဆယ်ရာစုရဲ့ ပထမပိုင်း နှစ်ငါးဆယ်အတွင်း

the famous astronomer Harlow Shapley commented,

နက္ခတပညာရှင် အကျော်အမော် Harlow Shapley မှတ်ချက်က

"We are brothers of the boulders, cousins of the clouds."

ကျုပ်တို့နဲ့ ကျောက်တုံးတွေက ညီ၊ အကိုအရင်း၊ တမ်တိုက်တွေက ဝမ်းကွဲ တော်စပ်သူတွေပါ။