What is the universe made of? - Dennis Wildfogel

Evrenin hammaddesi nedir? - Dennis Wildfogel

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: Emre Kocahan

Etrafınızdaki tüm maddesel nesneler

All the material objects around you

are composed of submicroscopic units

molekül adını verdiğimiz mikroskobik

we call molecules.

birimlerden oluşmuştur.

And molecules in turn are composed

Molekülleri oluşturan birimler ise

of individual atoms.

atomlardır.

Molecules frequently break apart

Moleküller sıklıkla dağılıp

and then form new molecules.

yeni moleküller oluştururlar.

On the other hand,

Öte yandan,

virtually all the atoms you come in to contact with

yaşamınız boyunca karşılaştığınız

through the course of your life,

neredeyse tüm atomlar,

the ones in the ground beneath you,

bastığınız topraktakiler,

the air you breath, the food you eat,

soluduğunuz havadakiler, yemeğinizdekiler,

those that make up every living thing, including you,

siz dahil yaşayan her canlıyı oluşturanlar

have existed for billions of years

milyarlarca yıldır varolagelmiştir.

and were created in places very unlike our planet.

Bu atomlar gezegenimize hiç benzemeyen yerlerde yaratılmışlardır.

How those atoms came about is what I want to share with you.

Sizinle, bu atomların nasıl oluştuğunu paylaşmak istiyorum.

It all started 14 billion years ago

Her şey 14 milyar yıl önce,

with an event we call The Big Bang,

Büyük Patlama dediğimiz bir olayla başladı.

which resulted in a universe consisting of gas alone.

Sadece gazdan oluşan bir evren ortaya çıktı.

There were no stars and no planets.

Ne yıldız vardı, ne de gezegen.

The gas was made up only of atoms

Gazı oluşturanlar sadece

belonging to the simplest elements.

en basit elementlerin atomlarıydı.

It was about 75 percent hydrogen

Yaklaşık %75'i hidrojen,

and almost all the rest was helium.

geri kalanı da helyumdu.

No elements like carbon, oxygen or nitrogen existed.

Karbon, oksijen ya da azot gibi elementler yoktu.

No iron, silver or gold.

Demir, gümüş ya da altın da yoktu.

In some places, the density of this gas was slightly higher than in others.

Bazı bölgelerde bu gazın yoğunluğu azıcık daha yüksekti.

Due to gravity, those places attracted even more gas,

Kütleçekim nedeniyle, bu bölgeler daha fazla gaz çekti,

which further strengthened the pull of gravity,

böylece kütleçekimleri daha da arttı.

which then drew more gas in, and so on.

Daha fazla gaz çektiler ve böylece sürüp gitti.

Eventually, large dense gas balls formed,

Sonuç olarak, büyük ve yoğun gaz topları biçimlendi.

shrinking under their own gravity

Kendi kütleçekimleri nedeniyle büzüşüp,

and consequently heating up on the inside.

içten içe ısındılar.

Bir noktada, böyle bir topun sıcaklığı

At some point, the core of such a ball

gets hot enough that nuclear fusion occurs.

nükleer füzyon için yeterli duruma geldi.

Hydrogen atoms smash together to form helium,

Hidrojen atomları sıkışarak helyum oluştururken,

accompanied by a great release of energy,

büyük bir enerji salınımı olmaktaydı.

strong enough to counteract the shrinking force of the gravity.

Gücü, kütleçekimin büzüştürmesine karşı koymaya yetiyordu.

When the energy pushing out from the fusion reactions

Füzyon tepkimelerinden salınan itici enerji,

matches the gravity pulling all the gas inwards,

kütleçekimin gazları çeken enerjisine eşitlendiğinde

an equilibrium occurs.

bir denge oluşmaktaydı.

From this a star is born.

Böylece bir yıldız doğdu.

Over its lifetime,

Yaşamı süresince,

the fusion reactions in the core of a massive star

ağır bir yıldızın merkezindeki füzyon tepkimeleri

will produce not only helium,

helyumun yanı sıra,

but also carbon, oxygen, nitrogen

karbon, oksijen, nitrojen ve

and all the other elements in the periodic table up to iron.

periyodik tablodaki demire kadar olan tüm diğer elementleri de üretir.

But eventually, the core's fuel runs out,

Fakat en sonunda, merkezdeki yakıt biter

leaving it to collapse completely.

ve yıldız tamamen çöker.

That causes an unbelievably powerful explosion

Bu durum, süpernova denilen, inanılmaz derecede güçlü

we call a supernova.

bir patlamaya neden olur.

Now there are two things to note

Süpernovaların nasıl element ürettiklerine dair

about how supernovas create elements.

iki önemli nokta var.

First, this explosion releases so much energy

Birincisi, bu patlama öylesine çok enerji salar ki,

that fusion goes wild

füzyon rahatlıkla

forming elements with atoms even heavier than iron

gümüş, altın ya da uranyum gibi demirden de ağır elementlerin

like silver, gold and uranium.

atomlarını oluşturur.

Second, all the elements that had been accumulating

İkincisi, yıldızın merkezinde birikmiş olan

in the core of the star,

karbon, oksijen, azot, demir gibi

like carbon, oxygen, nitrogen, iron,

tüm elementler de,

as well as all of those formed in the supernova explosion,

süpernova patlaması esnasında yaratılanlarla beraber

are ejected in to interstellar space

uzaya saçılıp gider

where they mix with the gas that's already there.

ve orada zaten var olan gaza karışır.

History then repeats itself.

Sonra tarih tekerrür eder.

Gas clouds, now containing many elements

Gaz bulutları artık, kendi hidrojen ve helyumlarından başka

besides the original hydrogen and helium,

pek çok element daha içerdiklerinden,

have higher density areas

nispeten yüksek yoğunluklu alanları olur,

that attract more matter, and so on.

buralar daha çok madde çeker ve sürece girilir.

As before, new stars result.

Yine, yeni yıldızlar oluşur.

Our sun was born this way about 5 billion years ago.

Güneşimiz yaklaşık 5 milyar yıl önce böyle doğmuştur.

That means that the gas it arose from

Yani onu doğuran gazın kendisi,

had itself been enriched with many elements

evrenin başlangıcından beri gerçekleşen

from supernova explosions since the universe began.

süpernova patlaması kaynaklı pek çok elemente sahipti.

So that's how the sun wound up with all the elements.

Onun için güneş bütün o elementlerle doludur.

It's still mostly hydrogen at 71 percent,

Yine de %71'lik hidrojen çoğunlukta olup,

with most of the rest being helium at 27 percent.

geri kalanın çoğu da %27'lik helyumdur.

But bear in mind

Fakat unutmayın,

that while the first stars were made up

ilk yıldızlar sadece hidrojen ve

of hydrogen and helium alone,

helyumdan oluşurken,

the remaining elements in the periodic table

güneşin %2'sini periyodik tablodaki

make up two percent of the sun.

diğer elementler oluşturuyor.

And what about Earth?

Peki ya Dünya?

Planets form as an incidental process to star formation

Gezegen oluşumu, yıldız oluşumuna bağlı bir süreç olup,

out of the same gas cloud as the star itself.

yıldızın kendi gaz bulutundan ortaya çıkar.

Small planets like ours don't have enough gravity

Bizimki gibi küçük gezegenlerin fazla hidrojen ve

to hold on to much hydrogen or helium gas

helyum tutmaya yetecek kütleçekimi olmaz,

since both of those are very light.

çünkü ikisi de çok hafiftir.

So, even though carbon, nitrogen, oxygen and so on

Dolayısıyla, karbon, azot, oksijen ve diğerleri

made up only two percent of the gas cloud from which Earth was formed,

her ne kadar Dünya'yı doğuran gaz bulutunun %2'si olsa da,

these heavier elements form the bulk of our planet

bu ağır elementler

gezegenimizin malzemesini biçimlendirmiştir.

and everything on it.

Think about this:

Bunu bir düşünelim:

with the exception of hydrogen and some helium,

Hidrojen ve biraz helyum dışında,

the ground you walk on,

yürüdüğünüz zemin,

the air you breath, you,

soluduğunuz hava, kendiniz,

everything is made of atoms

bütün her şey, yıldızların içinde yaratılmış

that were created inside stars.

atomlardan oluşmakta!

When scientists first worked this out

Bilimcilerin bu konuya ilk eğildiği

over the first half of the 20th Century,

20.yüzyılın ilk yarısında,

the famous astronomer Harlow Shapley commented,

ünlü astronom Harlow Shapley şöyle demişti:

"We are brothers of the boulders, cousins of the clouds."

"Biz kayaların kardeşi, bulutların kuzeniyiz."