Why the metric system matters - Matt Anticole

Translator: Nyein Chan Ko Ko Reviewer: Myo Aung

What does the French Revolution

ပြင်သစ်တော်လှန်ရေးက ဘယ်လိုမျိုးများ

have to do with the time NASA accidentally crashed a $200 million orbiter

နာဆာရဲ့ဒေါ်လာ သန်း 200 တန်တဲ့ ဂြိုလ်ပတ်ယာဉ်ကို မတော်တဆ

into the surface of Mars?

အင်္ဂါဂြိုဟ်ရဲ့ မျက်နှာပြင်ပေါ်ကို ပျက်ကျတာနဲ့ ဘာဆိုလို့လဲ။

Actually, everything.

တကယ်တော့ အရာအားလုံးနဲ့ ဆိုင်တာပါပဲ။

That crash happened due to an error

ဒီပျက်ကျမှုက တိုင်းတာတဲ့စနစ်နှစ်ခုကြား

in converting between two measurement systems,

အပြောင်းအလဲ လုပ်ရင်းကနေ ဖြစ်လာတဲ့ အမှားအယွင်း တစ်ခုကြောင့်ပါ

U.S. customary units

အမေရိကန် ဓလေ့ထုံးတမ်းစနစ်နဲ့

and their S.I, or metric, equivalence.

မက်ထရစ် သို့မဟုတ် S.I ယူနစ်စနစ်နဲ့ပါ။

So what's the connection to the French Revolution?

အဲဒါက ပြင်သစ် တော်လှန်ရေးနဲ့ ဘယ်လိုများဆက်စပ်နေပါသလဲ။

Let's explain.

ရှင်းပြပါရစေ။

For the majority of recorded human history,

မှတ်တမ်းရှိ လူ့သမိုင်းကြောင်း အများစုအရဆိုရင်

units like the weight of a grain or the length of a hand weren't exact

စပါးစေ့ရဲ့ အလေးချိန် သို့မဟုတ် လက်ရဲ့ အရှည်ကို တိုင်းတာတဲ့ယူနစ်တွေက မတူကြပါဘူး

and varied from place to place.

တစ်နေရာ နှင့်တစ်နေရာ ကွဲပြားကြတယ်

And different regions didn't just use varying measurements.

နေရာ အမျိုးမျိုးမှာ မတူတဲ့ တိုင်းတာမှုတွေကို သုံးခဲ့ရုံတင်မက၊

They had completely different number systems as well.

လုံးဝကွဲပြားခြားနားသော နံပါတ်စနစ်တွေလည်း ရှိခဲ့ကြတယ်။

By the late Middle Ages, the Hindu-Arabic decimal system

အလယ်ခေတ် နှောင်းပိုင်းမှာ၊ ဟိန္ဒူ အာရေဗျ ဒဿမစနစ်က

mostly replaced Roman numerals and fractions in Europe,

ဥရောပတိုက်မှာ ရောမဂဏန်း နဲ့ အပိုင်း စနစ်တွေကို အစားထိုးသွားတယ်။

but efforts by scholars like John Wilkins to promote standard decimal-based measures

John Wikins လိုပညာရှင်တွေရဲ့ ဒဿမစနစ်အခြေခံ တိုင်းတာမှုကို မြှင့်တင်ဖို့ အားထုတ်တွေမှု

were less successful.

အောင်မြင်မှု နည်းပါးခဲ့ရတယ်

With a quarter million different units in France alone,

ပြင်သစ် တစ်ခုတည်းမှာကို ပဲ ၂သိန်းခွဲလောက်ရှိတဲ့ မတူတဲ့ယူနစ်တွေနဲ့ဆို

any widespread change would require massive disruption.

ပြောင်းလဲမှုတွေ ကျယ်ပြန့်စွာပြုလုပ်ဖို့က အကြီးအကျယ် ဖျက်ဆီးဖို့လိုလိမ့်မယ်

And in 1789, that disruption came.

၁၉၇၈ မှာတော့ အဲဒီအဖျက်အဆီးက ပေါ်လာခဲ့တယ်

The leaders of the French Revolution didn't just overthrow the monarchy.

ပြင်သစ် တော်လှန်ရေး ခေါင်းဆောင်တွေက ဘုရင်စနစ်ကိုပဲ ဖြုတ်ချခဲ့တာမကဘူး

They sought to completely transform society

သူတို့က လူ့အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုလုံးကို လုံးဝပြောင်းလဲဖို့ရှာခဲ့တယ်

according to the rational principles of the Enlightenment.

အမြော်အမြင်ရှိခြင်းနဲ့ လျော်ကန်တဲ့ အခြေခံမူတွေအရ

When the new government took power,

အစိုးရသစ် အာဏာရလာတဲ့အခါ,

the Academy of Sciences convened to reform the system of measurements.

သိပ္ပံအကယ်ဒမီက တိုင်းတာမှုယူနစ်တွေကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲဖို့ စည်းဝေးခဲ့တယ်

Old standards based on arbitrary authority or local traditions

စိတ်ရှိတိုင်းလုပ်ထားပြီးဒေသရဲ့ ဓလေ့တွေပေါ် အခြေခံထားတဲ့ခေတ်ဟောင်းစနစ်တွေက

were replaced with mathematical and natural relationships.

သင်္ချာနည်းကျ ပြီးသဘာဝဆက်ဆံရေး တွေနဲ့အစားထိုးလိုက်တယ်

For example, the meter, from the Greek word for measure,

ဥပမာ၊ မီတာ ဆိုတဲ့ အတိုင်းအတာအတွက် ဂရိက လာတဲ့စာလုံးကဆိုရင်

was defined as 1/10,000,000 between the Equator and North Pole.

အီကွေတာနှင့်မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းအကြားကို 1 / 10,000,000 အဖြစ်သတ်မှတ်လိုက်တယ်။

And the new metric system was, in the words of the Marquis de Condorcet,

မက်ထရစ် စနစ်အသစ်ကတော့ Marquis de Condorcet ဆိုတဲ့စကားနဲ့

"For all people, for all time."

လူသားအားလုံးအတွက်၊ အချိန်အားလုံးအတွက်လို့ဆိုခဲ့တယ်

Standardizing measurements had political advantages

စံတိုင်းတာတဲ့ စနစ်တွေမှာ နိုင်ငံရေး အားသာချက်တွေက

for the Revolutionaries as well.

တော်လှန်ရေးအတွက်လည်း ရှိခဲ့တယ်

Nobles could no longer manipulate local units to extract more rent from commoners,

မှူးမတ်တွေက ဒေသယူနစ်တွေကို သုံးပြီး အရပ်သားတွေဆီက ပိုရယူဖို့ လုပ်မရတော့ဘူး

while the government could collect taxes more efficiently.

အစိုးရက ထိထိရောက်ရောက်ပိုပြီး အခွန်တွေ ကောက်နိုင်လာတယ်

And switching to a new Republican Calendar with ten-day weeks

တစ်ပတ်ကို ၁၀ရက်ကြာတဲ့ Republican ပြက္ခဒိန်အဖြစ် ပြောင်းလဲခြင်းက

reduced church power by eliminating Sundays.

တနင်္ဂနွေနေ့တွေကို ဖျက်သိမ်းလိုက်ပြီး ဘုရားကျောင်း အာဏာကိုလျှော့သလိုပါ။

Adoption of this new system wasn't easy.

စနစ်အသစ်ကို ကျင့်သုံးတာက လွယ်တဲ့ကိစ္စတော့ မဟုတ်ဘူး။

In fact, it was a bit of a mess.

တကယ်တော့ တကယ့်အရှုပ်ထုတ်တစ်ခုပါပဲ။

At first, people used new units alongside old ones,

ပထမတော့ လူတွေက စနစ်အဟောင်းတွေနဲ့ တွဲပြီး အသစ်ကိုသုံးတယ်

and the Republican Calendar was eventually abandoned.

Republican ပြက္ခဒိန်ကိုတော့ နောက်ဆုံးမှာစွန့်ပစ်ခဲ့တယ်

When Napoléon Bonaparte took power,

နပိုလီယံဘိုနာပတ် အာဏာရတဲ့အခါ

he allowed small businesses to use traditional measurements

သေးငယ်တဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေကိုတော့ အစဉ်အလာတိုင်းတာမှုကို

redefined in metric terms.

မက်ထရစ်စနစ်နှင့် ဖလှယ်သုံးဖို့ ခွင့်ပြုခဲ့တယ်

But the metric system remained standard for formal use,

တရားဝင်ကိုတော့ မက်ထရစ်စနစ် ကိုပဲသုံးစေခဲ့တယ်

and it spread across the continent, along with France's borders.

ပြင်သစ်ရဲ့နယ်နိမိတ်နှင့်အတူ တိုက်ကြီးတစ်ခုလုံးပျံ့နှံ့သွားခဲ့တယ်

While Napoléon's empire lasted eight years,

နပိုလီယံအင်ပါယာ ရှစ်နှစ်ကြာပြီးတဲ့နောက်တော့

its legacy endured far longer.

သူ့ရဲ့ အမွေအနှစ်တွေက တော်တော်ကြာ ကြံ့ကြံခံနိုင်ခဲ့တယ်။

Some European countries reverted to old measurements upon independence.

အချို့ဥရောပနိုင်ငံတွေကတော့ လွတ်လပ်ရေးရ တာနဲ့ တိုင်းတာစနစ်ဟောင်းကိုပြောင်းသွားတယ်။

Others realized the value of standardization

အခြားသူများကတော့ နိုင်ငံတကာ ကုန်သွယ်တဲ့ခေတ်မှာ

in an age of international trade.

စံချိန်စံညွှန်းသတ်မှတ်ခြင်း တန်ဖိုးကို နားလည်ခဲ့တယ်။

After Portugal and the Netherlands switched to metric voluntarily,

ပေါ်တူဂီနှင့်နယ်သာလန် တို့က မက်ထရစ်စနစ်ကို ဆန္ဒအလျောက် ပြောင်းလဲခဲ့ပြီးတဲ့နောက်

other nations followed,

အခြားနိုင်ငံတွေက လည်း နောက်ကလိုက်ခဲ့တယ်။

with colonial empires spreading the system around the world.

ကိုလိုနီအင်ပါယာနဲ့အတူ တစ်ကမ္ဘာလုံးကို စနစ်တွေဖြန့်ဝေခဲ့တယ်။

As France's main rival,

ပြင်သစ်ရဲ့ အဓိကပြိုင်ဘက်ဖြစ်တဲ့

Britain had resisted revolutionary ideas and retained its traditional units.

ဗြိတိန်က တော်လှန်တဲ့စိတ်ကူးကို တင်းခံပြီး ရိုးရာယူနစ်တွေကို ထိန်းသိမ်းထားခဲ့တယ်

But over the next two centuries, the British Empire slowly transitioned,

ရာစုနှစ်နှစ်ခုကျော်လာတဲ့ နောက်တော့ဗြိတိသျှ အင်ပါယာက တဖြည်းဖြည်း အသွင်ပြောင်းလာတယ်၊

first approving the metric system as an optional alternative

ပထမဆုံး မက်ထရစ်နစ်ကို အခြားရွေးချယ်ခွင့်အနေနဲ့

before gradually making it offical.

တဖြည်းဖြည်း တရားဝင်မလုပ်ခင်မှာ အတည်ပြုပေးခဲ့တယ်။

However, this switch came too late for thirteen former colonies

သို့သော် ဒီပြောင်းလဲမှုက စောစော လွတ်လပ်ရေးရသွားခဲ့တဲ့

that had already gained independence.

ကိုလိုနီ ဆယ့်သုံးခုအတွက် တော့ နောက်ကျသွားခဲ့တယ်။

The United States of America stuck with the English units of its colonial past

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက အတိတ်က ကိုလိုနီ အင်္ဂလိပ်ယူနစ်နဲ့ ကြားညှပ်နေတယ်။

and today remains one of only three countries

ယနေ့တော့ သုံးနိုင်ငံပဲ မက်ထရစ်စနစ်ကို

which haven't fully embraced the metric system.

အပြည့်အဝ မကျင့်သုံးတဲ့နိုင်ငံအဖြစ် ကျန်ရှိခဲ့တယ်။

Despite constant initiatives for metrication,

မက်ထရစ်သုံးဖို့ အဆက်မပြတ် အစပျိုးနေပေမဲ့လည်း

many Americans consider units like feet and pounds more intuitive.

များစွာသော အမေရိကန်တွေက ပေတို့ ပေါင် တို့ကို ပိုပြီး နားလည်ကြတယ်။

And ironically, some regard the once revolutionary metric system

ရယ်စရာကတော့ တစ်ချိန်က တော်လှန်ရေး မက်ထရစ်စနစ်လို့ သတ်မှတ်ခဲ့ကြတာကို

as a symbol of global conformity.

ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာညီညွတ်မှု၏ သင်္ကေတအဖြစ် မှတ်ယူနေကြရပြီ။

Nevertheless, the metric system is almost universally used in science and medicine,

သို့သော်လည်း မက်ထရစ်စနစ်ကို သိပ္ပံနှင့် ဆေးပညာ မှာတော့ တပြေးညီသုံးနေလျက်

and it continues to evolve according to its original principles.

မူရင်း အခြေခံမူအရ တဖြည်းဖြည်းလည်း ဆက်တိုးတက်ပြောင်းလဲနေပါတယ်

For a long time,

အချိန်ကြာမြင့်စွာ,

standard units were actually defined by carefully maintained physical prototypes.

စံယူနစ်တွေကို အမှန်တကယ် ရုပ်ဝတ္ထုတွေနဲ့ သေချာထိန်းသိမ်း သတ်မှတ်ခဲ့ကြပါတယ်။

But thanks to improving technology and precision,

သို့သော် တိုးတက်လာတဲ့ နည်းပညာနဲ့ တိကျမှုတွေကို ကျေးဇူးတင်ရမှာပဲ

these objects with limited access and unreliable longevity

ဒီဝတ္ထုတွေရဲ့ ကန့်သတ်ချက်တွေနဲ့ စိတ်မချရတဲ့ ကြာကြာခံချိန်တွေကို

are now being replaced with standards based on universal constants,

ထာဝရ တည်ငြိမ်နေတဲ့ စံတွေနဲ့ ယခုတော့ အစားထိုး လိုက်ပါပြီ

like the speed of light.

ဥပမာ အလင်းရဲ့မြန်နှုန်းလိုပေါ့။

Consistent measurements are such an integral part of our daily lives

တသမတ်တည်း တိုင်းတာမှုတွေ ကျွန်တော်တို့ နေ့စဉ်ဘဝရဲ့ အရေးပါတဲ့ အပိုင်းဖြစ်ပြီး

that it's hard to appreciate what a major accomplishment for humanity they've been.

လူသားတွေအတွက် ကြီးမားတဲ့အောင်မြင်မှု အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုဖို့ခက်ပါတယ်

And just as it arose from a political revolution,

နိုင်ငံရေးတော်လှန်မှု က စပေါ်ပေါက်ခဲ့တဲ့

the metric system remains crucial for the scientific revolutions to come.

မက်ထရစ်စနစ်က သိပ္ပံနည်းကျတော်လှန်ရေး ဖြစ်လာဖို့ အလွန်အရေးပါနေတုန်းပါပဲ။