Why the metric system matters - Matt Anticole

Translator: Gaylan Hashm Reviewer: Ayan Organization

What does the French Revolution

شۆڕشی فەڕەنسا چی پەیوەندی هەیە

have to do with the time NASA accidentally crashed a $200 million orbiter

بەوکاتەی ناسا بەڕێکەوت ٢٠٠ ملیۆن دۆلاری لە مانگێکی دەستکرد بەفیڕۆچوو

into the surface of Mars?

بۆ ناردنی بۆسەر مەریخ؟

Actually, everything.

لەڕاستیدا، هەمووشتێک.

That crash happened due to an error

ئەوەی ڕوویدا بەهۆی هەڵەیەک بوو

in converting between two measurement systems,

بەگۆڕینی نێوان دوو سیستەمی پێوانەی،

U.S. customary units

یەکەی ولایەتە یەگرتووەکان

and their S.I, or metric, equivalence.

و s.l ،یان سیستەمی مەتری ، هاوتای.

So what's the connection to the French Revolution?

کەواتە پەیوەندی چیە بە شۆڕشی فەڕەنساوە؟

Let's explain.

ڕێگەم بدە ڕوونی بکەمەوە.

For the majority of recorded human history,

بەگوێرەی زۆرینەی سەرچاوە مێژووەکانی مرۆڤ،

units like the weight of a grain or the length of a hand weren't exact

یەکەکان وەکو کێشی دەنکێک یان درێژی دەستێک وەک یەک نیە

and varied from place to place.

وهەمەجۆری لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر.

And different regions didn't just use varying measurements.

و جیاوازی ئاینەکان تەنها لەپێوانەی جیاواز بەکارنایەت.

They had completely different number systems as well.

ئەوان بەتەواوی سیستەمی ژمارەی جیاوازیان هەبووە هەروەها.

By the late Middle Ages, the Hindu-Arabic decimal system

لە کۆتای سەدەی ناوەڕاست ، سیستەمی هیندی -عەرەبی دەیەکان

mostly replaced Roman numerals and fractions in Europe,

بەزۆری جێگای ژمارەیەکانی ڕۆمانی گرتەوە و بەش بوو لە ئەوڕوپا،

but efforts by scholars like John Wilkins to promote standard decimal-based measures

بۆبەرزکردنەوەی دەیەکی بنچینەی پێوانەی

were less successful.

کەمتر سەرکەوتوو بوو.

With a quarter million different units in France alone,

لەگەڵ چارەگێک ملیۆن یەکەی جیاواز لەفەڕەنسا بەتەنها،

any widespread change would require massive disruption.

هەموو گۆڕانێکی گەورە گۆڕانکاری گەورەی بەدواوە دێت.

And in 1789, that disruption came.

و لە ١٧٨٩، ئەو گۆڕانکاریە هات.

The leaders of the French Revolution didn't just overthrow the monarchy.

سەرکردەکانی شۆڕشی فەڕەنسا تەنها پاشایان نەبەزاند.

They sought to completely transform society

ئەوان بەتەواوەتی خواستیان گۆڕێنی کۆمەڵگابوو

according to the rational principles of the Enlightenment.

بەگوێرەی یاسای ئەقلانی ڕووناکبیران..

When the new government took power,

کاتێک حوکمەتی نوێ دەسەڵاتی وەرگرت،

the Academy of Sciences convened to reform the system of measurements.

ئەکادیمیا زانستیەکان کۆبوونەوە بۆگۆڕینی سیستەمی پێوانەیەکان.

Old standards based on arbitrary authority or local traditions

سیستەمە کۆنەکانی پەیڕەوی دەسەڵاتی ناڕەوا ونەریتی خۆجیان

were replaced with mathematical and natural relationships.

گۆڕا بەپەیوەندی سرووشتی و بیرکاریانە.

For example, the meter, from the Greek word for measure,

بۆ نموونە مەتر لەوشەی یۆنانی پێوانە هاتووە،

was defined as 1/10,000,000 between the Equator and North Pole.

پێناسەدەکرا وەکو ١/١٠،٠٠٠،٠٠٠ لەنێوان هێڵی یەکسانبوون وجەمسەری باکوور.

And the new metric system was, in the words of the Marquis de Condorcet,

و سیستەمە نوێیە پێوانەیەکە لەوشەکانی مارکیوس دیکندۆرسێتەوە،

"For all people, for all time."

"بۆ هەمووخەڵک ، لەهەمووکاتێک دا".

Standardizing measurements had political advantages

بوونی یەک سیستەمی پێوانەیی سوودی سیاسی هەبوو

for the Revolutionaries as well.

بۆ شۆڕشەکە هەروەها.

Nobles could no longer manipulate local units to extract more rent from commoners,

پیاوە خانەدانەکان چیتر نەیانتوانی باج وەربگرن لەخەلکی،

while the government could collect taxes more efficiently.

لەهەمانکاتدا حوکمەت توانی بە فەرمی باجەکان کۆبکاتەوە.

And switching to a new Republican Calendar with ten-day weeks

و گۆڕینی بۆ کاتێکی کۆماری نوێ لەگەڵ دەڕۆژی هەفتەکان

reduced church power by eliminating Sundays.

کەمکردنەوەی دەسەڵاتی کڵێسە بە لابردنی یەکشەمە.

Adoption of this new system wasn't easy.

گرتنەخۆی ئەو سیستەمە نوێیە ئاسان نەبوو.

In fact, it was a bit of a mess.

لەڕاستیدا،ئەوە کەمێک قورس بوو.

At first, people used new units alongside old ones,

سەرەتا ، خەڵکی یەکە نویەکەیان لەگەڵ کۆنەکە بەکاردەهێنا،

and the Republican Calendar was eventually abandoned.

و لەئەنجامدا کاتی کۆماریان وازلێهێنا.

When Napoléon Bonaparte took power,

کاتێک ناپلیۆن پۆناپارت دەسەڵاتی وەرگرت.

he allowed small businesses to use traditional measurements

ئەو ڕێگەی دا بە بازرگانی بچووک بۆ بەکارهێنانی پێوانە نەریتەکان

redefined in metric terms.

بەگوێرەی سیستەمی مەتری نوێکرابوونەوە.

But the metric system remained standard for formal use,

بەڵام سیستەمە مەتریەکە وەک پێوانەیەکی فەرمی مایەوە،

and it spread across the continent, along with France's borders.

و بڵاوبووەوە لەدەورووبەری کیشوەرەکە ، بەدڕێژای سنوری فەڕەنسا.

While Napoléon's empire lasted eight years,

لەهەمانکاتدا ئیمپڕاتۆریەتی ناپلیۆن کەهەشت ساڵی خایاند،

its legacy endured far longer.

بەڵام میراتی بۆماوەیەکی درێژ مایەوە.

Some European countries reverted to old measurements upon independence.

هەندێک وڵاتی ئەوروپی گەڕانەوەسەر پێوانەیەکۆنەکان بەهۆی سەربەخۆیان.

Others realized the value of standardization

هەندێکیتریان سەرنجیاندایە بەهای پێوانەیکردن

in an age of international trade.

لەساتێکدا کە بازرگانی جیهانی بڵاوبوو .

After Portugal and the Netherlands switched to metric voluntarily,

پاشان پرتوگال وهۆڵەندا بەویستی خۆیان گۆڕیان بەسیستەمی مەتری ،

other nations followed,

وڵاتەکانی تریش پەیڕەویان کرد،

with colonial empires spreading the system around the world.

لەگەڵ بڵاوبوونەوەی سیستەمی ئیمپڕاتۆرەتی داگیرکاری لەهەموو جیهان.

As France's main rival,

وەکو ڕکابەری سەرەکی فەڕەنسا،

Britain had resisted revolutionary ideas and retained its traditional units.

بەریتانیا بەرگریکرد لەبیرۆکەی شۆڕشگێڕان و یەکەی نەریتی خۆی پاراست.

But over the next two centuries, the British Empire slowly transitioned,

بەڵام دوای دووسەدە ، ئیمپڕاتۆریەتی بەریتانیا بەهێواشی گۆڕدرا،

first approving the metric system as an optional alternative

یەکەم جار قبوڵکردنی سیستەمی پێوانەی گۆڕینەوەیەکی ئارەزوومەندانەبوو

before gradually making it offical.

پێش ئەوەی بەرەبەرە ببێتە فەرمی.

However, this switch came too late for thirteen former colonies

هەرچەندە ، ئەو گؤڕینە زۆر درەنگ بوو بۆ سیانزە کۆڵۆنی پێشوو

that had already gained independence.

کەپێشتر سەربەخۆییان هەبوو.

The United States of America stuck with the English units of its colonial past

ویلایەتە یەگرتوەکانی ئەمریکا هێشتا یەکەی ئینگلیزەکانیان بەکاردەهێنا

and today remains one of only three countries

و ئەمڕۆ تەنها پاشماوەی یەکێک لەو سیێ وڵاتە

which haven't fully embraced the metric system.

کە بەتەواوی سیستەمی مەتری وەریناگرن.

Despite constant initiatives for metrication,

لەگەڵ ئەوەشدا دەست پێش خەریکردن بۆتۆمارکردنی سیستەمی مەتری،

many Americans consider units like feet and pounds more intuitive.

زۆربەی ئەمریکیەکان ڕەچاوی یەکەکان دەکەن وەکو پێیەکان و پاوەندەکان.

And ironically, some regard the once revolutionary metric system

و جیاوازبوو،باوڕیان بە سیستەمی مەتری هەبوو

as a symbol of global conformity.

وەکو سومبولێکی گونجاوی جیهانی.

Nevertheless, the metric system is almost universally used in science and medicine,

لەگەڵ ئەوەشدا،سیستەمە مەتریەکە جیهانی لە زانست و پزیشکی بەکاردەهێندرا،

and it continues to evolve according to its original principles.

وبەردەوام گەشەدەکات بەگوێرەی ڕێسا بنچینەیەکان.

For a long time,

بۆ ماوەیەکی دوورو درێژ،

standard units were actually defined by carefully maintained physical prototypes.

لەڕاستیدا یەکە پێوانەیەکان پێناسە دەکرا بە نموونە بنچینیە فیزیایەکان

But thanks to improving technology and precision,

بەڵام بەهۆی گەشەکردنی تەکنەلۆژیا و وردبینی،

these objects with limited access and unreliable longevity

ئەو شتانە چوونە ناوەی سنوردارە و بەدرێژای ژیان باوەڕپێنەکراوە

are now being replaced with standards based on universal constants,

ئێستاگۆڕاون بەسیستەمی پێوانەیەکان بەپێی یەکە جیهانیە نەگۆڕەکان،

like the speed of light.

وەکو خێرای ڕووناکی.

Consistent measurements are such an integral part of our daily lives

پێوانەیە گرینگەکان وەکو بەشە بنچینەیەکانی ژیانی ڕۆژانەمان

that it's hard to appreciate what a major accomplishment for humanity they've been.

زۆر سەختە بەرزنرخاندنی کە چ گرنگیەکیان بۆ مرۆڤایەتی هەبووە.

And just as it arose from a political revolution,

بەهۆی ئەوەی لەشۆرشێکی سیاسیەوە سەریهەڵداوە،

the metric system remains crucial for the scientific revolutions to come.

سیستەمە مەتریەکە زۆر گرینگە بۆ ئەو تێکۆشانە زانستیانەی دێت .