The genes you don't get from your parents (but can't live without) - Devin Shuman

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

Inside our cells, each of us has a second set of genes

ဆဲလ်တွေရဲ့အတွင်းဘက်၊ တစ်ဦးစီမှာ မိဘတွေဆီကနေ အမွေရတဲ့

completely separate from the 23 pairs of chromosomes

ခရိုမိုဇုန်း ၂၃ တွဲကနေ လုံးဝကို ကွဲနေတဲ့

we inherit from our parents.

ဒုတိယ မျိုးရိုးဗီဇတစ်စုံရှိပါတယ်။

And this isn’t just the case for humans—

ဒါက လူသားတွေအတွက်သာ မဟုတ်ဘဲ

it’s true of every animal, plant, and fungus,

ကမ္ဘာမြေပေါ်က အပင်၊တိရိစ္ဆာန်၊မှိုနဲ့

and nearly every multicellular organism on Earth.

ဆဲလ်မျိုးစုံပါတဲ့ ဇီဝရုပ်တိုင်း အတွက်လည်း မှန်ပါတယ်။

This second genome belongs to our mitochondria,

ဒီဒုတိယ ဂျီနူမ်းက ဆဲလ်တွေအတွင်းက အော်ဂန်နယ်တစ်ခု၊

an organelle inside our cells.

မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားနဲ့ ဆိုင်ပါတယ်။

They’re not fully a part of us, but they’re not separate either—

ဒါတွေက ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ ပြည့်ဝတဲ့ အပိုင်းမဟုတ်ပေမဲ့ ကွဲလည်း ကွဲကွာမနေဘူး။

so why are they so different from anything else in our bodies?

ဘာကြောင့် ဒါတွေက ခန္ဓာကိုယ်တွေထဲက အခြားအရာတွေနဲ့ ဒီလောက်မတူတာလဲ။

Approximately 1.5 billion years ago,

ခန့်မှန်းခြေ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၁.၅ ဘီလီယံက

scientists think a single-celled organism engulfed the mitochondria’s ancestor,

မိုင်တိုခွန်ဒရီးယား ရှေ့ပြေးကို ဝန်းရံတဲ့ ဆဲလ်တစ်ခုသာရှိတဲ့ ဇီဝရုပ်ကြွင်းတစ်ခုဟာ

creating the predecessor of all multicellular organisms.

ဆဲလ်မျိုးစုံဇီဝရုပ်ကြွင်းတွေရဲ့ရှေ့ပြေးကို ဖန်တီးတယ်လို့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ထင်တယ်။

Mitochondria play an essential role:

မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားက အဓိက ကဏ္ဍတစ်ခု ပါဝင်တယ်။

they convert energy from the food we eat and oxygen we breathe

ဒါတွေက စားတဲ့ အစာနဲ့ ရှူတဲ့ အောက်ဆီဂျင်မှ စွမ်းအင်ကို ဆဲလ်တွေ အသုံးပြုနိုင်တဲ့

into a form of energy our cells can use, which is a molecule called ATP.

စွမ်းအင်ပုံစံတစ်ခုအဖြစ် ပြောင်းပေးတယ်။ ATP လို့ခေါ်တဲ့ မော်လီကျူးတစ်ခုပါ။

Without this energy, our cells start to die.

ဒီစွမ်းအင်မရှိရင် ဆဲလ်တွေ စသေပါတယ်။

Humans have over 200 types of cells,

လူသားတွေမှာ ဆဲလ်အမျိုးအစား၂၀၀ ကျော်ရှိပြီး

and all except mature red blood cells have mitochondria.

ရင့်ကျက်တဲ့ သွေးနီ ဆဲလ်တွေကလွဲပြီး အားလုံးမှာ မိတိုခွန်းဒရီးယားရှိတယ်။

That’s because a red blood cell’s job is to transport oxygen,

ဒါက သွေးနီ ဆဲလ်တစ်ခုရဲ့ အလုပ်က ခရီးဆုံး မရောက်မီ မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားက

which mitochondria would use up before it could reach its destination.

အသုံးပြုမယ့် အောက်ဆီဂျင်ကို ပို့ပေးတာကြောင့်ပါ။

So all mitochondria use oxygen and metabolites to create energy

မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားအားလုံးက စွမ်းအင်ဖန်တီး ဖို့အောက်စီဂျင်နဲ့ မီတာဘိုလိုက်ကိုသုံးပြီး

and have their own DNA,

ကိုယ်ပိုင် DNA ရှိကြတယ်။

but mitochondrial DNA varies more across species than other DNA.

ဒါပေမဲ့ မိုင်တိုခွန်ဒရီးယယ် DNA က အခြား DNA ထက် မျိုးစိတ်အသီးသီးမှာ ပိုကွဲပြားတယ်။

In mammals, mitochondria usually have 37 genes.

နို့တိုက်သတ္တဝါတွေရဲ့မိုင်တိုခွန်ဒရီးယား မှာ အမြဲလိုလို မျိုးရိုးဗီဇ ၃၇ ခုရှိတယ်။

In some plants, like cucumbers, mitochondria have up to 65 genes,

သခွားလို အပင်တချို့ရဲ့မိုင်တိုခွန်ဒရီးယား မှာ မျိုးရိုးဗီဇ ၆၅ ခုအထိရှိပြီး

and some fungal mitochondria have only 1.

မှိုမိုင်တိုခွန်ဒရီးယားမှာ ၁ ခုပဲရှိတယ်။

A few microbes that live in oxygen-poor environments

အောက်ဆီဂျင် နည်းပါးတဲ့ ဝန်ကျင်တွေမှာ ရှင်သန်တဲ့ အဏုဇီဝရုပ်အနည်းငယ်က

seem to be on the way to losing their mitochondria entirely,

၎င်းတို့ရဲ့မျိုးရိုးဗီဇကို လုံးဝ ဆုံးရှုံးတော့မယ့်ပုံပါ။

and one group, oxymonad monocercomonoides, already has.

oxymonad monocercomonoides အုပ်စုတစ်ခုက ဆုံးရှုံးပြီးသွားပါပြီ။

This variety exists because mitochondria are still evolving,

ဒီမျိုးကွဲ တည်ရှိတာက မိုင်တိုခွန်းဒရီးယား တွေက ဆင့်ကဲပြောင်းလဲနေတာကြောင့်ပါ။

both in tandem with the organisms that contain them,

၎င်းတို့ ပါဝင်တဲ့ ဇီဝရုပ်တွေနဲ့ အတိုင်အဖောက်ညီသလို

and separately, on their own timeline.

သီးခြား ကိုယ်ပိုင် အချိန်မျဉ်းမှာရောပါ။

To understand how that’s possible,

ဖြစ်နိုင်ပုံကို နားလည်တာက

it helps to take a closer look at what the mitochondria inside us are doing,

ကျွန်ပ်တို့ကို ကိုယ်ဝန်ဆောင်တဲ့အချိန်ကနေ စတင်ကာ အတွင်းဘက်က မိုင်တိုခွန်ဒရီးယား

starting from the moment we’re conceived.

ဘာလုပ်နေတယ်ဆိုတာကို ပိုအနီးကပ်ကြည့်ဖို့ ကူညီတယ်။

In almost all species, mitochondrial DNA is passed down from only one parent.

မျိုးစိတ်အားလုံးနီးပါးမှာ မိုင်တိုခွန်ဒရီ ယယ် DNA ကို မိဘတစ်ဦတည်းကနေ လက်ဆင့်ကမ်းတယ်။

In humans and most animals, that parent is the mother.

လူသားတွေနဲ့ တိရစ္ဆာန်အများစုမှာ မိဘက မိခင်ပါ။

Sperm contain approximately 50 to 75 mitochondria in the tail,

သုက်ပိုးဟာ ၎င်းတို့ ကူးခပ်ရန် ကူညီဖို့ အမြီးမှာ ခန့်မှန်းခြေ မိုင်တိုခွန်ဒရီးယား

to help them swim.

၅၀ ကနေ ၇၅ အထိပါတယ်။

These dissolve with the tail after conception.

ဒါတွေက သန္ဓေတည်ပြီးနောက်မှာ အမြီးနဲ့အတူ ပျော်ဝင်တယ်။

Meanwhile, an egg contains thousands of mitochondria,

တစ်ချိန်တည်းမှာ မျိုးဥတစ်ခုဟာ မိုင်တိုခွန်ဒရီးယား ထောင်ချီပါတယ်၊

each containing multiple copies of the mitochondrial DNA.

တစ်ခုစီမှာ မိုင်တိုခွန်ဒရီယယ် DNA ရဲ့ ပုံတူမျိုးစုံပါတယ်။

This translates to over 150,000 copies of mitochondrial DNA

ဒါက မိခင်တွေဆီက အမွေရရှိတဲ့ မိုင်တိုခွန်ဒရီယယ် DNA ပုံတူ ၁၅၀,၀၀၀ ကျော်

that we inherit from our mothers,

အဖြစ် ပြောင်းပေးတယ်။

each of which is independent and could vary slightly from the others.

တစ်ခုစီဟာ သီးခြားဖြစ်ပြီး အခြားအရာတွေနဲ့ အနည်းငယ် ကွဲပြားနိုင်တယ်။

As a fertilized egg grows and divides,

မျိုးစပ်ထားတဲ့ ဥတစ်ခုက ကြီးထွား၊ ပိုင်းခြားတာကြောင့်

those thousands of mitochondria are divvied up into the cells

ဒီထောင်ချီတဲ့ မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားတွေကို ဖွံ့ဖြိုးလာနေတဲ့ သန္ဓေသားရဲ့

of the developing embryo.

ဆဲလ်တွေအဖြစ် ပိုင်းခြားလိုက်တယ်။

By the time we have differentiated tissues and organs,

တစ်ရှူးနဲ့အင်္ဂါကို ခွဲခြားအပြီးမှာ မိုင်တိုခွန်ဒရီယယ် DNA အတွင်းက

variations in the mitochondrial DNA are scattered at random throughout our bodies.

အမျိုးကွဲတွေဟာ ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုလုံး ကျပန်း ပြန့်ကြဲသွားတယ်။

To make matters even more complex,

ကိစ္စတွေကို ပိုလို့တောင် ရှုပ်ထွေးစေတာက

mitochondria have a separate replication process from our cells.

မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားမှာ ဆဲလ်တွေကနေ သီးခြား ပုံတူပွား လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုရှိတာပါ။

So as our cells replicate by dividing, mitochondria end up in new cells,

ပိုင်းခြားခြင်းက ဆဲလ်တွေ ပုံတူပွားစေပြီး မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားက ဆဲလ်သစ်တွေ ဖြစ်သွားကာ

and all the while they’re fusing and dividing themselves,

ဒီအချိန်အတွင်းမှာ ၎င်းတို့ဘာသာ ကိုယ်ပိုင် အချိန်မျဉ်းမှာ

on their own timeline.

ပေါင်းစပ်၊ပိုင်းခြားနေတယ်။

As mitochondria combine and separate,

မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားက ပေါင်းစပ်၊ ခွဲခြားတာကြောင့်

they sequester faulty DNA or mitochondria that aren’t working properly for removal.

၎င်းတို့ကပ်ဆောင်နေတဲ့ ချွတ်ယွင်းနေတဲ့ DNA (သို့)မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားကိုသီးခြားထားတယ်။

All this means that the random selection of your mother’s mitochondrial DNA

ဆိုလိုတာက မွေးဖွားစဉ်မှာ အမွေရရှိတဲ့ သင့်မိခင်ရဲ့ မိုင်တိုခွန်ဒရီယယ် DNA ရဲ့

you inherit at birth

ကျပန်း ရွေးချယ်မှုဟာ

can change throughout your life and throughout your body.

သင့်ဘဝတစ်လျှောက်လုံး၊ သင့်ကိုယ်တစ်လျှောက် လုံးမှာ ပြောင်းလဲနိုင်တာပါ။

So mitochondria are dynamic and, to a degree, independent,

တော့ မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားက တက်ကြွပြီး အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ သီးခြားဖြစ်ပေမဲ့

but they’re also shaped by their environments: us.

၎င်းတို့ရဲ့ ဝန်းကျင်တွေရဲ့ ပုံသွင်းတာကို လည်းခံရတယ်။ ကျွန်ုပ်တို့ပါ။

We think that long ago,

ရှေးရှေးတုန်းက

some of their genes were transferred to their host’s genomes.

မျိုးရိုးဗီဇတချို့ဟာ လက်ခံ ဂျီနူးမ်းဆီ ရွှေ့ပြောင်းခံရတယ်လို့ ထင်ကြတယ်။

So today, although mitochondria have their own genome

ဒီနေ့ခေတ်မှာတော့ မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားမှာ ကိုယ်ပိုင် ဂျီနူးမ်းရှိပြီး

and replicate separately from the cells that contain them,

၎င်းတို့ပါဝင်တဲ့ ဆဲလ်တွေကနေ သီးခြား ပုံတူပွားတယ်ဆိုပေမဲ့

they can't do this without instruction from our DNA.

DNA ရဲ့ ညွှန်ကြားချက်မပါဘဲ ဒါကို မလုပ်နိုင်ဘူး။

And though mitochondrial DNA is inherited from one parent,

မိုင်တိုခွန်ဒရီထုယယ် DNA ကို မိဘတစ်ယောက်ဆီက အမွေရပေမဲ့

the genes involved in building and regulating the mitochondria

မီတိုခွန်ဒရီးယားကို တည်ဆောက်၊ ထိန်းညှိရာမှာ ပါဝင်တဲ့ မျိုးရိုးဗီဇတွေက

come from both.

နှစ်ခုစလုံးကနေ လာတာပါ။

Mitochondria continue to defy tidy classification.

မိုင်တိုခွန်ဒရီးယားဟာ စနစ်ကျတဲ့ အမျိုးအစား ခွဲခြားမှုကို ဆက်လက် ဖီဆန်နေတယ်။

Their story is still unfolding inside of each of our cells,

၎င်းတို့ရဲ့ဖြစ်ရပ်က ဆဲလ်တစ်ခုစီရဲ့ အတွင်းဘက်မှာ ထုတ်ဖော်ပြနေတယ်။

simultaneously separate and inseparable from our own.

တစ်ပြိုင်နက် ကွဲကွာပြီး ကျွန်ုပ်တို့ဆီကနေ မခွဲခွာနိုင်တာပါ။

Learning more about them can both give us tools

ဒါတွေကို ပိုလေ့လာတာက အနာဂတ် လူသားကျန်းမာရေးကို

to protect human health in the future, and teach us more about our history.

ကာကွယ်ဖို့နဲ့ သမိုင်းအကြောင်း ပိုသင်ကြား ပေးဖို့ နှစ်ခုစလုံးက ကိရိယာတွေကို ပေးတာပါ။