The history of the world according to cats - Eva-Maria Geigl

Translator: saba gushad Reviewer: Daban Q Jaff

On May 27th, 1941, the German battleship Bismarck sank in a fierce firefight,

لە ٢٧ ی جۆزەردانی،١٩٤١، کەشتی جەنگی ئەڵمانی بیسمارک نقوم بوو لە شەڕێکی سەختدا،

leaving only 118 of her 2,200 crew members alive.

تەنھا ١٨٨ کەس لە کۆی ٢٢٠٠ ئەندامی گروپەکە بە زیندووی مانەوە.

But when a British destroyer came to collect the prisoners,

بەڵام کاتێ بەلەمێکی بچوکی ئینگلیز، ھات بۆ کۆکردنەوەی زیندانییەکان،

they found an unexpected survivor -

ڕزگاربوویەکی چاوەڕوان نەکراویان دۆزیەوە -

a black and white cat clinging to a floating plank.

پشیلەیەکی ڕەش و سپی کە خۆی گرتبووەوە بە تەختەیەکی سەر ئاو کەوتوو.

For the next several months this cat hunted rats and raised British morale -

بۆ چەند مانگی دواتر ئەم پشیلەیە مشکەکانی ڕاو دەکرد و بەریتانیەکانی دڵخۆش دەکرد -

until a sudden torpedo strike shattered the hull and sank the ship.

ھەتا بۆمبێکی کەشتی شکێن ھاتوو پەیکەری کەشتیەکەی پارچە پارچە کرد و نقومی کرد.

But, miraculously, not the cat.

بەڵام، دەرئاسایانە، پشیلەکە نقوم نەبوو.

Nicknamed Unsinkable Sam,

نازناوی سامی نقوم نەبووی لێنرا،

he rode to Gibraltar with the rescued crew

ئەو ڕۆشت لەگەڵ ئەوانەی ڕزگار بوون بۆ جەبەل تارق

and served as a ship cat on three more vessels –

و خزمەتی کرد وەک پشیلەی کەشتی لەسەر سێ کەشتی تر،

one of which also sank - before retiring to the Belfast Home for Sailors.

یەکیان بە ھەمان شێوە نقوم بوو - پێش خانەنشین بوونی لە بێڵفاست ماڵی دەریاوانان.

Many may not think of cats as serviceable sailors,

زۆرێک لەوانەی پێیان وابێت پشیلە بە قەد دەریاوانێک خزمەت ناکات،

or cooperative companions of any kind.

یان ھاوکاریکەر نییە بە ھیچ جۆرێک.

But cats have been working alongside humans for thousands of years -

بەڵام پشیلە ئیشی کردووە شانبەشانی مرۆڤ بۆ ھەزاران ساڵ -

helping us just as often as we help them.

یارمەتیان داوین بە ئاستی ئەوەی ئێمە یارمەتی ئەوانمان داوە.

So how did these solitary creatures go from wild predator to naval officer

کەوایە چۆن ئەم بوونەوەرە تەنیایە گۆڕا لە دڕندەیەکەوە بۆ ئەفسەرێکی دەریایی

to sofa sidekick?

بۆ ھاوڕێیەکی ئازیز؟

The domestication of the modern house cat

ماڵی كردنی پشیلەی نوێی ماڵی

can be traced back to more than 10,000 years ago in the Fertile Crescent,

دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە ١٠ ھەزار ساڵ لەمەوبەر لە سەر خاکی "مانگی بەپیت"،

at the start of the Neolithic era.

بۆ دەستپێکی چاخی بەردین.

People were learning to bend nature to their will,

خەڵک فێر بوون سروشت بەکار بهێنن بۆ ویستەکانی خۆیان،

producing much more food than farmers could eat at one time.

خواردنی زیاتریان دەست دەکەوت لەوەی کە جوتیاران دەکرا بیخۆن بەیەکجار.

These Neolithic farmers stored their excess grain in large pits and short, clay silos.

جوتیارانی چاخی بەردین دانەوێڵە زیادەکەیان عەمباردەکردە نێو چاڵی گەورە، و سایلۆی گڵی.

But these stores of food attracted hordes of rodents,

بەڵام ئەم پاشەکەوتەی خواردن سەرنجی ئاژەڵە قرتێنەرەکانی ڕاکێشا،

as well as their predator, Felis silvestris lybica -

و ھەروەھا سەرنجی دوژمنەکەشیان، فیلیس سیلیڤیستەر لێبیکا-

the wildcat found across North Africa and Southwest Asia.

پشیلەی کێوی کە دۆزراوەتەوە لە نێو ئەفریقا و باشوری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا.

These wildcats were fast, fierce, carnivorous hunters.

ئەم پشیلە کێوییانە خێرا و دڕ و ڕاوکەری گۆشتخۆر بوون.

And they were remarkably similar in size and appearance to today’s domestic cats.

و بە شێوەیەکی بەرچاو لە قەبارە و شێوەدا ھاوشێوەی پشیلە ماڵیەكانی ئەمڕۆن.

The main differences being that ancient wildcats were more muscular,

دیارترین جیاوازی پشیلە دڕندە کۆنەکان ماسولکەیان زیاتر بوو،

had striped coats, and were less social towards other cats and humans.

توکیان پاکتربوو، و کەمتر تێکەڵاو بوون لەگەڵ مرۆڤ و ئاژەڵەکانی تر.

The abundance of prey in rodent-infested granaries

زۆری نێچیری قرتێنەر لە نێو عەمباری دانەوێڵەکاندا

drew in these typically solitary animals.

ئەو پشیلانەیان کردە ئەو ئاژەڵە تەنیایە.

And as the wildcats learned to tolerate the presence of humans

و ھەر کە پشیلەکان فێر بوون بەرگەی بوونی مرۆڤ و

and other cats during mealtime,

پشیلەکانی تر بگرن لە کاتی نانخواردندا،

we think that farmers likewise tolerated the cats in exchange for free pest control.

ئەوکات جوتیارەکانیش ئارامیان گرت لە بوونی پشیلەکان لەبەرامبەر کوشتنی مێروی زیانبەخش.

The relationship was so beneficial that the cats migrated with Neolithic farmers

پەیوەندیەکی پڕ سوود بوو کە وایکرد پشیلەکان کۆچ بکەن لەگەڵ جوتیارەکانی چاخی بەردین

from Anatolia into Europe and the Mediterranean.

لە ئەنادۆڵەوە بۆ ئەوروپا و بۆ دەریای ناوەڕاست.

Vermin were a major scourge of the seven seas.

گیانەوەری مشەخۆر گەورەترین بەڵای ٧ دەریاکەی جیھان بوو.

They ate provisions and gnawed at lines of rope,

ئەوان ئازووقەکانیان دەخوارد و لاکانی گوریسیان دەقرتاند،

so cats had long since become essential sailing companions.

بۆیە پشیلە ماوەیەکی زۆر لەمەوبەر بوو بە ھاوڕێیەکی سەرەکی دەریاوانەکان.

Around the same time these Anatolian globe trotting cats set sail,

و ھەر لەو کاتانەی ئەم پشیلە ئەنادۆڵیانە بە دەوری جیھاندا گەشتیان کرد،

the Egyptians domesticated their own local cats.

میسڕییەکان پشیلەی ناوخۆی خۆیان ماڵی کرد.

Revered for their ability to dispatch venomous snakes, catch birds, and kill rats,

وەک ڕێزێک بۆ تواناکانیان لە کوشتنی ماری ژەھراوی، و گرتنی باڵندە و كوشتنی مشک،

domestic cats became important to Egyptian religious culture.

پشیلەی ماڵی بووە شتێکی گرنگ بۆ کلتوری ئاینی میسڕی.

They gained immortality in frescos, hieroglyphs, statues, and even tombs,

ئەوان نەمریان بە دەست ھێنا لە سەر وێنە و، نوسینی ھیرۆگلیفی پەیکەرو تەنانەت قەبرەکان.

mummified alongside their owners.

مۆمیا کران لە تەنیشت خاوەنەکانیان.

Egyptian ship cats cruised the Nile,

پشیلەی کەشتیە میسڕیەکان دەھاتن و دەچوون بە نیلدا،

holding poisonous river snakes at bay.

ماری ژەھراوی ڕوبارەکانیان توشی کێشە دەکرد.

And after graduating to larger vessels,

پاش دەرچوونیان لە کەشتی گەورەتردا،

they too began to migrate from port to port.

ئەوانیش دەستیان کرد بە کۆچ کردن لە بەندەرێکەوە بۆ بەندەرێکی تر.

During the time of the Roman Empire, ships traveling between India and Egypt

لە کاتی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی، کەشتیەکان گەشتیان دەکرد لەنێوان ھند و میسڕ

carried the lineage of the central Asian wildcat F. s. ornata.

و توخمی پشیلەی کێوی ناوەڕاستی ئاسیا ئێف-ئێس ئۆرناتا یان دەگواستەوە.

Centuries later, in the Middle Ages, Egyptian cats voyaged up to the Baltic Sea

سەدەکانی دواتر،لە سەدەکانی ناوەڕاست، پشیلە میسڕیەکان گەشتیان کرد بۆ دەریای بەڵتیک

on the ships of Viking seafarers.

لەسەر کەشتی ڤایکینگە دەریاوانەکان.

And both the Near Eastern and North African wildcats

و ھەردوو پشیلەی ڕۆژھەڵاتی نزیک و باکووری ئەفریقا

– probably tamed at this point -- continued to travel across Europe,

بە نزیکەیی ماڵی بوون لەم کاتەدا و بەردەوام بوون لە گەشتکردن بەرەوە ئەوروپا،

eventually setting sail for Australia and the Americas.

لە کۆتاییدا بەرەو دوو ئەمریکاکە گەشتیان کرد.

Today, most house cats have descended

ئەمڕۆ، زۆربەی پشیلە ماڵیەكان نەوەی

from either the Near Eastern or the Egyptian lineage of F.s.lybica.

پشیلەکانی ڕۆژھەڵاتی نزیک یان پشیلەی میسڕی ئێف.ئێس.لیبیکا ن.

But close analysis of the genomes and coat patterns of modern cats

بەڵام شیکاری نزیکی جینەکان و شێوازی تووکی پشیلەی نوێ

tells us that unlike dogs,

پێمان دەڵێت پێچەوانەی سەگ،

which have undergone centuries of selective breeding,

کە گۆڕانکاریەکی بۆ ماوەیی بەرچاو بەسەریاندا ھاتووە،

modern cats are genetically very similar to ancient cats.

پشیلە نوێیەکان لە ڕووی بۆ ماوەییەوە زۆر ھاوشێوەی پشیلە کۆنەکانن.

And apart from making them more social and docile,

و بێجگە لە کۆمەڵایەتی کردن و ماڵی كردنیان،

we’ve done little to alter their natural behaviors.

ئێمە ھیچی وامان نەکردووە بۆ گۆڕینی ھەڵسوکەوتی سروشتیان.

In other words, cats today are more or less as they’ve always been: Wild animals.

بە جۆرێکی تر، ئەمڕۆ پشیلە زۆر یان کەم جیاوازن لەوەی پێشتر بوون

Fierce hunters. Creatures that don’t see us as their keepers.

ڕاوکەری دڕندە. بوونەوەرێک کە ئێمەی بە پارێزەری خۆی نەدەزانی.

And given our long history together, they might not be wrong.

و مێژووی درێژی خۆمان نووسی بە یەکەوە، لەوانەیە ئەوان ھەڵە نەبوو بن.