How stress affects your brain - Madhumita Murgia

Translator: YSU romano.transl.dept. Lusine Reviewer: Lusine Sargsyan

Are you sleeping restlessly,

Անհանգի՞ստ եք քնում,

feeling irritable or moody,

դյուրագրգիռ եք և անտրամադի՞ր,

forgetting little things,

աննշան բաներն անգամ մոռանու՞մ եք

and feeling overwhelmed and isolated?

և ճնշված ու մեկուսացած եք զգում

Don't worry. We've all been there.

Հոգ չէ: Բոլորս էլ անցնել ենք դրա միջով:

You're probably just stressed out.

Դուք ուղղակի լարված եք:

Stress isn't always a bad thing.

Եվ այն միշտ չէ ,որ վատ է:

It can be handy for a burst of extra energy and focus,

Դա գուցե խթանի կենտրոնացումը և էներգիայի հոսքը,

like when you're playing a competitive sport,

ինչպես մրցակցային խաղեր խաղալիս

or have to speak in public.

կամ հրապարակավ խոսելիս:

But when its continuous,

Բայց երբ այն շարունակական բնույթ է կրում,

the kind most of us face day in and day out,

մեզանից շատերը առնչվում են դրա հետ ամեն օր .

it actually begins to change your brain.

այն իսկապես սկսում է ձևափոխել քո ուղեղը:

Chronic stress,

Տևական լարվածությունը

like being overworked or having arguments at home,

ինչպես շատ աշխատելիս կամ տանը վիճաբանություն ունենալուց,

can affect brain size,

կարող է ազդել ուղեղի ծավալի վրա,

its structure,

նրա կառուցվածքի,

and how it functions,

և նրա աշխատանքի վրա

right down to the level of your genes.

ներթափանցելով գեների մեջ:

Stress begins with something called

Ստրեսն առաջանում է մի երևույթից.

the hypothalamus pituitary adrenal axis,

"ենթաթմբային հիպոֆիզար համակարգի վերերիկամային առանցքի"

a series of interactions

մի շարք փոխազդեցություններ

between endocrine glands in the brain and on the kidney,

ուղեղի և երիկամի էնդոկրին խցանների միջև ,

which controls your body's reaction to stress.

ինչը կառավարում է մարմնի հակազդեցությունը սթրեսի հանդեպ:

When your brain detects a stressful situation,

Երբ ուղեղում նկատվում է լարված իրավիճակ,

your HPA axis is instantly activated

հիպոֆիզար համակարգի վերերիկամային առանցքը ակնթարթորեն ակտիվանում է

and releases a hormone called cortisol, which primes your body for instant action.

և առաջացնում է մի հորմոն , որը կոչվում է "կորտիզոլ", որն էլ նախապատրաստում է մարմինը ակնթարթային գործողության:

But high levels of cortisol over long periods of time

Բայց կորտիզոլի բարձր մակարդակը երկար ժամանակի ընթացքում

wreak havoc on your brain.

վնաս է հասցնում ուղեղին:

For example, chronic stress increases the activity level

Օրինակ, քրոնիկ սթրեսը բարձրացնում է ակտիվության մակարդակը

and number of neural connections in the amygdala,

և նեյրոնային հյուսվածքների թիվը նշագեղձում`

your brain's fear center.

ուղեղի այն կենտրոնում, որը կարգավորում է վախը:

And as levels of cortisol rise,

Եվ կորտիզոլի մակարդակի բարձրացման հետ մեկտեղ

electric signals in your hippocampus,

էլեկտրական ազդանշանները ենթաթմբում`

the part of the brain associated with learning, memories, and stress control,

ուղեղի այն հատվածում, որը կապված է սովորելու, հիշողության և սթրեսը կառավարելու հետ,

deteriorate.

քայքայվում է:

The hippocampus also inhibits the activity of the HPA axis,

Ենթաթումբը նույնպես խոչընդոտ է հանդիսանում հիպոֆիզար համակարգի վերերիկամային առանցքի ակտիվության համար,

so when it weakens,

ուստի երբ այն թուլանում է,

so does your ability to control your stress.

թուլանում է նաև սթրեսը կառավարելու ընդունակությունը:

That's not all, though.

Սակայն սա դեռ ամենը չէ:

Cortisol can literally cause your brain to shrink in size.

Կորտիզոլը կարող է բառացիորեն քո ուղեղի ծավալը փոքրացնել:

Too much of it results in the loss of synaptic connections between neurons

Դրա չափազանց շատ քանակությունը հանգեցնում է նեյրոնների միջև սինապտիկ հյուսվածքների կորստին

and the shrinking of your prefrontal cortex,

և նախաճակատային ուղեղային կեղևի կրճատմանը,

the part of your brain the regulates behaviors like concentration,

ուղեղի այն մասը, որը կարգավորում է այնպիսի դրսևորումներ, ինչպիսիք են կենտրոնանալը,

decision-making,

որոշումներ կայացնելը,

judgement,

դատողություններ անելը,

and social interaction.

սոցիալական շփումը:

It also leads to fewer new brain cells being made in the hippocampus.

Այն նաև տանում է դեպի ուղեղի նոր բջիջների սակավ գոյացմանը ենթաթմբում:

This means chronic stress might make it harder for you to learn

Սա նշանակում է, որ քրոնիկ սթրեսը կդժվարացնի սովորելը

and remember things,

և ինչ-որ բաներ մտապահելը,

and also set the stage for more serious mental problems,

նաև ճանապարհ կհարթի ավելի լուրջ մտավոր խնդիրների ձևավորման համար,

like depression and eventually Alzheimer's disease.

ինչպիսիք են ընկճախտը է և Ալցհեյմերի հիվանդությունը:

The effects of stress may filter right down to your brain's DNA.

Եվ սթրեսի փոխազդեցությամբ կարող է ներթափանցել հենց ուղեղի ԴնԹ:

An experiment showed

Փորձը ցույց է տալիս,

that the amount of nurturing a mother rat provides its newborn baby

որ մայր առնետը նորածին ձագին ապահովելով սննդով,

plays a part in determining how that baby responds to stress later in life.

դեր է խաղում որոշման մեջ, թե ինչպես երեխան կարձագանքի սթրեսին հետագա կյանքում:

The pups of nurturing moms turned out less sensitive to stress

Կերակրող մայրերի ձագերը, պարզվում է, ավելի քիչ զգայուն են ստրեսի նկատմամբ,

because their brains developed more cortisol receptors,

որովհետև նրանց ուղեղը առաջացնում է ավելի շատ կորտիզոլային ընկալիչներ,

which stick to cortisol and dampen the stress response.

որոնք կցվում են կորտիզոլին և ճնշում սթրեսի հակազդումը:

The pups of negligent moms had the opposite outcome,

<<Անփույթ >> մայրերի ձագերի մոտ դիտվում է հակառակ արդյունքը.

and so became more sensitive to stress throughout life.

նրանք դառնում են ավելի զգայուն սթրեսի նկատմամբ իրենց ողջ կյանքի ընթացքում:

These are considered epigenetic changes,

Սրանք համարվում են էպիգենետիկ փոփոխություններ,

meaning that they effect which genes are expressed

ինչն էլ նշանակում է, որ վերջիններս ազդում են, այն բանի վրա, թե որ գեներն են արտահայտվում՝

without directly changing the genetic code.

առանց գենետիկ կոդի անմիջական փոփոխման:

And these changes can be reversed if the moms are swapped.

Եվ այս փոփոխությունները կարող են լինել անդառնալի, եթե մայրերը չեն փոխվում:

But there's a surprising result.

Բայց կա մի զարմանալի արդյունք:

The epigenetic changes caused by one single mother rat

Մեկ մայր առնետի կողմից առաջացրած էպիգենետիկ փոփոխությունները

were passed down to many generations of rats after her.

իրենից հետո փոխանցվում են առնետների շատ սերունդների:

In other words, the results of these actions were inheritable.

Այլ կերպ ասած` այս գործողությունների արդյունքը ժառանգական է:

It's not all bad news, though.

Սակայն ամեն ինչ այնդան էլ վատ չէ:

There are many ways to reverse what cortisol does to your stressed brain.

Լարված ուղեղի վրա կորտիզոլի ազդեցությունը փոփոխելու շատ միջոցներ կան:

The most powerful weapons are exercise and meditation,

Ամենահզոր զենքերը վարժություններն են և մեդիտացիան,

which involves breathing deeply

որոնք ենթադրում են խորը շնչել,

and being aware and focused on your surroundings.

իրազեկ լինել, կենտրոնանալ շրջակա միջավայրի վրա:

Both of these activities decrease your stress

Այս գործողություններից յուրաքանչյուրը թուլացնում է լարվածությունը

and increase the size of the hippocampus,

և մեծացնում ենթաթմբի ծավալը'

thereby improving your memory.

այդպիսով բարելավելով հիշողությունը:

So don't feel defeated by the pressures of daily life.

Ուստի պետք չէ պարտված զգալ առօրյա կյանքի ճնշման տակ:

Get in control of your stress before it takes control of you.

Հսկողության տակ պահի'ր սթրեսը, քանի դեռ սթրեսը չի վերցրել քեզ իր հսկողության տակ: