How does the Nobel Peace Prize work? - Adeline Cuvelier and Toril Rokseth

Translator: laven ezat Reviewer: Daban Q. Jaff

What do a seventeen-year-old Pakistani,

پەیوەندی بەستنەوەی کچێکی پاکستانی تەمەن حەڤدە ساڵی،

a Norwegian explorer,

لەگەڵ دۆزەرێکی نەرویجی و،

a Tibetan monk,

خزمەتکارێکی کەنیسە لە تیبیت و،

and an American pastor have in common?

قەشەیەکی ئەمریکی؟

They were all awarded the Nobel Peace Prize.

هەر یەکێک لەمان خەڵاتی نۆبڵیان بۆ ئاشتی وەرگرت.

Among the top prestigious awards in the world,

کە ئەمە یەکێکە لە خەڵاتە هەرە بە نرخەکان لە جیهان،

this prize has honored some of the most celebrated

چەند کەسایەتییەکی ناودار خەڵاتی رێزلێنانیان پێبەخشرا

and revered international figures and organizations in history.

وە ڕێکخراوە نێودەوڵەتیە بەناوبانگەکانی مێژووش .

To understand how it all got started, we have to go back to the 1800s.

بۆ ئەوەی تێبگەین کە چۆن دەستیان پێکرد، دەگەڕێینەوە سەدەی هەژدەهەم.

Swedish chemist Alfred Nobel

کیمیا زانی سویدی ئەلفرێد نۆبڵ

was then mostly known for the invention of dynamite,

ئەو زیاتر بە داهێنانی داینامیتی ناسرابوو،

a breakthrough which launched his career as a successful inventor

دەستپێکی ژیانی کارکردنی وەک داهێنەرێکی سەرکەوتوو

and businessman.

وە پیاوێکی بازرگان.

30 years later, he had become extremely wealthy,

دوای سی ساڵ، بوو بە دەوڵەمەندێکی بەرچاو.

but never married,

بەڵام ژنی نەهێنا،

and had no children.

وە منداڵیشی نەبوو.

When his will was opened after his death,

وەسیەت نامەکەی کرایەوە دوای مردنی،

it came as a surprise that his fortune was to be used for five prizes

ئەمە لە شوێن سوپرایزەکە بوو کە سامانەکەی بەکاربهێندرێت بۆ پێنج خەڵات

in physics, chemistry, medicine, literature, and peace.

لە بواری فیزیا و کیمیا و پزیشکی و ئەدەبی و ئاشتی.

These prizes illustrated his lifelong commitment to sciences

ئەو خەڵاتانەی پەیوەست بە نۆبڵ ڕوونکردبۆوە لە ژیانی بۆ زانست و

and his passion for literature.

هەوەسی ئەدەبی خۆی.

But what about peace?

بەڵام ئەی چی دەربارەی ئاشتی؟

Because Nobel's name was tied to inventions used in the war industry,

بەهۆی ئەوەی ناوی نۆبڵ لکێندرا بە داهێنانێک کە بۆ شەڕ بەکاردەهێندرێت،

many have assumed that he created the peace prize out of regret.

زۆربەی خەڵک وا گریمانەیان کرد کە ئەمەی دروست کردووە بەبێ پەشیمانبوونەوە.

However, this is all speculation as he never expressed any such sentiments,

لەگەڵ ئەوەشدا هەمووی گریمانە بوو بەڵام ئەو هەستی خۆی دەرنەبڕی سەبارەت بەمە.

and his inventions were also used for constructive purposes.

وە داهێنانەکانی بەکارهاتن بۆ مەبەستی دروستکردن.

Instead, many historians connect Alfred Nobel's interest for the peace cause

سەرەڕای ئەمەش، زۆرێک لە مێژووناسان پەیوەندیان بە نۆبڵ کرد سەبارەت بە بابەتی ئاشتی

to his decade-long friendship and correspondence

بۆ ئەوەی نوسراوەکان بگەیەنێت بە هاوڕێکانی بۆ ماوەی دە ساڵ

with an Austrian pacifist named Bertha Von Suttner.

لەگەڵ بانگخوازی ئاشتی نەمساوی بیرتاڤۆن سەتنەر.

Von Suttner was one of the leaders of the international peace movement,

ڤۆن سەتنەر یەکێک بوو لە بەڕێوبەرانی جووڵەی ئاشتی نێودەوڵەتی،

and in 1905, after Nobel's death,

وە لە ساڵی ١٩٠٥، دوای مردنی نۆبڵ،

she became the first woman to be awarded the Nobel Peace Prize.

بوو بە یەکەم ئافرەت کە خەڵاتی نۆبڵی بەخشی.

Nobel's will outlined three criteria for the Peace Prize,

وەسیەتی نۆبڵ بۆ خەڵاتی ئاشتی سێ ڕێکاری دیاری کرد،

which unlike the other Sweden-based prizes,

بە جیاوازی زیاتر لە خەڵاتەکانی مەڵبەندی سویدی،

would be administered in Norway.

کە لە نەرویج بەڕێوە دەچوو.

Disarmament, peace congresses, and brotherhood between nations.

داماڵاندنی چه‌ك و كۆنفڕانسی ئاشتی، وه‌ برایه‌تی له‌ نێو گه‌لان.

These standards have since been expanded

پێوه‌رێكه‌ بۆ فراوانكردن و ڕێگه‌گرتن له‌

to include other ways of promoting peace,

ڕێگه‌ی به‌له‌جیاتی بۆ پێشخستنی ئاشته‌وایی،

such as human rights and negotiations.

وه‌كو مافه‌كانی مرۆڤ و گفتوگۆكردن.

And the prize doesn't just have to go to one person.

وه‌ خه‌ڵاتێك ته‌نها نابه‌خشرێت به‌ یه‌ك كه‌س.

About a third of Noble Peace Prizes have been shared

به‌ڵكو سێ یه‌كی خه‌ڵاته‌كه‌ دابه‌ش ده‌كرێ

by two or three laureates.

به‌سه‌ر دوو یان سێ له‌ براوه‌كان.

So how do nominations for the prize work?

ئینجا چۆن پاڵێوراوه‌كان كارده‌كه‌ن بۆ ئه‌م خه‌ڵاته‌؟

According to the Nobel Foundation,

سه‌باره‌ت به‌ ده‌زگای نۆبڵ،

a valid nomination can come from a member of a national assembly,

پاڵێوراوی باش له‌وانه‌یه‌ ئه‌ندام بێت له‌ ئه‌نجه‌مه‌نی نیشتیمانی،

state government,

يان حكومه‌تی ده‌وڵه‌ت،

or an international court.

يان دادگای نێوده‌وڵه‌تی.

Eligible nominators also include university rectors,

پاڵێوراوه‌ په‌سندكراوه‌كان له‌وانه‌یه‌ سه‌رۆكی زانكۆكان له‌خۆبگرێت،

professors of the social sciences, history, philosophy, law, and theology,

وه‌ پڕۆفیسۆر له‌ زانستی كۆمه‌ڵایه‌تی و مێژوو و یاسا و تیۆلۆجی،

and previous recipients of the Peace Prize.

وه‌ وه‌رگرانی پێشووی خه‌ڵاتی ئاشتی.

But if you want to know more about who was recently nominated,

به‌ڵام ئه‌گه‌ر بته‌وێت زیاتر بزانیت له‌سه‌ر پاڵێوراوانی پێشوو،

you'll have to be patient.

پێویسته‌ ئارام بگریت.

All information about nominations remains secret for 50 years.

هه‌موو زانیارییه‌كان له‌سه‌ر پاڵێوراوان به‌ نهێنی ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ ماوه‌ی ٥٠ساڵ.

Take Martin Luther King Jr.

نموونه‌‌یه‌ك وه‌رگره‌ وه‌ك مارتن لوته‌ر كینگ.

We didn't actually know who nominated him until 2014.

ئێمه‌ نه‌مانزانی كێ هه‌ڵیبژاردووه‌ تا ساڵی ٢٠١٤.

His nominators turned out to be the Quakers,

ئه‌وانه‌ی پاڵاوتیان گوێزرانه‌وه‌ بۆ كویكه‌رز.

who had won the prize previously,

ئه‌وانه‌ی كه‌ خه‌ڵاته‌كه‌یان بردبۆوه ‌ پێشتر،

and eight members of the Swedish Parliament.

وه‌ هه‌شت ئه‌ندام له‌ په‌رله‌مانی سویدی.

There's no limit to the number of times a person or organization can be nominated.

ژماره‌یه‌كی بێ سنوور هه‌یه‌ له‌و كاتانه‌ی كه‌ كه‌سێك یان ڕێكخراوێك پاڵێوراو دیاری ده‌كه‌ن

In fact, Jane Addams,

له‌ ڕاستیدا، جانی ئاده‌مس،

recognized as the founder of social work in the United States,

ناسێندرا وه‌ك بنیاتنه‌ری كاری كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان

was nominated 91 times before finally being awarded the prize.

وه‌ ٩١ جار پاڵێورا پێش بردنه‌وه‌ی به‌ خه‌ڵاته‌كه‌ له‌ كۆتاییدا.

The absence of a laureate can also be symbolic.

نەهاتنی پاڵێوراو بۆ خەڵات لەوانەیە شتێکی ئاسایی بێت.

The 1948 decision not to award the prize following the death of Mahatma Gandhi

لە ساڵی ١٩٤٨ بڕیارەکە خەڵاتی نەدا بە مانهاتا غاندی بەهۆی مردنیەوە

has been interpreted as an attempt to respectfully honor

ئەوەی ڕوونکردنەوەی دا لەسەری کە ئەو ڕێزی لە کەسایەتی و ڕەوشتی خەڵک دەگرت

the so-called missing laureate.

لەبەر ئەوە ناویان نا براوەی وون بوون.

As with the other Nobel Prizes,

و هەروەها لە خەڵاتی تری نۆبڵدا،

the Peace Prize can't be awarded posthumously.

خەڵاتی ئاشتی نەبەخشرا لە دوای مردنی.

The secret selection process takes almost a year,

کارکردن بۆ هەڵبژاردنی نهێنی نزیکەی ساڵێک دەخایەنێت،

and is carried out by the five appointed members

وە جێبەجێ دەکرێت بەهۆی پێنج ئەندامی دیاریکراو

of the Norwegian Nobel Committee

لە ئەنجومەنی نۆبڵی نەرویجی

who are forbidden from having any official political function in Norway.

بێ بەش بوون لە هەبوونی هەر هەڵوێستێکی سیاسی فەرمی لە نەرویج.

Starting with a large pool of nominations,

دەستێک لەگەڵ کۆمەڵێکی گەورە لە پاڵێوراوان،

exceeding 300 in recent years,

کە لە ٣٠٠ کەس تێپەڕی لە ساڵەکانی کۆتایی،

they access each candidate's work and create a short list.

هەڵدەستن بە گەیشتنیان بە کاری هەموو پاڵێوراوێک دواترهەڵدەستن بە دانانی لیستی کۆتایی بۆ هەڵبژاردنەکانیان.

Finally, the chairman of the Nobel Committee

دواهەمینیان بەڕێوبەری ئەنجومەنی نۆبڵ

publicly announces the laureate in October.

پاڵێوراوی براوە رادەگەیەنێت لە مانگی ت شرینی یەکەم.

The awards ceremony takes place on December 10th,

کاتی ئاهەنگی رێزلێنانی براوە بۆ خەڵاتی نۆبڵ لە ١٠ ی کانونی یەکەم دەبێت،

the anniversary of Alfred Nobel's death.

بۆ ساڵیادی مردنی ئەلفرێد نۆبڵ.

The prize itself includes a gold medal

خەڵاتەکە مەدالیایەکی ئاڵتونی لەخۆ دەگرێت

inscribed with the Latin words, "Pro pace et fraternitate gentium,"

لەسەر دەستەواژەیەکی لاتینی نوسراوە "pro pace et fraternitate gentium,"

or "For the peace and brotherhood of men,"

مانای "بۆ ئاشتی و برایەتی لە نێو پیاوان،"

as well as a diploma and a large cash prize.

هەروەها بڕوانامەی دبلۆم و بڕێکی زۆر لە پارە.

Recently, it's been 8 million Swedish kronor,

لە دواییەکاندا، خەڵاتی نۆبڵ ٨ ملیۆن پارەی کرۆنەری سویدی بوو،

or roughly a million US dollars,

کە دەکاتە نزیکی یەک ملیۆن دۆلاری ئەمریکی،

which is split in the case of multiple laureates.

دابەشدەکرێت بەسەر بەشی چەند براوەیەک.

And while laureates can use the prize money as they choose,

وە براوەکان دەتوانن چیان بوێت بیکەن بەم پارەیە،

in recent years, many have donated it to humanitarian or social causes.

لە ساڵانی ڕابردوو زۆربەی براوەکان پارەکەیان دەبەخشی بە ڕێکخراوە مرۆڤایەتییەکان.

For many years, the Nobel Peace Prize was predominately awarded

بۆ چەند ساڵێک خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی دەبەخشرا بە زۆری

to European and North American men.

بۆ پیاوانی ئەوروپی و ئەمریکای باکور.

But in recent years, significant changes have been taking place,

بەڵام لە ساڵەکانی کۆتایی گۆڕانکاری گەورە جێگەی گرتەوە،

making the prize more global than ever.

کە وای کرد خەڵاتەکە ببێتە جیهانی زیاتر لە پێشتر.

23 organizations and 103 individuals,

٢٣ ڕێکخراو و ١٠٣ تاک،

that's 87 men and 16 women,

لە ناویاندا ٨٧ پیاو و ١٦ ئافرەت،

have made up the 126 Nobel Peace Prize laureates in history.

١٢٦ خەڵاتی نۆبڵیان بۆ ئاشتی دەستەبەرکرد.

They include Desmond Tutu for his nonviolent campaign against apartheid

لە نێویاندا دیزمۆند توتو کە پێشەنگی کەمپینی توندوتیژی دژی ڕەگەزپەرستی دەکرد

in South Africa,

لە باشوری ئەفریقا،

Jody Williams for her campaign to ban and clear anti-personnel mines,

جودی ویلیامز کاری دەکرد لە جەنگدا لەگەڵ ئەلغام دژی مرۆڤ،

Rigoberta Menchú Tum for her work for social justice and reconciliation

ریگۆبێرتا مێنچو توم کە کاری دەکرد لەبەر یەکسانی کۆمەڵایەتی و لێکۆڵینەوە لە چاکردنەوە لە نێو خەڵک

based on respect for the rights of indigenous peoples,

کە وردبینی کرد لەسەر پاراستنی مافی دانیشتوانی بنەڕەتی،

Martti Ahtisaari for his efforts to resolve international conflicts

وە مارتی ئەتیساری کە هەموو هەوڵێکی تەرخان کرد بۆ یەکسان کردنی ململانێی نێودەوڵەتی

in Namibia, Kosovo, and Indonesia,

لە نامیبا و کۆسۆفۆ و ئەندەنئسیا،

and Aung San Suu Kyi for her nonviolent struggle for democracy

وە ئەنگ سەن سووکی کە هەستا بە ململانێی بێ توندوتیژی لەبەر هاتنەدی دیموکراتی و

and human rights in Myanmar.

مافی مرۆڤ لە میانمار.

They're just a few examples of the people who have inspired us,

هەروەها نموونەی خەڵک کە هانیان داین،

challenged us,

وە یەکگرتوویان کردین،

and demonstrated through their actions

وە خۆیان سەلماند لە ڕێگەی دەستکەوتاکانیان

that there are many paths to peace.

کە زۆرێک لە ڕێگا هەیە بۆ هاتنەدی ئاشتی.