How does the Nobel Peace Prize work? - Adeline Cuvelier and Toril Rokseth

Translator: Buyantogtokh Dorj Reviewer: Marla Munkh-Achit

What do a seventeen-year-old Pakistani,

17 настай Пакистан охин,

a Norwegian explorer,

Норвегийн судлаач,

a Tibetan monk,

Төвдийн лам,

and an American pastor have in common?

Америкийн пастор юугаараа адилхан бэ?

They were all awarded the Nobel Peace Prize.

Тэд бүгд Нобелийн Энхтайвны шагнал хүртсэн.

Among the top prestigious awards in the world,

Дэлхийн хамгийн нэр хүндтэй шагналуудын нэг болох

this prize has honored some of the most celebrated

тус шагналыг түүхэн дэхь хамгийн алдартай

and revered international figures and organizations in history.

хувь хүн болон байгууллагуудад хүндэтгэн олгодог.

To understand how it all got started, we have to go back to the 1800s.

Энэ бүхэн хэрхэн эхэлснийг ойлгохын тулд 1800-аад он луу буцъя.

Swedish chemist Alfred Nobel

Шведийн химич Альфред Нобель нь

was then mostly known for the invention of dynamite,

бидний мэдэхээр тэсрэх бодисыг бүтээсэн нэгэн бөгөөд

a breakthrough which launched his career as a successful inventor

амьдралын замналаа амжилттай зохион бүтээгч

and businessman.

болон бизнесмен болон эхлүүлсэн байдаг.

30 years later, he had become extremely wealthy,

30 жилийн дараа тэр асар баян болсон ч

but never married,

гэрлээгүй бөгөөд

and had no children.

хүүхэдгүй байв.

When his will was opened after his death,

Түүнийг нас барсны дараа гэрээслэлийг нь нээхэд

it came as a surprise that his fortune was to be used for five prizes

эд хөрөнгөө физик, хими, анагаах, уран зохиол, энх тайвны

in physics, chemistry, medicine, literature, and peace.

таван салбарт шагнал болгохоор үлдээсэн нь олныг гайхшруулсан.

These prizes illustrated his lifelong commitment to sciences

Эдгээр шагналууд нь түүний шинжлэх ухааны төлөөх зүтгэл

and his passion for literature.

уран зохиолд дуртайг харуулсан.

But what about peace?

Харин яагаад энх тайвны шагнал гэж?

Because Nobel's name was tied to inventions used in the war industry,

Нобель нэр нь цэрэг дайны бүтээлүүдтэй холбогдсон учир

many have assumed that he created the peace prize out of regret.

олон хүн энх тайвны шагналыг түүний харуусалтай холбоотой гэж боддог.

However, this is all speculation as he never expressed any such sentiments,

Гэсэн ч тэр ийм сэтгэгдэл илэрхийлж байгаагүй бөгөөд

and his inventions were also used for constructive purposes.

түүний бүтээлүүд нь бүтээн байгуулалтад мөн ашиглагддаг байсан.

Instead, many historians connect Alfred Nobel's interest for the peace cause

Харин олон түүхчид Алфред Нобелийн энх тайвны шагналыг

to his decade-long friendship and correspondence

арван жилийн нөхөрлөл, захидлын харилцаатай байсан

with an Austrian pacifist named Bertha Von Suttner.

Австрийн энх тайвны төлөө тэмцэгч Берта Вон Зутнертэй холбон тайлбарладаг.

Von Suttner was one of the leaders of the international peace movement,

Вон Зутнер нь олон улсын энх тайвны хөдөлгөөний удирдагчдын нэг

and in 1905, after Nobel's death,

бөгөөд 1905 онд Нобель нас барсны дараа,

she became the first woman to be awarded the Nobel Peace Prize.

тэрээр Нобелийн энхтайвны шагналыг хүртсэн анхны эмэгтэй болжээ.

Nobel's will outlined three criteria for the Peace Prize,

Нобелийн гэрээслэлд энх тайвны шагналын гурван шалгуурыг тусгасан ба

which unlike the other Sweden-based prizes,

бусад шагналуудыг Шведэд олгодог бол

would be administered in Norway.

энх тайвны шагнал нь Норвеги улсад олгогддог.

Disarmament, peace congresses, and brotherhood between nations.

Зэвсэгийн эсрэг, энх тайвны цуглаан ба улс хооронд ахан дүүсийн холбоо үүсгэх.

These standards have since been expanded

Эдгээр нь яваандаа энх тайвныг дэмжих бусад

to include other ways of promoting peace,

замууд болох хүний эрх, энхийн хэлцэл

such as human rights and negotiations.

зэргийг багтаах болсон.

And the prize doesn't just have to go to one person.

Мөн шагналыг нэг л хүн хүртэх албагүй.

About a third of Noble Peace Prizes have been shared

Нийт Нобелийн Энхтайвны шагналын гуравны нэгийг

by two or three laureates.

хоёр ба гурван хүн хуваан хүртсэн байдаг.

So how do nominations for the prize work?

Тэгвэл энэхүү шагналд хэрхэн нэр дэвшдэг бэ?

According to the Nobel Foundation,

Нобелийн Сангийн хэлж буйгаар

a valid nomination can come from a member of a national assembly,

үндэсний ассемблей,

state government,

засгийн газар,

or an international court.

олон улсын шүүхийн гишүүд нэр дэвшүүлэх боломжтой.

Eligible nominators also include university rectors,

Мөн их сургуулийн захирлууд

professors of the social sciences, history, philosophy, law, and theology,

нийгмийн, түүх, философи, хууль, онол зүй судлаач профессорууд

Энхтайвны Шагналыг хүртэгчид нэр дэвшүүлэх боломжтой.

and previous recipients of the Peace Prize.

But if you want to know more about who was recently nominated,

Гэхдээ саяхан нэр дэвшигчдийн талаар мэдмээр байвал

you'll have to be patient.

тэвчээртэй хүлээх хэрэгтэй.

All information about nominations remains secret for 50 years.

Бүх нэр дэвшигчдийн талаар мэдээллийг 50 жилийн турш нууцалдаг.

Take Martin Luther King Jr.

Жишээ нь Мартин Лютер Кинг.

We didn't actually know who nominated him until 2014.

Бид түүнийг хэн нэр дэвшүүлснийг 2014 он хүртэл мэдээгүй.

His nominators turned out to be the Quakers,

Түүнийг өмнө нь уг шагналыг хүртсэн

who had won the prize previously,

Квакерчууд болон

and eight members of the Swedish Parliament.

Шведийн Парламентийн найман гишүүн нэр дэвшүүлжээ.

There's no limit to the number of times a person or organization can be nominated.

Хувь хүн, байгууллагыг хэдэн ч удаа нэр дэвшүүлж болно.

In fact, Jane Addams,

АНУ-д нийгмийн ажлыг үндэслэгч гэгддэг

recognized as the founder of social work in the United States,

Жейн Адамсыг

was nominated 91 times before finally being awarded the prize.

91 удаа нэрийг нь дэвшүүлжээ.

The absence of a laureate can also be symbolic.

Шагналын эзэн үгүй байх нь билэгдэл ч байж болно.

The 1948 decision not to award the prize following the death of Mahatma Gandhi

Махатма Гандиг нас барсны дараа 1948 онд энэхүү шагналыг түүнд

has been interpreted as an attempt to respectfully honor

өгөхгүй хэмээн шийдвэрлэсэн нь

the so-called missing laureate.

"эзэнгүй шагнал" хэмээн хүндэстгэсэнтэй холбоотой.

As with the other Nobel Prizes,

Бусад Нобелийн шагналын адил

the Peace Prize can't be awarded posthumously.

энхтайвны шагналыг нас барсны дараа олгох боломжгүй.

The secret selection process takes almost a year,

Нууцлаг шалгаруулалт ойролцоогоор нэг жил үргэлжилдэг ба

and is carried out by the five appointed members

Норвегийн Нобелийн Хорооноос томилогдсон 5 гишүүн нь

of the Norwegian Nobel Committee

Норвегиийн улс төрийн үйл ажиллагаанд

who are forbidden from having any official political function in Norway.

оролцох хориотой байдаг.

Сүүлийн жилүүдэд 300 даваад буй

Starting with a large pool of nominations,

exceeding 300 in recent years,

нэр дэвшигчдийн жагсаалтаас

they access each candidate's work and create a short list.

хүн бүрийн ажлыг үзэж, богиносгосон жагсаалт гаргадаг.

Finally, the chairman of the Nobel Committee

Эцэст нь Нобелийн хорооны дарга

publicly announces the laureate in October.

11 сард олон нийтэд шагналтныг зарладаг.

The awards ceremony takes place on December 10th,

Шагнал гардуулах ёслолыг 12-р сарын 10-нд

the anniversary of Alfred Nobel's death.

Алфред Нобелийн нас барсан өдөр зохион байгуулдаг.

The prize itself includes a gold medal

Шагналд латинаар "Pro pace et fraternitate gentium,"

inscribed with the Latin words, "Pro pace et fraternitate gentium,"

буюу "Энх тайвны болон хүн төрөлхтний ахан дүүсийн барилдлагын төлөө"

or "For the peace and brotherhood of men,"

хэмээн сийлсэн алтан медал болон

as well as a diploma and a large cash prize.

диплом, их хэмжээний бэлэн мөнгө багтдаг.

Recently, it's been 8 million Swedish kronor,

Саяхан 8 сая Швед кронор болсон бөгөөд

or roughly a million US dollars,

ойролцоогоор нэг сая ам.доллар ба

which is split in the case of multiple laureates.

олон шагналтан байвал хувааж олгодог.

And while laureates can use the prize money as they choose,

Шагналтнууд шагналын мөнгөө өөрийн хүссэнээр зарцуулж болох ч

in recent years, many have donated it to humanitarian or social causes.

сүүлийн жилүүдэд, нийгэм болон хүмүүнлэгийн үйлст хандивлаж байна.

For many years, the Nobel Peace Prize was predominately awarded

Олон жилийн турш Нобелийн энхтайвны шагналыг ихэвчлэн

to European and North American men.

Европ болон Хойд америк эрчүүд хүртсэн байдаг.

But in recent years, significant changes have been taking place,

Гэвч сүүлийн жилүүдэд томоохон өөрчлөлт гарч байгаа бөгөөд

making the prize more global than ever.

даян дэлхийг хамарч байна.

23 organizations and 103 individuals,

23 байгууллага, 103 хувь хүн

that's 87 men and 16 women,

үүнээс 87 эрэгтэй, 16 эмэгтэй

have made up the 126 Nobel Peace Prize laureates in history.

Нобелийн Энхтайвны 126 шагналыг бүрдүүлж байна.

They include Desmond Tutu for his nonviolent campaign against apartheid

Үүнд Дэсмонд Тютю Өмнөд Африкт арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхалтын эсрэг

in South Africa,

хүчирхийллийн бус аян,

Jody Williams for her campaign to ban and clear anti-personnel mines,

Жоди Виллиамс хүний эсрэг тэсрэх бөмбөгийн хориглох аян,

Rigoberta Menchú Tum for her work for social justice and reconciliation

Ригоберта Менчү Түм нь уугуул иргэдийн эрхийг хүндэтгэх,

based on respect for the rights of indigenous peoples,

нийгмийн шударга ёсны төлөөх ажил,

Martti Ahtisaari for his efforts to resolve international conflicts

Марти Ахтисари нь Намиб, Косов, Индонезид өрнөсөн олон улсын зөрчилдөөнийг

in Namibia, Kosovo, and Indonesia,

шийдвэрлэсэн гавьяаныхаа төлөө,

and Aung San Suu Kyi for her nonviolent struggle for democracy

Мөн Аун Сан Су Жи нь Бурмад хүний эрх болон ардчиллын төлөөх

and human rights in Myanmar.

хүчирхийлэлгүй тэмцэлийнхээ төлөө уг шагналыг хүртсэн.

They're just a few examples of the people who have inspired us,

Эдгээр нь энх тайванд хүрэх олон зам байдыг

өөрийн үйлдлээр батлан харуулж,

challenged us,

and demonstrated through their actions

бидэнд урам зориг, сорилт өгсөн

that there are many paths to peace.

хүмүүсийн жишээ юм.