How to read music - Tim Hansen

Translator: Nawa Taha Reviewer: Daban Q. Jaff

کاتێک سەیری شانۆیەک یان درامایەک دەکەین

When we watch a film or a play,

we know that the actors

دەزانین ئاکتەرەکان

probably learned their lines from a script,

لەوانەیە لە ڕێگەی دەستنوسەکەوە فێری گفتوگۆکە بوبن،

which essentially tells them what to say and when to say it.

کە بە شێوەیەکی سەرەکی پێیان دەڵێت چی بڵێن و کەی بیڵێن.

A piece of written music operates on exactly the same principle.

بەکارھێنانی پارچەیەک مۆسیقای نوسراو لەسەر ھەمان بنەما.

In a very basic sense,

بە شێوەیەکی سەرەکی،

it tells a performer what to play and when to play it.

بە ژەنیارەکە دەڵێت چ بژەنێ و کەی بیژەنێت.

Aesthetically speaking, there's a world of difference

زۆر بەجوانی قسە دەکەن، دنیایەکی جیاوازیان ھەیە

between, say, Beethoven and Justin Bieber,

لە نێوان قسەکانی جەستن بیبەر و بیثۆڤێن،

but both artists have used

بەڵام ھەردوو ھونەرمەندەکە

the same building blocks to create their music:

هەمان بنەمای دروستکردنی مۆسیقا:

notes.

و نۆتیان بەکاردەهێنا.

And although the end result can sound quite complicated,

لەگەڵ ئەوەشدا ئەنجامی کۆتایی زۆر ئاڵۆزە،

the logic behind musical notes is actually pretty straightforward.

نۆتی مۆسیقاکان زۆر مەنتیقین و زۆر ڕێک و دروستن.

Let's take a look

با سەیرێکیان بکەین

at the foundational elements to music notation

لە بنچینە سەرەکیەکانی نۆتی مۆسیقا

and how they interact to create a work of art.

و چۆن کارلێک دەکەن بۆ دروستکردنی کارێکی هونەری.

Music is written on five parallel lines that go across the page.

مۆسیقا بە پێنج هێڵی هاوتەریب دەنوسرێت کە بەدرێژای لاپەڕەکەدایە.

These five lines are called a staff,

ئەو پێنج هێڵە پێی دەوترێ دار،

and a staff operates on two axes:

ئەو دارە لە دوو تەوەرەدا بەکاردێت:

up and down

سەرەوە و خوارەوە

and left to right.

هەروەها ڕاست و چەپ.

تەوەرەی سەرەوە و خوارەوە پێی دەوترێ ژەنیار

The up-and-down axis tells the performer

the pitch of the note or what note to play,

پلەکانی نۆتەکا یان چی نۆتێک دەژەنن،

and the left-to-right axis

تەوەرەکانی ڕاست و چەپ

tells the performer the rhythm of the note

کێشی نۆتەکان بە ژنیارەکان دەڵێن

or when to play it.

یان چ کاتێک دەست پێبکەن.

Let's start with pitch.

با لە پلەکانەوە دەستی پێ بکەین.

To help us out, we're going to use a piano,

تا بۆمان ئاسانتر بێت، پیانۆیەک دەژەنین،

but this system works for pretty much any instrument you can think of.

ئەم سیستەمە ئەتوانرێ بەکاربهێنرێ بۆ هەر ئامێرێک کە تۆ بیری لێ ئەکەیتەوە.

In the Western music tradition,

لە مۆسیقای کلتوری ڕۆژئاوادا،

pitches are named after the first seven letters of the alphabet,

پلەکان لە دوای حەوت پیتی یەکەمی ئەلفو بێوە دەست پێ دەکات،

A, B, C,

A, B, C,

D, E, F, and G.

D, E, F, و G.

After that, the cycle repeats itself:

لە دوای ئەوە، خولەکە خۆی دووبارە دەبێتەوە:

A, B, C, D, E, F, G,

A, B, C, D, E, F, G,

A, B, C, D, E, F, G,

A, B, C, D, E, F, G,

and so on.

هەروەها.

But how do these pitches get their names?

بەڵام چۆن ئەو پلانە ناو دەنرێن؟

Well, for example, if you played an F

باشە، بۆ نمونە، گەر تۆ F بژەنیت

and then played another F

دواتر F ێکی تر بژەنیت

higher or lower on the piano,

بەرزتر یان نزمتر لەسەر پیانۆکە،

you'd notice that they sound pretty similar

تێبینی ئەوە دەکەی دەنگەکە زۆر لێک دەچن

compared to, say, a B.

بەراورد بە، دەنگی، B.

Going back to the staff,

با بگەڕێینەوە سەر دارەکە،

every line and every space between two lines

هەموو هێڵێک و هەموو بۆشایەک

represents a separate pitch.

پلانێکی جیاواز نیشان دەدات.

ئەگەر ئێمە نۆتێک لەسەر یەکێک لەو هێڵانە دابنێین یان یەکێک لەو بۆشایانە،

If we put a note on one of these lines or one of these spaces,

we're telling a performer to play that pitch.

بە ژەنیارەکە دەڵێین ئەو پلانە بژەنێت.

The higher up on the staff a note is placed,

بەرزتر لە دارەکە ئەوا نۆتەکە جێی خۆی دەگرێت،

the higher the pitch.

بەرزتر لە پلانەکە.

But there are obviously many, many more pitches

بەڵام بەئاشکرا چەندین پلانی تر هەن

than the nine that these lines and spaces gives us.

لەو نۆ هێڵە و بۆشاییە کە دەمانداتێ.

A grand piano, for example,

بۆ نموونە، پیانۆی گراند

can play 88 separate notes.

دەتوانێت ٨٨ نۆتی جیاواز بژەنێت.

So how do we condense 88 notes onto a single staff?

کەواتە چۆن دەتوانین ٨٨ نۆت کورتبکەینەوە تەنها لەسەر یەک دار؟

We use something called a clef,

شتێک بەکاردێنین پێی دەڵێن کلیلی مۆسیقا،

a weird-looking figure placed at the beginning of the staff,

وێنەیەکی نامۆ دانراوە لەسەرەتای داردەستەکە،

which acts like a reference point,

کە وەک خاڵی سەرچاوە دەرەکەوێت،

telling you that a particular line or space

کە هێڵێک و بۆشایەکی تایبەتت پێ دەڵێت

corresponds to a specific note on your instrument.

گونجانێکە بۆ نۆتێکی تایبەت لەسەر ئامێرەکەت.

If we want to play notes that aren't on the staff,

ئەگەر بتەوێ نۆت بژەنیت کە لەسەر داردەستەکە نییە،

we kind of cheat and draw extra little lines

جۆرێکە لە فێڵ و کێشانی هێڵێکی زیادە

called ledger lines

پێی دەوترێ هێڵی لێدگەر

and place the notes on them.

و شوێنی نۆتەکە لەسەریان.

If we have to draw so many ledger lines that it gets confusing,

ئەگەر بتەوێت هێڵی لێدگەر بکێشی کە زۆر دەتشێوێنێت،

then we need to change to a different clef.

پاشان پێویستە کلیلی مۆسیقای جیاواز بکێشیت.

As for telling a performer when to play the notes,

وەک ئەوەی بە ژەنیارەکە بڵێن کەی نۆتەکە بژەنن،

two main elements control this:

دوو بابەتی سەرەکی ئەمە کۆنتڕۆڵ دەکات:

the beat and the rhythm.

ژەنینەکەی و کێشەکە.

The beat of a piece of music is,

ژەنینی پارچەیەک مۆسیقا،

by itself, kind of boring.

بۆخۆی، جۆرێکە لە بێزاری.

It sounds like this.

دەنگەکەی بەو شێوەیەیە.

(Ticking)

(تینگ)

Notice that it doesn't change,

تێبینی ئەوەت کردووە کە ناگۆڕێت،

it just plugs along quite happily.

تەنھا بۆ خۆشییە.

It can go slow

دەکرێ ھێواش

or fast

یان خێرا بێت

or whatever you like, really.

یان ھەر شتێک تۆ حەزت لێبێت، بەڕاست.

The point is that just like the second hand on a clock

بیرۆکەکە ئەوەیە وەک میلی دووەمی کاژمێرە

divides one minute into sixty seconds,

یەک خولەک دابەش دەکا بۆ شێست چرکە،

with each second just as long as every other second,

ھەر چرکەیەک بەقەد چرکەکانی دیکەیە،

the beat divides a piece of music

ژەنینەکە دابەش دەکرێ بۆ چەند پارچە مۆسیقایەک

into little fragments of time that are all the same length:

دابەش دەکرێ بەسەر چەند پارچەیەکی بچوکی کاتدا کە ھەمان درێژی:

beats.

ژەنینیان ھەیە.

With a steady beat as a foundation,

لەگەڵ ژەنینێکی ھاوسەنگ وەک بنچینەیەک،

we can add rhythm to our pitches,

دەتوانین کێش بۆ پلانەکانیش دابنێین،

and that's when music really starts to happen.

ئەمەش کاتێک بەڕاستی مۆسیقایەکە دەژەنن.

This is a quarter note.

ئەمە چارەگە نۆتێکە.

It's the most basic unit of rhythm,

کە بنچینەیەکی سەرەکی کێشە،

and it's worth one beat.

ئەمەش بایەخی ژەنینی ھەیە.

This is a half note, and it's worth two beats.

ئەمە نیو نۆتە، کە بایەخی دوو ژەنینە.

This whole note here is worth four beats,

ھەموو نۆتەکان لێرە بایەخی چوار ژەنینن،

and these little guys are eighth notes,

ئەو زنجیرە بچوکەش هەشت نۆتە،

worth half a beat each.

نرخەکەشی نیوەی ئەوانی ترە.

"Great," you say, "what does that mean?"

“زۆر باشە،” تۆ دەڵێی، ” ئەمە مانای چیە؟”

You might have noticed that across the length of a staff,

تۆ لەوانەیە تێبینی ئەوەت کردبێ هێڵی درێژی داردەستەکە،

there are little lines dividing it into small sections.

چەند هێڵێکی بچوک هەن دابەشی دەکات بۆ چەند بەشێکی بچووک.

These are bar lines

جەند هێڵێکی ستونی هەن

and we refer to each section as a bar.

ئاماژە بە هەریەک لەو بەشانە بە هێڵی ستونی دەکەین.

At the beginning of a piece of music,

لەسەرەتای پارچە مۆسیقاکەدا،

just after the clef,

لە دوای کلیلی مۆسیقاکە،

is something called the time signature,

هەندێک کات پێی دەوترێ مۆری کات،

which tells a performer how many beats are in each bar.

کە بە ژەنیارەکە دەڵێت کە چەند جار هێڵە ستوونەکە لێبدات.

This says there are two beats in each bar,

دەڵێت دوو جار هێڵە ستونیەکە بژەنێت،

this says there are three,

ئەوەیان دەڵێت سێ جار،

this one four, and so on.

ئەوەیان چوار جار، و هەروەها.

The bottom number tells us what kind of note

ژمارەکانی سەرەوە پێمان دەڵێن چ جۆرە نۆتێک

is to be used as the basic unit for the beat.

دەکرێت وەک بناغەیەکی سەرەکی ژەنیەکە بەکاربهێنرێ.

One corresponds to a whole note,

وەڵام دانەوەیەک بۆ تەواوی نۆتەکان،

two to a half note,

دوو بۆ نیو نۆت،

four to a quarter note,

چوار بۆ چارەگێک نۆت،

and eight to an eighth note, and so on.

هەشتێش بۆ هەشت نۆت، هەرەها.

So this time signature here

کەوایە ئەو مۆری کاتە لێرەیە

tells us that there are four quarter notes in each bar,

پێمن دەڵێ ئەو چوار چارەگە نۆتە لە هەر هێڵێکی ستونی،

one, two, three, four;

یەک، دوو، سێ، چوار؛

one, two, three, four,

یەک، دوو، سێ، چوار،

and so on.

هەروەها.

بەڵام بۆ نموومە من پێشتر وتم،

But like I said before,

if we just stick to the beat,

ئەگەر ئێمە یەک شت بژەنین،

it gets kind of boring,

ئەوا بێزارکەر دەبێت،

so we'll replace some quarter notes with different rhythms.

جێهی هەندێک لە چارەگە نۆتەکان دەگرین نە کێشی جیاواز.

Notice that even though the number of notes

تێبینی ئەوەت کردووە هەرچەندە ژمارەی نۆتەکان

in each bar has changed,

لە هەر هێڵێکی ستونی بگۆڕدرێ،

the total number of beats in each bar hasn't.

ئەوا ژمارەی تەواوی ژەنینەکان لە هێڵەکەدا نابێت.

So, what does our musical creation sound like?

کەوایە، ئەو مۆسیقایەی ئێمە دروستی دەکەین چۆنن؟

(Music)

(مۆسیقا)

Eh, sounds okay, but maybe a bit thin, right?

ئێه، باشە، بەڵام لەوەیە کەمێک قورس بێت، راستە؟

Let's add another instrument with its own pitch and rhythm.

با ئامێرێکی تری بۆ زیاد کەین لەگەڵ پلانە کێشی خۆی.

Now it's sounding like music.

ئێستا بە مۆسیقا دەچێ.

Sure, it takes some practice to get used to reading it quickly

بە دڵنیایەوە، پێویستی بە ڕاهێنان دەبێ تا بە خێرایی بیخوێنیەوە

and playing what we see on our instrument,

لەگەڵ ئەوەشدا چی دەبینین لەسەر ئامێرەکە،

but, with a bit of time and patience,

بەڵام، کەمێک کات و ڕاهێنان کردن،

you could be the next Beethoven

تۆ دەبیت بە بیثۆڤینی داهاتوو

or Justin Bieber.

یان جەستن بیبەر.