Why bats don't get sick - Arinjay Banerjee

Translator: Mhamad Luqman Shahab Reviewer: Daban Q. Jaff

If this bat were a human, she'd be in deep trouble.

ئەگەر ئەو شەمشەمەکوێرە مرۆڤ بووایە، ئەوە لە کێشەی گەورەدا دەبوو.

She’s infected with several deadly viruses,

تووشی چەندەها ڤایرۆسی مەترسیدار دەبوو،

including ones that cause rabies, SARS, and Ebola.

کە بریتین لە نەخۆشی هاری، (SARS) و ئیبۆلا.

But while her diagnosis would be lethal for other mammals,

بەڵام لەکاتێکدا دەبنە هۆی نەخۆشی مەترسیدار بۆ گیاندارە شیردەرەکانی تر،

this winged wonder is totally unfazed.

ئەم باڵندە سەیرە بەتەواوەتی جێگای سەرسوڕمانە.

In fact, she may even spend the next 30 years living

لەڕاستیدا، دەکرێت ٣٠ ساڵی ترش بەم شێوەیە بژین

as if this were totally normal– because for bats, it is.

ئەوە بەتەواوەتی بۆیان ئاساییە، چونکە ئەوان شەمشەممەکوێرەن.

So what’s protecting her from these dangerous infections?

کەواتە چی لەو نەخۆشیە ترسناکانە دەیپارێزێت؟

To answer this question, we first need to understand

بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، سەرەتا پێویستە

the relationship between viruses and their hosts.

لە پەیوەندی نێوان ڤایرۆس و خانەخۆییەکانیان تێبگەین.

Every virus has evolved to infect specific species within a class of creatures.

هەموو ڤایرۆسێک لە ناو جۆرێک زیندەوەر گەشەی کردووە وە توشی نەخۆشی دەکات.

This is why humans are unlikely to be infected by plant viruses,

لەبەرئەوەیە کە مرۆڤ توشی ڤایرۆسی رووەکی نابێت،

and why bees don’t catch the flu.

و هەنگەکانیش ئەنفلەوەنزا ناگرن.

However, viruses do sometimes jump across closely related species

هەرچەندە، ڤایرۆسەکان هەندێک جار بازدەدەن لە نێوان ئەو جۆرانەی کە لەیەکەوە نزیکن

And because the new host has no established immune defenses,

لەبەرئەوەی خانەخۆیە نوێیەکە هیچ بەرگریەکی پارێزراوی نییە،

the unknown virus presents a potentially lethal challenge.

بۆیە ئەو ڤایرۆسە نەناسراوە هەڵدەستێت بە کارە مەترسیدارەکەی خۆی

This is actually bad news for the virus as well.

لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە هەواڵێکی ناخۆشە بۆ ڤایرۆسەکانیش.

Their ideal host provides a steady stream of resources

خانە خۆییەکانیان جۆگەیەکی جێگیر لە سەرچاوەکان بۆیان دابین دەکەن

and comes into contact with new parties to infect—

دێت و پەیوەندی بە بەشە نوێیەکانی ترەوە دەکات

two criteria that are best met by living hosts.

بەو فایرۆسانەشەوە کە باڵندەکەیان تووش کردووە.

All this to say that successful viruses

هەموو ئەمە بۆ ئەوەیە تا بڵێ ڤایرۆسە سەرکەوتووەکان

don’t typically evolve adaptations that kill their hosts—

بە شێوەیەکی وا گەشەناکەن کە خانەخۆییەکەنیان لەناوبەرن—

including the viruses that have infected our flying friend.

ئەوڤایرۆسانەش دەگرێتەوە کە توشی شەمشەمەکوێرەکەش بووە.

The deadly effects of these viruses aren’t caused by the pathogens directly,

دژەتەنەکە کار لەو ڤایرۆسانە دەکات کە راستەوخۆ بووەتە هۆی نەخۆشی،

but rather, by their host’s uncontrolled immune response.

بەڵام لەجیاتی ئەوە، بەرگری وەڵامدەداتەوە لەلایەن خانە خۆیەکانیان کە کۆنترۆڵنەکراون.

Infections like Ebola or certain types of flu have evolved

وەک نەخۆشی ئیبۆلا یان هەندێ جۆری ئەنفلەوەنزا کە گەشەیان کردووە

to strain the immune system of their mammalian host

بۆ فشارکردنە سەر سیستەمی بەرگریی شیردەرەکان

by sending it into overdrive.

بۆئەوەی بە خێرای بیان نێرێت بۆ ناوەوە.

The body sends hordes of white blood cells,

جەستە کۆمەڵێک لە خانەی خڕۆکە سپیەکانی خوێن دەنێرێت

antibodies and inflammatory molecules to kill the foreign invader.

دژەتەنەکان کۆدەبنەوە بۆ لەناوبردنی داگیرکەرە نامۆکە.

But if the infection has progressed to high enough levels,

بەڵام ئەگەر زۆر بە خراپی توشی بووبێت،

an assault by the immune system can lead to serious tissue damage.

هێرشێکی بەهێزی سیستەمی بەرگری دەبێتە هۆی ئازاری جدی شانەکان

In particularly virulent cases, this damage can be lethal.

لە حاڵەتە خراپەکاندا دەکرێ ئەو زیانە کوشندە بێت.

And even when it’s not,

هەتا ئەگەر کوشندەش نەبێت،

the site is left vulnerable to secondary infection.

جێیەکە زۆر بێدەسەڵات دەبێت بەرامبەر هێرشی دووەمی ڤایرۆسەکان.

But unlike other mammals,

بەڵام وەک شیردەرەکانی تر نیە،

bats have been in an evolutionary arms race with these viruses for millennia,

شەمشەمە کوێرەکان لەگەڵ ئەم ڤایرۆسانە لە پێشبڕکێ دابوون بۆ هەزارەها ساڵ،

and they’ve adapted to limit this kind of self-damage.

ئەوان گونجێندراون بۆ رێگەنەدان بەو زیانە خۆییە.

Their immune system has a very low inflammatory response;

سیستەمی بەرگریان زۆر کەم وەڵامیان دەداتەوە؛

an adaptation likely developed alongside the other trait

گونجانێک کە پەرەی سەندووە وەک و سیفەتەکانی تر

that sets them apart from other mammals: self-powered flight.

کە جیایان دەکاتەوە لە هەموو شیردەرەکانی تر: هێزی فڕینی خۆیی.

This energy-intensive process can raise a bat’s body temperature to over 40ºC.

وزەی ئەو کردارە پلەی گەرمی شەمشەمەکوێرەکان بەرزدەکاتەوە بۆ سەروو لە ٤٠ پلەی سیلیزی.

Such a high metabolic rate comes at a cost;

هەروەک بەرزی رێژەی میتابۆلیکی لە نرخێک؛

flight produces waste molecules called Reactive Oxygen Species

فڕین پاشماوەی گەردی دروستدەکات پێیان دەوترێت پۆلی ئۆکسجینی بەرپەرچدەرەوە

that damage and break off fragments of DNA.

ئەو زیانە دەبێتە هۆی نەهێشتنی پەیوەندی نێوان پارچە بچووکەکانی DNA.

In other mammals, this loose DNA

لە شیردەرەکانی تر دەبێتە هۆی بەرەڵابوونی DNA

would be attacked by the immune system as a foreign invader.

لەلایەن سیستەمی بەرگریەوە هێرشی دەکرێتە سەر وەک داگیرکەرێکی نامۆ.

But if bats produce these molecules as often as researchers believe,

بەڵام ئەگەر شەمشەمەکوێرەکان ئەو گەردە بەرهەمبهێنن کە توێژەرەکان باوەڕیان پێیەتی،

they may have evolved a dampened immune response

لەوانەیە وەڵامێکی بەرگری لێدراو پەرەیان سەندبێت

to their own damaged DNA.

بۆ DNAیە زیان لێکەوتووەکانی خۆیان.

In fact, certain genes associated with sensing broken DNA

لە راستیدا، هەندێ بۆهێڵی دیاریکراو لەگەڵ درکپێکردن بە DNAیە شکاوەکان بەسترابووەوە

and deploying inflammatory molecules are absent from the bat genome.

کەوتنەکاری گەردیلە هەڵئاوساوەکان بزردەکرێن لە بۆهێڵی شەمشەمەکوێرە.

The result is a controlled low-level inflammatory response

ئەنجامەکە لە ئاستێکی نزمی هەڵئاوسان کۆنترۆڵدەکرێت

that allows bats to coexist with the viruses in their systems.

وا لە شەمشەمەکوێرەکان دەکات بە ئاشتی تێکەڵی سیستەمەکانیان بن.

Even more impressive,

ئەگەر زۆر بەهێزیش بێت،

bats are able to host these viruses for decades

شەمشەمەکوێرەکان توانی خوانەخۆییان هەیە بۆ ئەو ڤایرۆسانە بۆ چەند دەیەیەک

without any negative health consequences.

بەبێ هیچ هەل و مەرجێکی تەندروستی نەرێییانە.

According to a 2013 study, bats have evolved efficient repair genes

بەگوێرەی توێژینەوەیەکی ٢٠١٣، کارامەیی جینەکان شەمشەمەکوێرەکان گەشەیانکردووە

to counteract the frequent DNA damage they sustain.

بۆ بەرهەڵستیکردنی زیانە زۆرەکانی DNA کە بەردەوام هەیانە.

These repair genes may also contribute to their long lives.

ئەو جیانە چاککراوانە لەوانەیە لە ژیانی دوور و درێژیان بەشداربن.

Animal chromosomes end with a DNA sequence called a telomere.

کرۆمۆسۆمەکانی ئاژەڵان لەگەڵ زنجیرەی DNA کۆتاییان دێت کە پێیان دەوترێت تێلۆمیە.

These sequences shorten over time in a process

ئەو زنجیرەیە کورتدەبێتەوە لە پرۆسەکە بە تێپەڕبوونی

that many believe contributes to cell aging.

کە زۆرێک لەو باوەڕەن بەشدارن تا خانەی پیری.

But bat telomeres shorten much more slowly than their mammalian cousins—

بەڵام تێلۆمیەی شەمشەمەکوێرەکان زۆر هێواشتر کورتدەبێتەوە لە شیردەرەکانی تر

granting them lifespans as long as 41 years.

وایانلێدەکات کە سوری تەمەنیان هەتا ٤١ ساڵ بێت.

Of course, bats aren’t totally invincible to disease,

بە دڵنیاییەوە، شەمشەمە کوێرەکان بۆ نەخۆشیەکان تەواو پتەو نین،

whether caused by bacteria, unfamiliar viruses, or even fungi.

کاتێک بە بەکتریا، ڤایرۆسە نەناسراوەکان یان کەڕوو توشدەبن

Bat populations have been ravaged by a fungal infection

کۆمەڵەی شەمشەمەکوێرەکان کاولبووە بە هەوکردنی کەڕوو

called white-nose syndrome,

پێیدەوترێت وایت-نەوز سیندرەوم(نەخۆشی ئادامز)

which can fatally disrupt hibernation and deteriorate wing tissue.

کە دەتوانێت بە کوشندەیی سربوون تێکبنێت و شانەی باڵ پیس بکات.

These conditions prevent bats from performing critical roles

ئەو مەرجانە هەبوونی رۆڵە ترسناکەکانی شەمشەمەکوێرەکان قەدەغەدەکات

in their ecosystems, like helping with pollination and seed dispersal,

لە سیستەمی ژینگەیی خۆیان، وەک هەڵاڵە گواستنەوە و تۆ پەرتکردن،

and consuming pests and insects.

هەروەها لە کارخستنی ئافاتی دەغڵ و دان و لەناوبردنی مێروو.

To protect these animals from harm, and ourselves from infection,

بۆ پاراستنی ئەو ئاژەڵانە لە لەناوچوون، و ئێمەش لە توشبوون بە نەخۆشی،

humans need to stop encroaching on bat habitats and ecosystems.

مرۆڤ دەبێت بوەستێت لە دەستدرێژی کردنە سەر سیستەمی ژینگەیی شەمشەمەکوێرەکان.

Hopefully, preserving these populations

بەخۆشحاڵیەوە، پاراستنه ئەو کۆمەڵانە

will allow scientists to better understand bats’ unique antiviral defense systems.

یارمەتی زاناکان دەدات بۆ تێگەشتنێکی باشتر لە سیستەمی بەرگری نایابی شەمشەمەکوێرەکان.

And maybe one day, this research will help our own viral immunity take flight.

لەوانەیە رۆژێک، ئەم لێکۆڵینەوەیە یارمەتی بەرزبونەوەی پارێزگاری خۆمان لە ڤایرۆس بدا.