The ingredient in almost everything you eat - Francesca Bot

Translator: bryar murshid Reviewer: Daban Q. Jaff

In the 1930s, American industrialist Henry Ford had one overwhelming obsession:

لە ساڵانی 1930دا پیشەسازی ئەمریکی هێنری فۆرد خولیایەکی

soybeans.

زۆری بۆ لۆبیا هەبوو.

He extracted their oil to make enamel for painting his cars.

ڕۆنەکەی لێ دەرهێنا بۆ دروستکردنی مینا بۆ وێنەکێشانی سەیارەکانی.

He crushed them into powder to make plastic parts.

وردیانی کرد بۆ دروستکردنی تۆز بۆ دروستکردنی پارچەی پلاستیک.

And he encouraged American farmers to grow as much of the plant as possible.

جوتیارە ئەمریکیەکانی هاندا بۆ ئەوەی بە خێرایی گەشەیان پێ بکەن ئەوەندەی کە شیاوە.

But he wasn’t just feeding soy to machines.

بەڵام ئەو تەنها لۆبیا نەدا بە ئامێرەکان.

At the Chicago World’s Fair, he hosted a soy-centric feast.

لە پێشانگای جیهانی شیکاگۆ، میوانداری جەژنێکی لۆبیا - سێنترۆنی کرد.

The ingredient had been a staple in Asian cuisine for centuries,

پێکهاتەکە بۆ چەندین سەدە لە چێشتی ئاسیاییدا سەرەکی بوو

but Ford’s dinner— full of soy substitutes for dairy, meat and wheat—

بەڵام نانی ئێوارەی فۆرد پر بوو لە شیرنەمەنی لۆبیا، کۆشت و گەنم

took the integration of soy into food a step further.

بوون بە هەنگاوی دواتر بۆ جێگرەوەی لۆبیا

Today, soy is in so many foods that most people consume it every day

ئەمڕۆ، لۆبیا لە خواردنێکی زۆردایە کە زۆربەی خەڵک ڕۆژانە دەیخۆن

without even knowing it.

بەبێ ئەوەی تەنانەت بیزانن.

So what makes soybeans so versatile?

کەواتە چی وا لە لۆبیا دەکات ئەوەندە فرەجۆر بێت؟

And is our global obsession healthy or harmful?

ئایا خولیای جیهانی ئێمە تەندروستە یان زیانبەخشە؟

Soybeans have been cultivated in Asia as early as 5,500 years ago,

لۆبیاکان لە ئاسیا بە نزیکی 5500 ساڵ پێش ئێستا چنراوە،

but since then they’ve spread across the globe.

بەڵام لەو کاتەوە بە درێژایی جیهان بڵاوبوونەتەوە.

Part of soy’s success is that the crop can be grown easily and cheaply

بەشێک لە سەرکەوتنی لۆبیا ئەوەیە کە دەتوانرێ بە ئاسانی و هەرزان

in variable conditions.

گەشە بکات لە دۆخی گۆڕاودا.

And once they’re grown,

وە کاتێک گەورە دەبن،

soybeans have an incredibly high density of proteins and fats;

لۆبیا چڕییەکی زۆر بەرزی لەپرۆتین و چەوری هەیە;

ingredients which in recent years have been used in everything

پێکهاتەکان کە لەم ساڵانەی دواییدا لە هەموو شتێکدا بەکارهاتوون

from mayonnaise to biodegradable plastic.

گۆڕان لە مایۆنێزەوە بۆ پلاستیکێکی زیندەبەچەڵکراو.

The ideal method for separating these components

شێوازی نموونەیی بۆ جیاکردنەوەی ئەم پێکهاتانە

depends on what you’re trying to extract.

پشت بەوە دەبەستێت کە تۆ هەوڵ دەدەیت چی دەربێنیت

To isolate soy proteins, dehulled beans are sometimes pressed through rollers

بۆ جیاکردنی پڕۆتینی لۆبیا، هەندێجار پاقلەی شێدار پەستێنراوە لەناو قامیشەکانی

to create thin flakes, and then steeped in water to draw out the proteins.

بۆ دروست کردنی توێژاڵی باریک، پاشان خستنە ناو ئاو بۆ ئەوەی پرۆتینەکان دەربهێنن.

Alternatively, whole beans can be simply soaked and ground

لەلایەکی ترەوە، هەموو لۆبیاکان بە ئاسانی دەتوانرێ بچێنرێن لە زەویدا

into a whitish, protein rich liquid.

بۆ ناو شلەی دەوڵەمەند بە پڕۆتین.

In both cases, the resulting substance can be used to make spongy foods

لە هەردوو حاڵەتەکەدا ماددەی بەرهەم دەکرێت بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنی خواردنی ئیسفنجی

like tofu or filtered to produce soymilk.

هەروەکو تۆفو یان فلتەرکراو بۆ دروستکردنی لۆبیای شیر.

And at the industrial scale,

وە لە پێوەری پیشەسازیدا

these proteins can be used in various ways to help make processed foods.

ئەم پرۆتینانە بە جۆرەها بەکار دێن بۆ یارمەتی لە دروستکردنی خواردنە پڕۆسەیەکان.

Soy fats may be even more versatile.

چەوری لۆبیا لەوانەیە زیاتر گونجاوتر بێت.

In one extraction method,

لەیەک شێوازی دەرهێناندا

soybeans are dried, cleaned, and then fed into an extruder.

لۆبیا وشک دەکرێنەوە، پاک دەکرێنەوە، پاشان خواردنیان لێ دروست دەکرێت.

This machine simultaneously heats and presses the beans,

ئەم ئامێرە لە هەمان کاتدا پەستام دەخاتە سەر تۆووەکان و گەرمیان دەکات،

producing a liquid containing soy oil and other fatty components.

بەرهەمهێنانی شلەیەک کە ڕۆنی لۆبیای و پێکهاتەکانی تری چەوری تێدایە.

By adding water and spinning the mixture, components are separated into two parts:

بە زیادکردنی ئاو و هەڵکردنی تێکەڵەکە، پێکهاتەکان بۆ دوو بەش جیا دەکرێنەوە:

refined soy oil for things like salad dressing, and a substance called lecithin.

ڕۆنی لۆبیای پاککراوە بۆ شتی وەک زەڵاتە کردن و مادەیەک کە پێی دەوترێت لێسیتین.

Lecithin is made of molecules called phospholipids,

لێسیتین لە گەردیلە دروست کراوە پێی دەوترێت فسفۆلیپید

which have a phosphate head that attracts water and a tail that attracts fats.

کە سەرێکی فۆسفاتی هەیە کە ئاو ڕادەکێشێت و کلکێک کە چەوری ڕادەکێشێت

These features make phospholipids excellent for blending ingredients

ئەم تایبەتمەندیانە فۆسفۆلیپیدی نایاب دەکەن لە تێکەڵکردنی پێکهاتەکان

that naturally separate from each other.

کە بەشێوەیەکی سروشتی لەیەک جیادەبنەوە.

This process is called emulsification

ئەم پرۆسەیە ناودەبردرێت بە شیراوگاندن

and soy lecithins are used as an emulsifying agent

لیسیتینی لۆبیا وەک بریکارێکی نەرم بەکار دەهێنرێت

in a huge variety of foods.

لە ژمارەیەکی زۆر لە خواردنی جیاوازدا.

For example, during chocolate production

بۆ نمونە، لە کاتی بەرهەمهێنانی شوکولاتە

phospholipids attach to both the fatty components of the cocoa butter

فسفۆلیپیدەکان بە هەردوو پێکهاتەی چەوری کەرەی کاکاوەوە دەبەسترێن

and the water-soluble sugar particles,

هەروەها دەبەسترێن بە گەردیلەی شەکری ئاویشەوە

making them easier to combine into a smooth mixture.

ئەمە ئاسانتریان دەکات بۆ تێکەڵکردن بۆ تێکەڵەیەکی نەرم.

A similar process happens in powdered products

پرۆسەیەکی هاوشێوە لەبەرهەمی پاودەردا ڕوودەدات

that need to be instantly rehydrated.

کە پێویستە دەستبەجێ چاک بکرێتەوە.

Soy lecithin bonds with the water

سۆی لێسیثین لەگەڵ ئاوەکە بۆند دەکات

and helps the powder disperse more quickly.

یارمەتی پاودەرەکە دەدات کە خێراتر بڵاو ببێتەوە.

While there are other plants we can process for lecithin and proteins,

لە کاتێکدا ڕووەکی تر هەیە کە دەتوانین پڕۆسەی لێسیتین و پرۆتینەکانی پێ بکەین،

soy’s mild taste and widespread availability

تامی نەرمی لۆبیا و بەربڵاویەکەی

have earned it a place in thousands of food products.

شوێنی خۆی لە نێوان هەزاران خواردندا کردوەوەتەوە.

But is it unhealthy to be eating this much soy?

بەڵام ئایا بڕێکی زۆر لە لۆبیا خواردنێکی ناتەندروستە؟

Not really.

بەڕاستی نەخێر.

Soybeans contain many of the essential amino acids our bodies need,

لۆبیا زۆر لە ترشی ئامینە گرنگەکانی تێدایە کە جەستەمان پێویستی پێیەتی،

making them one of the best ways to get these proteins without eating meat.

یەکێکێکە لە باشترین ڕێگاکان بۆ دەستکەوتنی ئەو پرۆتینانە بەبێ خواردنی گۆشت.

And the beans’ fat content is largely made up of so-called “good” fats—

وە ناوەڕۆکی چەوری لۆبیاکان بە زۆری کە پێی دەوترێت “چەوری باش”

poly and mono-unsaturated fatty acids,

پۆلی و ترشی چەوری ناتەواو،

which can decrease cholesterol and reduce the risk of heart disease.

کە دەتوانێت کۆلیسترۆڵ و مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ کەم بکاتەوە.

There are some compounds in soy

چەند پێکهاتەیەک هەیە لە لۆبیادا

that may inhibit our body’s absorption of various minerals.

کە لەوانەیە ڕێگری لە هەڵمژینی جەستەمان بکات لە کانزای جۆراوجۆر.

بەگستی نزیکەی 0.3٪ ی دانیشتوان هەستیاریان بە لۆبیا هەیە،

And about 0.3% of the general population has a soy allergy,

which can be severe in rare cases.

کە دەکرێت لە حاڵەتێکی دەگمەندا هەستیاریەکە زۆر توند بێت.

But for many people, the biggest complaint about soy consumption

بەڵام بۆ زۆرێک لە خەڵک، گەورەترین سکاڵا دەربارەی بەکارهێنانی لۆبیا

is the occasional increase in flatulence.

زۆربوونی هەوای ناو سکە.

Outside our bodies however, soy is much more worrying.

لە دەرەوەی جەستەمان، لۆبیا زۆر زیاتر نیگەراناویترە.

To accommodate the soy farms needed for heavy industry,

بۆ جێکردنەوەی کێڵگەکانی لۆبیا پێویستمان بە پیشەسازی قورس هەیە،

processed foods and livestock feed, huge swaths of land have been deforested.

خواردنە پرۆسەکراوەکان و خواردنی ئاژەڵان، پارچە زەوییە گەورەکان لەناوبراون.

Between 2006 and 2017, roughly 22,000 square kilometers of the Amazon

لەنێوان ساڵانی 2006 و 2017دا، بە نزیکەیی 22,000 کیلۆمەتری چوارگۆشەی ئەمازۆن

were cleared for soy production.

پاککراوەتەوە لە بەرهەمی لۆبیا.

In some regions, this has also led to the displacement of farmers

لە هەندێک ناوچەدا، ئەوەش بووە هۆی ئاوارەبوونی

and indigenous communities.

جووتیاران و خەڵکی ناوچەکە.

So if we want to keep using soy and all its byproducts,

بۆیە ئەگەر بمانەوێت بەردەوام بین لە بەکارهێنانی پاقلە و هەموو بەرهەمەکانی تری،

we’ll need to find a way to do it humanely and sustainably.

پێویستە ڕێگایەک بدۆزینەوە بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی مرۆیی و بەردەوام بیکەین.