What is obesity? - Mia Nacamulli

Translator: Bekhall Peshraw Reviewer: Daban Q. Jaff

The most basic function of bodily fat is self-storage of food reserves.

كارى سەرەكى قەڵەوى خۆ كۆكردنەوەيە لە يەدەگى خۆراك.

In prehistoric times, natural selection favored genotypes

لە پێشتردا، هەڵبژاردنى سروشتى ماوەيى پەسەند كردووە

that could endure harsh conditions by stocking the most fat.

كە بەرگەى بارودۆخە سەختەكان بە هەڵگرتنى قەڵەوي لە ڕادە بەدەر دەگرێت.

With chronic malnutrition being the norm for most of human history,

چونكە بەدخۆراكى ستانداردى بەردەوام بووە بە درێژايى مێژووى مرۆڤايەتى،

genetics evolved to favor fat storage.

بۆماەىيى گەشەيان سەند بۆ ئەوەى چەورى كۆبكاتەوە.

So when did body fat become problematic?

كەى قەڵەوى بووە بە كێشە؟

The negative impacts of being overweight were not even noted in medical literature

كاريگەرييە نەرێنيەكانى كێش لە ئەدەبياتى پزيشكيدا باس نەكراوە

until as late as the 18th century.

تا كۆتايى سەدەى ١٨.

Then, technological advances coupled with public health measures

پێشكەوتنى تەكنەلۆجيا كە پەيوەستن بە پێوانەى تەندروستى گشتى

resulted in the betterment of the quantity, quality, and variety of food.

بۆ باشتركردنى چەنديەتى و چۆنيەتى ژيان، جگە لە هەمەجۆرى خۆراك.

Sustained abundance of good food enabled a healthier population

بەردەوامى خواردنى باش خەڵكى تەندروست چالاك دەكات

to boom economically.

لە خۆشگوزەرانى ئابووريدا.

Output increased, and with it, leisure time

بەرهەمدارى و كاتە خۆشەكان زيادى كرد

and waistlines.

و كێشى كەمەر زيادى كرد.

By the mid 19th century, being excessively overweight, or obese,

لە ناوەڕاستى سەدەى ١٩ دا قەڵەوى يان كێشى لىەڕادەبەدەر زيادى كرد،

was recognized as a cause of ill health,

وەك هۆكارى نائەمنى تەندروستى،

and another century later, declared deadly.

سەدەيەك دواتر بە كوشندە پێناسە كرا.

What is the distinction between being overweight and being obese?

جياوازى لە نێوان قەڵەوبوون و قەڵەوى؟

A calculation called the BMI breaks it down for us.

ئەو ژمێريارەى پێى دەوترێت BMI فەرمانەكەمان نيشان دەدات.

For example, if someone weighs 65 kilgorams

بۆ نموونە كەسێك كێشەكەى ٦٥ كيلەگرام بوو

and is 1.5 meters tall,

درێژيەكەى يەك مەتر و نيوە،

they have a BMI of about 29.

و MBIى لەش نزيكەى ٢٩.

Obesity is a condition of excess body fat

قەڵەوى حاڵەتى زيادبوونى چەورى لەشە

that occurs when a person's BMI is above 30,

كاتێك ڕوودەدات كە BMI لە ٣٠ زياتر بێت،

just over the overweight range of 25 to 29.9.

كێش زياد كردنەكە لەنێوان ٢٥ بۆ ٢٩.٩ بێت.

While BMI can be a helpful estimate of healthy weight,

لەكاتێكدا BMI بەسوودە لە هەڵسەنگاندنى كێشى تەندروستيدا،

actual body fat percentage can only really be determined

دەتوانرێ ناوەڕۆكى چەورى لەشى ڕاستەقينە بخەمڵێنرێ

by also considering information like waist circumference

بە لەرچاو گرتنى داتاكانى وەك چێوەى كەمەر

and muscle mass.

قەبارەى ماسەلكە.

Athletes, for instance, have a naturally higher BMI.

BMI جەستەى وەرزشوانان بەشێوەيەكى سروشتى بەرزە.

So how does a person become obese?

چۆن كەسێك دەبێتە كەسێكى قەڵەو؟

At its most basic, obesity is caused by energy imbalance.

زۆر بەئاسانى ، قەڵەوى لە ناهاوسەنگى وزەدا دروست دەبێت.

If the energy input from calories

ئەگەر وزە لە كالۆرى زياد بێت

is greater than the energy output from physical activity,

وزەيەكى زياتر لە چالاكى جەستەييدا بەكار دێت.

the body stores the extra calories as fat.

جەستە وزە زيادەكان لەشێوەى چەوريدا كۆدەكاتەوە.

In most cases, this imbalance comes from a combination of circumstances

لەزۆربەى حاڵەتەكاندا ناهاوسەنگى لەئەنجامى تێكەڵبوونى بارودۆخەوە ڕوودەدات

and choices.

و بژاردەيى كەسى.

Adults should be getting at least 2.5 hours of exercise each week,

پێويستە هەنرزەكاران لە هەفتەيەكدا بۆماوەى دوو كاتژمێر و نيو لە ڕۆژێكدا وەرزش بكەن،

and children a whole hour per day.

منداڵانيش بۆماوەى كاتژمێرێك لە ڕۆژێكدا.

But globally, one in four adults and eight out of ten adolescents

لە ئاستى جيهانيدا، لەگەڵ ئەوەشدا لە ٤ كەس ١ كەس و لە ١٠ هەرزەكار ٨ كەس هەن

aren't active enough.

چالاكى تەواو ئەنجام نادەن.

Calorie-dense processed foods and growing portion sizes

خواردنى زۆر كالۆرى بەرهەمهێنرا و زياد كردنى بەشە خۆراكييەكان

coupled with pervasive marketing

جگە لە بازاڕ كردنى چڕ

lead to passive overeating.

بەرەو زۆر خواردنى نەرێنى.

And scarce resources,

و نەبوونى سەرچاوەى بەردەست،

and a lack of access to healthy, affordable foods

تواناى كڕينى خۆراكى تەندروست و هەرزانە نەبێت

creates an even greater risk in disadvantaged communities.

مەترسى زياتر لە كۆمەڵگا هەژارەكان دروست دەكات.

Yet, our genetic makeup also plays a part.

لەگەڵ ئەوەشدا تێكەڵكردنە بۆماوەياكان ڕۆڵ دەبينێت.

Studies on families and on separated twins

لێكۆڵينەوەكان دەريان خستووە كە خێزان و دووانە لەيەكترى جيانەكراون

have shown a clear causal hereditary relationship to weight gain.

بە ئاشكرا دەريدەخات منداڵ بوون هۆكارێكە بۆ قەڵەو.

Recent studies have also found a link between obesity

لێكۆڵينەوەكانى ئەو دوايانەش لينكێكى نێوان قەڵويان دۆزيتەوە

and variations in the bacteria species that live in our digestive systems.

لەنێوان جۆرەكانى زيندەوەرە بەكتريايەكاندا كە لە كۆئەندامى هەرسكردنمان دەژين.

No matter the cause, obesity is an escalating global epidemic.

هەر هۆكارێك بێت قەڵەوى وەك پەتايەكى جيهانى گەشەسەندوو دەمێنێتەوە.

It substantially raises the probability of diseases,

بەشێوەيەكى بەرچاو ئەگەرى نەخۆشيەكان زياد دەكات،

like diabetes,

وەك شەكرە،

heart disease,

نەخۆشە دڵ،

stroke,

و پەستانى خوێن،

high blood pressure,

و قەلەقى،

and cancer.

و شێرپەنجە.

It affects virtually all ages, genders, and socioeconomic groups

هەروەها كار دەكاتە سەر هەموو تەمەنێك و ڕەگەزێك و چينەكانى كۆمەڵگا

in both developed and developing countries.

لە جيهانى گەشەسەندوودا.

With a 60% rise in child obesity globally over just two decades,

قەڵەوى مناڵانى جيهان لە ماووەى دوو دەيەى ڕابردوو گەيشتە ٦٠%،

the problem is too significant to ignore.

ناكرێت چيتر كێشەيەكى وا گرينگ پەراوێز بخرێت.

Once a person is obese, the climb to recovery becomes progressively steeper.

كاتێك كەسێك قەڵەو دەبێت، ڕێگەى چاكبوونەوەش بەپێى كات زياد لە پڕ دەبێت.

Hormonal and metabolic changes reduce the body's response to overeating.

گۆڕانكارى هۆڕمۆتى و ميتابۆلى وەڵامى جەستە بۆ زۆر خواردن كەم دەكاتەوە.

After losing weight, a formerly overweight person burns less calories

دواى ئەوەى كێش لەدەست دەدات و كالۆرى كەمتر دەسووتێنێت

doing the same exercises

لە كاتى ئەنجامدانى ڕاهێنانە هاوشێوەكان

as a person who is naturally the same weight,

بۆ كەسێك كە بەسروشتى هەمان كێشى هەيە،

making it much more difficult to shed the excess fat.

ئەمە وادەكات لە چەورى لەڕادەبەدەر ڕزگارمان ببێت،

And as people gain weight,

كاتێك كێش زياد دەكات،

damage to signaling pathways makes it increasingly difficult

زيان گەياندن بە ڕێڕەوەكانى ژماردن دژوارتر دەكات

for the brain to measure food intake and fat storage.

مێشك بڕى خواردنى خورا و چەورى هەڵگيراو دەژمێرێت.

There is, however, some evidence

بەڵام هەندێك بەڵگە هەيە

that well-monitored, long-term changes in behavior

ئەوە دەردەخات كە گۆڕاكارى ڕەفتار بۆ ماوەيەكى درێژ و چاودێرييەكى باش

can lead to improvements in obesity-related health issues.

دەتوانرێت ئەو كێشە تەندروستيەى پەيوەندى بە قەڵويەوە هەبێت.

And weight loss from sustained lifestyle changes,

و دابەزاندنى كێش لەئەنجامى بەردەوامى گۆڕانكارى لە شێوازى ژيان،

or invasive treatments like bariatric surgery,

يان چارەسەرى دژە نەخۆشى وەك نەشتەرگەرى نەخۆشە بەرتريك،

can improve insulin resistance and decrease inflammation.

دەتوانێت بەرهەڵايى ئەنسۆلين باشتر بكات و سووتان كەم بكاتەوە.

What was once an advantage for survival is now working against us.

ئەوەى دوێنێ هێڵى ژيانى ئێمە بوو، ئەمڕۆ ئازار و مەينەتيمانە.

As the world's population continues to slow down and get bigger,

لەگەڵ ئەوەى جوڵەى خەڵكى جيهان بەردەوام خاو دەبێتە و قەبارەيان زياد دەكات،

moving and consciously eating our way towards a healthier weight

جوڵە و هۆشياريمان لە خواردنى تەندروست يارمەتيمان دەدات بگەينە كێشى تەواو.

is essential to our overall well-being.

بێگوومان بۆ تەندروستى گشتيمان پێويستە

And with the epidemic affecting every country in the world

و كاريگەرى ئەم پەتايە لەسەر هەموو وڵاتانى جيهان

for different socioeconomic reasons,

و لەبەر هۆكارى جياوازى كۆمەڵايەتى و ئابوورى،

obesity cannot be seen as an isolated issue.

ناتوانرێت قەڵەوى وەك كێشەيەكى دابڕاو دابندرێت.

More global measures for prevention

ڕێوشوێنە جيهانيەكان بۆ كەمكردنەوەى قەڵەوى

are essential to manage the weight of the world.

بۆتە پێويستيەك تاوەكو جيهان ئەو كێشە ڕێكبخات.