History through the eyes of the potato - Leo Bear-McGuinness

Сусветная гісторыя вачыма бульбы — Лео Бэр-Мак Гінэс

Translator: Ростислав Голод Reviewer: Hanna Baradzina

Baked or fried,

Печаная ці смажаная,

boiled or roasted,

вараная ці падсквараная,

as chips or fries.

чыпсы ці фры.

At some point in your life, you've probably eaten a potato.

Калісьці ў жыцці вам даводзілася каштаваць бульбу.

Delicious, for sure,

Смачна, вядома,

but the fact is potatoes have played a much more significant role in our history

але варта ведаць, што бульба яшчэ і адыграла вялікую ролю ў гісторыі,

than just that of the dietary staple we have come to know and love today.

большую за просты спажывецкі прадукт, што так падабаецца ўсім.

Without the potato,

Без бульбы

our modern civilization might not exist at all.

не існавала б наогул сучаснай цывілізацыі.

8,000 years ago in South America, high atop the Andes,

8 000 гадоў таму ў Паўднёвай Амерыцы, высока ў Андах,

ancient Peruvians were the first to cultivate the potato.

старажытныя перуанцы ўпершыню пачалі вырошчваць бульбу.

Containing high levels of proteins and carbohydrates,

Паколькі яна мела высокі ўзровень бялкоў і вугляводаў,

as well as essential fats, vitamins and minerals,

а таксама неабходных тлушчоў, вітамінаў і пажыўных рэчываў,

potatoes were the perfect food source to fuel a large Incan working class

бульба была найлепшым сродкам харчавання для вялікай колькасці працоўных інкаў,

as they built and farmed their terraced fields,

і дапамагала ім будаваць і апрацоўваць горныя палеткі,

mined the Rocky Mountains,

працаваць у шахтах Скалістых гор,

and created the sophisticated civilization of the great Incan Empire.

і ствараць высокаразвітую цывілізацыю вялікай Імперыі Інкаў.

But considering how vital they were to the Incan people,

Але нягледзячы на тое, як неабходна была бульба для індзейцаў інкаў,

when Spanish sailors returning from the Andes

калі іспанскія маракі вярнуліся з Андаў

first brought potatoes to Europe,

і ўпершыню прывезлі бульбу ў Еўропу,

the spuds were duds.

то яе нават не пусцілі на парог.

Europeans simply didn't want to eat

Еўрапейцы папросту не захацелі есці тое,

what they considered dull and tasteless oddities from a strange new land,

што яны палічылі нясмачным дзівам з далёкага новага свету,

too closely related to the deadly nightshade plant belladonna for comfort.

да таго ж расліна была надта падобна да ядавітай беладонны.

So instead of consuming them,

І замест таго, каб ужываць да ежы,

they used potatoes as decorative garden plants.

яны пачалі выкарыстоўваць бульбу як дэкаратыўную расліну.

More than 200 years would pass before the potato caught on

Прайшло больш за 200 гадоў, пакуль бульба нарэшце не заняла

as a major food source throughout Europe,

пачэснае месца на еўрапейскім стале,

though even then,

але нават тады

it was predominantly eaten by the lower classes.

яе елі пераважана ніжэйшыя саслоўі.

However, beginning around 1750,

Аднак пачынаючы з дзесьці 1750 года

and thanks at least in part

і часткова дзякуючы

to the wide availability of inexpensive and nutritious potatoes,

шырокай распаўсюджанасці таннай і пажыўнай бульбы,

European peasants with greater food security

еўрапейскія сяляне атрымалі лепшую харчовую бяспеку

no longer found themselves

і больш не залежалі

at the mercy of the regularly occurring grain famines of the time,

ад наступстваў неўраджаяў збожжа, што рэгулярна здараліся ў той час.

and so their populations steadily grew.

Таму сялянскае насельніцтва паступова пачало расці.

As a result, the British, Dutch and German Empires

У выніку Брытанская, Галандская і Германская імперыі

rose on the backs of the growing groups of farmers, laborers, and soldiers,

падняліся на плячах падрастаючых груп сялян, працаўнікоў і жаўнераў,

thus lifting the West to its place of world dominion.

і такім чынам краіны Заходняй Еўропы пачалі дамінаваць у свеце.

However, not all European countries sprouted empires.

Аднак не ўсе еўрапейскія краіны сталіся імперыямі.

After the Irish adopted the potato,

Калі бульбу прынялі ў Ірландыі,

their population dramatically increased,

насельніцтва гэтай краіны значна вырасла,

as did their dependence on the tuber as a major food staple.

а таксама вырасла яго залежнасць ад ураджаю клубняў.

But then disaster struck.

І хутка прыйшло няшчасце.

From 1845 to 1852,

З 1845 па 1852 гады

potato blight disease ravaged the majority of Ireland's potato crop,

па большасці палеткаў Ірландыі пракацілася эпідэмія фітафтарозу,

leading to the Irish Potato Famine,

што стала прычынай Бульбянога голаду ў Ірландыі,

one of the deadliest famines in world history.

аднаго з найбольш смяротных галадоў у гісторыі свету.

Over a million Irish citizens starved to death,

Больш за мільён грамадзян Ірландыі памерлі ад голаду,

and 2 million more left their homes behind.

і яшчэ 2 мільёны пакінулі родны дом.

But of course, this wasn't the end for the potato.

Але, вядома, на гэтым гісторыя бульбы не скончылася.

The crop eventually recovered,

Культура нарэшце выжыла,

and Europe's population, especially the working classes,

а насельніцтва Еўропы, асабліва яе працоўных класаў,

continued to increase.

працягнула павялічвацца.

Aided by the influx of Irish migrants,

З дапамогаю прытока ірландскіх мігрантаў

Europe now had a large, sustainable, and well-fed population

у Еўропе з'явілася вялікае па колькасці, трывалае і накормленае насельніцтва,

who were capable of manning the emerging factories

што спрыяла працы на фабрыках, якія з'яўляліся навокал,

that would bring about our modern world via the Industrial Revolution.

а гэта, у сваю чаргу, паспрыяла Прамысловай рэвалюцыі ў сучасным свеце.

So it's almost impossible to imagine a world without the potato.

Таму амаль немагчыма ўявіць сабе свет без бульбы.

Would the Industrial Revolution ever have happened?

Ці адбылася б калі-небудзь Прамысловая рэвалюцыя?

Would World War II have been lost by the Allies

Прайгралі б саюзнікі Другую сусветную вайну,

without this easy-to-grow crop that fed the Allied troops?

калі б іх не карміла культура, якую лёгка можна было вырошчываць?

Would it even have started?

Ці яна б увогуле пачалася?

When you think about it like this,

Калі пачынаеш думаць пра гэта,

many major milestones in world history can all be at least partially attributed

то шмат якія падзеі ў сусветнай гісторыі можна хаця б часткова прыпісаць

to the simple spud from the Peruvian hilltops.

простай бульбіне з падгор'яў Перу.