History through the eyes of the potato - Leo Bear-McGuinness

Tłumaczenie: Dawid Roszkiewicz Korekta: Marta Grochowalska

Baked or fried,

Pieczone, smażone,

boiled or roasted,

gotowane, grillowane,

as chips or fries.

jako czipsy czy frytki.

At some point in your life, you've probably eaten a potato.

Pewnie jedliście kiedyś ziemniaki.

Delicious, for sure,

Pyszne, zgoda,

but the fact is potatoes have played a much more significant role in our history

ale ziemniaki odegrały dużo ważniejszą rolę w historii

than just that of the dietary staple we have come to know and love today.

niż tylko podstawowego składnika diety, teraz dobrze znanego i lubianego.

Without the potato,

Bez ziemniaka

our modern civilization might not exist at all.

obecna cywilizacja mogłaby wcale nie istnieć.

8,000 years ago in South America, high atop the Andes,

8 tys. lat temu wysoko w Andach w Ameryce Południowej

ancient Peruvians were the first to cultivate the potato.

starożytni Peruwianie jako pierwsi uprawiali ziemniaki.

Containing high levels of proteins and carbohydrates,

Dzięki dużej zawartości białek i cukrów,

as well as essential fats, vitamins and minerals,

jak też niezbędnych tłuszczów, witamin i minerałów,

potatoes were the perfect food source to fuel a large Incan working class

ziemniaki były idealnym pokarmem dla inkaskiej klasy robotniczej,

as they built and farmed their terraced fields,

tworzącej i uprawiającej tarasowe pola,

pracującej w kopalniach Gór Skalistych,

mined the Rocky Mountains,

and created the sophisticated civilization of the great Incan Empire.

i budującej zaawansowaną cywilizację wielkiego Imperium Inków.

But considering how vital they were to the Incan people,

Mimo że ziemniaki były tak ważne dla Inków,

when Spanish sailors returning from the Andes

gdy hiszpańscy żeglarze wracający z Andów

first brought potatoes to Europe,

przywieźli je do Europy,

the spuds were duds.

nie cieszyły się popularnością.

Europeans simply didn't want to eat

Europejczycy nie chcieli jeść

what they considered dull and tasteless oddities from a strange new land,

mdłej i nijakiej osobliwości z nowej, obcej ziemi,

too closely related to the deadly nightshade plant belladonna for comfort.

zbyt blisko spokrewnionej z trującą wilczą jagodą.

So instead of consuming them,

Zamiast więc jeść ziemniaki,

they used potatoes as decorative garden plants.

używali ich jako roślin ozdobnych.

More than 200 years would pass before the potato caught on

Potrzeba było ponad 200 lat, żeby ziemniaki przyjęły się

as a major food source throughout Europe,

jako główne źródło pożywienia w Europie,

though even then,

ale nawet wtedy

it was predominantly eaten by the lower classes.

spożywały je głównie klasy niższe.

However, beginning around 1750,

Jednakże od około 1750 r.,

and thanks at least in part

przynajmniej częściowo,

to the wide availability of inexpensive and nutritious potatoes,

dzięki dużej dostępności tanich i pożywnych ziemniaków,

European peasants with greater food security

europejscy chłopi mogli spać spokojnie,

no longer found themselves

ponieważ nie groziły im już

at the mercy of the regularly occurring grain famines of the time,

występujące regularnie nieurodzaje zboża i głód,

and so their populations steadily grew.

a ich populacja mogła stabilnie rosnąć,

As a result, the British, Dutch and German Empires

dzięki czemu na barkach rolników, robotników i żołnierzy

rose on the backs of the growing groups of farmers, laborers, and soldiers,

wyrosło brytyjskie, holenderskie i niemieckie imperium,

thus lifting the West to its place of world dominion.

co doprowadziło do dominacji Zachodu nad resztą świata.

However, not all European countries sprouted empires.

Jednak nie wszystkie kraje w Europie wyrosły na imperia.

After the Irish adopted the potato,

Wraz z uprawą ziemniaków

their population dramatically increased,

populacja w Irlandii gwałtownie wzrosła,

as did their dependence on the tuber as a major food staple.

tak jak jej zależność od ziemniaka jako podstawy diety.

But then disaster struck.

Wtedy wydarzył się kataklizm.

From 1845 to 1852,

W latach 1845-1852

potato blight disease ravaged the majority of Ireland's potato crop,

zaraza ziemniaczana spustoszyła większość irlandzkich upraw,

leading to the Irish Potato Famine,

doprowadzając do Wielkiego Głodu,

one of the deadliest famines in world history.

jednej z największych klęsk głodu w historii.

Over a million Irish citizens starved to death,

Ponad milion Irlandczyków zmarło z głodu,

and 2 million more left their homes behind.

a 2 miliony wyemigrowało.

But of course, this wasn't the end for the potato.

Oczywiście nie był to koniec ziemniaka.

The crop eventually recovered,

Uprawy w końcu się odrodziły,

and Europe's population, especially the working classes,

a populacja w Europie, zwłaszcza klasa robotnicza,

continued to increase.

rosła dalej.

Aided by the influx of Irish migrants,

Dzięki napływowi Irlandzkich imigrantów

Europe now had a large, sustainable, and well-fed population

Europa miała dużą, stabilną i dobrze odżywioną populację

who were capable of manning the emerging factories

zdolną do obsadzenia powstających fabryk,

that would bring about our modern world via the Industrial Revolution.

które stworzyły nowoczesny świat dzięki rewolucji przemysłowej.

So it's almost impossible to imagine a world without the potato.

Ciężko więc wyobrazić sobie świat bez ziemniaka.

Would the Industrial Revolution ever have happened?

Czy doszłoby do rewolucji przemysłowej?

Would World War II have been lost by the Allies

Czy alianci wygraliby II wojnę światową

without this easy-to-grow crop that fed the Allied troops?

bez tej niezbyt wymagającej rośliny, którą karmili żołnierzy?

Would it even have started?

Czy wojna w ogóle by wybuchła?

When you think about it like this,

Jeśli tak na to patrzeć,

many major milestones in world history can all be at least partially attributed

wiele kamieni milowych w historii świata można, przynajmniej częściowo,

to the simple spud from the Peruvian hilltops.

przypisać tej niepozornej bulwie z peruwiańskich gór.