The genius of Marie Curie - Shohini Ghose

Reviewer: Hanna Baradzina

Хочаце зірнуць на рукапісы Марыі Кюры?

If you want a glimpse of Marie Curie's manuscripts,

you'll have to sign a waiver and put on protective gear

Давядзецца падпісаць адмову ад прэтэнзіяў і апрануць ахоўны касцюм,

to shield yourself from radiation contamination.

каб абараніць сябе ад радыяцыі.

Madame Curie's remains, too, were interred in a lead-lined coffin,

Нават рэшткі Марыі Кюры пахаваныя ў свінцовай труне,

keeping the radiation that was the heart of her research,

каб захаваць радыяцыю, якая была фокусам яе даследаванняў

і, верагодна, прычынай смерці, у надзейным месцы.

and likely the cause of her death, well contained.

Growing up in Warsaw in Russian-occupied Poland,

Марыя Складоўская нарадзілася ў Варшаве,

акупаванай на той час Расійскай імперыяй.

the young Marie, originally named Maria Sklodowska,

Марыя выдатна вучылася, хаця і сутыкалася з пэўнымі перашкодамі.

was a brilliant student, but she faced some challenging barriers.

As a woman, she was barred from pursuing higher education,

Жанчын у Польшчы не дапускалі да вучобы ва ўніверсітэце.

so in an act of defiance,

На знак пратэсту Марыя запісалася

Marie enrolled in the Floating University,

ў падпольны Лятучы ўніверсітэт,

a secret institution that provided clandestine education to Polish youth.

які таемна адукоўваў польскую моладзь.

By saving money and working as a governess and tutor,

Марыі ўдалося адкласці грошы, працуючы гувернанткай і настаўніцай.

she eventually was able to move to Paris to study at the reputed Sorbonne.

Гэтак яна паехала на вучобу ў прэстыжны Сарбонскі ўніверсітэт у Парыжы.

There, Marie earned both a physics and mathematics degree

Там Марыя атрымала два дыпломы ‒  па фізіцы і матэматыцы.

surviving largely on bread and tea,

Падчас вучобы яна жыла на хлебе і гарбаце,

and sometimes fainting from near starvation.

ды калі-нікалі нават траціла прытомнасць ад голаду.

У Парыжы яна сустрэла фізіка П'ера Кюры,

In Paris, Marie met the physicist Pierre Curie,

who shared his lab and his heart with her.

які адкрыў ён дзверы не толькі ў сваю лабараторыю, але і ў сваё сэрца.

Марыю ж цягнула назад у Польшчу.

But she longed to be back in Poland.

Upon her return to Warsaw, though,

Аднак вярнуўшыся ў Варшаву, яна ўбачыла,

she found that securing an academic position as a woman

што будучы жанчынай, уладкавацца на акадэмічную працу

remained a challenge.

было па-ранейшаму складана.

All was not lost.

Але не бяда.

У Парыжы яе чакаў закаханы П’ер, ды неўзабаве яны пабраліся шлюбам

Back in Paris, the lovelorn Pierre was waiting,

and the pair quickly married and became a formidable scientific team.

і зрабіліся сур'ёзнай навуковай сілай.

Марыю зацікавіла праца іншага фізіка.

Another physicist's work sparked Marie Curie's interest.

У 1896 г. Анры Бэкерэль выявіў,

In 1896, Henri Becquerel discovered that uranium spontaneously emitted

што ўран выпраменьвае загадкавыя радыехвалі,

a mysterious X-ray-like radiation that could interact with photographic film.

якія ўзаемадзейнічаюць з фотастужкай.

Марыя неўзабаве высветліла, што торый выпраменьвае такую ж радыяцыю.

Curie soon found that the element thorium emitted similar radiation.

Most importantly, the strength of the radiation

А самае важнае, што сіла радыяцыйнага выпраменьвання

залежыць выключна ад колькасці хімічнага элемента,

depended solely on the element's quantity,

and was not affected by physical or chemical changes.

і не змяняецца ў залежнасці ад фізічных і хімічных умоваў.

This led her to conclude that radiation was coming from something fundamental

Гэта прывяло Марыю да высновы, што радыяцыя зыходзіць

з нечага асноўнага ўнутры атамаў кожнага хімічнага элемента.

within the atoms of each element.

The idea was radical

Гэта была радыкальная ідэя, якая дапамагла абвергнуць

and helped to disprove the long-standing model of atoms as indivisible objects.

распаўсюджаную тэорыю пра непадзельнасць атамаў.

Затым Марыя і П’ер сканцэнтраваліся на вывучэнні высокарадыеактыўнай руды

Next, by focusing on a super radioactive ore called pitchblende,

пад назвай уранініт.

the Curies realized that uranium alone couldn't be creating all the radiation.

Так яны зразумелі, што ўран не можа прадукаваць усю радыяцыю.

So, were there other radioactive elements that might be responsible?

Можа былі іншыя радыеактыўныя элементы, адказныя за радыяцыю?

In 1898, they reported two new elements,

У 1898 г. Марыя і П’ер паведамілі пра адкрыццё двух элементаў:

polonium, named for Marie's native Poland,

палонію (названага ў гонар Польшчы)

and radium, the Latin word for ray.

і радыю, ад лацінскага ‘radius’ (прамень).

They also coined the term radioactivity along the way.

У той жа час яны замацавалі ўжыванне тэрміна “радыеактыўнасць“.

By 1902, the Curies had extracted a tenth of a gram of pure radium chloride salt

Да 1902 г. Марыя і П’ер здабылі 0,1 г чыстага хларыду радыю

from several tons of pitchblende,

з некалькіх тонаў уранініту.

Надзвычайнае дасягненне на той час!

an incredible feat at the time.

Later that year, Pierre Curie and Henri Becquerel

У тым жа годзе П'ер Кюры і Анры Бэкерэль

were nominated for the Nobel Prize in physics,

былі намінаваныя на Нобэлеўскую прэмію па фізіцы.

Марыю ў намінацыю не ўключылі.

but Marie was overlooked.

Але П’ер выступіў за прызнанне заслуг сваёй жонкі.

Pierre took a stand in support of his wife's well-earned recognition.

And so both of the Curies and Becquerel shared the 1903 Nobel Prize,

У выніку ўсе трое атрымалі Нобэлеўскую прэмію ў 1903 г.

Так Марыя сталася першай жанчынай нобэлеўскай лаўрэаткай.

making Marie Curie the first female Nobel Laureate.

Марыя і П’ер былі на хвалі, атрымаўшы прызнанне і грошы.

Well funded and well respected, the Curies were on a roll.

Але ў 1906 г. прыйшла бяда --

But tragedy struck in 1906 when Pierre was crushed by a horse-drawn cart

пры пераходзе дарогі П’ера насмерць збіў конны экіпаж.

as he crossed a busy intersection.

Марыя, спустошаная горам, пагрузілася ў навуковую працу

Marie, devastated, immersed herself in her research

and took over Pierre's teaching position at the Sorbonne,

і пачала выкладаць у Сарбоне замест П'ера.

becoming the school's first female professor.

Яна была першай жанчынай-выкладчыцай у сваім ўніверсітэце.

Самастойная праца Марыі Кюры была плённай.

Her solo work was fruitful.

In 1911, she won yet another Nobel,

У 1911 г. яна атрымала яшчэ адну Нобэлеўскую прэмію,

this time in chemistry for her earlier discovery of radium and polonium,

гэтым разам па хіміі, за адкрыццё радыю і палонію

and her extraction and analysis of pure radium and its compounds.

ды за выдзяленне і аналіз чыстага радыю і яго злучэнняў.

This made her the first, and to this date,

Так яна сталася першай і пакуль адзінай асобай

only person to win Nobel Prizes in two different sciences.

з Нобэлеўскай прэміяй па дзвюх розных дысцыплінах.

Professor Curie put her discoveries to work,

Прафесарка Марыя Кюры паставіла свае адкрыцці на службу чалавецтву,

changing the landscape of medical research and treatments.

змяніўшы тэорыю і практыку медыцыны.

У часе 1ай сусветнай вайны яна адкрыла мабільныя рэнтгенаўскія пункты

She opened mobile radiology units during World War I,

and investigated radiation's effects on tumors.

і вывучала, як радыяцыя ўплывае на пухліны.

However, these benefits to humanity may have come at a high personal cost.

Аднак гэтыя заслугі перад чалавецтвам мелі высокі асабісты кошт.

Curie died in 1934 of a bone marrow disease,

Марыя Кюры памерла ў 1934 г. ад хваробы касцявога мозгу,

which many today think was caused by her radiation exposure.

якую цяпер шмат хто лічыць вынікам яе радыяцыйнага апраменьвання.

Marie Curie's revolutionary research

Рэвалюцыйныя даследаванні Марыі Кюры

laid the groundwork for our understanding of physics and chemistry,

стварылі аснову для нашага разумення фізікі і хіміі,

blazing trails in oncology, technology, medicine, and nuclear physics,

зрабіўшы ўнёсак, сярод іншага, у анкалогію, тэхналогіі,

медыцыну і ядравую фізіку.

to name a few.

For good or ill, her discoveries in radiation launched a new era,

Да лепшага ці горшага, але адкрыцці Марыі Кюры ў сферы радыяцыі

распачалі новую эпоху, раскрыўшы некалькі вялікіх таямніц навукі.

unearthing some of science's greatest secrets.