The genius of Marie Curie - Shohini Ghose

Geniusz Marii Curie - Shohini Ghose

Tłumaczenie: Małgorzata Ciborska Korekta: Ola Królikowska

If you want a glimpse of Marie Curie's manuscripts,

Jeżeli chcecie zerknąć na rękopisy Marii Curie,

you'll have to sign a waiver and put on protective gear

musicie zrzec się ewentualnych roszczeń i założyć odzież ochronną,

to shield yourself from radiation contamination.

by zabezpieczyć się przed promieniowaniem.

Madame Curie's remains, too, were interred in a lead-lined coffin,

Szczątki Madame Curie złożone są w ołowianej trumnie,

keeping the radiation that was the heart of her research,

izolującej promieniowanie, które było centrum jej badań,

and likely the cause of her death, well contained.

a prawdopodobnie również powodem śmierci.

Growing up in Warsaw in Russian-occupied Poland,

Dorastając w Warszawie pod zaborem rosyjskim,

the young Marie, originally named Maria Sklodowska,

młoda Maria Skłodowska

was a brilliant student, but she faced some challenging barriers.

była genialną uczennicą, ale musiała stawiać czoła przeciwnościom.

As a woman, she was barred from pursuing higher education,

Jako kobieta miała zakaz nauki w szkole wyższej,

so in an act of defiance,

więc w akcie sprzeciwu

Marie enrolled in the Floating University,

Maria zapisała się na Uniwersytet Latający,

a secret institution that provided clandestine education to Polish youth.

sekretną instytucję zapewniającą tajne nauczanie polskiej młodzieży.

By saving money and working as a governess and tutor,

Dzięki oszczędzaniu oraz pracy jako guwernantka i korepetytorka,

she eventually was able to move to Paris to study at the reputed Sorbonne.

Maria mogła przeprowadzić się do Paryża i studiować na słynnej Sorbonie.

There, Marie earned both a physics and mathematics degree

Zdobyła tam dyplomy z fizyki i matematyki,

surviving largely on bread and tea,

żywiąc się głównie chlebem i herbatą,

and sometimes fainting from near starvation.

a czasem mdlejąc z głodu.

In Paris, Marie met the physicist Pierre Curie,

W Paryżu Maria poznała fizyka Piotra Curie,

who shared his lab and his heart with her.

który dzielił z nią laboratorium i serce.

But she longed to be back in Poland.

Ale Maria tęskniła za Polską.

Upon her return to Warsaw, though,

Po powrocie do Warszawy

zorientowała się, że otrzymanie pracy przez kobietę na uniwersytecie

she found that securing an academic position as a woman

remained a challenge.

wciąż jest problemem.

All was not lost.

Nie wszystko było stracone.

Back in Paris, the lovelorn Pierre was waiting,

W Paryżu czekał zakochany Piotr.

and the pair quickly married and became a formidable scientific team.

Para szybko wzięła ślub, stając się zespołem szanowanych naukowców.

Another physicist's work sparked Marie Curie's interest.

Wkrótce Maria Curie zainteresowała się pracą innego fizyka.

In 1896, Henri Becquerel discovered that uranium spontaneously emitted

W 1896 roku Henri Becquerel odkrył,

że uran samoistnie emituje podobne do RTG tajemnicze promieniowanie,

a mysterious X-ray-like radiation that could interact with photographic film.

które może wchodzić w reakcje z kliszami do zdjęć.

Curie soon found that the element thorium emitted similar radiation.

Wkrótce Curie odkryła, że tor emituje podobne promieniowanie.

Most importantly, the strength of the radiation

Co najważniejsze, siła promieniowania

depended solely on the element's quantity,

zależała wyłącznie od ilości pierwiastka,

and was not affected by physical or chemical changes.

a zmiany fizyczne i chemiczne nie miały na nią wpływu.

This led her to conclude that radiation was coming from something fundamental

Curie doszła do wniosku, że promieniowanie pochodzi

od podstawowej składowej atomu każdego pierwiastka.

within the atoms of each element.

The idea was radical

Ta radykalna idea

and helped to disprove the long-standing model of atoms as indivisible objects.

pomogła obalić od lat przyjęty model atomów jako niepodzielnych obiektów.

Następnie, skupiając się na mocno promieniotwórczej rudzie blendy uranowej,

Next, by focusing on a super radioactive ore called pitchblende,

the Curies realized that uranium alone couldn't be creating all the radiation.

Curie odkryli, że sam uran nie może wywoływać całego promieniowania.

So, were there other radioactive elements that might be responsible?

Czy odpowiedzialne były za to inne pierwiastki promieniotwórcze?

In 1898, they reported two new elements,

W 1898 roku małżeństwo ogłosiło istnienie dwóch nowych pierwiastków,

polonium, named for Marie's native Poland,

polonu, nazwanego na cześć ojczyzny Marii, Polski,

and radium, the Latin word for ray.

i radu, który po łacinie oznacza promień.

They also coined the term radioactivity along the way.

W międzyczasie małżeństwo stworzyło też termin "promieniotwórczość".

By 1902, the Curies had extracted a tenth of a gram of pure radium chloride salt

Do 1902 roku państwu Curie udało się uzyskać jedną dziesiątą grama chlorku radu

from several tons of pitchblende,

z wielu ton blendy uranowej,

an incredible feat at the time.

co było niezwykłym wyczynem, jak na tamte czasy.

Later that year, Pierre Curie and Henri Becquerel

W tym samym roku Piotr Curie i Henri Becquerel

were nominated for the Nobel Prize in physics,

zostali nominowani do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki.

but Marie was overlooked.

Marię pominięto.

Pierre took a stand in support of his wife's well-earned recognition.

Piotr sprzeciwił się brakowi zasłużonego uznania dla żony.

And so both of the Curies and Becquerel shared the 1903 Nobel Prize,

W 1903 roku małżeństwo Curie i Becquerel wspólnie odebrali Nagrodę Nobla,

making Marie Curie the first female Nobel Laureate.

a Maria została pierwszą kobietą, która otrzymała to wyróżnienie.

Well funded and well respected, the Curies were on a roll.

Finansowani i darzeni szacunkiem Curie odnosili coraz większe sukcesy.

But tragedy struck in 1906 when Pierre was crushed by a horse-drawn cart

Jednak w 1906 roku Piotr zginął tragicznie przygnieciony przez powóz konny,

as he crossed a busy intersection.

gdy przechodził przez ruchliwe skrzyżowanie.

Marie, devastated, immersed herself in her research

Zrozpaczona Maria rzuciła się w wir pracy

and took over Pierre's teaching position at the Sorbonne,

i przejęła katedrę Piotra na Sorbonie,

becoming the school's first female professor.

zostając pierwszą na uniwersytecie kobietą-profesorem.

Her solo work was fruitful.

Jej samodzielna praca okazała się owocna.

In 1911, she won yet another Nobel,

W 1911 roku Maria otrzymała kolejną Nagrodę Nobla,

this time in chemistry for her earlier discovery of radium and polonium,

tym razem w dziedzinie chemii za wcześniejsze odkrycie radu i polonu

and her extraction and analysis of pure radium and its compounds.

oraz za uzyskanie i analizę czystego radu i jego związków.

This made her the first, and to this date,

Do dziś pozostaje pierwszą i jedyną osobą,

only person to win Nobel Prizes in two different sciences.

która dostała Nagrodę Nobla w dwóch różnych dziedzinach nauki.

Professor Curie put her discoveries to work,

Odkrycia profesor Curie zostały wykorzystane w praktyce,

changing the landscape of medical research and treatments.

przynosząc znaczące zmiany w badaniach i sposobach leczenia.

W czasie pierwszej wojny światowej Maria otwierała mobilne jednostki radiologiczne

She opened mobile radiology units during World War I,

and investigated radiation's effects on tumors.

i badała wpływ promieniowania na guzy.

However, these benefits to humanity may have come at a high personal cost.

Za korzyści dla ludzkości zapłaciła jednak osobistą cenę.

Curie died in 1934 of a bone marrow disease,

Curie zmarła w 1934 roku na chorobę szpiku kostnego,

which many today think was caused by her radiation exposure.

a dziś wielu uważa, że wywołało ją promieniowanie.

Marie Curie's revolutionary research

Rewolucyjne badania Marii Curie

laid the groundwork for our understanding of physics and chemistry,

stały się podwaliną zrozumienia fizyki i chemii,

blazing trails in oncology, technology, medicine, and nuclear physics,

wytyczając nowe szlaki w onkologii, technologii, medycynie, fizyce jądrowej

to name a few.

i wielu innych dziedzinach.

For good or ill, her discoveries in radiation launched a new era,

Z lepszym lub gorszym skutkiem

jej odkrycia w dziedzinie promieniowania dały początek nowej erze,

unearthing some of science's greatest secrets.

ujawniając jedne z największych tajemnic nauki.