The genius of Marie Curie - Shohini Ghose

Мари Кюригийн суу билэг - Шохини Гөүс

Translator: eacanhu e Reviewer: Batchansaa Batzorig

If you want a glimpse of Marie Curie's manuscripts,

Хэрвээ та Мари Кюригийн гар бичмэлийг харахыг хүсвэл

you'll have to sign a waiver and put on protective gear

өргөдөл гаргаж, цацраг идэвхит туяанаас хамгаалахын тулд

to shield yourself from radiation contamination.

хамгаалалтын хувцас өмсөх ёстой.

Madame Curie's remains, too, were interred in a lead-lined coffin,

Хатагтай Кюригийн цогцос ч хүртэл зэсээр бүрсэн авсанд

keeping the radiation that was the heart of her research,

түүний судалгааны үндэс, магадгүй үхлийн шалтгаан нь болсон

and likely the cause of her death, well contained.

цацраг идэвхийг нь хадгалдаг.

Growing up in Warsaw in Russian-occupied Poland,

Оросын эзэмшил дэх Польш улсын Варшав хотод өссөн

the young Marie, originally named Maria Sklodowska,

анх Мари Склодовска гэх нэртэй байсан тэрээр

was a brilliant student, but she faced some challenging barriers.

гайхалтай сайн сурагч байсан ч хэцүү бэрхшээлүүдтэй нүүр тулжээ.

As a woman, she was barred from pursuing higher education,

Эмэгтэй хүн болохоор дээд боловсрол эзэмшихийг нь

so in an act of defiance,

хориглосныг эсэргүүцэн

Marie enrolled in the Floating University,

Польш хүүхдүүдэд нууцаар боловсрол олгодог

a secret institution that provided clandestine education to Polish youth.

Флоутинг их сургуульд орсон юм.

By saving money and working as a governess and tutor,

Багш, хүмүүжүүлэгчээр ажиллан мөнгө хуримтлуулснаар

she eventually was able to move to Paris to study at the reputed Sorbonne.

Парис руу нүүж алдартай Сорбонн Их Сургуульд сурах болов.

There, Marie earned both a physics and mathematics degree

Тэнд Мари физик болон математикийн зэрэг хамгаалсан бөгөөд

surviving largely on bread and tea,

ихэнхдээ талх цайгаар амьдарч,

and sometimes fainting from near starvation.

заримдаа хэт өлссөнөөсөө болж ухаан алддаг байжээ.

In Paris, Marie met the physicist Pierre Curie,

Парист байхдаа физикч Пиер Кюритэй танилцан

who shared his lab and his heart with her.

лаборатори болон сэтгэл зүрхээ хуваалцах болжээ.

But she longed to be back in Poland.

Гэхдээ Мари Польш руу буцахыг хүссээр байв.

Upon her return to Warsaw, though,

Варшавт эргэн ирээд

she found that securing an academic position as a woman

эмэгтэй хүнд судалгааны ажил олох нь

remained a challenge.

хэцүү хэвээр байгааг ойлгожээ.

All was not lost.

Бүх зүйл ингэж дууссангүй.

Back in Paris, the lovelorn Pierre was waiting,

Парист түүнийг хүлээн суусан Пиер дээр эргэн ирж

and the pair quickly married and became a formidable scientific team.

удалгүй гэрлэн, гайхалтай шинжлэх ухааны баг боллоо.

Another physicist's work sparked Marie Curie's interest.

Өөр нэгэн физикчийн ажил Мари Кюригийн сонирхлыг татсан нь

In 1896, Henri Becquerel discovered that uranium spontaneously emitted

1896 онд Анри Беккерель, уран гэх элемент гэрэл зургийн хальстай урвалд орж

a mysterious X-ray-like radiation that could interact with photographic film.

рентген туяа мэт цацраг ялгаруулдгийг нээсэн байв.

Curie soon found that the element thorium emitted similar radiation.

Кюри удалгүй тори элемент ч мөн төстэй цацраг ялгаруулдгийг олжээ.

Most importantly, the strength of the radiation

Хамгийн гол нь цацрагийн хэмжээ нь зөвхөн

depended solely on the element's quantity,

элементийн хэмжээнээс хамаарч байсан ба

and was not affected by physical or chemical changes.

үүнд нь физик эсвэл химийн өөрчлөлт нөлөөлсөнгүй.

This led her to conclude that radiation was coming from something fundamental

Энэ нь цацраг туяа элементийн атомаас

within the atoms of each element.

ялгарч байна гэсэн дүгнэлтэнд хүргэв.

The idea was radical

Энэхүү санаа нь атомуудыг

and helped to disprove the long-standing model of atoms as indivisible objects.

хуваагдашгүй биет гэх онолыг няцаахад тусалсан юм.

Next, by focusing on a super radioactive ore called pitchblende,

Дараагаар нь, маш их цацраг идэвхит төмөрлөг болох ураны давирхайг судалж

the Curies realized that uranium alone couldn't be creating all the radiation.

уран нь дангаараа бүх цацраг туяаг ялгаруулахгүй байгааг анзаарчээ.

So, were there other radioactive elements that might be responsible?

Тэгэхээр өөр цацраг идэвхит бодисууд нөлөөлж байв уу?

In 1898, they reported two new elements,

1898 онд тэд хоёр шинэ элемент нээсэн нь

polonium, named for Marie's native Poland,

Маригийн төрсөн нутаг Польшийг илэрхийлсэн поли,

and radium, the Latin word for ray.

Латинаар цацраг гэсэн утгатай ради байв.

They also coined the term radioactivity along the way.

Тэд мөн радио идэвхит чанар гэх нэр томъёог санаачилсан.

By 1902, the Curies had extracted a tenth of a gram of pure radium chloride salt

1902 он гэхэд тэд нэлээд хэдэн тонн ураны

давирхайнаас 0.1 грамм цэвэр ради хлорид давс гаргаж авсан ба

from several tons of pitchblende,

энэ нь тухайн үедээ гайхалтай явдал байлаа.

an incredible feat at the time.

Later that year, Pierre Curie and Henri Becquerel

Тухайн оны сүүлээр Пиер Кюри болон Анри Беккерель нар

were nominated for the Nobel Prize in physics,

физикийн салбарын Нобелийн шагналд нэр дэвшсэн ч

but Marie was overlooked.

Мариг орхисон байлаа.

Pierre took a stand in support of his wife's well-earned recognition.

Пиер эхнэрийнхээ зүй ёсны эрхийн талаар саналаа илэрхийлэн

And so both of the Curies and Becquerel shared the 1903 Nobel Prize,

1903 оны Нобелийн шагналыг эхнэр, нөхөр Кюри болон Беккерель нар хамтдаа хүртэж,

making Marie Curie the first female Nobel Laureate.

ингэснээр Мари анхны Нобелийн шагнал хүртсэн эмэгтэй болсон байна.

Well funded and well respected, the Curies were on a roll.

Сайн санхүүжилт болон өндөр нэр хүндийг олсон Кюригийнхэн шаргуу ажиллаж байв.

But tragedy struck in 1906 when Pierre was crushed by a horse-drawn cart

Гэвч уй гашуу тохиож 1906 онд Пиер хөл үймээнтэй замаар гарч явахдаа

as he crossed a busy intersection.

морин тэрэгт дайруулж нас баржээ.

Marie, devastated, immersed herself in her research

Гутралд орсон Мари бүх анхаарлаа судалгаандаа төвлөрүүлж,

and took over Pierre's teaching position at the Sorbonne,

Пиерийн оронд Сорбоннд багшилснаар

becoming the school's first female professor.

сургуулийн анхны эмэгтэй профессор болжээ.

Her solo work was fruitful.

Түүний бие даасан ажил үр өгөөжтэй байлаа.

In 1911, she won yet another Nobel,

1911 онд тэр дахин Нобелийн шагнал хүртсэн ба

this time in chemistry for her earlier discovery of radium and polonium,

энэ удаад өмнөх ради, поли элементүүдийг олж нээн цэвэр ради

and her extraction and analysis of pure radium and its compounds.

гарган авсанд нь химийн салбарт өгчээ.

This made her the first, and to this date,

Энэ нь түүнийг анхны бөгөөд одоог хүртэлх

only person to win Nobel Prizes in two different sciences.

Нобелийн шагналыг хоёр өөр салбарт авсан цорын ганц хүн болгожээ.

Professor Curie put her discoveries to work,

Профессор Кюри нээлтүүдээ ашиглан

changing the landscape of medical research and treatments.

анагаахын салбарын шинжилгээ, эмчилгээг өөрчилсөн.

She opened mobile radiology units during World War I,

Дэлхийн Нэгдүгээр Дайны үеэр хөдөлгөөнт рентген аппаратууд бүтээж,

and investigated radiation's effects on tumors.

цацраг идэвхийн хорт хавдарт үзүүлэх нөлөөг нь судалсан.

However, these benefits to humanity may have come at a high personal cost.

Гэвч эдгээр ач тус нь том золиостойгоор ирсэн юм.

Curie died in 1934 of a bone marrow disease,

Кюри 1934 онд ясны чөмөгний өвчнөөс болж нас барсан ба

which many today think was caused by her radiation exposure.

үүнийг цацраг идэвхит бодистой ажиллаж байсантай нь одоо ч холбож үздэг.

Marie Curie's revolutionary research

Мари Кюригийн судалгаа нь

laid the groundwork for our understanding of physics and chemistry,

бидний хими, физикийн ойлголтын суурь болж,

blazing trails in oncology, technology, medicine, and nuclear physics,

хавдар судлал, технологи, анагаах ухаан, цөмийн физик

to name a few.

гэх мэт салбаруудын эхлэлийг тавьж өгчээ.

For good or ill, her discoveries in radiation launched a new era,

Үр дүн нь сайн, муу аль нь ч байсан, түүний цацраг идэвхийн нээлтүүд

unearthing some of science's greatest secrets.

шинэ эринг эхлүүлж, шинжлэх ухааны зарим гайхалтай нууцуудыг нээсэн юм.