Barry Schwartz: Using our practical wisdom

Barry Schwartz: Sử dụng Sự khôn ngoan sáng suốt thực tiễn của chúng ta.

Translator: Hoàng Phương Đỗ Reviewer: Duc Nguyen

The first thing I want to do is say thank you to all of you.

Điều đầu tiên tôi muốn làm là xin cảm ơn tất cả mọi người

The second thing I want to do is introduce my co-author

Điều thứ hai là tôi xin được giới thiệu đồng tác giả

and dear friend and co-teacher.

kiêm đồng giảng dạy và còn là người bạn thân của tôi.

Ken and I have been working together

Ken và tôi đã làm việc chung với nhau

for almost 40 years.

trong gần 40 năm.

That's Ken Sharpe over there.

Xin giới thiệu Ken đang ngồi phía kia.

(Applause)

( Tiếng vỗ tay)

So there is among many people --

Rõ ràng giữa nhiều người trong chúng ta

certainly me and most of the people I talk to --

- chắc chắn là tôi và hầu hết mọi người tôi từng trò chuyện -

a kind of collective dissatisfaction

có cùng một bất mãn chung

with the way things are working,

với cách thức mà nhiều thứ đang hoạt động,

with the way our institutions run.

với cách thức mà thể chế của chúng ta đang vận hành.

Our kids' teachers seem to be failing them.

Giáo viên thất bại trong việc dạy dỗ con cái chúng ta.

Our doctors don't know who the hell we are,

Bác sĩ thì không biết chúng ta chịu đựng điều gì,

and they don't have enough time for us.

và họ cũng không đủ thời gian chữa trị cho từng người.

We certainly can't trust the bankers,

Dĩ nhiên, chúng ta cũng không tin vào các ông chủ ngân hàng,

and we certainly can't trust the brokers.

cũng như các tay môi giới.

They almost brought the entire financial system down.

Bọn họ gần như phá hủy toàn bộ hệ thống tài chính.

And even as we do our own work,

Và thậm chí khi chúng ta đi làm

all too often,

quá đỗi thường xuyên,

we find ourselves having to choose

chúng ta phải chọn

between doing what we think is the right thing

giữa làm điều mà ta nghĩ là đúng đắn,

and doing the expected thing,

mà ta mong muốn được diễn ra

or the required thing,

với điều bắt buộc phải làm

or the profitable thing.

hoặc mang lại lợi ích.

So everywhere we look,

Thế nên ở mọi nơi chúng ta quan sát,

pretty much across the board,

theo 1 cách toàn diện,

we worry that the people we depend on

chúng ta lo lắng rằng những người mà ta lệ thuộc vào

don't really have our interests at heart.

không khiến ta có được sự quan tâm tin tưởng.

Or if they do have our interests at heart,

Hoặc giả dụ họ có được điều đó,

we worry that they don't know us well enough

chúng ta vẫn lo lắng rằng họ không biết ta đủ rõ

to figure out what they need to do

để hiểu ra họ cần phải làm gì

in order to allow us

để giúp chúng ta

to secure those interests.

duy trì sự quan tâm đó.

They don't understand us.

Họ không hiểu chúng ta.

They don't have the time to get to know us.

Họ không đủ thời gian để tìm hiểu điều chúng ta.

There are two kinds of responses

Có hai kiểu phản ứng

that we make

của chúng ta

to this sort of general dissatisfaction.

đối với dạng không hài lòng này.

If things aren't going right,

Nếu mọi thứ không đi đúng ý muốn,

the first response is:

phản ứng đầu tiên sẽ là

let's make more rules,

tạo thêm luật lệ,

let's set up a set

tạo thêm một hệ thống

of detailed procedures

các phương pháp cụ thể

to make sure that people will do the right thing.

để chắc chắn mọi người sẽ làm điều mà ta mong muốn.

Give teachers scripts

Đưa cho giáo viên bộ giáo trình

to follow in the classroom,

bắt buộc phải dạy trong lớp

so even if they don't know what they're doing

để ngay cả khi họ không biết phải làm gì

and don't care about the welfare of our kids,

hoặc không quan tâm đến lợi ích của con cái chúng ta,

as long as they follow the scripts,

miễn là họ tuân theo đúng giáo trình,

our kids will get educated.

con cái chúng ta sẽ được dạy như thế.

Give judges a list of mandatory sentences

Đưa cho quan toà danh sách khung hình phạt bắt buộc

to impose for crimes,

cho từng loại tội phạm,

so that you don't need to rely

do đó bạn sẽ không còn phụ thuộc vào

on judges using their judgment.

sự phán xét của quan tòa nữa.

Instead, all they have to do

Thay vào đó, tất cả chúng ta phải làm

is look up on the list

là tra danh sách

what kind of sentence goes with what kind of crime.

xem tội này thì đi với khung hình phạt nào.

Impose limits

Hoặc áp dụng giới hạn

on what credit card companies can charge in interest

với việc thu lãi của những công ty tính dụng

and on what they can charge in fees.

và với những gì họ có tể thu bằng phí giao dịch.

More and more rules

Nhiều và nhiều luật lệ hơn nữa

to protect us

để bảo vệ chúng ta

against an indifferent, uncaring

khỏi sự vô cảm và vô tâm

set of institutions we have to deal with.

của một hệ thống nhũng thế chế mà ta phải đối mặt.

Or -- or maybe and --

Hoặc, có thể là

in addition to rules,

ngoài những luật lệ,

let's see if we can come up

hãy xem nếu chúng ta có thể nghĩ ra

with some really clever incentives

một vài động cơ khích lệ thông minh

so that, even if the people we deal with

do đó, ngay cả nếu những người chúng ta giáo tiếp

don't particularly want to serve our interests,

không muốn phục vụ lợi ích của chúng ta,

it is in their interest

thì lợi ích của họ

to serve our interest --

sẽ phục vụ lợi ích của chúng ta -

the magic incentives

những phần thưởng kì diệu

that will get people to do the right thing

khiến mọi người thực hiện những điều đúng đắn

even out of pure selfishness.

thậm chí từ sự ích kỉ thuần tuý.

So we offer teachers bonuses

Do đó, ta thưởng cho giáo viên

if the kids they teach

nếu những đứa trẻ họ dạy

score passing grades on these big test scores

đỗ được qua những kì thi lớn

that are used to evaluate

mà được dùng để đánh giá

the quality of school systems.

chất lượng hệ thống giáo dục.

Rules and incentives --

Luật lệ và sự khích lệ -

"sticks" and "carrots."

giống như phạt và thưởng.

We passed a bunch of rules

Chúng ta thông qua một loạt những luật lệ

to regulate the financial industry

để điều hành hệ thống tài chính

in response to the recent collapse.

phản ứng lại với sự sụp đổ gần đây.

There's the Dodd-Frank Act,

Đó là Đạo Luật Dodd-Frank,

there's the new Consumer Financial Protection Agency

đó là Đạo luật cải cách Hệ thống bảo vệ tài chính của người tiêu dùng

that is temporarily being headed through the backdoor

mà đang được ủng hộ

by Elizabeth Warren.

bởi Elizabeth Warren.

Maybe these rules

Có thế những đạo luật mới này

will actually improve

sẽ được cải thiện được

the way these financial services companies behave.

cái cách mà các công ty dịch vụ tài chính vẫn thường hoạt động.

We'll see.

Chúng ta sẽ chờ xem.

In addition, we are struggling

Thêm vào đó, chúng ta cũng đang nỗ lực

to find some way to create incentives

tìm ra nhiều cách để tạo thêm phần thưởng

for people in the financial services industry

cho những nhân viên của ngành dịch vụ tài chính

that will have them more interested

để họ thêm quan tâm

in serving the long-term interests

tới việc phục vụ các lợi ích dài hạn

even of their own companies,

ngay cả đó là lợi ích của riêng công ty họ

rather than securing short-term profits.

hơn là bảo vệ khoản lợi nhuận ngắn hạn.

So if we find just the right incentives,

Do vậy nếu chúng ta tìm được đúng động cơ khích lệ,

they'll do the right thing -- as I said -- selfishly,

họ sẽ làm những điều đúng đắn - như tôi đã nói - cho bản thân,

and if we come up with the right rules and regulations,

và khi chúng ta tìm ra được những điều luật hợp lý,

they won't drive us all over a cliff.

họ sẽ chẳng thể đẩy ta ra sát vực thẳm được.

And Ken [Sharpe] and I certainly know

Ken (Sharpe) và tôi đều biết rõ rằng

that you need to reign in the bankers.

chúng ta cần phải quản lý trở lại các ông chủ ngân hàng.

If there is a lesson to be learned from the financial collapse

Đó là bài học ta học được từ sự sụp đổ hệ thống tài chính

it is that.

vừa rồi.

But what we believe,

Nhưng chúng tôi tin rằng,

and what we argue in the book,

cũng như đã chứng minh trong sách rằng,

is that there is no set of rules,

không có một hệ thống luật lệ,

no matter how detailed,

cho dù cặn kẽ như thế nào,

no matter how specific,

cho dù chi tiết đến đâu,

no matter how carefully monitored

cho dù cẩn thận theo dõi

and enforced,

và thực hiện như thế nào,

there is no set of rules

không có một hệ thống luật lệ

that will get us what we need.

có thể mang lại cho chúng ta điều chúng muốn.

Why? Because bankers are smart people.

Vì sao? Bởi vì những ông chủ nhà băng là những người thông minh.

And, like water,

Và giống như nước,

they will find cracks

họ sẽ tìm những kẽ hở

in any set of rules.

trong bất kì hệ thống luật nào.

You design a set of rules that will make sure

Bạn thiết kế một hệ thống luật lệ nhằm đảm bảo rằng

that the particular reason

những lý do cụ thể

why the financial system "almost-collapse"

- đã làm hệ thống tài chính gần như sụp đổ -

can't happen again.

sẽ không thể xảy ra một lần nữa.

It is naive beyond description

Thật là một sự ngây thơ

to think that having blocked

khi nghĩ rằng việc ngăn chặn

this source of financial collapse,

nguồn gốc sự sụp đổ của hệ thống tài chính vừa rồi,

you have blocked all possible sources of financial collapse.

bạn đã ngăn chặn hoàn toàn khả năng dẫn tới sự sụp đổ tài chính khác.

So it's just a question of waiting for the next one

Đó là chỉ là câu hỏi cho phần tiếp theo

and then marveling at how we could have been so stupid

và sau đó sẽ ngạc nhiên vì tại sao chúng ta có thể quá ngu ngốc như vậy

as not to protect ourselves against that.

để không thể bảo vệ chúng ta chống lại điều đó.

What we desperately need,

Những gì mà chúng ta rất cần

beyond, or along with, better rules

cũng với những luật lệ tốt

and reasonably smart incentives,

và phần thưởng thông minh hơn,

is we need virtue.

là các giá trị đạo đức,

We need character.

phẩm chất,

We need people who want to do the right thing.

và những người muốn làm điều đúng đắn.

And in particular,

Cụ thể,

the virtue that we need most of all

giá tri đạo đức mà chúng ta cần nhất

is the virtue that Aristotle called

là giá trị mà Aristotle gọi là

"practical wisdom."

sự sáng suốt thực tế.

Practical wisdom

Sự sáng suốt và khôn ngoan thực tiễn

is the moral will

là một ý chí đạo đức

to do the right thing

để thực hiện lẽ phải

and the moral skill

và sự khéo léo

to figure out what the right thing is.

nhằm tìm ra điều gì là lẽ phải.

So Aristotle was very interested in watching

Aristotle cảm thấy rất thú vị khi quan sát

how the craftsmen around him worked.

phương pháp làm việc của các thợ thủ công xung quanh ông ấy.

And he was impressed

Và ông ấy cảm thấy ấn tượng

at how they would improvise

với phương pháp họ ứng biến

novel solutions to novel problems --

những giải pháp mới lạ cho những trở ngại mới lạ -

problems that they hadn't anticipated.

những trở ngại mà họ không hề dự đoán trước.

So one example is he sees these stonemasons

Lấy ví dụ khi Aristotle quan sát những người thợ đá

working on the Isle of Lesbos,

làm việc tại Đảo Lesbos,

and they need to measure out

họ cần đo

round columns.

chu vi cột tròn.

Well if you think about it,

Các bạn thấy đấy,

it's really hard to measure out round columns using a ruler.

sẽ thật khó khăn để đo những cột tròn bằng thước kẻ.

So what do they do?

Vậy hỏ sẽ làm gì?

They fashion a novel solution to the problem.

Họ tìm ra một giải pháp mới cho vấn đề.

They created a ruler that bends,

Họ tạo ra thước đo có thể bẻ cong được,

what we would call these days a tape measure --

vật dụng mà ngày nay chúng ta gọi là thước dây -

a flexible rule,

giống như một luật lệ linh hoạt,

a rule that bends.

một luật lệ có thể bẻ cong.

And Aristotle said,

Và Aristotle nói rằng

"Hah, they appreciated that sometimes

họ nhận ra rằng đôi khi

to design rounded columns,

để thiết kế các cột tròn,

you need to bend the rule."

bạn cần phải bóp méo luật lệ.

And Aristotle said

Và Aristotle nói rằng

often in dealing with other people,

nhiều lúc khi giao tiếp với người khác,

we need to bend the rules.

chúng ta cần phải uốn cong luật lệ.

Dealing with other people

Giao tiếp với người khác

demands a kind of flexibility

đòi hỏi một kiểu linh hoạt

that no set of rules can encompass.

mà không một hệ thống luật lệ nào có thể bao quát.

Wise people know when and how

Một người không ngoan biết khi nào và làm thế nào

to bend the rules.

để uốn cong những luật lệ.

Wise people know how to improvise.

Người không ngoan luôn biết cách ứng biến.

The way my co-author , Ken, and I talk about it,

Như tôi và người đồng tác giả, Ken, bàn về điều này,

they are kind of like jazz musicians.

nó giống như một dạng phương pháp của những nghệ sĩ nhạc Jazz;

The rules are like the notes on the page,

những luật lệ giống như những nốt nhạc trên bản nhạc,

and that gets you started,

nó giúp bạn bắt đầu,

but then you dance around the notes on the page,

nhưng rồi sau khi vào guồng với bản nhạc,

coming up with just the right combination

bạn lại tìm thấy những cách phối hợp lý

for this particular moment

cho từng thời điểm cụ thể

with this particular set of fellow players.

với từng nhóm nhạc công.

So for Aristotle,

Do đó với Aristotle,

the kind

việc

of rule-bending,

bẻ cong luật lệ,

rule exception-finding and improvisation

tìm những trường hợp ngoại lệ và tìm cách tự ứng biến

that you see in skilled craftsmen

mà bạn thấy ở những người thợ thủ công lành nghề

is exactly what you need

chính xác là những gì bạn cần

to be a skilled moral craftsman.

để trởi thành một "người thợ lành nghề" trong lĩnh vực đạo đức.

And in interactions with people,

Trong các mối quan hệ với mọi người,

almost all the time,

hầu như tại mọi thời điểm,

it is this kind of flexibility that is required.

sự linh hoạt như thế này là cần thiết.

A wise person knows when to bend the rules.

Một người khôn ngoan biết khi nào phải bẻ cong lụât lệ.

A wise person knows when to improvise.

Một người khôn ngoan biết khi nào phải ứng biến.

And most important,

Và quan trọng nhất,

a wise person does this improvising and rule-bending

một người khôn ngoan phải thực hiện sự bẻ cong và ứng biến này

in the service of the right aims.

nhằm phục vụ mục đích tốt đẹp.

If you are a rule-bender and an improviser

Và nếu bạn là một người bóp méo các luật lệ và tự ứng biến

mostly to serve yourself,

hầu như để phục vụ bản thân,

what you get is ruthless manipulation of other people.

điều bạn nhận được là mánh khóe tàn nhẫn của những người khác.

So it matters that you do this wise practice

Do đó bạn nên thực hiện các hành động này

in the service of others

để phục vụ người khác

and not in the service of yourself.

chứ không phải để phục vụ bản thân.

And so the will to do the right thing

Và như vậy ý chí lẽ phải

is just as important as the moral skill

cũng quan trọng như sự khéo léo về mặc đạo đức

of improvisation

trong ứng biến

and exception-finding.

và tìm kiếm ngoại lệ.

Together they comprise practical wisdom,

Song hành với nhau chúng hình thành Sự sáng suốt thực tế,

which Aristotle thought

điều mà Aristotle nghĩ

was the master virtue.

là sự thống lĩnh của tiêu chuẩn đạo đức.

So I'll give you an example

Tôi sẽ đưa cho các bạn một ví dụ cụ thể

of wise practice in action.

về Sự sáng suốt thực tế.

It's the case of Michael.

Đó là trường hợp của Michael

Michael's a young guy.

Michael là một chàng trai trẻ.

He had a pretty low-wage job.

Anh ta có một việc làm với mức lương khá thấp

He was supporting his wife and a child,

để phụ giúp tiền cho vợ và một đứa con

and the child was going to parochial school.

Đứa con lúc đó đang học ở một trường dòng.

Then he lost his job.

Nhưng sau đó anh ta mất việc,

He panicked

rồi trở nên hoang mang

about being able to support his family.

về khả năng chu cấp cho gia đình.

One night, he drank a little too much,

Một đêm, Micheal uống hơi nhiều

and he robbed a cab driver --

và cướp một tài xế xe taxi

stole 50 dollars.

50 Dollars.

He robbed him at gunpoint.

Vụ cướp được thực hiện bằng súng.

It was a toy gun.

Nhưng lại là một khẩu súng đồ chơi.

He got caught. He got tried.

Sau đó bị bắt, anh ta phải hầu tòa

He got convicted.

và bị kết án.

The Pennsylvania sentencing guidelines

Khung hình phạt của Pennsylvania

required a minimum sentence for a crime like this

yêu cầu án tù tối thiểu cho tội như vậy

of two years, 24 months.

là 2 năm tù giam.

The judge on the case, Judge Lois Forer

Quan tòa vụ án đó - quan tòa Lois Forer -

thought that this made no sense.

cho rằng điều đó không hợp lý.

He had never committed a crime before.

Anh ta chưa hề có tiền án trước đó.

He was a responsible husband and father.

Anh ta là một người chồng và người cha có trách nhiệm.

He had been faced with desperate circumstances.

Anh ta đối mặt với một tình huống cùng quẫn.

All this would do is wreck a family.

Bản án đó có thể phá hỏng một gia đình.

And so she improvised a sentence -- 11 months,

Do đó, bà đã nghĩ ra hình phạt chỉ 11 tháng.

and not only that,

Và không chỉ vậy,

but release every day to go to work.

còn được thả mỗi ngày để đi làm.

Spend your night in jail, spend your day holding down a job.

Tối phải ở trong tù trong khi ban ngày có thể làm việc.

He did. He served out his sentence.

Anh ta đã làm được và mãn hạn tù.

He made restitution

Con người đó đã trở lại

and found himself a new job.

và tìm được việc làm mới.

And the family was united.

Gia đình được đoàn tụ.

And it seemed on the road

Nó dường như tạo ra con đường

to some sort of a decent life --

cho cuộc sống tử tể -

a happy ending to a story

một kết thúc có hậu

involving wise improvisation

cho sự ứng biến thông minh

from a wise judge.

từ vị quan toà khôn ngoan.

But it turned out

Nhưng rồi sự việc đổi khác,

the prosecutor was not happy

công tố viên không hài lòng với việc

that Judge Forer ignored the sentencing guidelines

quan toàn Forer bỏ qua khung hình phạt

and sort of invented her own,

và tự giải quyết theo cách riêng của mình,

and so he appealed.

nên anh ta kháng án,

And he asked for the mandatory minimum sentence

và yêu cầu khung hình phạt tối thiểu

for armed robbery.

cho tội cướp có vũ trang.

He did after all have a toy gun.

Anh chàng ở trên làm mọi việc chỉ bằng một khẩu súng đồ chơi.

The mandatory minimum sentence for armed robbery

Trong khi án tù tối thiểu cho tội cướp có vũ trang

is five years.

là 5 năm.

He won the appeal.

Công tố viên đã thắng phiên tòa,

Michael was sentenced to five years in prison.

và Michael bị kết án 5 năm tù

Judge Forer had to follow the law.

Quan toàn Forer phải làm theo luật.

And by the way, this appeal went through

Và cũng nói thêm, án phúc thẩm được thông qua

after he had finished serving his sentence,

sau khi anh ta đã hoàn thành án phạt

so he was out and working at a job

và được thả sau đó đi làm lại

and taking care of his family

và đang phụ giúp gia đình

and he had to go back into jail.

và rồi anh ấy phải quay lại nhà giam.

Judge Forer did what she was required to do,

Quan toà Forer làm những việc bị bắt buộc phải làm

and then she quit the bench.

nên sau đó bà quyết định nghỉ việc.

And Michael disappeared.

Còn Michael thì đã trốn mất.

So that is an example,

Đó là một ví dụ về

both of wisdom in practice

cả sự khôn ngoan và sáng suốt thực tiễn

and the subversion of wisdom

và sự phá hủy kết quả của điều trên

by rules that are meant, of course, to make things better.

bằng những luật lệ mà, dĩ nhiên, được dùng để làm mọi việc tốt đẹp hơn.

Now consider Ms. Dewey.

Bây giờ ta sẽ xem xét trường hợp của Dewey.

Ms. Dewey's a teacher in a Texas elementary school.

Dewey là một giáo viên tiểu học ở Texas

She found herself listening to a consultant one day

Một ngày nọ, cô ấy được huấn luyện bởi một chuyên viên tư vấn

who was trying to help teachers

- người giúp các giáo viên

boost the test scores of the kids,

nâng cao điểm số của học sinh

so that the school

để trường

would reach the elite category

có thể vươn tới thứ bậc của những trường uy tín

in percentage of kids passing big tests.

về tỷ lệ phân trăm học sinh vượt qua những kì thi lớn.

All these schools in Texas compete with one another

Tất cả cá trường ở Texas cạnh tranh với nhau

to achieve these milestones,

để đạt được thành tích đó,

and there are bonuses and various other treats

và phải đưa ra các phần thưởng và nhiều đối sách

that come if you beat the other schools.

để đánh bại các trường khác.

So here was the consultant's advice:

Và do đó, các chuyên viên tư vấn khuyên rằng

first, don't waste your time on kids

đầu tiên, đừng phí thời gian cho những học sinh

who are going to pass the test no matter what you do.

sẽ vượt qua bài thi mà bạn không cần phải làm gì.

Second, don't waste your time

Thứ hai, đừng phí thời gian

on kids who can't pass the test

cho những đứa trẻ không thể vượt qua kì thi

no matter what you do.

cho dù bạn có làm mọi cách.

Third, don't waste your time

Thứ ba, đừng phí thời gian

on kids who moved into the district

cho những đứa trẻ chuyển đến trường

too late for their scores to be counted.

chưa đủ lâu để được tính điểm.

Focus all of your time and attention

Tập trung thời gian và tâm trí

on the kids who are on the bubble,

vào những đứa trẻ đang nằm giữa khả năng đậu và rớt

the so-called "bubble kids" --

những học sinh này

kids where your intervention

khi có sự tác động của bạn

can get them just maybe over the line

thì có thể bước từ lằn ranh

from failing to passing.

từ rớt sang đậu.

So Ms. Dewey heard this,

Sau khi nghe chuyện này,

and she shook her head in despair

Dewey cảm thấy shock cùng cực

while fellow teachers were sort of cheering each other on

trong khi các đồng nghiệp thì vui mừng với nhau

and nodding approvingly.

và chấp nhận thực hiện

It's like they were about to go play a football game.

như thể là họ sắp được chơi một trận bóng đá.

For Ms. Dewey,

Đối với Dewey

this isn't why she became a teacher.

đây không phải là lý do mà cô trở thành giáo viên.

Now Ken and I are not naive,

Bây giờ Ken và tôi không hề ngờ ngệch,

and we understand that you need to have rules.

và chúng tôi hiểu rằng các bạn cần những luật lệ

You need to have incentives.

và các động cơ khích lệ.

People have to make a living.

Mọi người cần trang trải cuộc sống.

But the problem

Nhưng vấn đề

with relying on rules and incentives

khi phụ thuộc vào luật lệ và phần thưởng

is that they demoralize

là nó sẽ phá hoại đạo đức

professional activity,

của hoạt động nghề nghiệp.

and they demoralize professional activity

Và nó sẽ phá hoại đạo đức nghề nghiệp

in two senses.

theo 2 cách.

First, they demoralize the people

Đầu tiên, nó làm nản lòng

who are engaged in the activity.

những người tham gia vào công việc.

Judge Forer quits,

Như quan toà Forer nghỉ việc

and Ms. Dewey in completely disheartened.

và giáo viên Dewey thì hoàn toàn thất vọng.

And second,

Và thứ hai,

they demoralize the activity itself.

nó phá hoại đạo đức của chính công việc.

The very practice is demoralized,

Thực tế công việc bị phá hoại,

and the practitioners are demoralized.

và những người làm việc đó cũng vậy.

It creates people --

Điều đó tạo ra kiểu người -

when you manipulate incentives to get people to do the right thing --

khi bạn tạo ra lụât lệ -

it creates people

nó tạo ra kiểu người

who are addicted to incentives.

lệ thuộc vào các phần thưởng khích lệ.

That is to say, it creates people

Vậy đó, nó tạo ra kiểu người

who only do things for incentives.

chỉ làm việc vì phần thưởng

Now the striking thing about this

Hiện tại, vấn đề đáng chú ý

is that psychologists have known this

là các nhà tâm lý học đã biết được điều này

for 30 years.

từ hơn 30 năm qua.

Psychologists have known

Các nhà tâm lý đã biết về

about the negative consequences of incentivizing everything

hậu quả xấu của thưởng công mọi việc

for 30 years.

trong hơn 30 năm.

We know that if you reward kids for drawing pictures,

Chúng ta biết rằng nếu chúng ta thưởng trẻ khi chúng vẽ,

they stop caring about the drawing

chúng sẽ ngừng quan tâm đến việc vẽ

and care only about the reward.

và chỉ quan tâm đến phần thưởng.

If you reward kids for reading books,

Nếu chúng ta thưởng cho trẻ khi chúng đọc sách,

they stop caring about what's in the books

chúng sẽ ngừng quan tâm đến nội dung cuốn sách

and only care about how long they are.

và chỉ quan tâm là quyển sách dài bao nhiêu trang.

If you reward teachers for kids' test scores,

Nếu chúng ta thưởng cho giáo viên khi trẻ đạt điểm cao,

they stop caring about educating

họ sẽ ngừng quan tâm đến việc dạy học

and only care about test preparation.

và chỉ quan tâm đến việc chuẩn bị cho các kì thi.

If you were to reward doctors

Và nếu chúng ta thưởng cho bác sĩ

for doing more procedures --

để hoàn thành thêm các quy trình y tế -

which is the current system -- they would do more.

cái mà chúng ta vẫn đang làm - thì họ sẽ tạo thêm các quy trình.

If instead you reward doctors for doing fewer procedures,

Nhưng nếu chúng ta thưởng cho các bác sĩ để giảm bớt các quy trình,

they will do fewer.

họ sẽ làm ít đi.

What we want, of course,

Cái chúng ta cần, dĩ nhiên

is doctors who do just the right amount of procedures

là những bác sĩ làm đúng số lượng các quy trình

and do the right amount for the right reason --

và làm đúng số lượng vì những nguyên nhân hợp lý -

namely, to serve the welfare of their patients.

cụ thể là phục vụ lợi ích người bệnh.

Psychologists have known this for decades,

Các nhà tâm lý đã biết điều này trong nhiều thập niên,

and it's time for policymakers

và giờ là lúc các nhà lập pháp

to start paying attention

phải bắt đầu chú ý

and listen to psychologists a little bit,

và lắng nghe theo các nhà tâm lý thêm 1 ít,

instead of economists.

hơn là theo các nhà kinh tế học.

And it doesn't have to be this way.

Và mọi việc sẽ không còn xảy ra như cách ở trên nữa.

We think, Ken and I, that there are real sources of hope.

Ken và tôi cho rằng chúng ta có thể lạc quan.

We identify one set of people

Chúng tôi nghiên cứu 1 nhóm người

in all of these practices

mà trong tất cả các trường hợp

who we call canny outlaws.

là những người phá luật khôn ngoan.

These are people

Những người đó

who, being forced to operate

khi bị bắt buộc phải làm việc

in a system that demands rule-following

trong một hệ thống vừa đòi hỏi tuân theo luật lệ

and creates incentives,

và tạo ra những phần thưởng,

find away around the rules,

sẽ tìm cách lách

find a way to subvert the rules.

và thao túng các luật lệ.

So there are teachers who have these scripts to follow,

Vậy là sẽ có những giáo viên khi cần phải tuân theo giáo án,

and they know that if they follow these scripts, the kids will learn nothing.

và biết rằng nếu dạy theo giáo án đó, học sinh sẽ không học được gì.

And so what they do is they follow the scripts,

Do đó những gì họ làm là tuân thủ giáo án,

but they follow the scripts at double-time

những sẽ dạy gấp đôi thời gian

and squirrel away little bits of extra time

và dùng thêm 1 ít thời gian đó

during which they teach in the way

để dạy theo cách

that they actually know is effective.

mà họ cảm thấy sẽ mang lại hiệu quả.

So these are little ordinary, everyday heroes,

Vậy đây chính là những người anh hùng thầm lặng thường ngày,

and they're incredibly admirable,

và họ thật đáng ngưỡng mộ,

but there's no way that they can sustain this kind of activity

nhưng không có một cách nào để họ có thể duy trì kiểu làm việc này

in the face of a system

khi phải đối mặt với một hệ thống

that either roots them out

vừa tìm cách loại bỏ họ

or grinds them down.

vừa đối xử bạc bẽo với họ.

So canny outlaws are better than nothing,

Nhưng phá luật một cách khôn ngoan còn tốt hơn không làm gì,

but it's hard to imagine any canny outlaw

và thật quá khó khăn để hình dung sự phá luật

sustaining that for an indefinite period of time.

có thể kéo dài mãi mãi.

More hopeful

Nhiều hi vọng được tạo ra

are people we call system-changers.

bởi những người mà chúng tôi gọi là người-thay-đổi-hệ-thống.

These are people who are looking

Họ đang tìm cách

not to dodge the system's rules and regulations,

không phải là né tránh các luật lệ

but to transform the system,

mà là biến đổi hệ thống,

and we talk about several.

và chúng tôi được trò chuyện với một vài người như vậy.

One in particular

ví dụ như

is a judge named Robert Russell.

vị quan toà tên là Robert Russell.

And one day he was faced

Vào một ngày ông ấy phải đối mặt

with the case of Gary Pettengill.

với vụ kiện của Gary Pettengill.

Pettengill was a 23-year-old vet

Pettengill là một cựu chiến binh 23 tuổi

who had planned to make the army a career,

từng xem quân nhân là một nghề nghiệp lâu dài,

but then he got a severe back injury in Iraq,

nhưng rồi anh ta gặp một thương tật nghiêm trọng ở lưng khi ở Iraq,

and that forced him to take a medical discharge.

và bị bắt phải giải ngũ.

He was married, he had a third kid on the way,

Anh ta đã lấy vợ và sắp có đứa con thứ ba.

he suffered from PTSD, in addition to the bad back,

Ngoài thương tật ở lưng, anh ta còn mắc Hội chứng chiến tranh

and recurrent nightmares,

và những cơn ác mộng thường xuyên

and he had started using marijuana

và do đó anh bắt đầu sử dụng cần sa

to ease some of the symptoms.

để làm giảm nhẹ các triệu chứng.

He was only able to get part-time work because of his back,

Pettengill cũng chỉ có thể làm việc bán thời gian do lưng đau

and so he was unable to earn enough to put food on the table

và không thể kiếm đủ tiền để mua thức ăn

and take care of his family.

và chăm sóc gia đình

So he started selling marijuana.

Do đó, anh bắt đầu bán cần sa

He was busted in a drug sweep.

và bị bắt trong một cuộc càn quét ma túy.

His family was kicked out of their apartment,

Gia đình anh bị đuổi khỏi căn hộ,

and the welfare system

và Hệ thống phúc lợi xã hội

was threatening to take away his kids.

đang đe doạ giành quyền nuôi dưỡng các đứa trẻ.

Under normal sentencing procedures,

Theo khung hình phạt thông thường,

Judge Russell would have had little choice

quan tòa Russell không có lựa chọn nào khác

but to sentence Pettengill to serious jail-time

ngoài cách kết án giam giữ Pettengill thời gian dài

as a drug felon.

do tội buôn bán ma túy.

But Judge Russell did have an alternative.

Nhưng quan tòa Russell đã chọn một cách khác

And that's because he was in a special court.

vì ông xét xử trong 1 phiên toà đặc biệt,

He was in a court called the Veterans' Court.

gọi là "Phiên toà cho các cựu chiến binh"

In the Veterans' Court --

Đó là lần đầu tiên phiên toà

this was the first of its kind in the United States.

cho các cựu chiến binh xuất hiện ở Mỹ

Judge Russell created the Veterans' Court.

và cũng do chính Russell lập nên.

It was a court only for veterans

Đây là phiên toà dành riêng cho các cựu chiến binh

who had broken the law.

đã vi phạm pháp luật.

And he had created it exactly because

Ông ta làm điều này chính xác

mandatory sentencing laws

vì yêu cầu bắt buộc của luật kết án

were taking the judgment out of judging.

đã không cho quan toà có quyền xét xử.

No one wanted non-violent offenders --

Và không ai muốn một phạm nhân khong có hành vi bạo lực,

and especially non-violent offenders who were veterans to boot --

đặc biêt đó lại là một cựu chiến binh

to be thrown into prison.

bị tống vào tù.

They wanted to do something about what we all know,

Họ muốn làm một điều gì đó, mà như tất cả chúng ta đều biết,

namely the revolving door of the criminal justice system.

đó là xem xét hệ thống công lý.

And what the Veterans' Court did,

Những gì Phiên tòa cho các cựu chiến bình đã làm

was it treated each criminal as an individual,

là xét xử mỗi phạm nhân như một cá nhân,

tried to get inside their problems,

cố gắng tìm hiểu vấn đề của họ,

tried to fashion responses to their crimes

tìm ra các bản án

that helped them to rehabilitate themselves,

để giúp họ phục hồi bản thân,

and didn't forget about them once the judgment was made.

và không lãng quên họ khi bản án được thực thi.

Stayed with them, followed up on them,

Ở bên họ, đi cùng với họ,

made sure that they were sticking to whatever plan

đảm bảo rằng họ sẽ tuân theo với bất cứ bản án nào

had been jointly developed

đã được tạo ra

to get them over the hump.

để giúp họ vượt qua được thử thách.

There are now 22 cities

Hiện nay có 22 thành phố

that have Veterans' Courts like this.

có những Phiên tòa cho cựu chiến bình như vậy.

Why has the idea spread?

Tạo sao ý tưởng này có thể lan truyền như vậy?

Well, one reason is

Lý do đầu tiên là

that Judge Russell

quan tòa Russell

has now seen 108 vets

đã chứng kiến 108 cựu chiến binh

in his Veterans' Court

ở phiên tòa dành cho họ

as of February of this year,

tính đến tháng 2 năm nay.

and out of 108,

và trong số 108 người đó,

guess how many have gone back through

thử đoán xem bao nhiêu người

the revolving door of justice

đối mặt với cánh cửa công lý

into prison.

trong tù?

None. None.

Không. Không người nào.

Anyone would glom onto

Bất cứ ai cũng đều muốn có

a criminal justice system

1 hệ thống công lý chống tội phạm

that has this kind of a record.

như thế này.

So here's is a system-changer, and it seems to be catching.

Vậy ông ấy chính là một-người-thay-đổi-hệ-thống.

There's a banker

Có một chủ ngân hàng,

who created a for-profit community bank

người tạo ra Ngân hàng cộng đồng vì lợi nhuận

that encouraged bankers -- I know this is hard to believe --

khuyến khích nhân viên - một điều tôi biết là rất khó để tin -

encouraged bankers who worked there to do well

khuyến khích nhân viên làm việc hiệu quả

by doing good for their low-income clients.

bằng cách phục vụ tốt các khách hàng có thu nhập thấp.

The bank helped finance the rebuilding

Ngân hàng đã tài trợ để xây dựng lại

of what was otherwise a dying community.

một công đồng có lẽ đã lụi tàn.

Though their loan recipients were high-risk by ordinary standards,

Mặc dù các khoản vay của họ theo tiêu chuẩn thông thường là rất rủi ro,

the default rate was extremely low.

nhưng tỷ lệ khách hàng phá sản là cực kì thấp.

The bank was profitable.

Ngân hàng thu được nhiều lợi nhuận

The bankers stayed with their loan recipients.

và tiếp tục giữ các khoản vay.

They didn't make loans and then sell the loans.

Họ không dùng cách tạo ra khoản vay rồi bán chúng đi.

They serviced the loans.

Mà họ hỗ trợ các khoản vay đó

They made sure that their loan recipients

để đảm bảo các khách hàng

were staying up with their payments.

có thể trả các khoản nợ.

Banking hasn't always been

Hoạt đông ngân hàng không phải lúc nào cũng giống như

the way we read about it now in the newspapers.

những gì chúng ta đọc được trên báo ngày nay.

Even Goldman Sachs

Thậm chí Goldman Sachs

once used to serve clients,

cũng đã từng phục vụ khác hàng,

before it turned into an institution

trước khi biến thành 1 thể chế

that serves only itself.

chỉ phục vụ lợi ích bản thân.

Banking wasn't always this way,

Hoạt động ngân hàng ban đầu đã không giống như ngày nay

and it doesn't have to be this way.

và nó cũng không cần phải giống như ngày nay.

So there are examples like this in medicine --

Lấy ví dụ giống như trên trong ngành dược phẩm.

doctors at Harvard

Các bác sĩ ở Harvard

who are trying to transform medical education,

những người luôn cố thay đổi giáo dục y khoa

so that you don't get a kind of ethical erosion

để bạn không gặp phải xói mòn đạo đức

and loss of empathy,

và mất cảm thông,

which characterizes most medical students

đã tình cách hoá hầu hết các sinh viên y khoa

in the course of their medical training.

trong các khoa học đào tạo của họ.

And the way they do it is to give third-year medical students

Cách mà họ làm là trao cho các sinh viên y khoa năm thứ 3

patients who they follow for an entire year.

các bệnh nhân để theo dõi trong suốt 1 năm

So the patients are not organ systems,

Vậy đó là các bệnh nhân, không phải là các cơ quan nội tạng

and they're not diseases;

và cũng không phải các bệnh tật,

they're people, people with lives.

mà là những con người, với cuộc sống riêng.

And in order to be an effective doctor,

Và để trở thành một lương y giỏi,

you need to treat people who have lives and not just disease.

bạn cần phải điều trị với con người có cuộc sống chứ không chỉ có bệnh tật.

In addition to which there's an enormous amount of back and forth,

Thêm vào đó, cũng còn rất nhiều việc phải làm:

mentoring of one student by another,

giảng dạy cho sinh viên từng người một

of all the students by the doctors,

trong số tất cả các sinh viên

and the result is a generation -- we hope -- of doctors

và tôi hi vọng kết quả là một thế hệ những bác sĩ

who do have time for the people they treat.

có thời gian cho mọi người bênh.

We'll see.

Chúng ta hãy chờ xem.

So there are lots of examples like this that we talk about.

Chúng ta đã nói về rất nhiều ví dụ như vậy,

Each of them shows that it is possible

và tất cả đều chỉ ra rằng, hoàn toàn có thể

to build on and nurture character

xây dựng, phát triển tính cách

and keep a profession

và giữ được công việc

true to its proper mission --

đúng với nhiệm vụ của nó,

what Aristotle would have called its proper telos.

như Aristotle từng gọi là giá trị đích thực.

And Ken and I believe

Ken và tôi tin tưởng

that this is what practitioners actually want.

đó là những gì mà người làm việc thực sự cần.

People want to be allowed

Mọi người mong muốn được chấp nhận

to be virtuous.

sống có đạo đức.

They want to have permission to do the right thing.

Họ muốn được phép làm điều đúng đắn.

They don't want to feel

Họ không muốn cảm thấy

like they need to take a shower

phải tắm rửa để gột hết bụi bẩn

to get the moral grime off their bodies everyday

của sự phi đạo đức ra khỏi cơ thể

when they come home from work.

mỗi khi đi làm về nhà.

Aristotle thought that practical wisdom

Aristotle cho rằng Sự khôn ngoan sáng suốt thực tiễn

was the key to happiness,

là chìa khóa mang đến hạnh phúc,

and he was right.

và ông ấy đã đúng.

There's now a lot of research being done in psychology

Hiện nay có nhiều nghiên cứu trong ngành tâm lý được thực hiện

on what makes people happy,

để biết điều gì làm con người cảm thấy hạnh phúc

and the two things that jump out in study after study --

và có hai điều xuất hiện sau hết nghiên cứu này đến nghiên cứu khác

I know this will come as a shock to all of you --

- tôi biết điều này sẽ là khá shock với tất cả các bạn

the two things that matter most to happiness

hai điều mà quan trọng nhất tới sự hạnh phúc

are love and work.

là tình thương và công việc.

Love: managing successfully

Tình thương: là quản lý thành công

relations with the people who are close to you

các mối quan hệ với những người gần gũi với bạn

and with the communities of which you are a part.

và với cộng đồng nơi bạn là một thành viên.

Work: engaging in activities

Công viêc là tham gia các hoạt động

that are meaningful and satisfying.

có ý nghĩa và tạo ra sự thỏa mãn.

If you have that, good close relations with other people,

Và nếu bạn có những mối quan hệ gần gũi với mọi người,

work that's meaningful and fulfilling,

và 1 công việc thoả mãn có ý nghĩa,

you don't much need anything else.

bạn sẽ không cần những thứ gì khác nữa.

Well, to love well and to work well,

Để mà yêu và làm việc tốt

you need wisdom.

bạn cần phải sáng suốt và khôn ngoan.

Rules and incentives don't tell you

Luật lệ và các phần thưởng khích lệ không giúp bạn

how to be a good friend, how to be a good parent,

làm thể nào để trở thành một người bạn tốt, người cha tốt

how to be a good spouse,

làm thế nào để trở thành một người bạn đời tốt

or how to be a good doctor or a good lawyer

hoặc làm thế nào để trở thành một bác sĩ, một luật sư

or a good teacher.

hoặc một giáo viên giỏi.

Rules and incentives

Những luật lệ và những phần thưởng

are no substitutes for wisdom.

không thể thay thế cho sự khôn ngoan và sáng suốt.

Indeed, we argue,

Thực vậy, chúng tôi chứng tỏ

there is no substitute for wisdom.

rằng không có gì thay thế được cho sự khôn ngoan và sáng suốt.

And so practical wisdom

Và cũng như sự khôn ngoan sáng suốt thực tiễn

does not require

không đòi hỏi

heroic acts of self-sacrifice

hành động hy sinh

on the part of practitioners.

như 1 phần của việc thực hiện,

In giving us the will and the skill

Không chỉ giúp chúng ta có ý chí và sự khéo léo

to do the right thing -- to do right by others --

để thực hiện lẽ phải cho mọi người,

practical wisdom also gives us

sự khôn ngoan sáng suốt thực tiễn còn cho chúng ta

the will and the skill

ý chí và sự khéo léo

to do right by ourselves.

để thực hiện lẽ phải cho chính bản thân chúng ta.

Thanks.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)