Barry Schwartz: Using our practical wisdom

Tłumaczenie: Józef Piecyk Korekta: Weronika Łabaj

The first thing I want to do is say thank you to all of you.

Najpierw chcę wam podziękować.

The second thing I want to do is introduce my co-author

Następnie chcę przedstawić współautora,

and dear friend and co-teacher.

bliskiego przyjaciela i nauczyciela.

Ken and I have been working together

Ken i ja pracujemy razem

for almost 40 years.

prawie 40 lat.

That's Ken Sharpe over there.

Oto Ken Sharpe.

(Applause)

(Brawa)

So there is among many people --

Jest wśród nas wielu ludzi --

certainly me and most of the people I talk to --

szczególnie wśród mnie i moich znajomych --

a kind of collective dissatisfaction

pewne zbiorowe niezadowolenie

with the way things are working,

z tego co się dzieje,

with the way our institutions run.

z tego jak działają instytucje.

Our kids' teachers seem to be failing them.

Nauczyciele zawodzą nasze dzieci.

Our doctors don't know who the hell we are,

Lekarze nie wiedzą kim do cholery jesteśmy

and they don't have enough time for us.

i nie mają dla nas dość czasu.

We certainly can't trust the bankers,

Nie możemy ufać bankowcom

and we certainly can't trust the brokers.

a już na pewno brokerom.

They almost brought the entire financial system down.

Prawie zniszczyli cały system finansowy.

And even as we do our own work,

Nawet w naszej własnej pracy,

all too often,

zbyt często,

we find ourselves having to choose

jesteśmy zmuszeni wybierać

between doing what we think is the right thing

pomiędzy robieniem, tego co uważamy za słuszne,

and doing the expected thing,

a robieniem tego, czego się od nas oczekuje,

or the required thing,

czy też wymaga

or the profitable thing.

lub co daje zyski.

So everywhere we look,

Gdziekolwiek spojrzymy

pretty much across the board,

praktycznie w każdej dziedzinie

we worry that the people we depend on

martwimy się, że ludzie, na których polegamy

don't really have our interests at heart.

mają gdzieś nasze sprawy,

Or if they do have our interests at heart,

a jeśli nasze sprawy leżą im na sercu,

we worry that they don't know us well enough

że nie znają nas dość dobrze,

to figure out what they need to do

by wiedzieć co mają zrobić

in order to allow us

by umożliwić nam

to secure those interests.

załatwienie tych spraw.

They don't understand us.

Nie rozumieją nas.

They don't have the time to get to know us.

Nawet nie mają czasu by nas poznać.

There are two kinds of responses

Są dwa rodzaje reakcji,

that we make

które okazujemy w odpowiedzi

to this sort of general dissatisfaction.

na tego rodzaju niezadowolenie.

If things aren't going right,

Gdy źle się dzieje

the first response is:

pierwszą reakcją jest:

let's make more rules,

ustanówmy więcej zasad,

let's set up a set

ustalmy zbiór

of detailed procedures

szczegółowych procedur

to make sure that people will do the right thing.

by upewnić się, że inni postąpią właściwie.

Give teachers scripts

Dajmy nauczycielom skrypty

to follow in the classroom,

do przerobienia w klasach

so even if they don't know what they're doing

by nawet gdy nie będą wiedzieli co robią

and don't care about the welfare of our kids,

i nie będzie ich obchodzić dobro naszych dzieci,

as long as they follow the scripts,

tak długo jak przerabiają skrypt

our kids will get educated.

nasze dzieci zostaną wykształcone.

Give judges a list of mandatory sentences

Dajmy sędziom listę wyroków

to impose for crimes,

do nakładania za przestępstwa

so that you don't need to rely

by nie musieli polegać

on judges using their judgment.

na swoich własnych osądach.

Instead, all they have to do

Zamiast tego niech tylko

is look up on the list

znajdą na liście

what kind of sentence goes with what kind of crime.

wyrok odpowiedni dla danego przestępstwa.

Impose limits

Nałóżmy ograniczenia

on what credit card companies can charge in interest

na limity na kartach kredytowych

and on what they can charge in fees.

oraz ile firmy mogą na tym zarabiać.

More and more rules

Coraz więcej zasad

to protect us

by nas chronić

against an indifferent, uncaring

przed obojętnymi i nieczułymi instytucjami,

set of institutions we have to deal with.

z którymi musimy sobie radzić.

Or -- or maybe and --

Albo -- albo może i --

in addition to rules,

oprócz zasad

let's see if we can come up

może będziemy w stanie wymyślić

with some really clever incentives

naprawdę mądre zachęty,

so that, even if the people we deal with

by w interesie ludzi,

don't particularly want to serve our interests,

którym nie zależy na nas,

it is in their interest

by w ich interesie leżało

to serve our interest --

służenie naszemu dobru --

the magic incentives

magiczne bodźce,

that will get people to do the right thing

by ludzie postępowali dobrze

even out of pure selfishness.

nawet z czystego egoizmu.

So we offer teachers bonuses

Dajemy nauczycielom premie

if the kids they teach

jeśli dzieci, które uczą

score passing grades on these big test scores

osiągną dobry wynik w testach końcowych,

that are used to evaluate

które są używane do oszacowania

the quality of school systems.

jakości systemu edukacji.

Rules and incentives --

Zasady i zachęty --

"sticks" and "carrots."

kije i marchewki.

We passed a bunch of rules

Ustaliliśmy zbiór zasad

to regulate the financial industry

by regulować sektor finansowy

in response to the recent collapse.

w odpowiedzi na ostatni kryzys.

There's the Dodd-Frank Act,

Mamy akt Dodda-Frank'a

there's the new Consumer Financial Protection Agency

nową Agencję do Spraw Ochrony Finansowej Konsumenta,

that is temporarily being headed through the backdoor

która jest tymczasowo sekretnie kierowana

by Elizabeth Warren.

przez Elizabeth Warren.

Maybe these rules

Może te zasady

will actually improve

ulepszą sposób

the way these financial services companies behave.

w jaki instytucje finansowe się zachowują.

We'll see.

Zobaczymy.

In addition, we are struggling

Oprócz tego staramy się

to find some way to create incentives

odnaleźć sposób jak zachęcić

for people in the financial services industry

osoby oferujące usługi finansowe

that will have them more interested

do zainteresowania się

in serving the long-term interests

osiąganiem celów długoterminowych

even of their own companies,

nawet dla własnych firm,

rather than securing short-term profits.

zamiast osiągania krótkotrwałych zysków.

So if we find just the right incentives,

Zatem jeśli znajdziemy dobre zachęty

they'll do the right thing -- as I said -- selfishly,

żeby robili co należy -- nawet samolubnie,

and if we come up with the right rules and regulations,

i jeśli wymyślimy odpowiednie regulacje i zasady

they won't drive us all over a cliff.

nie doprowadzą nas do zguby.

And Ken [Sharpe] and I certainly know

Ken i ja z pewnością wiemy,

that you need to reign in the bankers.

że musicie panować nad bankowcami.

If there is a lesson to be learned from the financial collapse

Jeśli można się czegoś nauczyć z kryzysu finansowego

it is that.

to właśnie tego.

But what we believe,

Jednak wierzymy

and what we argue in the book,

i udowadniamy to w książce,

is that there is no set of rules,

że nie ma takiego zbioru zasad,

no matter how detailed,

nieważne jak szczegółowych,

no matter how specific,

nieważne jak precyzyjnych,

no matter how carefully monitored

nieważne jak ściśle monitorowanych

and enforced,

i egzekwowanych,

there is no set of rules

nie ma takiego zbioru zasad,

that will get us what we need.

który da nam to, czego potrzebujemy.

Why? Because bankers are smart people.

Dlaczego? Ponieważ bankowcy są sprytni.

And, like water,

I jak woda

they will find cracks

znajdą szczeliny

in any set of rules.

w jakimkolwiek zbiorze zasad.

You design a set of rules that will make sure

Ustalasz reguły gwarantujące,

that the particular reason

że ten szczególny powód,

why the financial system "almost-collapse"

przez który system finansowy prawie się załamał

can't happen again.

nigdy się nie powtórzy.

It is naive beyond description

Jest niebywale naiwne by sądzić,

to think that having blocked

że przez zablokowanie

this source of financial collapse,

tego źródła załamania finansowego

you have blocked all possible sources of financial collapse.

zablokujemy wszystkie możliwe źródła kryzysu.

So it's just a question of waiting for the next one

Wystarczy tylko poczekać na następny

and then marveling at how we could have been so stupid

i potem zastanawiać się jak mogliśmy być tak głupi,

as not to protect ourselves against that.

by się przed tym nie uchronić.

What we desperately need,

Desperacko potrzebujemy --

beyond, or along with, better rules

poza lub wraz z lepszymi zasadami

and reasonably smart incentives,

i możliwe sprytnymi zachętami --

is we need virtue.

potrzebujemy cnót,

We need character.

potrzebujemy charakteru

We need people who want to do the right thing.

oraz ludzi, którzy chcą postępować właściwie.

And in particular,

W szczególności cnotą,

the virtue that we need most of all

której potrzebujemy przede wszystkim

is the virtue that Aristotle called

jest - jak to Arystoteles nazywał --

"practical wisdom."

zdrowy rozsądek.

Practical wisdom

Zdrowy rozsądek

is the moral will

to moralna chęć

to do the right thing

do postępowania właściwie

and the moral skill

i moralna umiejętność

to figure out what the right thing is.

zauważania co jest właściwe.

So Aristotle was very interested in watching

Arystoteles bardzo lubił

how the craftsmen around him worked.

obserwować rzemieślników podczas pracy.

And he was impressed

Był pod wielkim wrażeniem tego,

at how they would improvise

jak improwizując byli w stanie

novel solutions to novel problems --

znaleźć innowacyjne rozwiązania problemów,

problems that they hadn't anticipated.

których się nie spodziewali.

So one example is he sees these stonemasons

Dla przykładu, oglądał kamieniarzy

working on the Isle of Lesbos,

pracujących na wyspach Lesbos.

and they need to measure out

Musieli oni zmierzyć

round columns.

okrągłe kolumny.

Well if you think about it,

Gdy się nad tym zastanowić

it's really hard to measure out round columns using a ruler.

bardzo trudno jest zmierzyć okrągłe kolumny linijką.

So what do they do?

Więc co zrobili?

They fashion a novel solution to the problem.

Wypracowali nowatorskie rozwiązanie problemu.

They created a ruler that bends,

Stworzyli linijkę, która się wygina,

what we would call these days a tape measure --

co nazwalibyśmy dziś metrówką --

a flexible rule,

elastyczną linijką,

a rule that bends.

którą można wyginać.

And Aristotle said,

Arystoteles powiedział,

"Hah, they appreciated that sometimes

że doceniali to, że czasem

to design rounded columns,

by zaprojektować okrągłą kolumnę

you need to bend the rule."

trzeba naginać zasady.

And Aristotle said

Arystoteles powiedział,

often in dealing with other people,

że często w kontaktach z ludźmi

we need to bend the rules.

musimy naginać zasady.

Dealing with other people

Porozumiewanie się z innymi

demands a kind of flexibility

wymaga pewnej elastyczności,

that no set of rules can encompass.

której żaden zbiór zasad nie obejmie.

Wise people know when and how

Mądrzy ludzie wiedzą kiedy i jak

to bend the rules.

naginać zasady.

Wise people know how to improvise.

Mądrzy ludzie wiedzą jak improwizować.

The way my co-author , Ken, and I talk about it,

Jak to z Ken'em mówimy --

they are kind of like jazz musicians.

są jak muzycy jazzowi;

The rules are like the notes on the page,

zasady są jak nuty na kartce

and that gets you started,

dzięki nim wiesz jak zacząć

but then you dance around the notes on the page,

ale później tańczysz wśród tych nut

coming up with just the right combination

wymyślając kombinację właściwą

for this particular moment

dla tego szczególnego momentu

with this particular set of fellow players.

uwzględniając innych muzyków.

So for Aristotle,

Więc dla Arystotelesa

the kind

pewnego rodzaju

of rule-bending,

naginanie zasad,

rule exception-finding and improvisation

znajdywanie wyjątku od reguł i improwizacja,

that you see in skilled craftsmen

którą widzieliśmy u rzemieślników

is exactly what you need

jest właśnie tym czego trzeba

to be a skilled moral craftsman.

by zręcznie parać się "moralnym rzemiosłem".

And in interactions with people,

W relacjach z innymi ludźmi,

almost all the time,

prawie cały czas,

it is this kind of flexibility that is required.

ta elastyczność jest konieczna.

A wise person knows when to bend the rules.

Mądra osoba wie kiedy naginać zasady.

A wise person knows when to improvise.

Mądra osoba wie kiedy improwizować.

And most important,

I co najważniejsze

a wise person does this improvising and rule-bending

mądra osoba improwizuje i nagina zasady

in the service of the right aims.

w służbie słucznym celom.

If you are a rule-bender and an improviser

Jeśli naginasz zasady bądź improwizujesz

mostly to serve yourself,

tylko dla swojej korzyści

what you get is ruthless manipulation of other people.

po prostu manipulujesz innymi osobami.

So it matters that you do this wise practice

Więc ważne jest byś czynił mądrze

in the service of others

w służbie innym

and not in the service of yourself.

a nie tylko sobie.

And so the will to do the right thing

Chęć robienia właściwych rzeczy

is just as important as the moral skill

jest tak ważną umiejętnością moralną

of improvisation

jak improwizacja

and exception-finding.

lub dostrzeganie wyjątków.

Together they comprise practical wisdom,

Razem tworzą zdrowy rozsądek,

which Aristotle thought

który Arystoteles uznawał

was the master virtue.

za cnotę mistrzów.

So I'll give you an example

Dam wam przykład

of wise practice in action.

zdrowego rozsądku w działaniu.

It's the case of Michael.

Opowiem wam o Michael'u.

Michael's a young guy.

Michael jest młodym facetem.

He had a pretty low-wage job.

Miał nisko płatną prace.

He was supporting his wife and a child,

Utrzymywał swoją żonę i dziecko,

and the child was going to parochial school.

dziecko chodziło do szkoły parafialnej.

Then he lost his job.

Nagle stracił pracę.

He panicked

Spanikował nie wiedząc

about being able to support his family.

czy da rade utrzymać rodzinę.

One night, he drank a little too much,

Jednej nocy wypił trochę za dużo

and he robbed a cab driver --

i obrabował taksówkarza --

stole 50 dollars.

ukradł $50.

He robbed him at gunpoint.

Obrabował go grożąc bronią.

It was a toy gun.

Był to zabawkowy pistolet.

He got caught. He got tried.

Złapali go, osądzili

He got convicted.

i skazali.

The Pennsylvania sentencing guidelines

Wytyczne odnośnie wyroków w Pensylwanii

required a minimum sentence for a crime like this

dla tego typu przestępstwa wymagają

of two years, 24 months.

kary co najmniej 2 lat, 24 miesięcy.

The judge on the case, Judge Lois Forer

Sędzia Lois Forer, która sądziła tą sprawę,

thought that this made no sense.

uznała że to bez sensu.

He had never committed a crime before.

Michael nigdy wcześniej nie popełnił przestępstwa.

He was a responsible husband and father.

Był odpowiedzialnym mężem i ojcem.

He had been faced with desperate circumstances.

Musiał się z mierzyć z beznadziejną sytuacją.

All this would do is wreck a family.

To wszystko mogłoby zniszczyć rodzinę.

And so she improvised a sentence -- 11 months,

Więc zaimprowizowała z wyrokiem -- 11 miesięcy.

and not only that,

Co więcej, przyznała mu przepustkę

but release every day to go to work.

by każdego dnia mógł pójść do pracy.

Spend your night in jail, spend your day holding down a job.

Spędzał noc w więzieniu, a dzień w pracy.

He did. He served out his sentence.

Zrobił to. Odsiedział swój wyrok.

He made restitution

Zapłacił za swój błąd

and found himself a new job.

i znalazł sobie nową pracę.

And the family was united.

Rodzina została zjednoczona.

And it seemed on the road

Wyglądało to na drogę

to some sort of a decent life --

do przyzwoitego życia --

a happy ending to a story

historii z szczęśliwym zakończeniem

involving wise improvisation

zawierającej mądrą improwizację

from a wise judge.

mądrego sędziego.

But it turned out

Ale okazało się,

the prosecutor was not happy

że prokurator nie był szczęśliwy,

that Judge Forer ignored the sentencing guidelines

bo Sędzia Forer zignorowała wytyczne

and sort of invented her own,

i niejako wymyśliła własne zasady,

and so he appealed.

więc złożył apelację.

And he asked for the mandatory minimum sentence

Zażądał minimalnej kary przewidzianej

for armed robbery.

za napad z bronią w ręku --

He did after all have a toy gun.

mimo wszystko miał zabawkowy pistolet.

The mandatory minimum sentence for armed robbery

Minimalna kara za napad z bronią w ręku

is five years.

to 5 lat.

He won the appeal.

Wygrał apelację.

Michael was sentenced to five years in prison.

Michael został skazany na 5 lat więzienia.

Judge Forer had to follow the law.

Sędzia Forer musiała przestrzegać prawa.

And by the way, this appeal went through

Przy okazji, apelacja miała miejsce

after he had finished serving his sentence,

po tym jak skończył odsiadywać wyrok,

so he was out and working at a job

znalazł nową pracę i pracował,

and taking care of his family

utrzymywał swoją rodzinę,

and he had to go back into jail.

ale musiał wrócić do więzienia.

Judge Forer did what she was required to do,

Sędzia Forer zrobiła co musiała,

and then she quit the bench.

a potem odeszła z sądu.

And Michael disappeared.

Michael zniknął.

So that is an example,

Jest to przykład

both of wisdom in practice

zarówno mądrości w praktyce

and the subversion of wisdom

jak i jej odwrotności --

by rules that are meant, of course, to make things better.

zasad, którą mają oczywiście wszystko polepszyć.

Now consider Ms. Dewey.

Teraz pomyślcie o pani Dewey.

Ms. Dewey's a teacher in a Texas elementary school.

Jest nauczycielką w szkole podstawowej w Teksasie.

She found herself listening to a consultant one day

Słuchała pewnego dnia doradcy,

who was trying to help teachers

który chciał pomóc nauczycielom

boost the test scores of the kids,

podnieść wyniki testów

so that the school

by szkoła

would reach the elite category

dostała się do elitarnej kategorii

in percentage of kids passing big tests.

wyników testów końcowych.

All these schools in Texas compete with one another

Wszystkie szkoły rywalizują ze sobą

to achieve these milestones,

by osiągnąć te wymagania,

and there are bonuses and various other treats

są również premie i inne zachęty,

that come if you beat the other schools.

które dostają gdy pokonają inne szkoły.

So here was the consultant's advice:

Oto rada doradcy:

first, don't waste your time on kids

po pierwsze, nie marnujcie czasu na dzieci,

who are going to pass the test no matter what you do.

które i tak zdadzą niezależnie od tego, co zrobicie.

Second, don't waste your time

Po drugie, nie marnujcie czasu

on kids who can't pass the test

na dzieci,

no matter what you do.

które i tak obleją.

Third, don't waste your time

Po trzecie, nie marnujcie czasu na dzieci,

on kids who moved into the district

które właśnie przeniosły się do was,

too late for their scores to be counted.

bo za późno by ich wyniki były uwzględnione.

Focus all of your time and attention

Skupcie cały czas i uwagę na dzieciach,

on the kids who are on the bubble,

które ledwo zdają,

the so-called "bubble kids" --

tak zwanych średniaków --

kids where your intervention

przy których wasza interwencja

can get them just maybe over the line

może podciągnąć ich ponad próg,

from failing to passing.

by nie oblały.

So Ms. Dewey heard this,

Gdy pani Dewey to usłyszała

and she shook her head in despair

potrząsnęła głową z rozpaczy,

while fellow teachers were sort of cheering each other on

gdy inni nauczyciele jakby zachęcali się wzajemnie

and nodding approvingly.

i aprobująco potakiwali.

It's like they were about to go play a football game.

Jakby mieli iść grać w piłkę nożną.

For Ms. Dewey,

Według pani Dewey

this isn't why she became a teacher.

nie po to została nauczycielką.

Now Ken and I are not naive,

Ken i ja nie jesteśmy naiwni --

and we understand that you need to have rules.

wiemy, że trzeba mieć zasady.

You need to have incentives.

Trzeba mieć też zachęty.

People have to make a living.

Ludzie muszą z czegoś żyć.

But the problem

Ale problem

with relying on rules and incentives

z poleganiem na zasadach i zachętach

is that they demoralize

polega na tym, że demoralizuje

professional activity,

aktywność zawodową.

and they demoralize professional activity

Demoralizuje ją

in two senses.

w dwojaki sposób.

First, they demoralize the people

Po pierwsze, demoralizuje ludzi,

who are engaged in the activity.

którzy są związani z pracą.

Judge Forer quits,

Sędzia Forer odeszła

and Ms. Dewey in completely disheartened.

a pani Dewey kompletnie straciła zapał.

And second,

A po drugie,

they demoralize the activity itself.

demoralizuje pracę samą w sobie.

The very practice is demoralized,

Sama praktyka jest demoralizowana

and the practitioners are demoralized.

i praktykujący również.

It creates people --

Tworzy to ludzi --

when you manipulate incentives to get people to do the right thing --

gdy manipulujesz zachętami by robili właściwe rzeczy --

it creates people

tworzy to ludzi

who are addicted to incentives.

uzależnionych od zachęt.

That is to say, it creates people

To znaczy, tworzy to ludzi,

who only do things for incentives.

którzy robią wszystko tylko dla zachęt.

Now the striking thing about this

Uderzający jest fakt,

is that psychologists have known this

że psychologowie wiedzieli o tym

for 30 years.

od 30 lat.

Psychologists have known

Psychologowie wiedzieli

about the negative consequences of incentivizing everything

o negatywnych konsekwencjach zachęt do wszystkiego

for 30 years.

od 30 lat.

We know that if you reward kids for drawing pictures,

Wiemy, że jeśli nagradzamy dzieci za malowanie obrazków

they stop caring about the drawing

stracą zainteresowanie malowaniem

and care only about the reward.

i zaczną myśleć tylko o nagrodzie.

If you reward kids for reading books,

Jeśli nagradzamy dzieci za czytanie książek

they stop caring about what's in the books

stracą zainteresowanie ich treścią

and only care about how long they are.

a będą tylko zwracać uwagę na ich długość.

If you reward teachers for kids' test scores,

Jeśli nagradzamy nauczycieli za wyniki testów dzieci

they stop caring about educating

przestaną interesować się uczeniem ich,

and only care about test preparation.

będą myśleć tylko o przygotowaniach do testu.

If you were to reward doctors

Gdybyśmy nagradzali lekarzy

for doing more procedures --

za przeprowadzanie większej ilości zabiegów

which is the current system -- they would do more.

co dzieje się obecnie -- będą robili więcej.

If instead you reward doctors for doing fewer procedures,

Ale gdybyśmy nagradzali lekarzy za przeprowadzanie

they will do fewer.

mniejszej ilości zabiegów robili by mniej.

What we want, of course,

Oczywiście chcemy

is doctors who do just the right amount of procedures

by lekarze wykonywali odpowiednią ilość zabiegów

and do the right amount for the right reason --

i robili ich odpowiednio dużo w dobrym celu --

namely, to serve the welfare of their patients.

mianowicie w służbie dobrobytu pacjentów.

Psychologists have known this for decades,

Psychologowie wiedzieli o tym od wieków.

and it's time for policymakers

Nadszedł czas by decydenci

to start paying attention

zaczęli słuchać

and listen to psychologists a little bit,

również psychologów,

instead of economists.

a nie tylko ekonomistów.

And it doesn't have to be this way.

To nie musi działać w ten sposób.

We think, Ken and I, that there are real sources of hope.

Wraz z Ken'em uważamy, że jest nadzieja.

We identify one set of people

Zidentyfikowaliśmy grupę ludzi

in all of these practices

wśród osób czynnych zawodowo,

who we call canny outlaws.

których nazywamy sprytnymi banitami.

These are people

Są to ludzie,

who, being forced to operate

którzy będąc zmuszeni do pracy

in a system that demands rule-following

w systemie wymagającym przestrzegania zasad

and creates incentives,

i tworzącym zachęty

find away around the rules,

potrafią obejść zasady,

find a way to subvert the rules.

znajdują sposób ich zniesienia.

So there are teachers who have these scripts to follow,

Nauczyciele muszą uczyć zgodnie z programem,

and they know that if they follow these scripts, the kids will learn nothing.

ale wiedzą, że przez to dzieci nic się nie nauczą.

And so what they do is they follow the scripts,

Dlatego wykonują program, który muszą,

but they follow the scripts at double-time

ale robią to w zdwojonym tempie

and squirrel away little bits of extra time

dzięki czemu zyskują trochę dodatkowego czasu,

during which they teach in the way

w którym uczą je w sposób,

that they actually know is effective.

który jest skuteczny.

So these are little ordinary, everyday heroes,

Są oni zwyczajnymi, codziennymi bohaterami,

and they're incredibly admirable,

którzy są godni podziwu,

but there's no way that they can sustain this kind of activity

ale nie ma szans by mogli kontynuować taką działalność

in the face of a system

w obliczu systemu,

that either roots them out

który albo ich wykończy

or grinds them down.

albo ich zdołuje.

So canny outlaws are better than nothing,

Więc sprytni banici są lepsi niż nic,

but it's hard to imagine any canny outlaw

ale ciężko wyobrazić sobie,

sustaining that for an indefinite period of time.

by wytrzymali przez długi okres czasu.

More hopeful

Na szczęście są jeszcze ludzie,

are people we call system-changers.

których nazywamy zmieniającymi system.

These are people who are looking

Ci ludzie nie bawią się

not to dodge the system's rules and regulations,

w omijanie zasad i praw,

but to transform the system,

ale chcą zmienić system,

and we talk about several.

omówimy kilku z nich.

One in particular

Wyjątkowym przypadkiem

is a judge named Robert Russell.

jest sędzia Robert Russell.

And one day he was faced

Pewnego dnia miał do czynienia

with the case of Gary Pettengill.

ze sprawą Gary'ego Pettengill.

Pettengill was a 23-year-old vet

Pettengill był 23 letnim pielęgniarzem,

who had planned to make the army a career,

który planował zrobić karierę w armii,

but then he got a severe back injury in Iraq,

ale został poważnie ranny w Iraku

and that forced him to take a medical discharge.

co zmusiło go do wzięcia zwolnienia lekarskiego.

He was married, he had a third kid on the way,

Był żonaty, trzecie dziecko w drodze,

he suffered from PTSD, in addition to the bad back,

cierpiał z powodu zespołu stresu pourazowego,

and recurrent nightmares,

problemów z plecami i nawracających koszmarów.

and he had started using marijuana

Zaczął palić marihuanę

to ease some of the symptoms.

by złagodzić niektóre objawy.

He was only able to get part-time work because of his back,

Pracował w niepełnym wymiarze godzin z powodu pleców

and so he was unable to earn enough to put food on the table

nie był w stanie zarobić na jedzenie

and take care of his family.

ani utrzymanie swojej rodziny.

So he started selling marijuana.

Zaczął handlować marihuaną.

He was busted in a drug sweep.

Został złapany.

His family was kicked out of their apartment,

Jego rodzinę wyrzucono z mieszkania,

and the welfare system

a system opieki społecznej

was threatening to take away his kids.

groził odebraniem dzieci.

Under normal sentencing procedures,

Według standardowych procedur

Judge Russell would have had little choice

sędzia Russell nie miałby wyboru

but to sentence Pettengill to serious jail-time

i musiałby skazać Pettengill'a na długą odsiadkę

as a drug felon.

za handel narkotykami.

But Judge Russell did have an alternative.

Ale sędzia Russell miał inną opcję.

And that's because he was in a special court.

A miał dzięki temu, że był w specjalnym sądzie --

He was in a court called the Veterans' Court.

Sądzie dla Weteranów.

In the Veterans' Court --

W Sądzie dla Weteranów --

this was the first of its kind in the United States.

to był pierwszy taki sąd w Stanach Zjednoczonych.

Judge Russell created the Veterans' Court.

Sędzia Russel założył Sąd dla Weteranów.

It was a court only for veterans

Był on przeznaczony dla weteranów,

who had broken the law.

którzy złamali prawo.

And he had created it exactly because

Został on założony właśnie dlatego,

mandatory sentencing laws

że wytyczne dla wyroków

were taking the judgment out of judging.

wiązały sędziom ręce.

No one wanted non-violent offenders --

Nikt nie chce by nieagresywni przestępcy --

and especially non-violent offenders who were veterans to boot --

zwłaszcza jeśli byli weteranami --

to be thrown into prison.

trafili do więzienia.

They wanted to do something about what we all know,

Chcieli zrobić coś co jest dla nas oczywiste, mianowicie --

namely the revolving door of the criminal justice system.

stworzyć drzwi obrotowe systemu sądownictwa karnego.

And what the Veterans' Court did,

Sąd dla Weteranów

was it treated each criminal as an individual,

traktował każdy przypadek jako wyjątkowy,

tried to get inside their problems,

starał się dotrzeć do sedna problemów,

tried to fashion responses to their crimes

dopasować do popełnionych przestępstw

that helped them to rehabilitate themselves,

co pomagało się im zrehabilitować

and didn't forget about them once the judgment was made.

i nie zapominał o nich po wydaniu wyroku.

Stayed with them, followed up on them,

Zostawał z nimi, podążał za nimi,

made sure that they were sticking to whatever plan

upewniał się, że stosują się do planu,

had been jointly developed

który wspólnie stworzyli

to get them over the hump.

by wydobyli się z tego dołka.

There are now 22 cities

Takie Sądy dla Weteranów

that have Veterans' Courts like this.

działają obecnie w 22 miastach.

Why has the idea spread?

Dlaczego ta myśl się rozprzestrzeniła?

Well, one reason is

Jednym z powodów jest to,

that Judge Russell

że sędzia Russell

has now seen 108 vets

widział 108 weteranów

in his Veterans' Court

w Sądzie Weteranów

as of February of this year,

do lutego tego roku

and out of 108,

i spośród 108

guess how many have gone back through

zgadnijcie ilu przeszło z powrotem

the revolving door of justice

przez obrotowe drzwi sprawiedliwości

into prison.

do więzienia?

None. None.

Żaden.

Anyone would glom onto

Gdy się na to spojrzy

a criminal justice system

jest to swoisty rekord

that has this kind of a record.

w systemie karnym.

So here's is a system-changer, and it seems to be catching.

Mamy zmieniających system i wydaje się to być zaraźliwe.

There's a banker

Pewien bankowiec

who created a for-profit community bank

stworzył prywatny bank spółdzielczy,

that encouraged bankers -- I know this is hard to believe --

który zachęcał bankowców -- trudno w to uwierzyć --

encouraged bankers who worked there to do well

zachęcał ich by zarabiali

by doing good for their low-income clients.

przez dbanie o klientów z niskim dochodem.

The bank helped finance the rebuilding

Bank ten pomógł finansować odbudowę tego,

of what was otherwise a dying community.

co byłoby zamierającą częścią społeczeństwa.

Though their loan recipients were high-risk by ordinary standards,

Mimo, że pożyczkobiorcy należeli do grupy wysokiego ryzyka

the default rate was extremely low.

stopa niewypłacalności był wyjątkowo niska.

The bank was profitable.

Bank przynosił dochód.

The bankers stayed with their loan recipients.

Bankowcy zostali ze swoimi pożyczkobiorcami.

They didn't make loans and then sell the loans.

Nie dawali pożyczek, a potem nie sprzedawali.

They serviced the loans.

Zaczęli świadczyć usługi pożyczkowe.

They made sure that their loan recipients

Upewniali się, że ich pożyczkobiorcy

were staying up with their payments.

będą płacić na czas.

Banking hasn't always been

Usługi bankowe nie zawsze były takie,

the way we read about it now in the newspapers.

jak czytamy o nich teraz w gazetach.

Even Goldman Sachs

Nawet Goldman Sachs

once used to serve clients,

kiedyś służył klientom

before it turned into an institution

zanim zamienił się w instytucję,

that serves only itself.

która służy tylko sobie.

Banking wasn't always this way,

Usługi bankowe nie zawsze takie były

and it doesn't have to be this way.

i nie muszą takie być.

So there are examples like this in medicine --

Mamy również przykłady w medycynie --

doctors at Harvard

lekarze w Harvardzie

who are trying to transform medical education,

starają się zmienić system nauczania medycyny,

so that you don't get a kind of ethical erosion

by nie było takiej etycznej erozji

and loss of empathy,

i utraty empatii,

which characterizes most medical students

która dopada większość studentów medycyny

in the course of their medical training.

w toku nauczania.

And the way they do it is to give third-year medical students

Studentom 3 roku przydzielają pacjentów,

patients who they follow for an entire year.

którymi opiekują się przez cały rok.

So the patients are not organ systems,

Więc pacjenci nie są systemem narządów,

and they're not diseases;

nie są też chorobą;

they're people, people with lives.

są ludźmi, żywymi ludźmi.

And in order to be an effective doctor,

By być skutecznym lekarzem

you need to treat people who have lives and not just disease.

musisz leczyć żywych ludzi a nie tylko choroby.

In addition to which there's an enormous amount of back and forth,

Dodatkowo jest tam bardzo dużo współpracy,

mentoring of one student by another,

mentorowania jednego studenta przez innego

of all the students by the doctors,

i wszystkich studentów przez lekarzy

and the result is a generation -- we hope -- of doctors

czego skutkiem -- mamy nadzieję -- będzie pokolenie lekarzy,

who do have time for the people they treat.

mających czas dla pacjentów.

We'll see.

Zobaczymy.

So there are lots of examples like this that we talk about.

Przytaczamy wiele takich przykładów.

Each of them shows that it is possible

Każdy z nich pokazuje, że jest możliwe

to build on and nurture character

zbudowanie i zachowanie charakteru

and keep a profession

i utrzymanie zawodu,

true to its proper mission --

który spełnia swoje prawdziwe zadanie --

what Aristotle would have called its proper telos.

Arystoteles nazwałby to właściwym telos.

And Ken and I believe

Ken i ja wierzymy,

that this is what practitioners actually want.

że właśnie tego pragną praktycy.

People want to be allowed

Ludzie chcą by pozwolono im

to be virtuous.

być cnotliwymi.

They want to have permission to do the right thing.

Chcą mieć pozwolenie na robienie tego co właściwe.

They don't want to feel

Nie chcą się czuć

like they need to take a shower

jakby musieli brać prysznic,

to get the moral grime off their bodies everyday

by zmyć z siebie brud moralny

when they come home from work.

codziennie po powrocie z pracy.

Aristotle thought that practical wisdom

Arystoteles uważał, że zdrowy rozsądek

was the key to happiness,

jest kluczem do szczęścia

and he was right.

i miał rację.

There's now a lot of research being done in psychology

W psychologii przeprowadza się wiele badań

on what makes people happy,

nad szczęściem

and the two things that jump out in study after study --

i są 2 rzeczy obecne we wszystkich badaniach --

I know this will come as a shock to all of you --

wiem, że może was to zaskoczyć --

the two things that matter most to happiness

2 rzeczy, którą liczą się najbardziej

are love and work.

to miłość i praca.

Love: managing successfully

Miłość: tworzenie i utrzymywanie

relations with the people who are close to you

relacji z ludźmi, którzy są ci bliscy

and with the communities of which you are a part.

w społecznościach, których jesteś częścią.

Work: engaging in activities

Praca: angażowanie się w aktywności,

that are meaningful and satisfying.

które mają znaczenie i są satysfakcjonujące.

If you have that, good close relations with other people,

Gdy masz dobre i bliskie relacje z innymi ludźmi

work that's meaningful and fulfilling,

oraz pracę mającą sens, w której się spełniasz

you don't much need anything else.

nie trzeba ci wiele więcej.

Well, to love well and to work well,

Jednakże by dobrze kochać i dobrze pracować

you need wisdom.

potrzebujesz mądrości.

Rules and incentives don't tell you

Zasady i zachęty nie mówią ci

how to be a good friend, how to be a good parent,

jak być dobrym przyjacielem, rodzicem,

how to be a good spouse,

jak być dobrym małżonkiem

or how to be a good doctor or a good lawyer

albo dobrym lekarzem czy prawnikiem,

or a good teacher.

lub dobrym nauczycielem.

Rules and incentives

Zasady i zachęty

are no substitutes for wisdom.

nie zastąpią mądrości.

Indeed, we argue,

Naprawdę uważamy,

there is no substitute for wisdom.

że nie ma substytutu mądrości.

And so practical wisdom

Zatem zdrowy rozsądek

does not require

nie wymaga

heroic acts of self-sacrifice

heroicznego aktu poświęcania się

on the part of practitioners.

ze strony pracujących.

In giving us the will and the skill

Daje nam chęci i umiejętności

to do the right thing -- to do right by others --

by robić to co właściwe -- przez innych --

practical wisdom also gives us

zdrowy rozsądek daje nam

the will and the skill

chęć i umiejętności

to do right by ourselves.

do czynienia dobrze samemu.

Thanks.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)