My son was a Columbine shooter. This is my story | Sue Klebold | TED

Translator: Thao Anh Ngo Reviewer: Huong Nguyen

The last time I heard my son's voice

Lần cuối cùng tôi nghe thấy giọng của con trai tôi

was when he walked out the front door

là khi nó đi ra ngoài cửa

on his way to school.

trên đường tới trường

He called out one word in the darkness:

Nó nói to một từ trong bóng tối

"Bye."

"tạm biệt mẹ"

It was April 20, 1999.

Vào ngày 20 tháng 4, 1999

Later that morning, at Columbine High School,

Buổi sáng hôm đó, tại Trường cấp 3 Columbine

my son Dylan and his friend Eric

con trai tôi Dylan và bạn của nó Eric

killed 12 students and a teacher

đã giết 12 học sinh và một giáo viên

and wounded more than 20 others before taking their own lives.

làm bị thương hơn 20 người khác trước khi tự sát.

Thirteen innocent people were killed,

13 người vô tội đã bị giết,

leaving their loved ones in a state of grief and trauma.

bỏ lại những người yêu thương họ trong đau đớn và tổn thương.

Others sustained injuries,

Những người khác thì bị thương,

some resulting in disfigurement and permanent disability.

một số bị hủy hoại dung nhan và tàn tật vĩnh viễn.

But the enormity of the tragedy

Nhưng tác động của thảm kịch này

can't be measured only by the number of deaths and injuries that took place.

không thể được đo bằng số lượng người chết hay bị thương

There's no way to quantify the psychological damage

Không có cách nào có thể đo được ảnh hưởng tâm lý

of those who were in the school,

của những người có mặt tại trường,

or who took part in rescue or cleanup efforts.

hay những người nỗ lực tham gia bảo vệ hay dọn dẹp

There's no way to assess the magnitude of a tragedy like Columbine,

Không có cách nào định mức được tầm quan trọng của thảm kịch Columbine

especially when it can be a blueprint

đặc biệt khi nó có thể là kế hoạch

for other shooters who go on to commit atrocities of their own.

cho những tay súng khác tiếp tục phạm tội ác.

Columbine was a tidal wave,

Columbine là một cao trào,

and when the crash ended,

và khi vụ va chạm chấm dứt

it would take years for the community and for society

cộng đồng và xã hội có thể mất nhiều năm

to comprehend its impact.

mới có thể hiểu được tác động của nó.

It has taken me years to try to accept my son's legacy.

Tôi đã phải mất nhiều năm để cố gắng chấp nhận tội ác của con trai.

The cruel behavior that defined the end of his life

Hành vi tàn nhẫn của nó trước khi chết

showed me that he was a completely different person from the one I knew.

cho tôi thấy nó là một người hoàn toàn khác so với người tôi biết trước đây

Afterwards people asked,

Sau đó mọi người hỏi tôi,

"How could you not know?

"Sao bà có thể không biết?

What kind of a mother were you?"

Bà làm mẹ kiểu gì vậy?"

I still ask myself those same questions.

Tôi vẫn tự vấn bản thân những câu đó.

Before the shootings, I thought of myself as a good mom.

Trước vụ bắn súng, tôi tự cho mình là người mẹ tốt.

Helping my children become caring,

Giúp đỡ con mình trở thành người có lòng nhân ái,

healthy, responsible adults

khỏe mạnh, và có trách nhiệm

was the most important role of my life.

là sứ mệnh quan trọng nhất trong đời tôi.

But the tragedy convinced me that I failed as a parent,

Nhưng bi kịch đó đã cho tôi biết rằng tôi là một bà mẹ thất bại,

and it's partially this sense of failure that brings me here today.

và cảm giác thất bại đó đã mang tôi tới đây hôm nay.

Aside from his father,

Ngoài bố thằng bé,

I was the one person who knew and loved Dylan the most.

tôi là người hiểu và yêu Dylan nhất

If anyone could have known what was happening,

Nếu bất cứ ai biết chuyện gì đã xảy ra

it should have been me, right?

thì người đó nên là tôi, phải không?

But I didn't know.

Nhưng tôi không biết.

Today, I'm here to share the experience

Hôm nay, tôi muốn chia sẻ kinh nghiệm

of what it's like to be the mother of someone who kills and hurts.

khi làm mẹ của một kẻ giết và làm tổn thương người khác.

For years after the tragedy, I combed through memories,

Nhiều năm sau thảm kịch, tôi lùng sục mọi kí ức

trying to figure out exactly where I failed as a parent.

cố gắng lí giải chính xác bà mẹ như tôi đã thất bại ở điểm nào.

But there are no simple answers.

Nhưng chẳng có câu trả lời đơn giản nào.

I can't give you any solutions.

Tôi không thể đưa ra cho bạn bất cứ giải pháp nào.

All I can do

Những gì tôi có thể làm

is share what I have learned.

đó là chia sẻ những gì tôi đã học được.

When I talk to people who didn't know me before the shootings,

Khi tôi nói chuyện với những người không biết tôi trước cuộc bắn súng,

I have three challenges to meet.

Tôi phải đối mặt với 3 thách thức.

First, when I walk into a room like this,

Đầu tiên, khi tôi đi vào một căn phòng như thế này

I never know if someone there has experienced loss

tôi không bao giờ biết liệu có ai ở đây đã trải qua sự mất mát

because of what my son did.

do con trai tôi gây ra chưa.

I feel a need to acknowledge the suffering caused by a member of my family

Tôi cảm thấy cần phải chấp nhận nỗi đau mà con trai tôi gây ra

who isn't here to do it for himself.

người đã không còn sống để làm chuyện đó.

So first, with all of my heart,

vì vậy, từ tận đáy lòng, trước hết

I'm sorry if my son has caused you pain.

tôi thành thật xin lỗi nếu con trai tôi khiến bạn trải qua nỗi đau.

The second challenge I have

Thách thức thứ hai

is that I must ask for understanding and even compassion

là tôi phải cầu xin sự thấu hiểu và thậm chí lòng trắc ẩn

when I talk about my son's death as a suicide.

khi tôi nói về việc con trai tôi tự sát.

Two years before he died,

Hai năm trước khi nó chết,

he wrote on a piece of paper in a notebook

nó đã viết một đoạn trong quyển vở

that he was cutting himself.

rằng nó đang tự rạch da.

He said that he was in agony

Nó nói rằng nó rất đau khổ

and wanted to get a gun so he could end his life.

và muốn lấy một khẩu súng kết liễu cuộc đời mình.

I didn't know about any of this until months after his death.

Tôi không hề biết về điều này cho đến vài tháng sau cái chết của nó.

When I talk about his death as a suicide,

Khi tôi nói về vụ tự sát của con trai,

I'm not trying to downplay the viciousness he showed at the end of his life.

tôi không cố gắng làm giảm đi sự độc ác nó đã tạo ra lúc cuối đời.

I'm trying to understand

Tôi đang cố gắng hiểu

how his suicidal thinking

cách mà ý nghĩ tự sát của nó

led to murder.

dẫn đến vụ thảm sát.

After a lot of reading and talking with experts,

Sau khi đọc và nói chuyện với chuyên gia,

I have come to believe

cuối cùng tôi tin rằng

that his involvement in the shootings was rooted not in his desire to kill

vụ ám sát không liên quan đến khao khát muốn giết người

but in his desire to die.

mà liên quan đến khao khát muốn chết.

The third challenge I have when I talk about my son's murder-suicide

Thách thức thứ ba khi tôi nói về vụ ám sát và tự sát của con trai tôi

is that I'm talking about mental health --

đó là tôi muốn nói về sức khỏe tinh thần

excuse me --

xin lỗi --

is that I'm talking about mental health,

đó là tôi muốn nói về sức khỏe tinh thần,

or brain health, as I prefer to call it, because it's more concrete.

hay sức khỏe não bộ, tôi muốn gọi như thế vì nó cụ thể hơn,

And in the same breath, I'm talking about violence.

và đồng thời, tôi cũng đang nói về bạo lực.

The last thing I want to do is to contribute to the misunderstanding

Điều cuối cùng tôi muốn làm là đóng góp vào sự hiểu nhầm

that already exists around mental illness.

xoay xung quanh bệnh tâm thần.

Only a very small percent of those who have a mental illness

Chỉ có một số ít những người tâm thần

are violent toward other people,

có xu hướng bạo lực đến những người khác,

but of those who die by suicide,

nhưng những người chết vì tự sát

it's estimated that about 75 to maybe more than 90 percent

được ước tính chiếm từ 75 đến hơn 90%

have a diagnosable mental health condition of some kind.

có một số tình trạng sức khỏe tinh thần chẩn đoán được.

As you all know very well,

Như các bạn đều biết,

our mental health care system is not equipped to help everyone,

hệ thống chăm sóc sức khỏe tinh thần không thể giúp mọi người

and not everyone with destructive thoughts

và không phải bất cứ ai có suy nghĩ phá hoại

fits the criteria

đều phù hợp với tiêu chuẩn

for a specific diagnosis.

cho một chẩn đoán cụ thể.

Many who have ongoing feelings

Nhiều người có cảm giác

of fear or anger or hopelessness

sợ hãi, tức giận hay tuyệt vọng kéo dài

are never assessed or treated.

không bao giờ được đánh giá hay điều trị.

Too often, they get our attention only if they reach a behavioral crisis.

Họ chỉ thu hút sự chú ý của chúng ta khi họ có một cuộc khủng hoảng hành vi.

If estimates are correct

Nếu ước tính là chính xác

that about one to two percent of all suicides

thì một đến hai phần trăm các vụ tự sát

involves the murder of another person,

liên quan đến vụ sát hại của một người khác,

when suicide rates rise, as they are rising for some populations,

khi tỉ lệ tự sát tăng cao, như chúng tăng lên ở một vùng dân số

the murder-suicide rates will rise as well.

thì tỉ lệ tự sát-giết người cũng sẽ tăng.

I wanted to understand what was going on in Dylan's mind prior to his death,

Tôi muốn biết Dylan nghĩ gì trước khi nó chết,

so I looked for answers from other survivors of suicide loss.

vì vậy tôi tìm câu trả lời từ những người sống sót trong những vụ tự sát hụt.

I did research and volunteered to help with fund-raising events,

Tôi đã nghiên cứu và tình nguyện giúp đỡ các hoạt động gây quỹ,

and whenever I could,

và bất cứ khi nào tôi có thể,

I talked with those who had survived their own suicidal crisis

tôi đều nói chuyện với những người sống sót sau những vụ tự sát

or attempt.

hay cố gắng tự sát.

One of the most helpful conversations I had

Cuộc nói chuyện hữu ích nhất tôi có

was with a coworker

là với một đồng nghiệp

who overheard me talking to someone else

vô tình nghe tôi nói chuyện với người khác

in my office cubicle.

trong phòng làm việc của tôi

She heard me say that Dylan could not have loved me

Bà ấy nghe tôi nói rằng Dylan có thể không yêu tôi

if he could do something as horrible as he did.

nếu nó làm điều kinh khủng như thế.

Later, when she found me alone,

Sau đó, khi bà ấy thấy tôi ở một mình

she apologized for overhearing that conversation,

bà xin lỗi vì đã nghe trộm cuộc nói chuyện của tôi,

but told me that I was wrong.

nhưng nói rằng tôi đã sai rồi.

She said that when she was a young, single mother

Bà nói rằng khi là một bà mẹ đơn thân trẻ tuổi

with three small children,

của ba đứa con thơ,

she became severely depressed and was hospitalized to keep her safe.

bà rất suy sụp và phải đến bệnh viện điều trị

At the time, she was certain

Lúc đó, bà chắc chắn rằng

that her children would be better off if she died,

con mình sẽ cảm thấy tốt hơn nếu bà chết,

so she had made a plan to end her life.

vì vậy bà lên kế hoach kết liễu cuộc đời mình.

She assured me that a mother's love was the strongest bond on Earth,

Bà khẳng định với tôi rằng tình yêu của mẹ là sợi dây mạnh nhất trên Trái đất này

and that she loved her children more than anything in the world,

và bà yêu con mình hơn bất cứ thứ gì trên thế giới này,

but because of her illness,

nhưng bởi vì căn bệnh của mình,

she was sure that they would be better off without her.

bà chắc chắn rằng chúng sẽ sống tốt hơn nếu không có bà.

What she said and what I've learned from others

Những gì bà nói và tôi học được từ người khác

is that we do not make the so-called decision or choice

đó là chúng ta không đưa ra quyết định,

to die by suicide

để tự kết liễu cuộc đời mình

in the same way that we choose what car to drive

giống như chọn lái xe nào

or where to go on a Saturday night.

hay đi đâu và tối thứ Bảy.

When someone is in an extremely suicidal state,

Khi ai đó cực kì muốn tự sát,

they are in a stage four medical health emergency.

tức là họ đang ở trong tình trạng sức khỏe khẩn cấp mức độ 4.

Their thinking is impaired and they've lost access to tools of self-governance.

Suy nghĩ của họ bị suy yếu và họ mất khả năng bảo vệ bản thân.

Even though they can make a plan and act with logic,

Mặc dù họ có thể lập kế hoạch và hành động có logic,

their sense of truth is distorted by a filter of pain

cảm giác đúng đắn bị bóp méo bởi nỗi đau

through which they interpret their reality.

qua cách họ phân tích thực tế.

Some people can be very good at hiding this state,

Một số rất giỏi che giấu cảm giác này,

and they often have good reasons for doing that.

và họ thường có lí do đúng đắn để làm điều đó.

Many of us have suicidal thoughts at some point,

Chúng ta đôi khi cũng có suy nghĩ tự sát,

but persistent, ongoing thoughts of suicide

nhưng ý nghĩ tự sát kéo dài, kiên định

and devising a means to die

và đặt ra kế hoạch tự sát

are symptoms of pathology,

là triệu chứng của bệnh lý,

and like many illnesses,

và giống như những bệnh khác,

the condition has to be recognized and treated

phải phát hiện ra triệu chứng và điều trị

before a life is lost.

trước khi họ chết.

But my son's death was not purely a suicide.

Nhưng cái chết của con tôi không đơn thuần là một vụ tự sát.

It involved mass murder.

Nó liên quan đến vụ giết người lớn.

I wanted to know how his suicidal thinking became homicidal.

Tôi muốn biết suy nghĩ tự sát của nó dẫn đến hành động như thế nào.

But research is sparse and there are no simple answers.

Nhưng nghiên cứu rải rác và không có câu trả lời đơn giản.

Yes, he probably had ongoing depression.

Con trai tôi có thể đã trải qua trầm cảm kéo dài.

He had a personality that was perfectionistic and self-reliant,

Nó theo chủ nghĩa hoàn hảo và muốn tự lực cánh sinh,

and that made him less likely to seek help from others.

vì thế nó ít tìm đến sự giúp đỡ từ người khác.

He had experienced triggering events at the school

Nó đã trải qua sự kiện bắn súng ở trường

that left him feeling debased and humiliated and mad.

khiến nó cảm thấy bị hạ thấp, bị làm nhục, và tức giận

And he had a complicated friendship

Và nó cũng có một tình bạn phức tạp

with a boy who shared his feelings of rage and alienation,

với một cậu bé cùng chia sẻ cảm giác tức giận và bị xa lánh như thế

and who was seriously disturbed,

và cũng là người cực kì bối rối,

controlling and homicidal.

có tính kiểm soát và giết người.

And on top of this period in his life

Và đỉnh điểm của

of extreme vulnerability and fragility,

cảm giác dễ bị tổn thương và mỏng manh,

Dylan found access to guns

Dylan đã dùng súng

even though we'd never owned any in our home.

mặc dù nhà tôi không hề sở hữu chúng.

It was appallingly easy for a 17-year-old boy to buy guns,

Một chàng trai 17 tuổi có thể cực kì dễ dàng mua súng,

both legally and illegally, without my permission or knowledge.

một các hợp pháp lẫn bất hợp pháp mà không có sự cho phép hay biết đến của tôi,

And somehow, 17 years and many school shootings later,

và sau đó gây ra vụ bắn súng tại trường

it's still appallingly easy.

việc đó dễ kinh khủng.

What Dylan did that day broke my heart,

Điều Dylan làm hôm đó làm tan nát trái tim tôi,

and as trauma so often does,

và giống như mọi nỗi đau,

it took a toll on my body and on my mind.

cơ thể và trí óc tôi bị tổn thương nặng nề.

Two years after the shootings, I got breast cancer,

Hai năm sau vụ bắn súng, tôi bị ung thư vú,

and two years after that, I began to have mental health problems.

và 2 năm sau đó, tôi lại có vấn đề với sức khỏe tinh thần.

On top of the constant, perpetual grief

Đỉnh điểm của nỗi đau triền miên đó

I was terrified that I would run into a family member

tôi sợ mình sẽ tình cờ gặp người nhà

of someone Dylan had killed,

của những người Dylan đã giết,

or be accosted by the press

hay bị truyền thông

or by an angry citizen.

và đám đông giận dữ đến gần.

I was afraid to turn on the news,

Tôi sợ xuất hiện trên tin tức,

afraid to hear myself being called a terrible parent or a disgusting person.

sợ khi bị gọi là một người mẹ kinh khủng hay một người đáng khinh.

I started having panic attacks.

Tôi bắt đầu sợ hãi.

The first bout started four years after the shootings,

Nỗi sợ đầu tiên bắt đầu 4 năm sau vụ bắn súng

when I was getting ready for the depositions

khi tôi đã sẵn sàng cho lời khai

and would have to meet the victims' families face to face.

và gặp mặt trực tiếp gia đình nạn nhân.

The second round started six years after the shootings,

Nỗi sợ thứ 2 bắt đầu 6 năm sau vụ bắn súng,

when I was preparing to speak publicly about murder-suicide

khi tôi chuẩn bị nói trước công chúng về giết người - tự sát

for the first time at a conference.

lần đầu tiên trong một cuộc hội nghị.

Both episodes lasted several weeks.

Cả hai đều kéo dài trong một vài tuần.

The attacks happened everywhere:

Nỗi đau đó xảy ra mọi nơi:

in the hardware store, in my office,

ở trong cửa hàng vũ khí, trong văn phòng tôi,

or even while reading a book in bed.

hay thậm chí khi đang đọc sách trên giường.

My mind would suddenly lock into this spinning cycle of terror

Tâm trí tôi đột ngột bị mắc kẹt trong vòng xoáy sợ hãi

and no matter how I hard I tried

và dù tôi cố gắng thế nào

to calm myself down or reason my way out of it,

để bình tâm hay trốn thoát

I couldn't do it.

tôi không thể làm nó.

It felt as if my brain was trying to kill me,

có cảm giác như não của tôi đang cố giết mình,

and then, being afraid of being afraid

và sau đó, lo sợ mình sẽ sợ

consumed all of my thoughts.

phải gặm nhấm những suy nghĩ của mình

That's when I learned firsthand

Đó là khi tôi học được rằng

what it feels like to have a malfunctioning mind,

tinh thần bị trục trặc là như thế nào,

and that's when I truly became a brain health advocate.

và đó là khi tôi trở thành một người ủng hộ cho sức khỏe trí óc.

With therapy and medication and self-care,

Bằng phương pháp điều trị, thuốc thang và tự chăm sóc,

life eventually returned

cuộc sống cuối cùng cũng trở lại

to whatever could be thought of as normal under the circumstances.

với bất cứ thứ gì gọi là bình thường trong mọi trường hợp.

When I looked back on all that had happened,

Khi tôi nhìn lại tất cả những gì đã xảy ra,

I could see that my son's spiral into dysfunction

tôi có thể thấy sự rối loạn chức năng của con trai tôi

probably occurred over a period of about two years,

có thể đã xảy ra suốt hai năm,

plenty of time to get him help,

khoảng thời gian đủ dài để giúp nó,

if only someone had known that he needed help

giá như có ai đó biết nó cần giúp đỡ

and known what to do.

và biết phải làm gì.

Every time someone asks me,

Mỗi lần mọi người hỏi tôi,

"How could you not have known?",

"Làm sao bà lại không biết?",

it feels like a punch in the gut.

tôi cảm thấy như bị đấm vào bụng.

It carries accusation and taps into my feelings of guilt

Nó mang theo sự buộc tội và cảm giác mắc tội

that no matter how much therapy I've had

mà dù cho có dùng bao nhiêu phương pháp điều trị

I will never fully eradicate.

tôi cũng không bao giờ xóa bỏ nó được.

But here's something I've learned:

Nhưng đây là điều tôi đã học được:

if love were enough

nếu đủ yêu thương

to stop someone who is suicidal

để ngăn ai đó muốn tự sát

from hurting themselves,

tránh không làm đau bản thân,

suicides would hardly ever happen.

thì tự vẫn sẽ không bao giờ xảy ra.

But love is not enough,

Nhưng tình yêu không đủ,

and suicide is prevalent.

và tự sát sẽ xảy ra.

It's the second leading cause of death

Đó là nguyên nhân thứ hai dẫn đến cái chết

for people age 10 to 34,

cho những người từ 10 đến 34 tuổi,

and 15 percent of American youth

và 15% thanh niên Mỹ

report having made a suicide plan

được thống kê có ý định tự sát

in the last year.

trong năm qua.

I've learned that no matter how much we want to believe we can,

Tôi biết rằng dù chúng ta muốn tin bản thân có thể như thế nào,

we cannot know or control

chúng ta cũng không thể biết và kiểm soát

everything our loved ones think and feel,

điều người chúng ta yêu nghĩ và cảm nhận

and the stubborn belief that we are somehow different,

và niềm tin cứng ngắc rằng chúng ta khác nhau,

that someone we love would never think of hurting themselves

rằng người chúng ta yêu sẽ không bao giờ nghĩ đến việc làm tổn thương bản thân

or someone else,

hay người khác,

can cause us to miss

có thể khiến chúng ta bỏ lỡ

what's hidden in plain sight.

điều giấu sau cái nhìn giản đơn.

And if worst case scenarios do come to pass,

Và nếu cảnh tượng kinh khủng nhất xảy ra

we'll have to learn to forgive ourselves for not knowing

chúng ta sẽ phải học cách tha thứ cho bản thân vì không biết

or for not asking the right questions

hay không hỏi đúng câu hỏi

or not finding the right treatment.

hay không tìm ra đúng phương pháp điều trị.

We should always assume

Chúng ta nên nghĩ rằng

that someone we love may be suffering,

người chúng ta yêu thương có thể đang trải qua nỗi đau

regardless of what they say

bất chấp họ nói gì

or how they act.

hay cư xử như thế nào.

We should listen with our whole being,

Chúng ta nên lắng nghe bằng cả con người

without judgments,

mà không đánh giá,

and without offering solutions.

và không đưa ra giải pháp.

I know that I will live with this tragedy,

Tôi biết mình sẽ sống với bi kịch này,

with these multiple tragedies,

với tấn bi kịch này,

for the rest of my life.

suốt phần đời còn lại.

I know that in the minds of many,

Tôi biết rằng trong tâm trí nhiều người,

what I lost can't compare to what the other families lost.

những gì tôi mất không thể so sánh được với những mất mát của các gia đình khác.

I know my struggle doesn't make theirs any easier.

Tôi biết sự chiến đấu của tôi không khiến sự mất mát của họ nhẹ nhàng hơn.

I know there are even some who think I don't have the right to any pain,

Tôi biết có người nghĩ tôi không có quyền để đau đớn,

but only to a life of permanent penance.

mà phải hối lỗi suốt cuộc đời.

In the end what I know comes down to this:

Cuối cùng những gì tôi biết là:

the tragic fact is that even the most vigilant and responsible of us

thực tế bi thảm là ngay cả khi chúng ta thận trọng hay trách nhiệm nhất

may not be able to help,

cũng không giúp ích được,

but for love's sake,

nhưng vì yêu thương,

we must never stop trying

chúng ta sẽ không bao giờ ngừng cố gắng

to know the unknowable.

để biết điều không thể biết.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)