My son was a Columbine shooter. This is my story | Sue Klebold | TED

Tłumaczenie: Ola Królikowska Korekta: Rysia Wand

The last time I heard my son's voice

Ostatni raz słyszałam głos swojego syna,

was when he walked out the front door

gdy wychodził z domu do szkoły.

on his way to school.

He called out one word in the darkness:

Jedno słowo rzucone w ciemność:

"Bye."

''Pa''.

It was April 20, 1999.

Był 20 kwietnia 1999 roku.

Later that morning, at Columbine High School,

Później tego ranka

w liceum Columbine

my son Dylan and his friend Eric

mój syn Dylan i jego przyjaciel Eric

killed 12 students and a teacher

zabili 12 uczniów i nauczyciela,

and wounded more than 20 others before taking their own lives.

zranili ponad 20 osób,

po czym odebrali sobie życie.

Thirteen innocent people were killed,

13 niewinnych osób zginęło,

leaving their loved ones in a state of grief and trauma.

pozostawiając bliskich w szoku i żałobie.

Others sustained injuries,

Inni odnieśli rany

some resulting in disfigurement and permanent disability.

i w rezultacie zostali

okaleczeni lub niepełnosprawni.

But the enormity of the tragedy

Ogromu tej tragedii

can't be measured only by the number of deaths and injuries that took place.

nie da się zmierzyć liczbą zabitych i rannych.

There's no way to quantify the psychological damage

Nie ma miary na określenie

of those who were in the school,

psychologicznych strat tych,

or who took part in rescue or cleanup efforts.

którzy byli w szkole

lub wzięli udział w akcji ratunkowej i uprzątnięciu miejsca zbrodni.

There's no way to assess the magnitude of a tragedy like Columbine,

Nie sposób opisać rozmiaru tragedii Columbine,

especially when it can be a blueprint

zwłaszcza że może ona stać się poradnikiem

for other shooters who go on to commit atrocities of their own.

dla naśladowców,

chcących popełnić własne zbrodnie.

Columbine was a tidal wave,

Columbine była pierwszą falą.

and when the crash ended,

Po jej uderzeniu minęło wiele lat

it would take years for the community and for society

zanim społeczeństwo

pojęło jej skutki.

to comprehend its impact.

It has taken me years to try to accept my son's legacy.

Lata zajęło mi zrozumienie czynów mojego syna.

The cruel behavior that defined the end of his life

Okrutne zachowanie,

które zdefiniowało koniec jego życia,

showed me that he was a completely different person from the one I knew.

uświadomiło mi, że był zupełnie inną osobą niż ta, którą znałam.

Afterwards people asked,

Później pytano mnie:

"How could you not know?

''Jak mogłaś nie wiedzieć?'',

What kind of a mother were you?"

''Co z ciebie za matka?''.

I still ask myself those same questions.

Wciąż zadaję sobie te pytania.

Before the shootings, I thought of myself as a good mom.

Przed strzelaniną uważałam się za dobrą matkę.

Helping my children become caring,

Uczyłam dzieci opiekuńczości,

healthy, responsible adults

zdrowej i odpowiedzialnej dorosłości.

was the most important role of my life.

To była najważniejsza rola mojego życia.

But the tragedy convinced me that I failed as a parent,

Ta tragedia uświadomiła mi, że zawiodłam jako rodzic.

and it's partially this sense of failure that brings me here today.

Częściowo to poczucie porażki sprawiło, że jestem tu dziś z wami.

Aside from his father,

Nie licząc jego ojca,

I was the one person who knew and loved Dylan the most.

byłam osobą, która kochała Dylana najbardziej.

If anyone could have known what was happening,

Jeżeli ktoś mógł wiedzieć, że coś się dzieje,

it should have been me, right?

to powinnam być ja, prawda?

But I didn't know.

Ale nie wiedziałam.

Today, I'm here to share the experience

Jestem tu, by opowiedzieć, jak to jest być matką kogoś, kto rani i zabija.

of what it's like to be the mother of someone who kills and hurts.

For years after the tragedy, I combed through memories,

Przez lata po tragedii analizowałam wspomnienia,

trying to figure out exactly where I failed as a parent.

próbując znaleźć ten moment, gdy zawiodłam jako rodzic.

But there are no simple answers.

Ale nie ma prostych odpowiedzi.

I can't give you any solutions.

Nie mogę dać wam rozwiązania.

All I can do

Jedyne, co mogę zrobić,

is share what I have learned.

to podzielić się tym, czego się nauczyłam.

When I talk to people who didn't know me before the shootings,

Gdy rozmawiam z ludźmi, którzy nie znali mnie przed strzelaniną,

I have three challenges to meet.

staję przed trzema wyzwaniami.

First, when I walk into a room like this,

Pierwsze, kiedy wchodzę do sali takiej jak ta,

I never know if someone there has experienced loss

nigdy nie wiem, czy ktoś nie stracił bliskiego

because of what my son did.

przez mojego syna.

I feel a need to acknowledge the suffering caused by a member of my family

Czuję, że muszę rozpoznać cierpienie spowodowane przez członka mojej rodziny,

who isn't here to do it for himself.

który sam już tego nie zrobi.

So first, with all of my heart,

Z całego serca

I'm sorry if my son has caused you pain.

przepraszam, jeśli mój syn spowodował wasze cierpienie.

The second challenge I have

Drugim wyzwaniem, z którym muszę się zmierzyć,

is that I must ask for understanding and even compassion

jest to, że muszę prosić o zrozumienie, a nawet współczucie,

when I talk about my son's death as a suicide.

gdy mówię o śmierci syna jako o samobójstwie.

Two years before he died,

Dwa lata przed śmiercią

he wrote on a piece of paper in a notebook

napisał w pamiętniku,

that he was cutting himself.

że się okalecza.

He said that he was in agony

Pisał, że cierpi i chce zdobyć pistolet, żeby zakończyć swoje życie.

and wanted to get a gun so he could end his life.

I didn't know about any of this until months after his death.

Dowiedziałam się o tym miesiąc po jego śmierci.

When I talk about his death as a suicide,

Kiedy mówię o jego śmierci jako o samobójstwie,

I'm not trying to downplay the viciousness he showed at the end of his life.

nie próbuję umniejszyć jego winy.

I'm trying to understand

Próbuję zrozumieć,

how his suicidal thinking

jak jego myśli samobójcze

led to murder.

mogły doprowadzić do morderstwa.

After a lot of reading and talking with experts,

Po lekturze wielu książek i rozmowach z ekspertami

I have come to believe

zaczęłam wierzyć,

that his involvement in the shootings was rooted not in his desire to kill

że jego udział w strzelaninie spowodowany był nie pragnieniem zabijania,

but in his desire to die.

a pragnieniem, by umrzeć.

The third challenge I have when I talk about my son's murder-suicide

Trzecim wyzwaniem, gdy mówię o morderstwach i śmierci syna,

is that I'm talking about mental health --

jest to, że mówię o zdrowiu psychicznym...

excuse me --

Przepraszam.

is that I'm talking about mental health,

Mówię o zdrowiu psychicznym

or brain health, as I prefer to call it, because it's more concrete.

albo zdrowiu mózgu, jak wolę to nazywać, ponieważ jest bardziej konkretne,

And in the same breath, I'm talking about violence.

a równocześnie mówię o przemocy.

The last thing I want to do is to contribute to the misunderstanding

Ostatnia rzecz, jakiej pragnę, to pogłębić stereotypy

that already exists around mental illness.

panujące wokół zdrowia psychicznego.

Only a very small percent of those who have a mental illness

Tylko niewielki procent chorych psychicznie

are violent toward other people,

przejawia agresję wobec innych.

but of those who die by suicide,

Ale u 75 do 90% samobójców

it's estimated that about 75 to maybe more than 90 percent

have a diagnosable mental health condition of some kind.

zdiagnozowano chorobę psychiczną.

As you all know very well,

Jak wszyscy dobrze wiecie,

our mental health care system is not equipped to help everyone,

nasz system zdrowia psychicznego nie jest umie pomóc każdemu.

and not everyone with destructive thoughts

Nie każdy, kto doświadcza destrukcyjnych myśli,

fits the criteria

pasuje do konkretnej diagnozy.

for a specific diagnosis.

Many who have ongoing feelings

Wielu z tych, którzy odczuwają strach, gniew czy bezsilność,

of fear or anger or hopelessness

are never assessed or treated.

nigdy nie doczeka się diagnozy i leczenia.

Too often, they get our attention only if they reach a behavioral crisis.

Zbyt często poświęcamy im uwagę tylko wtedy, gdy dochodzi do tragedii.

If estimates are correct

Jeśli statystyki się nie mylą,

that about one to two percent of all suicides

to od 1 do 2% wszystkich samobójstw

involves the murder of another person,

łączy się z morderstwem.

when suicide rates rise, as they are rising for some populations,

Gdy statystyki samobójstw rosną, jak to się dzieje w niektórych grupach,

the murder-suicide rates will rise as well.

rośnie też liczba powiązanych morderstw.

I wanted to understand what was going on in Dylan's mind prior to his death,

Chciałam zrozumieć, co działo się w głowie Dylana przed śmiercią.

so I looked for answers from other survivors of suicide loss.

Szukałam odpowiedzi u ludzi, których bliski popełnił samobójstwo.

I did research and volunteered to help with fund-raising events,

Przeprowadziłam badania i pomagałam zbierać środki.

and whenever I could,

Gdziekolwiek mogłam,

I talked with those who had survived their own suicidal crisis

rozmawiałam z tymi, którzy przeżyli samobójczy kryzys

or attempt.

lub próby samobójcze.

One of the most helpful conversations I had

Jedną z najbardziej pomocnych rozmów odbyłam z koleżanką z pracy,

was with a coworker

who overheard me talking to someone else

która usłyszała, jak rozmawiam z kimś innym w biurze.

in my office cubicle.

She heard me say that Dylan could not have loved me

Słyszała, jak mówiłam: ''Dylan nie mógł mnie kochać,

if he could do something as horrible as he did.

skoro zrobił coś tak okropnego''.

Later, when she found me alone,

Później, gdy zostałam sama,

she apologized for overhearing that conversation,

przeprosiła mnie za podsłuchanie rozmowy.

but told me that I was wrong.

Powiedziała, że nie mam racji.

She said that when she was a young, single mother

Wyznała, że kiedy była młodą, samotną matką

with three small children,

z trojgiem małych dzieci,

she became severely depressed and was hospitalized to keep her safe.

miała depresję i trafiła do szpitala

dla własnego bezpieczeństwa.

At the time, she was certain

Była przekonana, że jej dzieci byłyby szczęśliwsze, gdyby umarła.

that her children would be better off if she died,

so she had made a plan to end her life.

Więc postanowiła popełnić samobójstwo.

She assured me that a mother's love was the strongest bond on Earth,

Zapewniła mnie, że miłość matki jest najsilniejszą więzią na Ziemi

and that she loved her children more than anything in the world,

i że kochała swoje dzieci bardziej niż cokolwiek innego na świecie.

but because of her illness,

Ale przez chorobę wierzyła, że jej dzieciom będzie lepiej bez niej.

she was sure that they would be better off without her.

What she said and what I've learned from others

Jej słowa i to, czego nauczyłam się od innych,

is that we do not make the so-called decision or choice

pokazują, że nie podejmujemy decyzji,

to die by suicide

by popełnić samobójstwo

in the same way that we choose what car to drive

tak, jak wybieramy samochód,

or where to go on a Saturday night.

albo gdzie iść w sobotni wieczór.

When someone is in an extremely suicidal state,

Gdy ktoś bardzo chce popełnić samobójstwo,

they are in a stage four medical health emergency.

to znaczy, że wymaga pomocy medycznej.

Their thinking is impaired and they've lost access to tools of self-governance.

Myślenie takich osób jest zniekształcone, osoby te straciły samokontrolę.

Even though they can make a plan and act with logic,

Nawet jeśli mogą stworzyć plan i zachowywać się logicznie,

their sense of truth is distorted by a filter of pain

ich rozumowanie zakłóca ból,

through which they interpret their reality.

przez pryzmat którego interpretują rzeczywistość.

Some people can be very good at hiding this state,

Niektórzy potrafią świetnie ten stan maskować.

and they often have good reasons for doing that.

Często mają do tego dobry powód.

Many of us have suicidal thoughts at some point,

Wielu z nas w pewnym momencie życia miewa myśli samobójcze,

but persistent, ongoing thoughts of suicide

ale uporczywe i stałe myśli o samobójstwie

and devising a means to die

i aktywne dążenie do niego

are symptoms of pathology,

to symptomy choroby.

and like many illnesses,

Jak w przypadku innych przypadłości,

the condition has to be recognized and treated

należy ją rozpoznać i leczyć,

before a life is lost.

zanim będzie za późno.

But my son's death was not purely a suicide.

Śmierć mojego syna nie była zwykłym samobójstwem.

It involved mass murder.

Wiązała się z morderstwem wielu osób.

I wanted to know how his suicidal thinking became homicidal.

Chciałam wiedzieć, jak myśli samobójcze przerodziły się w mordercze.

But research is sparse and there are no simple answers.

Badania w tym zakresie są skąpe, a prostej odpowiedzi brak.

Yes, he probably had ongoing depression.

Tak, prawdopodobnie cierpiał na depresję.

He had a personality that was perfectionistic and self-reliant,

Był samowystarczalnym perfekcjonistą.

and that made him less likely to seek help from others.

Nie szukał więc pomocy u innych.

He had experienced triggering events at the school

Doświadczenia w szkole mogły wyzwolić to zachowanie,

that left him feeling debased and humiliated and mad.

czuł się poniżony, upokorzony i wściekły.

And he had a complicated friendship

Problemem była też jego skomplikowana przyjaźń z chłopcem,

with a boy who shared his feelings of rage and alienation,

który tak samo odczuwał wściekłość, gniew i wyobcowanie.

and who was seriously disturbed,

Chłopcem, który miał poważne problemy,

controlling and homicidal.

był zaborczy i niebezpieczny dla otoczenia.

And on top of this period in his life

Właśnie w tym momencie życia,

of extreme vulnerability and fragility,

zupełnej wrażliwości i delikatności,

Dylan found access to guns

Dylan znalazł dostęp do broni,

even though we'd never owned any in our home.

mimo że w naszym domu broni nigdy nie było.

It was appallingly easy for a 17-year-old boy to buy guns,

Zakup broni był przerażająco prosty dla 17-latka.

both legally and illegally, without my permission or knowledge.

Zarówno legalny, jak i nielegalny, bez mojej zgody czy wiedzy.

And somehow, 17 years and many school shootings later,

17 lat i wiele strzelanin później

it's still appallingly easy.

to wciąż jest nad wyraz proste.

What Dylan did that day broke my heart,

To, co Dylan zrobił tamtego dnia, złamało mi serce.

and as trauma so often does,

Traumy mają to do siebie,

it took a toll on my body and on my mind.

że odbijają się to na ciele i umyśle.

Two years after the shootings, I got breast cancer,

Dwa lata po strzelaninie wykryto u mnie raka piersi,

and two years after that, I began to have mental health problems.

Dwa lata później zaczęłam mieć problem ze zdrowiem psychicznym.

On top of the constant, perpetual grief

Do tego nieustanny, niewyobrażalny żal.

I was terrified that I would run into a family member

Byłam przerażona, że mogłabym spotkać kogoś z rodziny osoby,

of someone Dylan had killed,

którą zabił Dylan.

or be accosted by the press

Albo że ktoś z prasy mógłby mnie zaczepić.

or by an angry citizen.

Albo rozeźlony sąsiad.

I was afraid to turn on the news,

Bałam się, że powiedzą w wiadomościach,

afraid to hear myself being called a terrible parent or a disgusting person.

że jestem złym rodzicem i obrzydliwym człowiekiem.

I started having panic attacks.

Zaczęły się ataki paniki.

The first bout started four years after the shootings,

Pierwszy pojawił się 4 lata po strzelaninie,

when I was getting ready for the depositions

gdy przygotowywałam się do uczestnictwa w rozprawie sądowej,

and would have to meet the victims' families face to face.

co oznaczało spotkanie twarzą w twarz z rodzinami ofiar.

The second round started six years after the shootings,

Druga runda ataków paniki zaczęła się 6 lat po strzelaninie,

when I was preparing to speak publicly about murder-suicide

gdy przygotowywałam się do pierwszej prelekcji o rozszerzonym samobójstwie.

for the first time at a conference.

Both episodes lasted several weeks.

Oba epizody trwały kilka tygodni.

The attacks happened everywhere:

Ataki zdarzały się wszędzie.

in the hardware store, in my office,

W sklepie, w biurze.

or even while reading a book in bed.

Nawet, gdy czytałam książkę w łóżku.

My mind would suddenly lock into this spinning cycle of terror

Mój umysł nagle zamykał się w spirali przerażenia.

and no matter how I hard I tried

Choćbym nie wiem jak starała się uspokoić czy perswadować,

to calm myself down or reason my way out of it,

I couldn't do it.

nie mogłam tego zatrzymać.

It felt as if my brain was trying to kill me,

To było, jakby mój mózg chciał mnie zabić.

and then, being afraid of being afraid

Strach, że będę się bać, pochłaniał wszystkie moje myśli.

consumed all of my thoughts.

That's when I learned firsthand

Wtedy zrozumiałam,

what it feels like to have a malfunctioning mind,

jak to jest mieć umysł, który nie funkcjonuje prawidłowo.

and that's when I truly became a brain health advocate.

To sprawiło, że zostałam adwokatem zdrowego umysłu.

With therapy and medication and self-care,

Z pomocą terapii, lekarstw i dbania o siebie,

life eventually returned

życie w końcu wróciło do stanu,

to whatever could be thought of as normal under the circumstances.

który można określić jako normalny, zważywszy na okoliczności.

When I looked back on all that had happened,

Gdy patrzę w przeszłość, na to, co się stało,

I could see that my son's spiral into dysfunction

widzę, że mój syn staczał się w zaburzenie

probably occurred over a period of about two years,

prawdopodobnie przez 2 lata.

To dużo czasu, by pomóc.

plenty of time to get him help,

if only someone had known that he needed help

Gdyby tylko ktoś wiedział, że ta pomoc jest potrzebna

and known what to do.

i wiedział, jak to zrobić.

Every time someone asks me,

Za każdym razem, gdy ktoś mnie pyta:

"How could you not have known?",

''Jak mogłaś nie wiedzieć?'',

it feels like a punch in the gut.

to tak, jakby zadawał mi cios w brzuch.

It carries accusation and taps into my feelings of guilt

To pytanie niesie ze sobą oskarżenie i wywołuje u mnie poczucie winy.

that no matter how much therapy I've had

Nieważne, jak wiele terapii przeszłam.

I will never fully eradicate.

Nigdy całkowicie się od tego nie uwolnię.

But here's something I've learned:

Ale jest coś, czego się nauczyłam.

if love were enough

Jeśli miłość wystarczyłaby,

to stop someone who is suicidal

by powstrzymać kogoś od samobójstwa,

from hurting themselves,

od skrzywdzenia siebie,

suicides would hardly ever happen.

samobójstw by nie było.

But love is not enough,

Ale miłość to nie wszystko.

and suicide is prevalent.

Samobójstw jest coraz więcej.

It's the second leading cause of death

To druga najczęstsza przyczyna śmierci wśród osób w wieku od 10 do 34 lat.

for people age 10 to 34,

and 15 percent of American youth

15% młodych Amerykanów przyznaje się do planowania samobójstwa

report having made a suicide plan

in the last year.

w ciągu ostatniego roku.

I've learned that no matter how much we want to believe we can,

Nauczyłam się, że mimo wiary we własne siły,

we cannot know or control

nie da się wiedzieć czy kontrolować wszystkiego,

everything our loved ones think and feel,

co nasi bliscy myślą i czują.

and the stubborn belief that we are somehow different,

Wiara, że jesteśmy inni,

that someone we love would never think of hurting themselves

że ktoś, kogo kochamy, nigdy by nie skrzywdził siebie

or someone else,

albo drugiej osoby,

can cause us to miss

może spowodować, że nie zauważymy tego, co widać gołym okiem.

what's hidden in plain sight.

And if worst case scenarios do come to pass,

Gdy spełniają się najgorsze scenariusze,

we'll have to learn to forgive ourselves for not knowing

musimy nauczyć się wybaczać sobie niewiedzę,

or for not asking the right questions

albo to, że nie zadaliśmy właściwych pytań,

or not finding the right treatment.

albo że nie znaleźliśmy odpowiedniej terapii.

We should always assume

Zawsze trzeba zakładać, że ktoś, kogo kochamy, może cierpieć.

that someone we love may be suffering,

regardless of what they say

Nieważne, co mówi

or how they act.

albo jak się zachowuje.

We should listen with our whole being,

Powinniśmy słuchać całymi sobą,

without judgments,

bez osądzania

and without offering solutions.

i bez dawania rad.

I know that I will live with this tragedy,

Wiem, że będę żyła z tą tragedią,

with these multiple tragedies,

z tymi wieloma tragediami,

for the rest of my life.

do końca mojego życia.

I know that in the minds of many,

Wiem, że w umysłach wielu

what I lost can't compare to what the other families lost.

to, co straciłam, jest nieporównywalne z tym,

co straciły inne rodziny.

I know my struggle doesn't make theirs any easier.

To, że jest mi ciężko, nie sprawia, że jest im łatwiej.

I know there are even some who think I don't have the right to any pain,

Wiem, że są nawet tacy, którzy uważają, że nie mam prawa do cierpienia,

but only to a life of permanent penance.

a jedynie do życia w nieustającej pokucie.

In the end what I know comes down to this:

To, co wiem, można podsumować tak.

the tragic fact is that even the most vigilant and responsible of us

Tragedią jest to, że nawet najbardziej czujni

i odpowiedzialni z nas nie zawsze mogą pomóc.

may not be able to help,

but for love's sake,

Jednak dla dobra naszych bliskich

we must never stop trying

nigdy nie możemy przestać próbować

to know the unknowable.

poznawać niepoznawalnego.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)