Jared Diamond: How societies can grow old better

Jared Diamond: Toplumlar nasıl daha iyi yaşlanır

Çeviri: Burak Karakuş Gözden geçirme: Emre Kocahan

To give me an idea of how many of you here

Anlatmak üzere olduğum konunun

may find what I'm about to tell you

pratik bir değeri olup olmadığını

of practical value,

anlamam için

let me ask you please to raise your hands:

rica etsem

Who here is either over 65 years old

65 yaşından büyük olanlar ya da

or hopes to live past age 65

65 yaşını geçmeyi umanlar,

or has parents or grandparents who did live

veya ailesinden ya da onların ailelerinden

or have lived past 65,

65 yaşına kadar yaşamış olanlar,

raise your hands please. (Laughter)

ellerini kaldırabilir mi? (Gülüşmeler)

Okay. You are the people to whom my talk

Tamam. Sizler, konuşmamın

will be of practical value. (Laughter)

pratik bir değer bulacağı insanlarsınız. (Gülüşmeler)

The rest of you

Geri kalanınız,

won't find my talk personally relevant,

konuşmamı kişisel olarak alakalı bulmayacaksınız,

but I think that you will still find the subject

fakat yine de konuyu büyüleyici bulacağınızı

fascinating.

düşünüyorum.

I'm going to talk about growing older

Geleneksel toplumlar içinde yaşlanma

in traditional societies.

hakkında konuşacağım.

This subject constitutes just one chapter

Bu konu, bizim büyük, çağdaş toplumlarımızla

of my latest book, which compares

geleneksel, küçük, kabile toplumlarını

traditional, small, tribal societies

çocuk yetiştirme, yaşlanma, sağlık,

with our large, modern societies,

tehlikelerle başa çıkma,

with respect to many topics

anlaşmazlıkları çözme, din

such as bringing up children,

ve birden fazla dil konuşma gibi

growing older, health, dealing with danger,

bir sürü konuyu karşılaştıran

settling disputes, religion

son kitabımın sadece

and speaking more than one language.

bir bölümünü oluşturuyor.

Those tribal societies, which constituted

İnsan tarihindeki toplumların

all human societies for most of human history,

büyük bir kısmını oluşturan bu kabile toplumları,

are far more diverse than are our modern,

bizim çağdaş, yeni, büyük

recent, big societies.

toplumlarımızdan daha çeşitli.

All big societies that have governments,

Devletleri olan ve insanları birbirine yabancı

and where most people are strangers to each other,

tüm büyük toplumlar, kaçınılmaz

are inevitably similar to each other

bir şekilde birbirine benzer ve

and different from tribal societies.

kabile toplumlarından farklılar.

Tribes constitute thousands of natural experiments

Kabileler, insan ırkının nasıl yönetileceğine yönelik

in how to run a human society.

binlerce doğal deney oluşturur.

They constitute experiments from which we ourselves

Deneyleri bizim anlayabileceğimiz şekilde

may be able to learn.

oluştururlar.

Tribal societies shouldn't be scorned

Kabile toplumları ne ilkel ve zavallı

as primitive and miserable,

olarak küçük görülmeli, ne de

but also they shouldn't be romanticized

mutlu ve huzurlu olarak

as happy and peaceful.

romantize edilmelidir.

When we learn of tribal practices,

Kabile adetlerini öğrendiğimizde,

some of them will horrify us,

bunların bir kısmı bizi korkutur,

but there are other tribal practices which,

ama duyduğumuzda hayranlık duyup

when we hear about them,

kıskanacağımız, "Acaba kendimize

we may admire and envy

uyarlayabilir miyiz?" diye

and wonder whether we could adopt those practices

merak edeceğimiz başka adetleri de

ourselves.

vardır.

Most old people in the U.S. end up living

ABD'deki birçok yaşlı insan

separately from their children

çocuklarından ve erken yaşlardaki

and from most of their friends

arkadaşlarının çoğundan

of their earlier years,

ayrı yaşıyor,

and often they live in separate retirements homes for the elderly,

ve çoğu da huzurevlerinde yaşıyor,

whereas in traditional societies,

ama geleneksel toplumlarlarda,

older people instead live out their lives

yaşlı insanlar hayatlarını çocuklarının,

among their children, their other relatives,

akrabalarının ve ömürlük arkadaşlarının

and their lifelong friends.

yanında geçiriyor.

Nevertheless, the treatment of the elderly

Ancak bu toplumlarda ihtiyarlara karşı davranış

varies enormously among traditional societies,

bizim çağdaş toplumuza göre çok daha kötüden

from much worse to much better

daha iyiye uzanan büyük

than in our modern societies.

bir değişkenlik gösteriyor.

At the worst extreme, many traditional societies

En beter aşırılık olarak, birçok geleneksel toplum

get rid of their elderly

ihtiyarlarından şu dört

in one of four increasingly direct ways:

yoldan biriyle kurtuluyor:

by neglecting their elderly

ihtiyarlarını umursamayarak

and not feeding or cleaning them until they die,

ve ölene kadar yemek vermeyip temizlemeyerek,

or by abandoning them when the group moves,

ya da grup başka yere giderken onları arkalarında yalnız bırakarak,

or by encouraging older people to commit suicide,

ya da yaşlı insanları intihara teşvik ederek,

or by killing older people.

ya da onları öldürerek.

In which tribal societies do children

Hangi kabile toplumlarında çocuklar

abandon or kill their parents?

ebeveynlerini yalnız bırakıyor ya da öldürüyor?

It happens mainly under two conditions.

Bu durum genel olarak şu iki durumda ortaya çıkıyor.

One is in nomadic, hunter-gather societies

Biri, genelde yer değiştiren

that often shift camp

ve fiziksel olarak

and that are physically incapable

yürüyemeyen yaşlı insanları,

of transporting old people who can't walk

zaten çocuklarını ve eşyalarını taşımak

when the able-bodied younger people already

zorunda olduklarından taşıyamayacak

have to carry their young children

olan gençlerin bulunduğu,

and all their physical possessions.

avcı-toplayıcı toplumlarda görülüyor.

The other condition is in societies

Diğer durum ise ya da kararsız

living in marginal or fluctuating environments,

çevrelerde yaşayan, periyodik yiyecek kıtlığı

such as the Arctic or deserts,

görülen ve ara sıra herkesi

where there are periodic food shortages,

canlı tutacak yeterli yiyecek de bulunamayan

and occasionally there just isn't enough food

Arktik ya da çöl toplumlarındaki

to keep everyone alive.

durum.

Whatever food is available has to be reserved

Kullanılabilir yiyeceklerin güçlü kuvvetli yetişkinlere

for able-bodied adults and for children.

ve çocuklara ayrılması gerekiyor.

To us Americans, it sounds horrible

Biz Amerikalılara göre, kendi hasta eşinizi

to think of abandoning or killing

ya da yaşlı anne-babanızı yalnızlığa

your own sick wife or husband

terk etmek ya da öldürmek

or elderly mother or father,

kulağa korkunç geliyor,

but what could those traditional societies

ama sözkonusu geleneksel toplumlar farklı olarak

do differently?

ne yapabilir?

They face a cruel situation of no choice.

Seçeneksizliğin acımasız durumuyla yüz yüze kalıyorlar.

Their old people had to do it to their own parents,

İhtiyarları bunu kendi ailelerine yapmak zorundalardı,

and the old people know

ve şimdi onlar kendilerine

what now is going to happen to them.

ne olacağının farkında.

At the opposite extreme

Bu durumun tam zıttında,

in treatment of the elderly, the happy extreme,

benim de 50 yıldır alan çalışmamı yaptığım Yeni Gine

are the New Guinea farming societies

çiftçi toplumlarında ve dünyanın

where I've been doing my fieldwork for the past 50 years,

diğer yerleşik geleneksel

and most other sedentary traditional societies

toplumlarında yaşlılar tedavi

around the world.

ediliyor.

In those societies, older people are cared for.

Bu toplumlarda, yaşlı insanlar önemseniyor.

They are fed. They remain valuable.

Besleniyor. Değerli kalıyorlar.

And they continue to live in the same hut

Ve ömürlük arkadaşlarıyla, akrabalarıyla ve

or else in a nearby hut near their children,

çocuklarıyla aynı ya da yakın yerlerde

relatives and lifelong friends.

yaşamaya devam ediyorlar.

There are two main sets of reasons for this variation

Yaşlılarını tedavi eden toplumlar arasındaki bu

among societies in their treatment

değişkenliğin iki ana sebep

of old people.

kümesi var.

The variation depends especially

Bu değişkenlik özellikle yaşlıların

on the usefulness of old people

yararlılığına ve o toplumun

and on the society's values.

değerlerine bağlı.

First, as regards usefulness,

İlk olarak yararlılığı ele alırsak,

older people continue to perform useful services.

yaşlı insanlar faydalı hizmetler yapmaya devam ediyorlar.

One use of older people in traditional societies

Yaşlı insanların geleneksel toplumlardaki kullanım

is that they often are still effective

alanlarından biri, yiyecek üretiminde

at producing food.

halen etkili olmaları.

Another traditional usefulness of older people

Geleneksel toplumlardaki ihtiyarların bir diğer

is that they are capable of babysitting

yararı da torunlarına bakıcılık

their grandchildren,

yapabilmeleri,

thereby freeing up their own adult children,

dolayısıyla, bu torunların ebeveynleri olan

the parents of those grandchildren,

kendi yetişkin çocuklarını torunları için avlanmaya

to go hunting and gathering food for the grandchildren.

ya da yiyecek toplamaya gitmeleri için serbest bırakmaları.

Still another traditional value of older people

Hala geçerli olan bir diğer geleneksel değerleri

is in making tools, weapons, baskets,

ise alet, silah, sepet, tabak çanak ve

pots and textiles.

dokuma yapmaları.

In fact, they're usually the people who are best at it.

Aslında bunlar bu işte en iyi olanlar.

Older people usually are the leaders

İhtiyarlar genellikle geleneksel

of traditional societies,

toplumların liderleridir,

and the people most knowledgeable about politics,

ve aynı zamanda siyaset, tıp, din, şarkılar ve danslar

medicine, religion, songs and dances.

hakkında da en bilgi sahibi olanlardır.

Finally, older people in traditional societies

Son olarak, geleneksel toplumlardaki

have a huge significance that would never occur

ihtiyarlar bizim bilgi kaynaklarımızın kitaplar ve

to us in our modern, literate societies,

internet olduğu modern toplumlarımızda

where our sources of information are books

asla olmayacak kadar

and the Internet.

önemlidirler.

In contrast, in traditional societies without writing,

Tersine, yazmanın olmadığı geleneksel toplumlarda

older people are the repositories of information.

yaşlı insanlar bilgi deposudur.

It's their knowledge that spells the difference

Nadir gelişen, sadece en yaşlıların tecrübe

between survival and death for their whole society

sahibi olduğu kriz zamanlarında,

in a time of crisis caused by rare events

tüm toplum için hayatta kalma ve ölüm

for which only the oldest people alive

arasındaki farkı açıklayan bilgi,

have had experience.

onların bilgisidir.

Those, then, are the ways in which older people

Bunlar geleneksel toplumlardaki ihtiyar insanların

are useful in traditional societies.

faydalı olma yolları.

Their usefulness varies and contributes

Onların faydaları değişkenlik gösteriyor ve

to variation in the society's treatment

toplumun yaşlılara karşı tavrının çeşitliliğine

of the elderly.

katkı sağlıyor.

The other set of reasons for variation

Yaşlılara karşı davranıştaki çeşitliliğin

in the treatment of the elderly is

sebeplerinden bir diğeri de

the society's cultural values.

toplumun kültürel değerleri.

For example, there's particular emphasis

Örneğin, Doğu Asya'da, Konfüçyus'un, evlatların

on respect for the elderly in East Asia,

büyüklere karşı bağlılıklarını, desteklerini

associated with Confucius' doctrine

ve saygılarını vurgulayan hürmet

of filial piety, which means obedience,

öğretisinden kaynaklanan yaşlılara saygı,

respect and support for elderly parents.

özel bir öneme sahiptir.

Cultural values that emphasize respect for older people

Yaşlı insanlara saygıyı vurgulayan kültürel değerler

contrast with the low status of the elderly

yaşlıların ABD'deki düşük sosyal durumlarıyla

in the U.S.

çelişir.

Older Americans are at a big disadvantage

Yaşlı Amerikalılar iş başvurularında büyük

in job applications.

dezavantajlara sahiptir.

They're at a big disadvantage in hospitals.

Hastanelerde büyük dezavantajlara sahiptir.

Our hospitals have an explicit policy

Hastanelerimizde "sağlık hizmeti kaynaklarının

called age-based allocation of healthcare resources.

yaş-bazlı tahsisi" olarak anılan açık bir kural vardır.

That sinister expression means that

Bu fena ifade, eğer hastanenin

if hospital resources are limited,

kaynakları sınırlıysa,

for example if only one donor heart

örneğin sadece bir donörün kalbi

becomes available for transplant,

nakil için müsaitse,

or if a surgeon has time to operate

ya da bir cerrahın sadece belirli

on only a certain number of patients,

sayıda hastaya bakacak zamanı varsa,

American hospitals have an explicit policy

Amerikan hastaneleri, daha genç hastalara

of giving preference to younger patients

hayatta daha az tecrübeli

over older patients

olmalarına rağmen,

on the grounds that younger patients are considered

önlerinde yaşayacakları daha uzun yıllar

more valuable to society

olduğundan, toplum

because they have more years of life ahead of them,

için daha değerli oldukları düşünülerek,

even though the younger patients have fewer years

yaşlı insanlara karşı öncelikli olduklarını belirten

of valuable life experience behind them.

açık bir kural ortaya koyuyor.

There are several reasons for this low status

ABD'deki ihtiyarların bu düşük sosyal statülerinin

of the elderly in the U.S.

birçok sebebi var.

One is our Protestant work ethic

Birisi bizim, çalışmaya büyük değer veren,

which places high value on work,

bu yüzden çalışamayacak durumdaki

so older people who are no longer working

yaşlılara saygı duyulmayan Protestan

aren't respected.

iş ahlakımız.

Another reason is our American emphasis

Bir diğer sebep de, biz Amerikalıların bağımsızlık

on the virtues of self-reliance and independence,

ve özgüven gibi meziyetlere verdiğimiz değer,

so we instinctively look down on older people

bu yüzden içgüdüsel olarak, artık özgüven sahibi

who are no longer self-reliant and independent.

ve bağımsız olmayan yaşlıları küçümsüyoruz.

Still a third reason is our American cult of youth,

Üçüncü sebepse biz Amerikanların, reklamlarımızda

which shows up even in our advertisements.

bile boy gösteren genç kültü.

Ads for Coca-Cola and beer always depict

Coca-Cola ve bira reklamları, yaşlıların da

smiling young people,

gençler gibi Coca-Cola

even though old as well as young people

ve bira alıp içmelerine rağmen

buy and drink Coca-Cola and beer.

hep gülümseyen gençleri gösterir.

Just think, what's the last time you saw

Bir düşünün, en son ne zaman 85 yaşındaki

a Coke or beer ad depicting smiling people

bir ihtiyarın gülümsediği bir kola ya da

85 years old? Never.

bira reklamı gördünüz? Hiç.

Instead, the only American ads

Bunun yerine, beyaz saçlı Amerikanların

featuring white-haired old people

rol aldığı tek reklam türü emekli evleri

are ads for retirement homes and pension planning.

ve emekli maaşlarını konu alan reklamlar.

Well, what has changed in the status

Yaşlıların bugünkü durumunda,

of the elderly today

geleneksel toplumlardaki

compared to their status in traditional societies?

statülerine göre değişen nedir?

There have been a few changes for the better

İyiye giden çok az, kötüye gidense

and more changes for the worse.

bir sürü değişim var.

Big changes for the better

Daha iyiye yönelik büyük

include the fact that today we enjoy

değişimler, bugünlerde daha uzun yaşamaktan,

much longer lives,

ihtiyarlıktaki daha iyi

much better health in our old age,

sağlık durumundan ve daha iyi

and much better recreational opportunities.

dinlenme fırsatlardan hoşlanmamızı içeriyor.

Another change for the better is that we now have

İyiye yönelik bir diğer değişimse yaşlıların bakımına

specialized retirement facilities

yönelik özel emeklilik hizmetleri

and programs to take care of old people.

ve programlarına sahip olmamız.

Changes for the worse begin with the cruel reality

Kötüye gidişat, günümüzde tüm zamanlardan

that we now have

daha çok ihtiyara

more old people and fewer young people

ve daha az gence sahip olmamız acı

than at any time in the past.

gerçeğiyle başlıyor.

That means that all those old people

Bu şu anlama geliyor: tüm bu ihtiyarlar

are more of a burden on the few young people,

azınlıktaki gençlerin sırtında bir yük, ve her ihtiyar

and that each old person has less individual value.

bireysel olarak daha az değere sahip.

Another big change for the worse in the status of the elderly

Yaşlıların durumundaki bir diğer büyük değişiklikse

is the breaking of social ties with age,

toplumsal bağların yaşlara göre belirlenmesi.,

because older people, their children,

bunun sebebi ise yaşlı insanların, çocuklarının

and their friends,

ve onların arkadaşlarının

all move and scatter independently of each other

hayatlarının büyük bir kısmında bağımsız olarak

many times during their lives.

hareket etmeleri ve dağılmaları.

We Americans move on the average

Biz Amerikalılar ortalama her beş yılda

every five years.

bir taşınıyoruz.

Hence our older people are likely

Bu yüzden ihtiyarlarımızın,

to end up living distant from their children

çocuklarından ve gençlik arkadaşlarından

and the friends of their youth.

uzaktayken hayatlarını kaybetme oranı daha yüksek.

Yet another change for the worse in the status of the elderly

İhtiyarların durumlarındaki bir diğer kötü gidişat ise

is formal retirement from the workforce,

iş arkadaşlıklarını ve işe bağlı özsaygı

carrying with it a loss of work friendships

kaybını da beraberinde getiren iş gücünden

and a loss of the self-esteem associated with work.

resmi olarak emekli olmaları.

Perhaps the biggest change for the worse

Belki de kötüye gidişteki en büyük değişiklik

is that our elderly are objectively

ihtiyarlarımızın geleneksel toplumdaki

less useful than in traditional societies.

ihtiyarlara göre daha az yararlı olmaları.

Widespread literacy means that they are no longer

Okuryazarlığın yaygınlaşması, onların artık bilgi kaynağı

useful as repositories of knowledge.

olarak yararlı olmadıkları anlamına geliyor.

When we want some information,

Bir bilgiye ihtiyaç duyduğumuzda,

we look it up in a book or we Google it

gidip yaşlı birini bulup sormak yerine

instead of finding some old person to ask.

Google'lıyor ya da bir kitaptan bakıyoruz.

The slow pace of technological change

Geleneksel toplumlardaki teknolojik

in traditional societies

gelişmelerin yavaş temposu

means that what someone learns there as a child

birinin çocukken öğrendiği bir bilginin, yaşlandığında da

is still useful when that person is old,

hala kullanışlı olması anlamına geliyor,

but the rapid pace of technological change today

ama günümüzdeki teknolojik gelişmelerin hızlı temposu

means that what we learn as children

çocukluğumuzda öğrendiğimiz bir şeyin

is no longer useful 60 years later.

60 yıl sonra yararlı olmamasına sebep oluyor.

And conversely, we older people are not fluent

Ve aksine, biz ihtiyarlar, çağdaş toplumda

in the technologies essential for surviving

yaşamak için gerekli olan teknolojilerde

in modern society.

akıcı değiliz.

For example, as a 15-year-old,

Örneğin, ben 15 yaşımdayken,

I was considered outstandingly good at multiplying numbers

sayıları çarpma konusunda olağanüstü olduğum düşünülüyordu,

because I had memorized the multiplication tables

çünkü çarpım tablosunu ezberlemiştim ve logaritmanın

and I know how to use logarithms

nasıl kullanılacağını biliyordum

and I'm quick at manipulating a slide rule.

ve çarpmadaki kaydırma kuralını kullanmada hızlıydım.

Today, though, those skills are utterly useless

Bugün, bu yetenekler tamamen yararsız

because any idiot

çünkü her ahmak

can now multiply eight-digit numbers

8 basamaklı sayıları bir cep hesap makinesi

accurately and instantly with a pocket calculator.

yardımıyla doğru ve anında çarpabiliyor.

Conversely, I at age 75

Diğer yandan, 75 yaşımdaki ben

am incompetent at skills

günlük yaşamda gerekli

essential for everyday life.

yetenekler konusunda yetersizim.

My family's first TV set in 1948

Ailemin 1948'deki ilk televizyonu

had only three knobs that I quickly mastered:

benim hemen ustalaştığım 3 düğmeye sahipti:

an on-off switch, a volume knob,

bir açma-kapama anahtarı, bir ses tuşu,

and a channel selector knob.

bir de kanal seçimi tuşu.

Today, just to watch a program

Bugünse, evimdeki televizyonda

on the TV set in my own house,

sadece bir program izlemek için

I have to operate a 41-button TV remote

beni tamamen bozguna uğratan 41 tuşlu

that utterly defeats me.

televizyon kumandasını yönetmek zorunda kalıyorum.

I have to telephone my 25-year-old sons

şu kör olası 41 tuşa basmaya çalışırken

and ask them to talk me through it

25 yaşındaki oğullarımı arayıp bana

while I try to push those wretched 41 buttons.

yol göstermelerini istemek zorundayım.

What can we do to improve the lives of the elderly

Birleşik Devletler'deki ihtiyarların hayat standartlarını arttırmak

in the U.S., and to make better use of their value?

ve değerlerini daha iyi kullanabilmek için ne yapabiliriz?

That's a huge problem.

Bu çok büyük bir sorun.

In my remaining four minutes today,

Bugün kalan 4 dakikam içerisinde,

I can offer just a few suggestions.

ben sadece birkaç öneride bulunabilirim.

One value of older people is that they are

İhtiyarların iyi olduğu bir konu, eğer

increasingly useful as grandparents

yapmayı seçerlerse, iş gücüne

for offering high-quality childcare

daha fazla genç kadın

to their grandchildren, if they choose to do it,

katıldıkça ve her iki cinsiyetten de

as more young women enter the workforce

evde tüm gün çocuk bakan genç ebeveyn

and as fewer young parents of either gender

sayısı azaldıkça, dede-nine olarak torunlarına

stay home as full-time caretakers of their children.

gayet güzel bir çocuk bakımı sunabilecek olmalarıdır.

Compared to the usual alternatives

Olağan alternatifleri olan maaşlı çocuk

of paid babysitters and day care centers,

bakıcıları ve çocuk bakım merkezlerine nazaran

grandparents offer superior, motivated,

dede-nineler daha üstün, adanmış ve

experienced child care.

tecrübeli bir çocuk bakımı sunuyorlar.

They've already gained experience from raising their own children.

Kendi çocuklarını yetiştirirken zaten tecrübe kazanmışlar.

They usually love their grandchildren,

Genellikle torunlarını severler,

and are eager to spend time with them.

ve onlarla vakit geçirmek için can atarlar.

Unlike other caregivers,

Dede-nineler, diğer bakıcılar gibi

grandparents don't quit their job

daha iyi maaş veren başka

because they found another job with higher pay

bir ailenin çocuğunun bakım işi için

looking after another baby.

işlerini bırakmazlar.

A second value of older people is paradoxically

İhtiyarların iyi olduğu ikinci konu paradoksal bir şekilde

related to their loss of value

dünyanın değişen durumu ve

as a result of changing world conditions and technology.

teknolojinin sonucu olarak değer kaybı yaşamalarıyla ilintili.

At the same time, older people have gained

Aynı zamanda yaşlı insanlar

in value today precisely because

elbette bugünlerde değer kazandı,

of their unique experience of living conditions

çünkü onların şimdi hızlı değişim sebebiyle

that have now become rare

nadiren görülen eşsiz yaşam

because of rapid change, but that could come back.

şartlarındaki tecrübeleri gün gelip tekrarlayabilir.

For example, only Americans now in their 70s

Örneğin bugün sadece 70'lerinde ya da daha

or older today can remember

yaşlı olan Amerikalılar

the experience of living through a great depression,

büyük buhranı atlatmış olma tecrübesini,

the experience of living through a world war,

bir dünya savaşı atlatmış olma tecrübesini,

and agonizing whether or not

acı verici atom bombası atıp atmama kararsızlığının

dropping atomic bombs would be more horrible

hiç atom bombası atmamakla oluşabilecek

than the likely consequences of not dropping atomic bombs.

muhtemel sonuçlardan daha korkunç olabileceğini hatırlayabilir.

Most of our current voters and politicians

Şu anki seçmenlerimiz ve siyasetçilerimizin çoğu

have no personal experience of any of those things,

bunlar hakkında kişisel bir tecrübeye sahip değiller,

but millions of older Americans do.

ama milyonlarca ihtiyar Amerikalı sahip.

Unfortunately, all of those terrible situations

Maalesef, tüm bu berbat durumlar

could come back.

geri gelebilir.

Even if they don't come back,

Gelmeseler bile,

we have to be able to plan for them

onların nasıl olduğu tecrübesine dayanan

on the basis of the experience of what they were like.

bir plan yapabiliyor olmamız gerekiyor.

Older people have that experience.

Yaşlı insanlar bu tecrübeye sahip.

Younger people don't.

Gençler değil.

The remaining value of older people

Yaşlıların değerleri hakkında benim

that I'll mention involves recognizing that

bahsedeceğim diğer kısımlar, onların

while there are many things that older people

artık yapamayacağı birçok şeyin yanında,

can no longer do,

gençlerden daha

there are other things that they can do

iyi yapabilecekleri birçok şeyin olduğunu

better than younger people.

fark etmek hakkında.

A challenge for society is to make use of those things

Toplumun çözülmesi gereken sorunu ihtiyarların yapmakta

that older people are better at doing.

daha iyi oldukları şeylerden fayda sağlamak.

Some abilities, of course, decrease with age.

Elbette bazı kabiliyetler yaşlanmayla azalacaktır.

Those include abilities at tasks

Bunlar fiziksel kuvvet, dayanıklılık,

requiring physical strength and stamina,

hırs ve sınırlı durumlarda yeni bir bakış

ambition, and the power of novel reasoning

açısı gerektiren DNA'nın yapısını kavrama gibi,

in a circumscribed situation,

30 yaş altı bilim insanlarına

such as figuring out the structure of DNA,

bırakılması en iyisi

best left to scientists under the age of 30.

olan işleri içerir.

Conversely, valuable attributes

Bunların aksine, yaşla birlikte

that increase with age include experience,

iyileşen değerli özellikler tecrübe, insanları

understanding of people and human relationships,

ve insan ilişkilerini anlama, kendi egonuzu yenerek

ability to help other people

diğer insanlara yardım edebilme,

without your own ego getting in the way,

ve ekonomi ya da karşılaştırmalı tarih

and interdisciplinary thinking about large databases,

benzeri bilgi sahalarında disiplinler arası düşünebilme

such as economics and comparative history,

gibi özellikleri içerir ve 60 yaşın üstündeki

best left to scholars over the age of 60.

bilgelere bırakılması en iyisidir.

Hence older people are much better than younger people

Bu yüzdendir ki yaşlı insanlar gençlere göre denetleme, yönetme,

at supervising, administering, advising,

tavsiyede bulunma, strateji belirleme,

strategizing, teaching, synthesizing,

öğretme, sentezleme ve uzun-dönemli

and devising long-term plans.

planlar tasarlamada çok daha iyidir.

I've seen this value of older people

Yaşlı insanların bu değerine 60, 70,

with so many of my friends in their 60s,

80, 90'larında hâlâ yatırım yöneticileri,

70s, 80s and 90s,

çiftçiler, avukatlar

who are still active as investment managers,

ve doktorlar olarak aktif olan birçok

farmers, lawyers and doctors.

arkadaşımla şahit oldum.

In short, many traditional societies

Kısacası, geleneksel toplumların birçoğu

make better use of their elderly

ihtiyarlarını bizim çağdaş, büyük

and give their elderly more satisfying lives

toplumlarımızdan daha iyi kullanıyor ve onlara

than we do in modern, big societies.

daha tatmin edici hayatlar sunuyorlar.

Paradoxically nowadays,

Paradoksal olarak, daha

when we have more elderly people than ever before,

sağlıklı ve daha iyi tıbbi bakımla yaşayan, eskisinden

living healthier lives and with better medical care

çok daha fazla yaşlı insanımızın olduğu bugünlerde

than ever before,

yaşlı olmak birçok

old age is in some respects more miserable

açıdan eskisinden daha

than ever before.

acınası görülüyor.

The lives of the elderly are widely recognized

İhtiyarların hayatları çağdaş Amerikan toplumunda

as constituting a disaster area

bir felaket bölgesi olarak

of modern American society.

tanınıyor.

We can surely do better by learning

Eminim ki biz, geleneksel toplumlardaki

from the lives of the elderly

ihtiyarların durumundan öğrenerek

in traditional societies.

daha iyisini yapabiliriz.

But what's true of the lives of the elderly

Ama geleneksel toplumlardaki ihtiyarlar

in traditional societies

hakkında doğru olan şey

is true of many other features

geleneksel toplumların diğer

of traditional societies as well.

özelliklerinde de doğru.

Of course, I'm not advocating that we all give up

Elbette "tarımı ve metal aletleri bırakalım ve

agriculture and metal tools

avcı toplayıcı hayat tarzına

and return to a hunter-gatherer lifestyle.

dönelim"in avukatlığını yapmıyorum.

There are many obvious respects

Günümüzdeki yaşamın küçük, geleneksel

in which our lives today are far happier

toplumlardakinden çok daha mutlu olduğunu

than those in small, traditional societies.

gösteren birçok açık husus var.

To mention just a few examples,

Birkaçından bahsetmek gerekirse,

our lives are longer, materially much richer,

bizim ömrümüz geleneksel toplumlardaki

and less plagued by violence

insanlardan daha uzun, maddi

than are the lives of people in traditional societies.

açıdan daha zenginiz, ve şiddet yaşamımızı daha az kirletiyor

But there are also things to be admired

Ancak geleneksel toplumlardaki insanlarda

about people in traditional societies,

hayran olunacak ve öğrenilecek de

and perhaps to be learned from them.

çok şey var.

Their lives are usually socially much richer

Hayatları genellikle bizimkilerden madden

than our lives,

daha fakir olmasına

although materially poorer.

rağmen toplumsal açıdan daha zengin.

Their children are more self-confident,

Çocukları bizim çocuklarımızdan çok daha

more independent, and more socially skilled

özgüven sahibi, bağımsız, ve sosyal olarak

than are our children.

daha yetenekli.

They think more realistically about dangers than we do.

Tehlikeler hakkında bizden daha gerçekçi düşünüyorlar.

They almost never die of diabetes, heart disease,

Onlar şeker, kalp hastalığından, kalp krizinden ya da

stroke, and the other noncommunicable diseases

diğer bulaşıcı olmayan, neredeyse bugün buradaki

that will be the causes of death of almost

herkesin ölüm sebebi olacak hastalıklardan

all of us in this room today.

dolayı neredeyse hiç ölmüyorlar.

Features of the modern lifestyle predispose us to those diseases,

Çağdaş hayat tarzının özelliği bizi bu hastalıklara yatkınlaştırması,

and features of the traditional lifestyle

geleneksel hayat tarzının özelliği ise

protect us against them.

bizi onlara karşı koruması.

Those are just some examples of what we can learn

Bunlar geleneksel toplumlardan öğrenebileceklerimizin

from traditional societies.

sadece birkaç örneği.

I hope that you will find it as fascinating

Umarım geleneksel toplumlar hakkında

to read about traditional societies

okumayı, benim onların içinde yaşamayı

as I found it to live in those societies.

bulduğum kadar büyüleyici bulursunuz.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)