Jared Diamond: How societies can grow old better

Tłumaczenie: Adam Stefaniak Korekta: Rysia Wand

To give me an idea of how many of you here

Sprawdzę, ilu z was

may find what I'm about to tell you

moje wystąpienie

of practical value,

będzie dotyczyć.

let me ask you please to raise your hands:

Niech ci, którzy mają

Who here is either over 65 years old

ponad 65 lat,

or hopes to live past age 65

zamierzają dożyć 65,

or has parents or grandparents who did live

albo mają w rodzinie kogoś,

or have lived past 65,

kto żył tak długo.

raise your hands please. (Laughter)

podniosą ręce. (Śmiech)

Okay. You are the people to whom my talk

Dla was moje wystąpienie

will be of practical value. (Laughter)

będzie przydatne. (Śmiech)

The rest of you

Pozostali

won't find my talk personally relevant,

raczej nie skorzystają.

but I think that you will still find the subject

Ale myślę, że tematyka również ich

fascinating.

zaciekawi.

I'm going to talk about growing older

Opowiem o starzeniu się

in traditional societies.

w tradycyjnych społeczeństwach.

This subject constitutes just one chapter

To tylko jeden z rozdziałów

of my latest book, which compares

z mojej najnowszej książki,

traditional, small, tribal societies

porównującej małe wspólnoty plemienne

with our large, modern societies,

z dzisiejszymi społeczeństwami.

with respect to many topics

Przez pryzmat

such as bringing up children,

wychowywania dzieci,

growing older, health, dealing with danger,

starzenia się, zdrowia, zagrożeń,

settling disputes, religion

konfliktów, religii

and speaking more than one language.

oraz wielojęzyczności.

Those tribal societies, which constituted

Plemienne wspólnoty,

all human societies for most of human history,

do niedawna wszechobecne,

are far more diverse than are our modern,

są dużo bardziej zróżnicowane od dzisiejszych,

recent, big societies.

wielkich społeczeństw.

All big societies that have governments,

Te, w których istnieją rządy,

and where most people are strangers to each other,

i gdzie większość ludzi się nie zna,

are inevitably similar to each other

są zawsze podobne do siebie,

and different from tribal societies.

oraz różne od plemiennych.

Tribes constitute thousands of natural experiments

Plemiona to tysiące naturalnych eksperymentów

in how to run a human society.

w zarządzaniu ludzkością.

They constitute experiments from which we ourselves

To doświadczenia, z których

may be able to learn.

możemy się uczyć.

Tribal societies shouldn't be scorned

Plemion nie należy utożsamiać

as primitive and miserable,

z prymitywizmem i biedą,

but also they shouldn't be romanticized

ani wybielać

as happy and peaceful.

jako sielankowych.

When we learn of tribal practices,

Niektóre z ich zwyczajów

some of them will horrify us,

mogą przerażać.

but there are other tribal practices which,

Inne, z kolei,

when we hear about them,

budzić podziw

we may admire and envy

i zazdrość,

and wonder whether we could adopt those practices

oraz chęć zaadoptowania.

ourselves.

Most old people in the U.S. end up living

Starzy ludzie w USA

separately from their children

zwykle mieszkają z dala od potomstwa

and from most of their friends

i przyjaciół

of their earlier years,

z młodości,

and often they live in separate retirements homes for the elderly,

często w domach starców.

whereas in traditional societies,

Zaś w tradycyjnych społeczeństwach

older people instead live out their lives

ich życie upływa

among their children, their other relatives,

wśród dzieci, krewnych

and their lifelong friends.

i przyjaciół.

Nevertheless, the treatment of the elderly

Jednak i tam istnieje

varies enormously among traditional societies,

duże zróżnicowanie w podejściu do starców:

from much worse to much better

od o wiele gorszego,

than in our modern societies.

do dużo lepszego niż obecnie.

At the worst extreme, many traditional societies

Najgorsze z nich pozbywają się

get rid of their elderly

swoich starców

in one of four increasingly direct ways:

na jeden z czterech sposobów:

by neglecting their elderly

przez zaniedbywanie

and not feeding or cleaning them until they die,

ich posiłków lub higieny, aż umrą,

or by abandoning them when the group moves,

porzucanie ich podczas migracji,

or by encouraging older people to commit suicide,

popychanie ich do samobójstwa

or by killing older people.

lub zabijanie.

In which tribal societies do children

W jakich plemionach

abandon or kill their parents?

dzieci opuszczają lub zabijają rodziców?

It happens mainly under two conditions.

Zwykle w społeczeństwach

One is in nomadic, hunter-gather societies

koczowniczych, łowiecko-zbierackich,

that often shift camp

które często migruje,

and that are physically incapable

gdzie fizycznie niemożliwe jest

of transporting old people who can't walk

przenoszenie niedołężnych starców,

when the able-bodied younger people already

bo zdrowi muszą nieść

have to carry their young children

małe dzieci

and all their physical possessions.

i dobytek.

The other condition is in societies

Albo gdy społeczeństwo

living in marginal or fluctuating environments,

egzystuje w ubogim lub zmiennym środowisku,

such as the Arctic or deserts,

jak Arktyka czy pustynie,

where there are periodic food shortages,

z okresowymi brakami pożywienia.

and occasionally there just isn't enough food

Czasem po prostu brakuje żywności

to keep everyone alive.

dla wszystkich.

Whatever food is available has to be reserved

Wszystkie zasoby utrzymują przy życiu

for able-bodied adults and for children.

sprawnych dorosłych oraz dzieci.

To us Americans, it sounds horrible

Dla Amerykanina sama myśl

to think of abandoning or killing

o porzuceniu albo zabiciu

your own sick wife or husband

chorego małżonka lub rodzica

or elderly mother or father,

jest okropna.

but what could those traditional societies

Ale czy te tradycyjne społeczności

do differently?

mają wybór

They face a cruel situation of no choice.

w obliczu brutalnej rzeczywistości?

Their old people had to do it to their own parents,

Starcy sami kiedyś postąpili tak z rodzicami

and the old people know

i wiedzą dobrze,

what now is going to happen to them.

co ich czeka.

At the opposite extreme

Pozytywnym przeciwieństwem

in treatment of the elderly, the happy extreme,

w podejściu do starców

are the New Guinea farming societies

są społeczeństwa rolnicze z Nowej Gwinei,

where I've been doing my fieldwork for the past 50 years,

które badam od 50 lat,

and most other sedentary traditional societies

oraz inne osiadłe społeczeństwa tradycyjne

around the world.

na całym świecie.

In those societies, older people are cared for.

Tam starcy są otaczani opieką.

They are fed. They remain valuable.

Są karmieni. Są przydatni.

And they continue to live in the same hut

Wciąż mieszkają w tej samej chacie

or else in a nearby hut near their children,

lub w pobliżu, niedaleko potomstwa,

relatives and lifelong friends.

krewnych i przyjaciół.

There are two main sets of reasons for this variation

Istnieją dwie główne klasy powodów

among societies in their treatment

tego zróżnicowania w podejściu

of old people.

do starców.

The variation depends especially

Zróżnicowanie zależy najbardziej

on the usefulness of old people

od użyteczności starszych ludzi

and on the society's values.

oraz od systemu wartości.

First, as regards usefulness,

Jeśli chodzi o użyteczność,

older people continue to perform useful services.

starsi ludzie nie przestają być przydatni.

One use of older people in traditional societies

Jedną z ich ról w tradycyjnych społeczeństwach,

is that they often are still effective

w której nadal celują,

at producing food.

jest produkcja żywności.

Another traditional usefulness of older people

Kolejna wynika z ich zdolności

is that they are capable of babysitting

do opieki nad wnukami.

their grandchildren,

Pozwala to

thereby freeing up their own adult children,

ich dorosłym dzieciom,

the parents of those grandchildren,

rodzicom wnucząt,

to go hunting and gathering food for the grandchildren.

zająć się zdobywaniem żywności.

Still another traditional value of older people

Jeszcze inną rolą starszych ludzi

is in making tools, weapons, baskets,

jest wytwarzanie narzędzi, broni, koszy

pots and textiles.

naczyń i tkanin.

In fact, they're usually the people who are best at it.

Zwykle są w tym najlepsi.

Older people usually are the leaders

Starsi ludzie zwykle przewodzą

of traditional societies,

tradycyjnym wspólnotom.

and the people most knowledgeable about politics,

Wiedzą najwięcej o polityce,

medicine, religion, songs and dances.

medycynie, religii, pieśniach i tańcach.

Finally, older people in traditional societies

W społeczeństwach tradycyjnych

have a huge significance that would never occur

starsi mają wielką wartość,

to us in our modern, literate societies,

nieznaną w dzisiejszych piśmiennych społeczeństwach,

where our sources of information are books

gdzie czerpiemy informacje

and the Internet.

z książek i Internetu.

In contrast, in traditional societies without writing,

W społeczeństwach niepiśmiennych

older people are the repositories of information.

starzy ludzie są skarbnicami wiedzy.

It's their knowledge that spells the difference

To ich wiedza rozstrzyga

between survival and death for their whole society

między przetrwaniem lub zgubą całej grupy

in a time of crisis caused by rare events

w wypadku nietypowego kryzysu,

for which only the oldest people alive

z którym tylko najsędziwsi

have had experience.

mieli doświadczenie.

Those, then, are the ways in which older people

Właśnie tak starzy ludzie są użyteczni

are useful in traditional societies.

w tradycyjnych społeczeństwach.

Their usefulness varies and contributes

Różnice w stopniu przydatności

to variation in the society's treatment

wpływają na ich traktowanie

of the elderly.

przez społeczeństwo.

The other set of reasons for variation

Innym źródłem tych różnic

in the treatment of the elderly is

są wartości wyznawane

the society's cultural values.

przez społeczeństwo.

For example, there's particular emphasis

Na przykład we Wschodniej Azji

on respect for the elderly in East Asia,

liczy się respekt dla starszych

associated with Confucius' doctrine

związany z konfucjańską doktryną

of filial piety, which means obedience,

powinności rodzinnej, czyli posłuszeństwa,

respect and support for elderly parents.

szacunku i wspierania rodziców na starość.

Cultural values that emphasize respect for older people

System wartości,

contrast with the low status of the elderly

kładący nacisk na szacunek dla starszych,

in the U.S.

kontrastuje z ich niską pozycją w USA.

Older Americans are at a big disadvantage

Starość w Ameryce przeszkadza

in job applications.

w znalezieniu pracy.

They're at a big disadvantage in hospitals.

Bardzo przeszkadza w szpitalu.

Our hospitals have an explicit policy

Nasza szpitale mają wytyczne,

called age-based allocation of healthcare resources.

zwane podziałem zasobów uzależnionym od wieku.

That sinister expression means that

To ponure wyrażenie oznacza,

if hospital resources are limited,

że w wypadku ograniczeń,

for example if only one donor heart

na przykład tylko jednego dawcy serca

becomes available for transplant,

do przeszczepu,

or if a surgeon has time to operate

lub chirurga, który może zoperować

on only a certain number of patients,

tylko część pacjentów,

American hospitals have an explicit policy

szpitale w Ameryce mają wytyczne

of giving preference to younger patients

nakazujące preferowanie

over older patients

młodszego pacjenta.

on the grounds that younger patients are considered

Z uzasadnieniem, że młodsi są uważani

more valuable to society

za bardziej wartościowych,

because they have more years of life ahead of them,

bo mają przed sobą więcej lat

even though the younger patients have fewer years

choć mają też za sobą mniej lat

of valuable life experience behind them.

wartościowych doświadczeń.

There are several reasons for this low status

Istnieje kilka powodów tej niskiej pozycji

of the elderly in the U.S.

starszych ludzi w USA.

One is our Protestant work ethic

Jednym jest protestancka etyka pracy,

which places high value on work,

ceniąca produktywność,

so older people who are no longer working

w wyniku której niepracujący starcy

aren't respected.

nie są szanowani.

Another reason is our American emphasis

Kolejnym jest nacisk kładziony w USA

on the virtues of self-reliance and independence,

na samodzielność i niezależność.

so we instinctively look down on older people

Instynktownie pogardzamy starszymi,

who are no longer self-reliant and independent.

którzy utracili te cechy.

Still a third reason is our American cult of youth,

Trzecim powodem jest nasz kult młodości,

which shows up even in our advertisements.

widoczny nawet w reklamach.

Ads for Coca-Cola and beer always depict

Reklamy Coca-Coli i piwa zawsze przedstawiają

smiling young people,

uśmiechniętych młodych ludzi,

even though old as well as young people

chociaż i starzy i młodzi

buy and drink Coca-Cola and beer.

piją Coca-Colę i piwo.

Just think, what's the last time you saw

Kiedy ostatni raz w reklamie

a Coke or beer ad depicting smiling people

Coli albo piwa widzieliście

85 years old? Never.

uśmiechniętych 85-latków? Nigdy.

Instead, the only American ads

Jedyne reklamy w USA

featuring white-haired old people

z siwowłosymi staruszkami

are ads for retirement homes and pension planning.

są o domach starców i funduszach emerytalnych.

Well, what has changed in the status

Czy coś zmieniło się dziś w sytuacji

of the elderly today

starszych ludzi

compared to their status in traditional societies?

w porównaniu do tradycyjnych społeczności?

There have been a few changes for the better

Jest kilka zmian na lepsze

and more changes for the worse.

oraz więcej na gorsze.

Big changes for the better

Wśród dużych pozytywów

include the fact that today we enjoy

jest fakt, że dziś żyjemy

much longer lives,

o wiele dłużej,

much better health in our old age,

w lepszym zdrowiu,

and much better recreational opportunities.

i wśród lepszych rozrywek.

Another change for the better is that we now have

Kolejnym plusem są wyspecjalizowane

specialized retirement facilities

ośrodki oraz programy

and programs to take care of old people.

opieki dla starców.

Changes for the worse begin with the cruel reality

Zmiany na gorsze zaczynają się od faktu,

that we now have

że mamy teraz

more old people and fewer young people

więcej starych ludzi i mniej młodych

than at any time in the past.

niż kiedykolwiek w historii.

That means that all those old people

To oznacza, że starzy ludzie

are more of a burden on the few young people,

są większym obciążeniem dla młodych,

and that each old person has less individual value.

i że każdy z nich jest mniej wartościowy.

Another big change for the worse in the status of the elderly

Następną z dużych zmian na gorsze

is the breaking of social ties with age,

jest rozpad więzi społecznych z wiekiem.

because older people, their children,

Starzy ludzie, ich dzieci,

and their friends,

ich znajomi,

all move and scatter independently of each other

zmieniają miejsce zamieszkania

many times during their lives.

wielokrotnie w ciągu życia.

We Americans move on the average

My, Amerykanie, przenosimy się

every five years.

średnio co pięć lat.

Hence our older people are likely

Zwykle starzy ludzie zamieszkują

to end up living distant from their children

daleko od swoich dzieci,

and the friends of their youth.

i przyjaciół z młodości.

Yet another change for the worse in the status of the elderly

Jeszcze inną zmianą na gorsze

is formal retirement from the workforce,

jest formalne odejście na emeryturę

carrying with it a loss of work friendships

i idące za tym przerwanie znajomości

and a loss of the self-esteem associated with work.

oraz utrata dobrej samooceny związanej z pracą.

Perhaps the biggest change for the worse

Największym pogorszeniem jest może fakt,

is that our elderly are objectively

że nasi starsi są obiektywnie mniej użyteczni

less useful than in traditional societies.

niż w społeczeństwach tradycyjnych.

Widespread literacy means that they are no longer

Powszechny alfabetyzm odbiera im

useful as repositories of knowledge.

funkcję skarbnic wiedzy.

When we want some information,

Gdy potrzebujemy jakiejś informacji,

we look it up in a book or we Google it

sięgamy po książkę lub Google,

instead of finding some old person to ask.

zamiast pytać kogoś starszego.

The slow pace of technological change

Wolne tempo postępu techniki

in traditional societies

w tradycyjnych społecznościach oznacza,

means that what someone learns there as a child

że zdolność wyuczona za młodu

is still useful when that person is old,

pozostaje przydatna na starość.

but the rapid pace of technological change today

Dziś galopujący postęp techniki sprawia,

means that what we learn as children

że wiedza z dzieciństwa

is no longer useful 60 years later.

jest nieprzydatna 60 lat później.

And conversely, we older people are not fluent

Z kolei my, starsi ludzie, mamy problemy

in the technologies essential for surviving

z techniką niezbędną do przetrwania

in modern society.

w dzisiejszym społeczeństwie.

For example, as a 15-year-old,

Jako 15-latek

I was considered outstandingly good at multiplying numbers

uchodziłem za wyjątkowo dobrego w mnożeniu,

because I had memorized the multiplication tables

bo zapamiętałem tabliczkę mnożenia,

and I know how to use logarithms

wiedziałem jak używać logarytmów

and I'm quick at manipulating a slide rule.

i suwaka logarytmicznego.

Today, though, those skills are utterly useless

Dziś jednak te umiejętności są bezużyteczne,

because any idiot

bo każdy idiota

can now multiply eight-digit numbers

może mnożyć ośmiocyfrowe liczby

accurately and instantly with a pocket calculator.

szybko i dokładnie na kalkulatorze.

Conversely, I at age 75

Tymczasem ja, mając 75 lat,

am incompetent at skills

nie potrafię wykonywać

essential for everyday life.

niezbędnych dzisiaj czynności.

My family's first TV set in 1948

Nasz pierwszy telewizor z 1948 r.

had only three knobs that I quickly mastered:

miał tylko trzy pokrętła, które szybko rozgryzłem:

an on-off switch, a volume knob,

włącznik, głośność

and a channel selector knob.

i wybór kanału.

Today, just to watch a program

Dziś, żeby obejrzeć program

on the TV set in my own house,

na własnym telewizorze,

I have to operate a 41-button TV remote

muszę użyć pilota z 41 przyciskami,

that utterly defeats me.

z którym nie daję sobie rady.

I have to telephone my 25-year-old sons

Muszę dzwonić do 25-letnich synów

and ask them to talk me through it

i prosić o instrukcje,

while I try to push those wretched 41 buttons.

próbując wciskać te 41 przycisków.

What can we do to improve the lives of the elderly

Jak można polepszyć życie starym ludziom

in the U.S., and to make better use of their value?

w USA i lepiej wykorzystać ich potencjał?

That's a huge problem.

To trudne zadanie.

In my remaining four minutes today,

Przez pozostałe cztery minuty

I can offer just a few suggestions.

zasugeruję kilka rozwiązań.

One value of older people is that they are

Jedną z pożytecznych cech starszych ludzi

increasingly useful as grandparents

jest ich rosnąca przydatność

for offering high-quality childcare

jako wysokiej jakości opiekunów

to their grandchildren, if they choose to do it,

dla wnucząt.

as more young women enter the workforce

Coraz więcej młodych kobiet pracuje,

and as fewer young parents of either gender

i coraz rzadziej młodzi rodzice

stay home as full-time caretakers of their children.

zajmują się dziećmi na cały etat.

Compared to the usual alternatives

W porównaniu do innych opcji,

of paid babysitters and day care centers,

jak płatne niańki, żłobki i przedszkola,

grandparents offer superior, motivated,

dziadkowie są lepszymi, zmotywowanymi

experienced child care.

i doświadczonymi opiekunami.

They've already gained experience from raising their own children.

Wychowali własne dzieci.

They usually love their grandchildren,

Zwykle kochają wnuki

and are eager to spend time with them.

i chętnie spędzają z nimi czas.

Unlike other caregivers,

Dziadkowie nigdy

grandparents don't quit their job

nie rzucą pracy opiekuna

because they found another job with higher pay

na rzecz lepiej płatnej posady

looking after another baby.

w innej rodzinie.

A second value of older people is paradoxically

Druga z użytecznych cech jest związana

related to their loss of value

z utratą wartości

as a result of changing world conditions and technology.

wobec szybkich zmian warunków i techniki.

At the same time, older people have gained

Jednocześni starsi zyskali na wartości

in value today precisely because

właśnie dzięki wyjątkowym

of their unique experience of living conditions

doświadczeniom w życiu

that have now become rare

w nietypowych warunkach,

because of rapid change, but that could come back.

które jednak mogą powrócić.

For example, only Americans now in their 70s

Przykładowo tylko Amerykanie po 70.

or older today can remember

pamiętają jeszcze warunki życia

the experience of living through a great depression,

podczas wielkiego kryzysu

the experience of living through a world war,

lub podczas wojny światowej,

and agonizing whether or not

pamiętają roztrząsania,

dropping atomic bombs would be more horrible

czy zrzucenie bomb atomowych będzie straszliwsze

than the likely consequences of not dropping atomic bombs.

od konsekwencji ich nie zrzucania.

Most of our current voters and politicians

Niewielu z obecnych wyborców i polityków

have no personal experience of any of those things,

osobiście doświadczyło tych rzeczy,

but millions of older Americans do.

które wciąż pamiętają starzy Amerykanie.

Unfortunately, all of those terrible situations

Niestety, wszystkie z tych sytuacji

could come back.

mogą się powtórzyć.

Even if they don't come back,

Nawet jeśli nie wrócą,

we have to be able to plan for them

musimy się przed nimi zabezpieczyć

on the basis of the experience of what they were like.

bazując na doświadczeniach z pierwszej ręki.

Older people have that experience.

Starzy ludzie je posiadają.

Younger people don't.

Młodzi nie.

The remaining value of older people

Ostatnia z cech starszych ludzi,

that I'll mention involves recognizing that

o której wspomnę, wymaga zrozumienia,

while there are many things that older people

że o ile jest wiele rzeczy, których nie mogą

can no longer do,

już robić,

there are other things that they can do

są inne, które mogą robić

better than younger people.

lepiej od młodych.

A challenge for society is to make use of those things

Wyzwaniem dla społeczeństwa jest skorzystanie z tych rzeczy,

that older people are better at doing.

które robią lepiej.

Some abilities, of course, decrease with age.

Niektóre zdolności traci się z wiekiem.

Those include abilities at tasks

Jak te, wymagające siły

requiring physical strength and stamina,

oraz kondycji fizycznej,

ambition, and the power of novel reasoning

ambicji i nowatorskiego myślenia

in a circumscribed situation,

w wąskim zakresie,

such as figuring out the structure of DNA,

jak wypracowanie modelu budowy DNA,

best left to scientists under the age of 30.

w czym celują naukowcy przed 30.

Conversely, valuable attributes

Niektóre zdolności rosną z wiekiem,

that increase with age include experience,

jak doświadczenie,

understanding of people and human relationships,

rozumienie ludzi i związków międzyludzkich,

ability to help other people

zdolność do niesienia pomocy

without your own ego getting in the way,

bez przeszkód stawianych przez własne ego

and interdisciplinary thinking about large databases,

oraz interdyscyplinarna analiza dużych zbiorów danych,

such as economics and comparative history,

jak w ekonomii czy historii porównawczej,

best left to scholars over the age of 60.

w czym przodują uczeni po 60.

Hence older people are much better than younger people

Starsi ludzie są dużo lepsi od młodych

at supervising, administering, advising,

w zarządzaniu, administrowaniu, doradzaniu,

strategizing, teaching, synthesizing,

strategii, nauczaniu, syntezowaniu

and devising long-term plans.

i długoterminowym planowaniu.

I've seen this value of older people

Widzę tę użyteczność starszych

with so many of my friends in their 60s,

u wielu moich przyjaciół po 60.,

70s, 80s and 90s,

70., 80. i 90.,

who are still active as investment managers,

którzy wciąż działają jako doradcy finansowi,

farmers, lawyers and doctors.

farmerzy, prawnicy i lekarze.

In short, many traditional societies

W skrócie, wiele tradycyjnych społeczności

make better use of their elderly

lepiej wykorzystuje swoich starców

and give their elderly more satisfying lives

i oferuje im większą satysfakcję z życia

than we do in modern, big societies.

niż nasze dzisiejsze, wielkie społeczeństwa.

Paradoxically nowadays,

Paradoksalnie, dziś,

when we have more elderly people than ever before,

gdy proporcjonalnie najwięcej starszych ludzi w historii

living healthier lives and with better medical care

żyje zdrowiej i pod lepszą opieką

than ever before,

niż dotąd,

old age is in some respects more miserable

starość jest w wielu względach

than ever before.

najuciążliwsza.

The lives of the elderly are widely recognized

Życie starców jest uważane

as constituting a disaster area

za obszar klęski

of modern American society.

społeczeństwa USA.

We can surely do better by learning

Możemy to zmienić, obserwując,

from the lives of the elderly

jak żyją starsi

in traditional societies.

w tradycyjnych społecznościach.

But what's true of the lives of the elderly

To stwierdzenie w odniesieniu

in traditional societies

do sytuacji starców

is true of many other features

jest również prawdziwe w odniesieniu

of traditional societies as well.

do innych cech tych społeczności.

Of course, I'm not advocating that we all give up

Oczywiście nie proponuję zaprzestania

agriculture and metal tools

rolnictwa i metalurgii,

and return to a hunter-gatherer lifestyle.

oraz powrotu do łowiectwa-zbieractwa.

There are many obvious respects

W wielu oczywistych dziedzinach

in which our lives today are far happier

żyjemy szczęśliwiej

than those in small, traditional societies.

niż małe wspólnoty plemienne.

To mention just a few examples,

Dla przykładu,

our lives are longer, materially much richer,

żyjemy dłużej, w materialnym dostatku

and less plagued by violence

i wśród mniejszej przemocy,

than are the lives of people in traditional societies.

niż żyje się w społeczeństwach tradycyjnych.

But there are also things to be admired

Jednak niektóre aspekty życia

about people in traditional societies,

tych ludzi można podziwiać

and perhaps to be learned from them.

i być może uczyć się od nich.

Their lives are usually socially much richer

Zwykle prowadzą dużo bogatsze życie towarzyskie

than our lives,

niż my,

although materially poorer.

mimo biedy.

Their children are more self-confident,

Ich dzieci są bardziej pewne siebie,

more independent, and more socially skilled

bardziej niezależne i towarzyskie

than are our children.

od naszych dzieci.

They think more realistically about dangers than we do.

Podchodzą bardziej realistycznie do zagrożeń.

They almost never die of diabetes, heart disease,

Rzadko umierają na cukrzycę, choroby serca,

stroke, and the other noncommunicable diseases

udar i inne niezaraźliwe choroby,

that will be the causes of death of almost

które zabiją

all of us in this room today.

niemal każdego z tu obecnych.

Features of the modern lifestyle predispose us to those diseases,

Nowoczesny styl życia prowadzi do tych chorób,

and features of the traditional lifestyle

podczas gdy tradycyjny

protect us against them.

przed nimi chroni.

Those are just some examples of what we can learn

To tylko kilka przykładów tego, czego możemy się uczyć

from traditional societies.

od tych społeczeństw.

I hope that you will find it as fascinating

Mam nadzieję, że czytanie o nich

to read about traditional societies

zafascynuje was równie mocno

as I found it to live in those societies.

jak mnie zafascynowało życie w nich.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)