An inventory of the invisible | John Lloyd

John Lloyd görülmeyenin envanterini yapıyor

Çeviri: Ayşe Demirel Gözden geçirme: Müge Gür

So the question is, what is invisible?

Yani sorumuz şu, görünmez olan nedir?

There is more of it than you think, actually.

Aslında düşündüğünüzden daha fazlası.

Everything, I would say. Everything that matters

Herşey, hatta her şey ve madde hariç

except every thing and except matter.

önemi olan herşey de diyebilirim.

We can see matter. But we can't see what's the matter.

Maddeyi görebiliriz. Ama konunun, özün ne olduğunu göremeyiz.

As in this cryptic sentence I found in The Guardian recently:

Guardian'da yakın zamanda bulduğum bu şifreli cümle gibi;

"The marriage suffered a setback in 1965,

1965 yılında koca karısı tarafından öldürüldüğünde

when the husband was killed by the wife."

evliliklerinde bir gerileme yaşandı.

(Laughter)

(kahkahalar)

There's a world of invisibility there, isn't there?

Yani bir görünmezler dünyası var, değil mi?

(Laughter)

(kahkahalar)

So, we can see the stars and the planets,

Yani yıldızları ve gezegenleri görebiliriz.

but we can't see what holds them apart

Ama onları ayrı tutanın veya bir araya çekenin

or what draws them together.

ne olduğunu göremeyiz.

With matter, as with people, we see only the skin of things.

İnsanlarda olduğu gibi maddenin de sadece kabuğunu görüyoruz.

We can't see into the engine room.

Motor odasının içini göremiyoruz.

We can't see what makes people tick, at least not without difficulty.

İnsanları sevimsiz hale getirenin ne olduğunu sorun yaşamadan göremiyoruz.

And the closer we look at anything, the more it disappears.

Ve bir şeye ne kadar yakından bakarsak, o şey o kadar kayboluyor.

In fact, if you look really closely at stuff,

Aslında bir eşyaya gerçekten çok yakından bakarsanız,

if you look at the basic substructure of matter,

maddenin temel altyapısına bakarsanız,

there isn't anything there.

orada hiç bir şey göremezsiniz.

Electrons disappear in a kind of fuzz,

Elektronlar bir çeşit tüy gibi kayboluyorlar,

and there is only energy. And you can't see energy.

ve geriye sadece enerji kalıyor. Ve enerjiyi de göremezsiniz.

So everything that matters, that's important, is invisible.

Yani, önemi olan herşey, mühim olan şeyler görünmüyorlar.

One slightly silly thing that's invisible

Diğer bir görünmeyen hafifçe saçma şey de

is this story, which is invisible to you.

şu hikaye ve siz onu henüz göremiyorsunuz.

And I'm now going to make it visible to you in your minds.

Şimdi ben bu hikayeyi akıllarınızda görünür hale getireceğim.

It's about an M.P. called Geoffrey Dickens.

Hikaye Geoffrey Dickens adında bir milletvekili ile ilgili.

The late Geoffrey Dickens, M.P. was attending a fete in his constituency.

Merhum milletvekili Geoffrey Dickens seçim bölgesinde bir eğlenceye katılmış.

Wherever he went, at every stall he stopped he was closely followed

Nereye giderse gitsin, uğradığı her tezgahta, tanımlanamaz derecede çirkin

by a devoted smiling woman of indescribable ugliness.

bir kadın yüzünde sadakat dolu bir gülümseme ile onu takip ediyormuş.

(Laughter)

(kahkahalar)

Try as he might, he couldn't get away from her.

Ne kadar denerse denesin kadından kurtulamamış.

A few days later he received a letter from a constituent

Birkaç gün sonra bir seçmeninden kendisine ne kadar

saying how much she admired him,

hayran olduğunu anlatan bir mektup almış,

had met him at a fete and asking for a signed photograph.

onunla eğlencede karşılaştığını söylüyor ve imzalı fotoğrafını istiyormuş.

After her name, written in brackets was the apt description, horse face.

isminin yanında da parantez içinde, zekice bir tanımlamayla AT YÜZLÜ yazılıymış.

(Laughter)

(kahkahalar)

"I've misjudged this women," thought Mr. Dickens.

Bay Dickens "Bu kadını yanlış değerlendirmişim" diye düşünmüş

"Not only is she aware of her physical repulsiveness,

"Fiziksel iticiliğinin farkında olmasının yanısıra,

she turns it to her advantage.

bunu bir avantaja bile çevirebiliyor.

A photo is not enough."

Bir fotoğraf yetmez."

So he went out and bought a plastic frame to put the photograph in.

Ve dışarıya çıkıp plastik bir çerçeve alıp fotoğrafını içine yerleştirmiş.

And on the photograph, he wrote with a flourish,

Fotoğrafın üstüne de süslü bir el yazısıyla,

"To Horse Face, with love from Geoffrey Dickens, M.P."

"At yüzlüye, milletvekili Geoffrey Dickens'dan sevgilerle" yazmış.

After it had been sent off, his secretary said to him,

Posta yollandıktan sonra sekreteri ona "Eğlencedeki

"Did you get that letter from the woman at the fete?

şu kadının mektubunu aldınız mı? Kim olduğunu

I wrote Horse Face on her, so you'd remember who she was."

anımsayabilmeniz için zarfın üstüne At Yüzlü yazmıştım" demiş.

(Laughter)

(kahkahalar)

I bet he thought he wished he was invisible, don't you?

İddiaya girerim ki o an görünmez olmayı dilemiştir, değil mi?

(Laughter)

(kahkahalar)

So, one of the interesting things about invisibility

Yani görünmezlikle ilgili ilginç şeylerden birisi de

is that things that we can't see

göremediğimiz şeyleri aynı

we also can't understand.

zamanda anlayamamamız.

Gravity is one thing that we can't see

Yerçekimi göremediğimiz bir şey,

and which we don't understand.

bu nedenle de anlayamıyoruz.

It's the least understood of all the four fundamental forces,

Dört temel güç içinde en az anlaşılmış ve en zayıf olanı

and the weakest.

yerçekimidir.

And nobody really knows what it is or why it's there.

Ve onun ne olduğunu veya niye orada olduğunu aslında bilen yok.

For what it's worth, Sir Isaac Newton, the greatest scientist who ever lived,

Sir Isaac Newton, gelmiş geçmiş en büyük bilim adamı olarak, Hz. İsa'nın

he thought Jesus came to Earth specifically to operate the levers of gravity.

bizzat bu yerçekimi kaldıraçlarının ayarlarını yapmak için dünyaya geldiğini düşünmüştür.

That's what he thought he was there for.

Bu sebeple buraya gelmiş olduğunu düşünmüştür.

So, bright guy, could be wrong on that one, I don't know.

Ve, bu parlak adam, bu konuda hata yapıyor olabilir, bilemiyorum.

(Laughter)

(kahkahalar)

Consciousness. I see all your faces.

Bilinç. Sizin hepinizin yüzlerini görüyorum.

I have no idea what any of you are thinking. Isn't that amazing?

Birinizin bile ne düşündüğü hakkında tek bir fikrim yok. Bu çok ilginç, değil mi?

Isn't that incredible that we can't read each other's minds?

Birbirimizin aklını okuyamıyor olmamız muhteşem bir şey.

But we can touch each other, taste each other perhaps, if we get close enough.

Ama birbirimize dokunabiliyoruz, belki yeterince yaklaşsak tadımıza da bakabiliriz.

But we can't read each other's minds. I find that quite astonishing.

Ama akıllarımızı okuyamıyoruz. Bunu çok şaşırtıcı buluyorum.

In the Sufi faith, this great Middle Eastern religion,

Sufi inancına göre ki bu büyük bir Orta Doğu inancıdır,

which some claim is the route of all religions,

ve bazıları bütün dinlerin rotasını çizdiğini de iddia eder,

Sufi masters are all telepaths, so they say.

Sufi üstadlarının hepsinin telepatik olduğu söylenir.

But their main exercise of telepathy

Ama telepatiyle yaptıkları ana pratik

is to send out powerful signals to the rest of us that it doesn't exist.

geri kalan bizlere var olmadığına dair güçlü sinyaller yollamaktır.

So that's why we don't think it exists,

Bizler de bu yüzden telepatinin olmadığını

the Sufi masters working on us.

düşünüyoruz, Sufi üstadları üstümüzde çalışıyorlar.

In the question of consciousness

Biliç ve yapay zeka hakkındaki

and artificial intelligence,

soruya gelince;

artificial intelligence has really, like the study of consciousness,

Yapay zeka çalışmaları da aynı bilinç çalışmaları gibi bir yere

gotten nowhere. We have no idea how consciousness works.

varamadı gitti. Bilincin nasıl çalıştığı hakkında fikrimiz yok.

With artificial intelligence, not only have they not created artificial intelligence,

Yapay zeka ile de, yapay zekayı yaratamamakla kalmayıp, henüz

they haven't yet created artificial stupidity.

yapay aptallığı bile yaratamadılar.

(Laughter)

(kahkahalar)

The laws of physics: invisible, eternal, omnipresent, all-powerful.

Fizik kuralları; görünmez, ebedi, her zaman her yerde var ve çok güçlü.

Remind you of anyone?

Bu size birini anımsattı mı?

Interesting. I'm, as you can guess,

İlginç. Ben, tahmin edeceğiniz gibi,

not a materialist, I'm an immaterialist.

materyalist değilim. Maneviyatçıyım.

And I've found a very useful new word, ignostic. Okay?

Ve çok kullanışlı yeni bir kelime buldum, ignostik. Tamam mı?

I'm an ignostic.

Ben bir ignostiğim.

I refuse to be drawn on the question of whether God exists,

Birileri düzgünce bana kelimenin anlamını açıklayana kadar

until somebody properly defines the terms.

Tanrı'nın var olup olmadığı sorusunda boğulmayı reddediyorum.

(Laughter)

(kahkahalar)

Another thing we can't see is the human genome.

Göremediğimiz diğer bir şey de insan genomu.

And this is increasingly peculiar,

Ve bu gittikçe de tuhaflaşıyor.

because about 20 years ago, when they started delving into the genome,

20 yıl önce genomu alt üst etmeye başladıkları sıralarda,

they thought it would probably contain around 100,000 genes.

muhtemelen 100 bin gen içerdiğini söylüyorlardı.

Geneticists will know this, but every year since,

Genetikçiler bunu anımsayacaktır, ama o zamandan beri

it's been revised downwards.

her yıl bu sayı aşağıya çekildi.

We now think there are likely to be only just over 20,000

Şimdilerde insan genomunda, yaklaşık olarak, sadece 20 bin gen

genes in the human genome.

olduğu düşünülüyor.

This is extraordinary. Because rice -- get this --

Bu olağandışı. Çünkü pirinçte, bunu iyi algılayın,

rice is known to have 38 thousand genes.

pirinçte bile 38 bin gen olduğu biliniyor.

Potatoes, potatoes have 48 chromosomes. Do you know that?

Patates; patateste 48 kromozom var. Bunu biliyor muydunuz?

Two more than people,

İnsanlardan 2 tane fazla.

and the same as a gorilla.

Gorillerde de aynı durum var.

(Laughter)

(kahkahalar)

You can't see these things, but they are very strange.

Bu şeyleri göremiyorsunuz. Ama çok tuhaflar.

(Laughter)

(kahkahalar)

The stars by day. I always think that's fascinating.

Gündüzleri yıldızlar. Bunun her zaman büyüleyici olduğunu düşündüm.

The universe disappears.

Evren kayboluyor.

The more light there is, the less you can see.

Ne kadar çok ışık varsa, o kadar az görüyorsunuz.

Time, nobody can see time.

Zaman, kimse zamanı göremiyor.

I don't know if you know this. Modern physics,

Bunu bilir misiniz ki, modern fizik,

there is a big movement in modern physics

modern fizikte korkunç bir ilerleme var ve

to decide that time doesn't really exist,

zamanın aslında var olmadığı düşünülüyor.

because it's too inconvenient for the figures.

Çünkü şekillendirmelerde çok zahmetli,

It's much easier if it's not really there.

gerçekten orada olmaması işleri kolaylaştıracak.

You can't see the future, obviously.

Geleceği de, aşikar ki, göremiyorsunuz.

And you can't see the past, except in your memory.

Ve geçmişi de hafızanız haricinde göremezsiniz.

One of the interesting things about the past is

Geçmiş hakkında özellikle göremediğiniz

you particularly can't see. My son asked me this the other day,

ilginç bir nokta var ki, bunu bana geçenlerde oğlum sordu,

he said, "Dad, can you remember what I was like when I was two?"

"Baba, benim iki yaşımdaki halimi hatırlıyor musun?"

And I said, "Yes." And he said, "Why can't I?"

Ve bende "Evet" dedim. O da bana "Ben niye anımsamıyorum?" dedi.

Isn't that extraordinary? You cannot remember

Bu çok olağanüstü değil mi? İki üç yaşlarından

what happened to you earlier than the age of two or three,

önceki halinizi ve neler olduğunu anımsayamıyorsunuz.

which is great news for psychoanalysts,

Bu psikanalistler için çok iyi bir haber,

because otherwise they'd be out of a job.

böyle olmasa bir işleri kalmazdı.

Because that's where all the stuff happens

Çünkü aslında her halt o dönemde olup bitiyor,

(Laughter)

(kahkahalar)

that makes you who you are.

ve sizin kim olduğunuzu belirliyor.

Another thing you can't see is the grid on which we hang.

Üstünde asılı durduğunuz şebekeyi de göremiyorsunuz.

This is fascinating. You probably know, some of you,

Bu çok etkileyici. Muhtemelen bazılarınız bilecektir,

that cells are continually renewed. You can see it in skin and this kind of stuff.

hücreleriniz sürekli yenileniyor. Cildinizde ve benzeri şeylerde bunu görebilirsiniz.

Skin flakes off, hairs grow, nails, that kind of stuff.

Deriniz pul pul ayrılıyor, saçlarınız, tırnaklarınız uzuyor, bu tarz şeyler.

But every cell in your body is replaced at some point.

Ama vücudunuzdaki her hücre bir noktada yenileniyor.

Taste buds, every 10 days or so.

Tat alma tomurcukları her 10 günde bir vs vs...

Livers and internal organs sort of take a bit longer. A spine takes several years.

Karaciğer ve iç organlarınki az daha uzun zaman alıyor, omurganızsa yıllar.

But at the end of seven years, not one cell in your body

Ama yedi yılın sonunda, vücudunuzdaki tek bir hücre bile

remains from what was there seven years ago.

yedi yıl önceki hücre olarak kalmıyor.

The question is, who, then, are we?

O zaman soru şu, Biz de kimiz?

What are we? What is this thing that we hang on,

Biz neyiz? Üstünde asılı durduğumuz bu şey de nedir?

that is actually us?

gerçekte biz olan şey ne?

Okay. Atoms, you can't see them.

Tamam. Atomlar, onları göremiyoruz.

Nobody ever will. They're smaller than the wavelength of light.

Kimse de göremeyecek. Işığın dalgaboyundan da küçükler.

Gas, you can't see that.

Gaz, onu da göremezsiniz.

Interesting. Somebody mentioned 1600 recently.

İlginç. Birileri yakın zamanda 1600'den bahsetti.

Gas was invented in 1600

Gaz 1600 yılında tanımlanmış.

by a Dutch chemist called Van Helmont.

Van Helmont isimli Hollandalı bir kimyager tarafından.

It's said to be the most successful ever invention

Bilinen bir yetişkin tarafından uydurulmuş en başarılı

of a word by a known individual.

kelimenin gaz olduğu söyleniyor.

Quite good. He also invented a word called "blas,"

Oldukça iyi. Blass diye bir kelime daha uydurmuş,

meaning astral radiation.

astral ışınım anlamına geliyor.

Didn't catch on, unfortunately.

Maalesef tutulmamış.

(Laughter)

(kahkahalar)

But well done, him.

Ama Aferin ona.

(Laughter)

(kahkahalar)

There is so many things that -- Light.

O kadar çok şey var ki-- Işık.

You can't see light. When it's dark, in a vacuum,

Işığı göremezsiniz. Karanlık olduğunda, bir vakumda,

if a person shines a beam of light straight across your eyes,

birisi gözlerinizin üstünden ileriye doğru bir ışık ışını tutarsa,

you won't see it. Slightly technical, some physicists will disagree with this.

onu görmeyeceksiniz. Az çok teknik, bazı fizikçiler buna katılmayacaktır.

But it's odd that you can't see the beam of light,

Ama ışık ışınını göremiyor olmanız çok tuhaf,

you can only see what it hits.

sadece size çarpanı görebiliyorsunuz.

I find that extraordinary, not to be able to see light,

Bunu olağanüstü buluyorum, yani ışığı göremiyor olmamızı,

not to be able to see darkness.

veya karanlığı göremiyor olmamızı.

Electricity, you can't see that.

Elektrik, onu da göremezsiniz.

Don't let anyone tell you they understand electricity.

Sakın insanların size elektriği anladıklarını söylemelerine izin vermeyin.

They don't. Nobody knows what it is.

Anlamıyorlar. Kimse ne olduğunu bilmiyor.

(Laughter)

(kahkaha)

You probably think the electrons in an electric wire

Muhtemelen ışığı açtığınızda da elektronların

move instantaneously down a wire, don't you, at the speed of light

bir elektrik telinden aşağıya doğru ışık hızında sürekli bir şekilde

when you turn the light on. They don't.

hareket ettiğini düşünüyorsunuz. Etmiyorlar.

Electrons bumble down the wire,

Elektronların telden aşağıya doğru saçılan

about the speed of spreading honey, they say.

bal hızında homurdanarak indiği söyleniyor.

(Laughter)

(kahkahalar)

Galaxies, 100 billion of them estimated in the universe.

Galaksiler, 100 milyarı birden, kainatta oldukları tahmin ediliyor.

100 billion. How many can we see? Five.

100 milyar. Kaçını görüyoruz? Beş.

Five out of the 100 billion galaxies, with the naked eye,

Beş, çıplak gözle 100 milyar galasiden beş tanesi.

and one of them is quite difficult to see unless you've got very good eyesight.

Ve çok keskin bir görüşünüz yoksa bunlardan bir tanesini görmeniz oldukça zor.

Radio waves. There's another thing.

Radyo dalgaları. Buda ayrı bir şey.

Heinrich Hertz, when he discovered radio waves in 1887,

Heinrich Hertz, 1887'de radyo dalgalarını keşfettiğinde,

he called them radio waves because they radiated.

ışıdıkları için onlara radyo dalgaları adını vermişti.

And somebody said to him,

Ve birisini ona "İyi de, bunun

"Well what's the point of these, Heinrich?

ne anlamı var ki, Heinrich?" diye sordu.

What's the point of these radio waves that you've found?"

Bulduğun bu radyo dalgalarının anlamı ne ki?

And he said, "Well, I've no idea.

O da cevap verdi "Valla hiç bir fikrim yok.

But I guess somebody will find a use for them someday."

Ama günün birinde birileri işe yaracakları bir yer bulur sanıyorum"

And that's what they do, radio. That's what they discovered.

Ve yaptıkları da bu oldu, Radyo. icat edilen buydu.

Anyway, so the biggest thing

Herneyse, yani, göremediğimiz

that's invisible to us is what we don't know.

en büyük şeyler, hep bilmediğimiz şeyler.

It is incredible how little we know.

Ne kadar az şeyi biliyoruz ve bu çok şaşırtıcı.

Thomas Edison once said,

Thomas Edison, bir defasında

"We don't know one percent of one millionth

"Hiç bir şeyin milyonda birinin, yüzde biri kadar

about anything."

bile bilgiye sahip değiliz" demiş.

And I've come to the conclusion --

Ve bende şu sonuca vardım,

because you've asked this other question, "What's another thing you can't see?"

çünkü siz öbür soruyu sordunuz "Göremediğin diğer şey nedir?"

The point, most of us. What's the point?

Nokta, çoğumuz gibi. Bunun amacı(point) ne?

(Laughter)

(kahkahalar)

(Applause)

(alkışlar)

You can't see a point. It's by definition dimensionless,

Bir noktayı göremezsiniz. Tanım olarak zaten boyutsuzdur,

like an electron, oddly enough.

bir elektron gibi yani, yeterince tuhaftır.

But the point, what I've got it down to,

Ama, bunları iki soruya indirgediğim NOKTA,

is there are only two questions really worth asking.

gerçekten de sormaya değer soruların bunlar olduğu.

"Why are we here?" and "What should we do about it while we are?

"Neden buradayız?" ve "Burada olduğumuz sürede bununla ilgili ne yapmalıyız?"

And to help you, I've got two things to leave you with, from two great philosophers,

Ve yardım etmek için de sizi iki büyük filozoftan iki alıntı ile başbaşa bırakacağım,

perhaps two of the greatest philosopher thinkers of the 20th century,

bunlar 20. YY'ın belki de en büyük felsefe düşünürlerinden.

one a mathematician and an engineer, and the other a poet.

Birisi matematikçi ve mühendis, diğeri de bir şair.

The first is Ludwig Wittgenstein who said,

Birincisi Ludvig Vitgenštajn, şöyle demiş;

"I don't know why we are here.

"Neden burada olduğumuzu bilmiyorum.

But I'm pretty sure it's not in order to enjoy ourselves."

Ama kendimizi eğlendirmek için olmadığına eminim"

(Laughter)

(kahkahalar)

He was a cheerful bastard wasn't he?

Neşeli piçin tekiymiş, değil mi?

(Laughter)

(kahkahalar)

And secondly and lastly, W.H. Auden,

İkinci ve sonuncusu da W.H. Auden,

one of my favorite poets, who said,

en gözde şairlerimdendir, şöyle demiş;

"We are here on earth

"Burada dünyada başkalarına

to help others.

yardım etmek için varız.

What the others are here for, I've no idea."

Başkalarının neden burada olduğu konusunda ise hiç bir fikrim yok."

(Laughter)

(kahkahalar)

(Applause)

Alkışlar