An inventory of the invisible | John Lloyd

Translator: Phuong Anh Tran Hoang Reviewer: Nga Truong

So the question is, what is invisible?

Câu hỏi ngày hôm nay, vô hình là gì?

There is more of it than you think, actually.

Thật sự thì nó bao gồm nhiều thứ hơn bạn nghĩ

Everything, I would say. Everything that matters

Theo tôi thì nó là mọi thứ. Những thứ có ý nghĩa.

except every thing and except matter.

ngoại trừ tất cả mọi thứ và ngoại trừ ý nghĩa.

We can see matter. But we can't see what's the matter.

Chúng ta có thể hiểu ý nghĩa nhưng không thể thấy được cái gì ý nghĩa

As in this cryptic sentence I found in The Guardian recently:

Như trong một câu mà tôi tìm được trong ô chữ The Guardian gần đây

"The marriage suffered a setback in 1965,

"Cuộc hôn nhân gặp phải vấn đề khó khăn vào năm 1965

when the husband was killed by the wife."

khi người chồng bị sát hại bởi người vợ."

(Laughter)

(cười)

There's a world of invisibility there, isn't there?

Có cả một thế giới vô hình ở đó đúng không

(Laughter)

(cười)

So, we can see the stars and the planets,

Chúng ta có thể thấy được các ngôi sao và hành tinh

but we can't see what holds them apart

nhưng ta không thể thấy được điều gì đẩy chúng xa khỏi nhau

or what draws them together.

hay cái gì hút chúng lại

With matter, as with people, we see only the skin of things.

Với ý nghĩa trong mỗi người, chúng ta chỉ có thể thấy được bề nổi của họ

We can't see into the engine room.

Ta không thể nhìn vào phòng điều khiển

We can't see what makes people tick, at least not without difficulty.

Ta không biết được điều gì làm họ tức giận mà không trải qua một vài khó khăn.

And the closer we look at anything, the more it disappears.

Càng nhìn gần, mọi thứ càng biến mất.

Thực ra nếu bạn nhìn một thứ thật gần

In fact, if you look really closely at stuff,

if you look at the basic substructure of matter,

nhìn vào cấu trúc cơ bản của vấn đề

there isn't anything there.

thì lại chẳng có gì ở đó cả

Electrons disappear in a kind of fuzz,

electron biến mất một cách nhanh chóng

and there is only energy. And you can't see energy.

chỉ còn lại năng lượng. Mà ta lại không thể thấy được năng lượng.

So everything that matters, that's important, is invisible.

Những thứ quan trọng, có ý nghĩa, đều vô hình

One slightly silly thing that's invisible

Một thứ hơi ngớ ngẩn và vô hình nữa

is this story, which is invisible to you.

là câu chuyện này, nó vô hình trong mắt các bạn

And I'm now going to make it visible to you in your minds.

Và bây giờ tôi sẽ làm cho nó hữu hình trong tâm trí bạn

It's about an M.P. called Geoffrey Dickens.

Câu chuyện này kể về một nghị sĩ tên là Geoffrey Dickens

The late Geoffrey Dickens, M.P. was attending a fete in his constituency.

Geoffrey Dickens, ngài nghị sĩ đó trong một lần dự buổi lễ của thành phố

Wherever he went, at every stall he stopped he was closely followed

Bất kì nơi nào ông ta đi, mỗi quầy hàng ông ta dừng lại

by a devoted smiling woman of indescribable ugliness.

ông ta đều bị một người phụ nữ vô cùng xấu xí luôn mỉm cười bám theo

(Laughter)

(cười)

Try as he might, he couldn't get away from her.

Dù cố gắng ông cũng không thể thoát khỏi cô ta.

A few days later he received a letter from a constituent

Một vài ngày sau, ông ta nhận được thư từ một cử tri

saying how much she admired him,

kể rằng cô ta hâm mộ ông nhiều như thế nào

had met him at a fete and asking for a signed photograph.

cô đã gặp ông ở buổi lễ và xin ông cho cô một tấm ảnh kèm chữ kí

After her name, written in brackets was the apt description, horse face.

Ngay sau tên cô ấy là phần biệt danh thích hợp để miêu tả được ghi là Mặt Ngựa

(Laughter)

(cười)

"I've misjudged this women," thought Mr. Dickens.

"Tôi đã đánh giá sai người phụ nữ này" Ông Dickens nghĩ.

"Not only is she aware of her physical repulsiveness,

"Không chỉ cô ta nhận thức được vẻ bề ngoài xấu xí của mình

she turns it to her advantage.

cô ấy xem nó như một lợi thế

A photo is not enough."

Một bức ảnh là không đủ."

So he went out and bought a plastic frame to put the photograph in.

Ông ta mua một cái khung hình và lồng tấm hình vào.

And on the photograph, he wrote with a flourish,

Và trên tấm hình, ông ta ghi táo bạo rằng

"To Horse Face, with love from Geoffrey Dickens, M.P."

"Tặng Mặt Ngựa, thân gửi từ Geoffrey Dickens, Nghị sĩ"

After it had been sent off, his secretary said to him,

Sau khi lá thư được gửi đi, thư kí ông hỏi

"Did you get that letter from the woman at the fete?

"Ngài đã đọc lá thư từ người phụ nữ ở lễ hội chưa?

I wrote Horse Face on her, so you'd remember who she was."

Tôi ghi Mặt Ngựa lên đó để ngài có thể nhớ được cô ấy là ai"

(Laughter)

(cười)

I bet he thought he wished he was invisible, don't you?

Tôi cá là ông ta ước ông ta có thể biến mất

(Laughter)

(cười)

So, one of the interesting things about invisibility

Một trong những điều thú vị về sự vô hình

is that things that we can't see

là những thứ chúng ta không thể nhìn thấy

we also can't understand.

ta cũng không thể hiểu được nó

Gravity is one thing that we can't see

Trọng lực là một thứ ta không thể thấy

and which we don't understand.

và ta cũng không thể hiểu

It's the least understood of all the four fundamental forces,

Nó là cái ta ít hiểu mơ hồ nhất trong bốn lực cơ bản

and the weakest.

và nó cũng là lực yếu nhất

And nobody really knows what it is or why it's there.

Và không ai biết nó là gì hay tại sao nó lại tồn tại.

For what it's worth, Sir Isaac Newton, the greatest scientist who ever lived,

Isaac Newton, nhà khoa học vĩ đại nhất mọi thời đại

he thought Jesus came to Earth specifically to operate the levers of gravity.

đã nghĩ rằng Chúa hạ thế chỉ để điều chỉnh lực hấp dẫn

That's what he thought he was there for.

Đó là việc ông nghĩ Chúa hạ thế để làm

So, bright guy, could be wrong on that one, I don't know.

Vâng, một nhà khoa học thông minh, có thể đã sai ở đây, tôi không chắc

(Laughter)

(cười)

Consciousness. I see all your faces.

Ý thức. Tôi nhìn thấy mặt các bạn

I have no idea what any of you are thinking. Isn't that amazing?

Nhưng tôi không thể biết được bất kì ai đang nghĩ gì.

Isn't that incredible that we can't read each other's minds?

Không phải tuyệt sao khi chúng ta không thể đọc được suy nghĩ của nhau

But we can touch each other, taste each other perhaps, if we get close enough.

Nhưng chúng ta có thể chạm vào nhau, thậm chí nếm nhau nếu ta tới đủ gần

But we can't read each other's minds. I find that quite astonishing.

Nhưng ta không thể đọc được suy nghĩ của nhau. Tôi thấy điều đó vô cùng thú vị

In the Sufi faith, this great Middle Eastern religion,

Đạo Sufi ở khu vực Trung Đông,

which some claim is the route of all religions,

đôi khi được cho là cội rễ của tất cả các đạo

Sufi masters are all telepaths, so they say.

Những thầy tu Sufi đều được cho rằng họ có khả năng ngoại cảm

But their main exercise of telepathy

Nhưng chủ yếu những gì họ làm với khả năng đó

is to send out powerful signals to the rest of us that it doesn't exist.

là làm cho chúng ta tin rằng ngoại cảm không hề có thật

So that's why we don't think it exists,

Và đó là lí do ta không tin nó tồn tại

the Sufi masters working on us.

vì năng lực của những thầy tu Sufi đang ảnh hưởng tới ta

In the question of consciousness

Trong những câu hỏi về tiềm thức

and artificial intelligence,

và trí tuệ nhân tạo

artificial intelligence has really, like the study of consciousness,

trí tuệ nhân tạo, cũng như với quá trình tìm hiểu về tiềm thức

gotten nowhere. We have no idea how consciousness works.

chúng không đi đến đâu cả. Ta không hề biết cách tiềm thức hoạt động ra sao

With artificial intelligence, not only have they not created artificial intelligence,

Còn trí tuệ nhân tạo, không chỉ họ chưa thể phát minh ra nó

they haven't yet created artificial stupidity.

mà họ còn chưa thể phát minh ra ngu dốt nhân tạo

(Laughter)

(cười)

The laws of physics: invisible, eternal, omnipresent, all-powerful.

Những định luật vật lý: vô hình, vĩnh cửu, bất định, toàn năng

Remind you of anyone?

Có gợi nhớ bạn đến ai không?

Interesting. I'm, as you can guess,

Rất thú vị. Tôi, như mọi người có thể đoán được

not a materialist, I'm an immaterialist.

tôi không theo chủ nghĩa vật chất tôi theo chủ nghĩa phi vật chất

And I've found a very useful new word, ignostic. Okay?

Tôi đã tìm được một từ mới phù hợp. Vô thần.

I'm an ignostic.

Tôi là một người theo thuyết vô thần

I refuse to be drawn on the question of whether God exists,

Tôi không thích tự hỏi rằng Chúa có tồn tại hay không

until somebody properly defines the terms.

cho đến khi có người định nghĩa cụm từ đó cụ thể

(Laughter)

(cười)

Another thing we can't see is the human genome.

Một thứ khác chúng ta không thể thấy là bộ gen người

And this is increasingly peculiar,

Và một điểu vô cùng đặc biệt là

because about 20 years ago, when they started delving into the genome,

khoảng 20 năm trước, khi bắt đầu đào sâu vào bộ gen người

they thought it would probably contain around 100,000 genes.

họ nghĩ chắc nó chứa khoảng 100.000 gen

Geneticists will know this, but every year since,

các nhà di truyển học sẽ biết đều này, mỗi năm nghiên cứu

it's been revised downwards.

số lượng đó đều bị giảm xuống

We now think there are likely to be only just over 20,000

Bây giờ chúng ta cho rằng chỉ có khoảng hơn 20.000 gen

genes in the human genome.

trong bộ gen người

This is extraordinary. Because rice -- get this --

Đây là một điều vô cùng thần kì. Vì trong gạo - nghe nhé

rice is known to have 38 thousand genes.

trong gạo được biết có tới 38.000 gen

Potatoes, potatoes have 48 chromosomes. Do you know that?

Khoai tây, khoai tây có 48 nhiễm sắc thể. Bạn có biết điều đó không?

Two more than people,

Nhiều hơn con người đế hai nhiễm sắc thể

and the same as a gorilla.

Và bằng với một con gorila

(Laughter)

(cười)

You can't see these things, but they are very strange.

Ta không thể thấy những cái này, nhưng nó vô cùng kì lạ

(Laughter)

(cười)

The stars by day. I always think that's fascinating.

Những ngôi sao vào ban ngày. Tôi luôn thấy chúng vô cùng thú vị

The universe disappears.

Cả vũ trụ biến mất.

The more light there is, the less you can see.

Càng nhiều ánh sáng, ta càng thấy ít đi.

Time, nobody can see time.

Thời gian, không ai có thể thấy thời gian

I don't know if you know this. Modern physics,

Không biết các bạn biết điều này không, trong vật lý hiện đại

there is a big movement in modern physics

có một bước tiến lớn trong vật lý hiện đại

to decide that time doesn't really exist,

đã chỉ ra rằng thời gian không tồn tại

because it's too inconvenient for the figures.

vì nó quá bất tiện cho những con số.

It's much easier if it's not really there.

Sẽ dễ dàng hơn nếu nó không tồn tại.

You can't see the future, obviously.

Ta không thể nhìn thấy tương lai, hiển nhiên

And you can't see the past, except in your memory.

Ta cũng không thể nhìn thấy quá khứ, ngoại trừ trong trí nhớ ta

One of the interesting things about the past is

Một trong những điều thú vị về quá khứ là

you particularly can't see. My son asked me this the other day,

ta không thể thấy được nó. Một ngày nọ con trai tôi hỏi tôi,

he said, "Dad, can you remember what I was like when I was two?"

"Cha có nhớ được con như thế nào năm con 2 tuổi không?"

And I said, "Yes." And he said, "Why can't I?"

Và tôi trả lời, "Có", và nó lại hỏi, "Vậy sao con không nhớ?"

Isn't that extraordinary? You cannot remember

Quả là vô cùng thú vị, ta không thể nhớ

what happened to you earlier than the age of two or three,

những chuyện xảy ra trước năm ta 2 hay 3 tuổi

which is great news for psychoanalysts,

và đó là điều tốt cho các nhà tâm lý học

because otherwise they'd be out of a job.

họ sẽ chẳng có việc làm nếu ta nhớ được

Because that's where all the stuff happens

Vì hiển nhiên đó là thời gian mà mọi thứ quan trọng xảy ra

(Laughter)

(cười)

that makes you who you are.

đó là điều làm nên con người ta

Another thing you can't see is the grid on which we hang.

Một điều khác ta không thể thấy là những thứ ta đang bám vào

This is fascinating. You probably know, some of you,

Đây là một điều rất thú vị, vài người trong các bạn hẳn sẽ biết điều này

that cells are continually renewed. You can see it in skin and this kind of stuff.

các tế bào luôn tự làm mới. Bạn có thể thấy điều đó qua da và một vài hiện tượng khác như

Skin flakes off, hairs grow, nails, that kind of stuff.

da bị tróc ra, tóc mọc dài, móng tay dài ra, vân vân

But every cell in your body is replaced at some point.

Mọi tế bào trong cơ thể bạn đều được làm mới vào một thời điểm nhất định

Taste buds, every 10 days or so.

Vị giác sẽ khác đi sau mỗi 10 ngày

Livers and internal organs sort of take a bit longer. A spine takes several years.

Gan và các nội tạng khác thường mất lâu hơn. Xương sống thì cần vài năm

But at the end of seven years, not one cell in your body

Nhưng cứ mỗi 7 năm, không một tế bào nào trong cơ thể bạn

remains from what was there seven years ago.

vẫn tồn tại, chúng đều được thay mới

The question is, who, then, are we?

Và câu hỏi được đặt ra là, khi đó, chúng ta là ai?

What are we? What is this thing that we hang on,

Chúng ta là ai? Thứ chúng ta đang bám víu vào

that is actually us?

đó có thật sự là ta không?

Okay. Atoms, you can't see them.

Tiếp tục, nguyên tử. Ta không thể thấy chúng

Nobody ever will. They're smaller than the wavelength of light.

Không ai có thể thấy chúng. Chúng nhỏ hơn cả bước sóng ánh sáng

Gas, you can't see that.

Ga. ta không thể thấy nó.

Interesting. Somebody mentioned 1600 recently.

À, một ai đó vừa nhắc đến 1600 gần đây

Gas was invented in 1600

Ga được phát minh ra năm 1600

by a Dutch chemist called Van Helmont.

bởi một người Hà Lan tên Van Helmont

It's said to be the most successful ever invention

nó được cho là phát minh vị đại nhất

of a word by a known individual.

do một cá nhân tự tìm ra.

Quite good. He also invented a word called "blas,"

Rất hay. Ông cũng nghĩ ra từ "blas"

meaning astral radiation.

ý là bức xạ của vì sao

Didn't catch on, unfortunately.

không được phổ biến lắm, tiếc thay.

(Laughter)

(cười)

But well done, him.

Nhưng làm tốt lắm, ông bạn.

(Laughter)

(cười)

There is so many things that -- Light.

Vẫn còn rất nhiều thứ - Ánh sáng chẳng hạn

You can't see light. When it's dark, in a vacuum,

Ta không thể thấy ánh sáng. Khi trong một khoảng không tối

if a person shines a beam of light straight across your eyes,

nếu ta chiếu 1 chùm tia sáng thẳng ngang qua mắt.

you won't see it. Slightly technical, some physicists will disagree with this.

ta sẽ không thấy ánh sáng. Về mặt nguyên lí thì vài nhà khoa học sẽ không đồng tình

But it's odd that you can't see the beam of light,

Nhưng thật kì lạ khi ta không thể thấy một tia sáng,

you can only see what it hits.

ta chỉ chỉ có thể thấy vật mà nó chiếu vào.

I find that extraordinary, not to be able to see light,

Tôi thấy điều đó thật là thú vị, ta không thể thấy ánh sáng

not to be able to see darkness.

nhưng có thể thấy bóng tối

Electricity, you can't see that.

Điện, ta không thể thấy nó.

Don't let anyone tell you they understand electricity.

Đừng để ai nói bạn họ hiểu được điện.

They don't. Nobody knows what it is.

Họ không hiểu, Không ai biết nó là gì.

(Laughter)

(cười)

You probably think the electrons in an electric wire

Bạn có thể nghĩ rằng electron trong dây điện

move instantaneously down a wire, don't you, at the speed of light

chuyển động không ngừng trong sợi dây, với vận tốc ánh sáng

when you turn the light on. They don't.

khi bạn bật đèn lên. Thực ra thì không

Electrons bumble down the wire,

Electron chạy từ từ va đập vào thành sợi dây,

about the speed of spreading honey, they say.

cỡ tốc độ của mật ong đang chảy

(Laughter)

(cười)

Galaxies, 100 billion of them estimated in the universe.

Dãy ngân hà, có khoảng 100 tỉ dãy trong vũ trụ

100 billion. How many can we see? Five.

100 tỉ. Và chúng ta chỉ có thể thấy được 5

Five out of the 100 billion galaxies, with the naked eye,

5 trong 100 tỉ, với con mắt thường

and one of them is quite difficult to see unless you've got very good eyesight.

và một trong số chúng khá là khó để thấy trừ khi bạn có một tầm nhìn cực tốt

Radio waves. There's another thing.

Sóng Radio. Có một điều khác ở đây.

Heinrich Hertz, when he discovered radio waves in 1887,

Heinrich Hertz, khi ông phát hiện ra sóng radio năm 1887,

he called them radio waves because they radiated.

ông gọi nó là sóng radio vì chúng có thể bức xạ

And somebody said to him,

Và một người nào đó hỏi ông

"Well what's the point of these, Heinrich?

"Vậy nó có thể làm được gì, Heirich?

What's the point of these radio waves that you've found?"

Cái sóng radio mà ông vừa tìm ra có thể làm được gì?"

And he said, "Well, I've no idea.

Ông ta trả lời, "Ờ thì, tôi cũng không biết nữa

But I guess somebody will find a use for them someday."

Nhưng tôi nghĩ ai đó sẽ tìm ra mục đích của nó sớm thôi."

And that's what they do, radio. That's what they discovered.

Và công dụng của nó là làm radio, đó là thứ họ đã khám phá ra.

Anyway, so the biggest thing

Và điều quan trọng nhất,

that's invisible to us is what we don't know.

thứ vô hình với chúng ta là thứ ta không biết đến

It is incredible how little we know.

Thật kì diệu là vốn hiểu biết của ta ít ỏi đế thế nào

Thomas Edison once said,

Thomas Edison từng nói rằng,

"We don't know one percent of one millionth

"Chúng ta không biết được 1 phần của 1 triệu

about anything."

của bất cứ thứ gì."

And I've come to the conclusion --

Và tôi đã đi đến kết luận

because you've asked this other question, "What's another thing you can't see?"

vì ta hay hỏi câu này. "Còn gì nữa mà chúng ta chưa thấy?"

The point, most of us. What's the point?

Ý nghĩa, hầu hết chúng ta đều không thấy. Ý nghĩa là gì?

(Laughter)

(cười)

(Applause)

(vỗ tay)

You can't see a point. It's by definition dimensionless,

Bạn không thể thấy được ý nghĩa. Về cơ bản, nó vô dạng

like an electron, oddly enough.

như điện vậy, kì lạ thay

But the point, what I've got it down to,

Nhưng ý nghĩa, theo tôi đến cuối cùng

is there are only two questions really worth asking.

chỉ có 2 câu đáng được hỏi, là

"Why are we here?" and "What should we do about it while we are?

"Tại sao chúng ta tồn tại?" và "Chúng ta nên làm gì khi chúng ta vẫn còn tồn tại?

And to help you, I've got two things to leave you with, from two great philosophers,

Để các bạn hiểu rõ hơn, tôi có 2 điều nữa muốn gửi gắm, từ 2 nhà triết học vĩ đại

perhaps two of the greatest philosopher thinkers of the 20th century,

có lẽ là 2 trong số những nhà triết học vĩ đại nhất thế kỉ 20

one a mathematician and an engineer, and the other a poet.

một người là một nhà toán học và kĩ sư, người còn lại là nhà thơ

The first is Ludwig Wittgenstein who said,

Đầu tiên là Ludwig Wittgenstein, ông đã nói rằng

"I don't know why we are here.

"Tôi không biết tại sao chúng ta tồn tại

But I'm pretty sure it's not in order to enjoy ourselves."

nhưng tôi khá chắc là không phải để tận hưởng bản thân ta."

(Laughter)

(cười)

He was a cheerful bastard wasn't he?

Ông ta quả là một người lạc quan vui vẻ nhỉ

(Laughter)

(cười)

And secondly and lastly, W.H. Auden,

Cuối cùng nhưng cũng vô cùng quan trọng, W.H.Auden,

one of my favorite poets, who said,

một trong những nhà thơ yêu thích của tôi, đã nói rằng

"We are here on earth

"Chúng ta tồn tại trên Trái Đất

to help others.

là để giúp đỡ những người khác

What the others are here for, I've no idea."

Còn những người khác ở đây làm gì, tôi cũng không biết nữa."

(Laughter)

(cười)

(Applause)

(vỗ tay)