Enrique Peñalosa: Why buses represent democracy in action

Translator: Fitore Fazliu Reviewer: Helena Bedalli

Mobility in developing world cities

Lëvizshmëria në qytetet e botës në zhvillim

is a very peculiar challenge,

është një sfidë e veçantë.

because different from health

Sepse (ndryshe nga shëndeti

or education or housing,

edukimi apo strehimi)

it tends to get worse as societies become richer.

ka tendencë të përkeqësohet me pasurimin e shoqërisë.

Clearly, a unsustainable model.

(Dukshëm) një model i pa qëndrueshëm.

Mobility, as most other developing country problems,

Lëvizshmëria, si shumë probleme të tjera në vendet në zhvillim,

more than a matter of money or technology,

më shumë se një çështje parash apo teknologjie,

is a matter of equality, equity.

është një çështje e barazisë e drejtësisë.

The great inequality in developing countries

Pabarazia e madhe në vendet në zhvillim

makes it difficult to see, for example,

e bën të vështirë për t'u vërejtur, p.sh.,

that in terms of transport,

se, në termat e transportit,

an advanced city is not one

një qytet i avancuar nuk është një qytet

where even the poor use cars,

ku madje edhe qytetarët e varfër përdorin vetura

but rather one where even the rich

por një qytet ku edhe të pasurit

use public transport.

përdorin transportin publik.

Or bicycles: For example, in Amsterdam,

Apo biçikletat: P.sh., në Amsterdam

more than 30 percent of the population

më shumë se 30 përqind e popullsisë

uses bicycles,

përdor biçikletat,

despite the fact that the Netherlands has

përkundër faktit se Holanda ka

a higher income per capita than the United States.

të ardhura më të larta për person se Shtetet e Bashkuara.

There is a conflict in developing world cities

Ka një konflikt në shtetet në zhvillim

for money, for government investment.

për paratë, për investimet qeveritare.

If more money is invested in highways,

Nëse më shumë para investohen për autostrada

of course there is less money for housing,

natyrisht që do të ketë më pak para për strehim,

for schools, for hospitals,

për shkolla, për spitale -

and also there is a conflict for space.

dhe, po ashtu, ka një konflikt për hapësirat.

There is a conflict for space between

Ka një konflikt për hapësirat , në mes

those with cars and those without them.

të atyre që kanë vetura dhe atyre që s'kanë.

Most of us accept today

Shumica prej nesh sot e pranojnë

that private property and a market economy

se prona private dhe ekonomia e tregut

is the best way to manage most of society's resources.

është mënyra më e mirë për të menaxhuar shumicën e burimeve të shoqërisë.

However, there is a problem with that,

Si do që të jetë, ekziston një problem në lidhje me këtë,

that market economy needs

se ekonomia e tregut ka nevojë

inequality of income in order to work.

për pabarazi në të ardhura në mënyrë që të funksionojë.

Some people must make more money,

Disa njerëz duhet të fitojnë më shumë para,

some others less.

e disa më pak.

Some companies succeed. Others fail.

Disa kompani kanë sukses. Disa dështojnë.

Then what kind of equality

Atëherë, për çfarë lloj barazie

can we hope for today

mund të shpresojmë ne sot

with a market economy?

në një ekonomi tregu ?

I would propose two kinds

Unë do të propozoja dy lloje

which both have much to do with cities.

dhe të dyja kanë të bëjnë me qytetet.

The first one is equality of quality of life,

E para ka të bëjë me barazinë në kualitetin e jetës,

especially for children,

sidomos për fëmijët,

that all children should have,

që fëmijët duhet të kenë,

beyond the obvious health and education,

përtej , kuptohet, shëndetit dhe edukimit,

access to green spaces, to sports facilities,

qasje në hapësira të gjelbëruara, objekte sportive,

to swimming pools, to music lessons.

pishina, leksione muzike.

And the second kind of equality

Dhe lloji i dytë i barazisë

is one which we could call "democratic equality."

është ai i cili do t'mund ta quanim "barazia demokratike."

The first article in every constitution states

Neni i parë i kushtetutës të çdo shteti

that all citizens are equal before the law.

është se të gjithë qytetarët duhet të jenë të barabartë para ligjit.

That is not just poetry.

Kjo nuk është poezi.

It's a very powerful principle.

është një princip shumë i fuqishëm.

For example, if that is true,

P.sh., nëse kjo është e vërtetë,

a bus with 80 passengers

një autobus me 80 pasagjerë

has a right to 80 times more road space

ka nevojë për 80 herë shumë hapësirë rrugore

than a car with one.

se një veturë me një person.

We have been so used to inequality, sometimes,

Aq jemi mësuar me padrejtësinë sa, ndonjëherë,

that it's before our noses and we do not see it.

e kemi para hundësh dhe nuk e shohim.

Less than 100 years ago,

Më pak se 100 vjet më parë,

women could not vote,

gratë nuk kanë mundur të votojnë

and it seemed normal,

dhe është dukur normale,

in the same way that it seems normal today

sikur sot shihet si normale

to see a bus in traffic.

të shihni një autobus në trafik.

In fact, when I became mayor,

Në fakt, kur unë u bëra kryetar bashkie,

applying that democratic principle

aplikimi i atij principi demokratik;

that public good prevails over private interest,

se e mira publike mbizotëron interesin privat,

that a bus with 100 people

se një autobus me 100 njerëz

has a right to 100 times more road space than a car,

ka nevojë për 100 herë më shumë hapësirë rrugore se një veturë,

we implemented a mass transit system

ne implementuam një sistem tranzit

based on buses in exclusive lanes.

bazuar në autobusët në korsi të veçanta.

We called it TransMilenio, in order to make buses sexier.

E quajtëm TransMilenio, që t'i bëjmë autobusët më joshës.

And one thing is that it is also a very beautiful democratic symbol, because as buses zoom by,

Dhe po ashtu është një simbol i bukur demokratik, sepse ndërsa autobusët afrohen,

expensive cars stuck in traffic,

veturat e shtrenjta mbesin në trafik.

it clearly is almost a picture of democracy at work.

është pothuajse një pamje e demokracisë në veprim.

In fact, it's not just a matter of equity.

Në fakt, nuk është vetëm çështje drejtësie.

It doesn't take Ph.D.'s.

S'ka nevojë për doktoraturë;

A committee of 12-year-old children

Një komision prej 12-veçarësh

would find out in 20 minutes

do të mund të gjente për 20 minuta

that the most efficient way to use scarce road space

se mënyra më efektive për të përdorur hapësirat rrugore të pamjaftueshme

is with exclusive lanes for buses.

janë korsitë e veçanta.

In fact, buses are not sexy,

Në fakt, autobusët nuk janë joshës,

but they are the only possible means

por ata janë mënyra e vetme e mundshme

to bring mass transit to all areas

për t'ju ofruar transport të gjitha zonave

of fast growing developing cities.

të qyteteve në zhvillim me rritje të shpejtë.

They also have great capacity.

Ato po ashtu kanë kapacitet të madh.

For example, this system in Guangzhou

P.sh., sistemi në Guangzhou

is moving more passengers our direction

sjell në drejtimin tonë më shumë udhëtarë

than all subway lines in China,

se të gjitha metrotë e Kinës

except for one line in Beijing,

(përveç njërës linjë në Beijing)

at a fraction of the cost.

me një çmim të ulët.

We fought not just for space for buses,

Ne luftuam, jo vetëm për hapësirë për autobusët

but we fought for space for people,

por edhe për hapësirë për njerëzit,

and that was even more difficult.

dhe ajo ishte edhe më e vështirë.

Cities are human habitats,

Qytetet janë vendbanime njerëzish,

and we humans are pedestrians.

dhe ne njerëzit jemi këmbësorë.

Just as fish need to swim or birds need to fly

Sikur që peshqit kanë nevojë të notojnë, zogjtë të fluturojnë

or deer need to run, we need to walk.

apo dreri të vrapojë, ne kemi nevojë të ecim.

There is a really enormous conflict,

Ekziston një konflikt i madh

when we are talking about developing country cities,

kur flasim për qytet në shtetet në zhvillim,

between pedestrians and cars.

në mes të këmbësorëve dhe veturave.

Here, what you see is a picture that shows

Çfarë po shihni këtu është një foto e cila pasqyron

insufficient democracy.

demokracinë e pamjaftueshme.

What this shows is that people who walk

Ajo çfarë tregohet këtu është se njerëzit që ecin

are third-class citizens

janë qytetarë të klasit të tretë

while those who go in cars

kurse ata me vetura

are first-class citizens.

janë qytetar të klasit të parë.

In terms of transport infrastructure,

Në terma të infrastrukturës së transportit,

what really makes a difference

ajo cfarë vërtet bën ndryshimin

between advanced and backward cities

në mes të qyteteve të avancuara dhe atyre të prapambetura

is not highways or subways

nuk janë autostradat apo metrotë

but quality sidewalks.

por trotuaret e mira.

Here they made a flyover, probably very useless,

Këtu kanë bërë një mbikalim, sigurisht i pa përdorshëm,

and they forgot to make a sidewalk.

dhe kanë harruar të bëjnë trotuaret.

This is prevailing all over the world.

Kjo është duke u përhapur në të gjithë botën.

Not even schoolchildren are more important than cars.

Madje as fëmijët nuk janë më të rëndësishëm se veturat.

In my city of Bogotá,

Në qytetin tim, në Bogota,

we fought a very difficult battle

ne luftuam një betejë shumë të vështirë

in order to take space from cars,

për t'ju marrë hapësirat veturave

which had been parking on sidewalks for decades,

të cilat parkoheshin në trotuare me dekada,

in order to make space for people that should reflect

në mënyrë që të krijonim hapësirë për njerëzit - që do të reflektonte

dignity of human beings,

dinjitetin e qenieve njerëzore,

and to make space for protected bikeways.

dhe për të krijuar hapësirë për rrugët e mbrojtura për biçikleta.

First of all, I had black hair before that.

Para së gjithash, atëherë isha me flokë të zeza.

(Laughter)

(të qeshura)

And I was almost impeached in the process.

Dhe në proces, isha gati i akuzuar.

It is a very difficult battle.

Është një betejë shumë e vështirë.

However, it was possible, finally,

Sido që të jetë, ishte e mundshme, përfundimisht,

after very difficult battles, to make a city

pas një beteje shumë të vështirë për të bërë një qytet

that would reflect some respect for human dignity,

që do të reflektonte pak respekt për dinjitetin njerëzor,

that would show that those who walk are equally

që do të tregonte se ata që ecin janë barabartë

important to those who have cars.

të rëndësishëm me ata që kanë vetura.

Indeed, a very important ideological and political issue anywhere

Vërtetë, një çështje shumë e rëndësishme, ideologjike dhe politike, kudo,

is how to distribute that most valuable resource

është se si të ndahet burimi më i rëndësishëm

of a city, which is road space.

i një qyteti, e që është hapësira rrugore.

A city could find oil or diamonds underground

Një qytet mund të gjejë naftë apo diamant nëntokë

and it would not be so valuable as road space.

dhe s'do të ishin aq të vlefshme sa hapësirat rrugore.

How to distribute it between pedestrians,

Si të ndahet në mes të këmbësorëve

bicycles, public transport and cars?

biçikletave, veturave e transportit publik ?

This is not a technological issue,

Kjo nuk është një çështje teknike,

and we should remember that in no constitution

dhe duhet ta kujtojmë se në asnjë kushtetutë

parking is a constitutional right

parkimi nuk është një e drejtë kushtetuese

when we make that distribution.

(kur bëjmë atë ndarje)

We also built, and this was 15 years ago,

Ne po ashtu ndërtojmë. Dhe, kjo ishte para 15 viteve,

before there were bikeways in New York

para se në New York të kishte trotuarë për biçikleta

or in Paris or in London,

apo në Paris, apo Londër.

it was a very difficult battle as well,

Ishte një betejë e vështirë po ashtu;

more than 350 kilometers of protected bicycle ways.

më shumë se 350 kilometra trotuare të mbrojtura.

I don't think protected bicycle ways

Nuk mendoj se trotuaret e mbrojtura për biçikleta

are a cute architectural feature.

janë një element i bukur arkitektural.

They are a right, just as sidewalks are,

Por, ato janë një e drejtë, sikurse janë trotuaret,

unless we believe that only those

përveç nëse ne besojmë se vetëm ata

with access to a motor vehicle

që kanë qasje në automjete

have a right to safe mobility,

kanë të drejtën lëvizjes së sigurt,

without the risk of getting killed.

pa rrezik se mund të vriten.

And just as busways are,

Sikurse rruga e autobusëve,

protected bikeways also are

rrugët e biçikletave janë po ashtu

a powerful symbol of democracy,

një simbol i fuqishëm i demokracisë,

because they show that a citizen on a $30 bicycle

sepse tregojnë se një qytetar me biçikletë prej 30$

is equally important

ka rëndësi të barabartë

to one in a $30,000 car.

me atë me veturë të 30.000$.

And we are living in a unique moment in history.

Jemi duke jetuar në momente unike të historisë.

In the next 50 years, more than half of those cities

Në 50 vjetët e ardhshme, më shume se gjysma e qyteteve

which will exist in the year 2060 will be built.

që do të ekzistojnë në vitin 2060 do të ndërtohen.

In many developing country cities,

Në shumë qytete të vendeve në zhvillim,

more than 80 and 90 percent

më shumë se 80-90 përqind

of the city which will exist in 2060

e qytetit, që do të ekzistojnë në 2060,

will be built over the next four or five decades.

do të ndërtohet në 4,5 dekadat e ardhshme.

But this is not just a matter for developing country cities.

Por kjo nuk është problem vetëm për vendet në zhvillim.

In the United States, for example,

Në Shtetet e Bashkuara, p.sh.,

more than 70 million new homes

më shumë se 70 milion shtëpi të reja

must be built over the next 40 or 50 years.

duhet të ndërtohen gjatë 40 apo 50 viteve të ardhshme.

That's more than all the homes that today exist

Kjo është më shumë se gjysma e shtëpive që ekzistojnë sot

in Britain, France and Canada put together.

në Britani, Francë dhe Kanada, marrë bashkë.

And I believe that our cities today

Unë besoj se qytetet tona sot

have severe flaws,

kanë defekte të shumta,

and that different, better ones could be built.

dhe se të tjera, më të mira, mund të ndërtohen.

What is wrong with our cities today?

Çfarë nuk është në rregull sot me qytetet tona?

Well, for example, if we tell any three-year-old child

P.sh., nëse i themi cilitdo fëmije tre vjeçar

who is barely learning to speak

i cili mezi është duke mësuar të flas,

in any city in the world today,

në cilindo qytet të botës sot,

"Watch out, a car,"

: "Kujdes, vetura,"

the child will jump in fright,

fëmija do të kërcente nga frika,

and with a very good reason, because there are

dhe me shumë arsye, sepse janë

more than 10,000 children who are killed

më shumë se 10,000 fëmijë të vrarë

by cars every year in the world.

nga veturat çdo vit në botë.

We have had cities for 8,000 years,

Kemi pasur qytete për 8,000 vjet,

and children could walk out of home and play.

dhe fëmijët kanë mundur të dalin jashtë për të lozur.

In fact, only very recently,

Në fakt, vetëm së fundi,

towards 1900, there were no cars.

nga 1900, nuk kishte vetura.

Cars have been here for really less than 100 years.

Veturat kanë qenë këtu për më pak se 100 vjet.

They completely changed cities.

Ato i kanë shndërruar qytetet plotësisht.

In 1900, for example,

Në 1900-ën, p.sh.,

nobody was killed by cars in the United States.

askush nuk është vrarë nga veturat në Shtetet e Bashkuara.

Only 20 years later,

Vetëm në 20 vitet e fundit,

between 1920 and 1930,

ndëmjet 1920-1930,

almost 200,000 people

më shumë se 200,000 njerëz

were killed by cars in the United States.

janë vrarë nga veturat në Shtetet e Bashkuara.

Only in 1925, almost 7,000 children

Vetëm në vitin 1925, gati 7.000 fëmijë

were killed by cars in the United States.

ishin vrarë nga veturat në Shtetet e Bashkuara.

So we could make different cities,

Ne mund t'i ndërtojmë ndryshe qytetet,

cities that will give more priority to human beings

qytete që do t'i jepnin më shumë përparësi qenies njerëzore

than to cars, that will give more public space

se sa veturave, që do t'i jepnin më shumë hapësirë publike

to human beings than to cars,

qenies njerëzore sesa veturave,

cities which show great respect

qytete që do të tregonin respekt të madh

for those most vulnerable citizens,

ndaj qytetarëve më të pafuqishëm,

such as children or the elderly.

siç janë fëmijët dhe të moshuarit.

I will propose to you a couple of ingredients

Do t'ju propozoja disa përbërës

which I think would make cities much better,

të cilët unë mendoj se i bëjnë qytetet shumë më të mira

and it would be very simple to implement them

dhe do të ishte shumë e thjeshtë të zbatoheshin

in the new cities which are only being created.

në qytetet e reja që sapo ndërtohen.

Hundreds of kilometers of greenways

Qindra kilometra të rrugëve të gjelbëruara

criss-crossing cities in all directions.

kryekëput qyteteve në të gjitha drejtimet.

Children will walk out of homes into safe spaces.

Fëmijët do të mund të dalin nga shtëpitë në ambient të sigurt.

They could go for dozens of kilometers safely

Ata mund të shkojnë me kilometra, të sigurt,

without any risk in wonderful greenways,

pa ndonjë rrezik, në rrugët e mrekullueshme të gjelbra,

sort of bicycle highways,

disi si rrugët e biçikletave.

and I would invite you to imagine the following:

Ju ftoj të imagjinoni si vijon:

a city in which every other street would be

një qytet në të cilin çdo e dyta rrugë do të ishte

a street only for pedestrians and bicycles.

vetëm për këmbësorët dhe biçikletat.

In new cities which are going to be built,

Në qytetet e reja që do të ndërtohen,

this would not be particularly difficult.

kjo nuk do të ishte veçanërisht e vështirë.

When I was mayor of Bogotá,

Kur unë isha kryebashkiak i Bogota-s,

in only three years, we were able to create

për vetëm tri vjet, ne ishim në gjendje të krijojmë

70 kilometers,

70 kilometra,

in one of the most dense cities in the world,

(në një nga qytetet më të dendura në botë)

of these bicycle highways.

rrugë për biçikleta.

And this changes the way people live,

Dhe kjo ndryshon mënyrën se si njerëzit jetojnë,

move, enjoy the city.

lëvizin dhe e shijojnë qytetin.

In this picture, you see in one of the very poor neighborhoods,

Në këtë fotografi, shihni në një nga lagjet më të varfra,

we have a luxury pedestrian bicycle street,

kemi rrugë luksoze për kalimtarë dhe biçikleta,

and the cars still in the mud.

dhe veturat ende në baltë.

Of course, I would love to pave this street for cars.

Natyrisht, do të doja të shtronim këto rrugë për veturat.

But what do we do first?

Por çfarë të bëjmë më parë?

Ninety-nine percent of the people in those neighborhoods don't have cars.

99 përqind e njerëzve në ato lagje nuk kanë vetura.

But you see, when a city is only being created,

Por e shini se qyteti vetëm sa ka filluar të ndërtohet,

it's very easy to incorporate

është shumë e lehtë të inkorporohet

this kind of infrastructure.

kjo lloj infrastrukture.

Then the city grows around it.

Pastaj qyteti zhvillohet përreth tij.

And of course this is just a glimpse

Dhe natyrisht, kjo është vetëm një shikim

of something which could be much better

i diçkaje që mund të ndërtohet shumë më mirë

if we just create it,

sikur vetëm ta bënim atë,

and it changes the way of life.

do të ndryshonte mënyrën e jetesës.

And the second ingredient, which would solve mobility,

Dhe përbërësi i dytë, që mund të zgjidhte të lëvizurit,

that very difficult challenge in developing countries,

(këtë sfidë të vështirë të vendeve në zhvillim)

in a very low-cost and simple way,

me çmim të ulët dhe në mënyrë të thjeshtë,

would be to have hundreds of kilometers

do të ishte që të kemi qindra kilometra

of streets only for buses,

rruge vetëm për autobusët;

buses and bicycles and pedestrians.

autobusët, biçikletat dhe kalimtarët.

This would be, again, a very low-cost solution

Edhe një herë- kjo do të ishte një zgjidhje me kosto të ulët

if implemented from the start,

nëse zbatohet nga fillimi;

low cost, pleasant transit

kosto e ulët, udhëtim të këndshëm

with natural sunlight.

me dritë dielli natyrale.

But unfortunately, reality is not as good

Por fatkeqësisht, realiteti nuk është aq i mirë

as my dreams.

sa ëndrrat e mija.

Because of private property of land

Për shkak të tokave në pronë private

and high land prices,

dhe çmimet e larta të tyre,

all developing country cities have a large problem of slums.

të gjitha qytetet e vendeve në zhvillim kanë problem me lagjet e varfra.

In my country of Colombia, almost half the homes

Në vendin tim, në Colombia, gati gjysma e shtëpive

in cities initially were illegal developments.

ishin fillimisht të ndërtuara ilegalisht.

And of course it's very difficult to have

Dhe sigurisht se është e vështirë të kesh

mass transit or to use bicycles in such environments.

transport masiv apo përdorim të biçikletave në kësi ambientesh.

But even legal developments

Por edhe ndërtimet legale

have also been located in the wrong places,

kanë qenë po ashtu të vendosura gabimisht,

very far from the city centers

shumë larg nga qendra e qytetit

where it's impossible to provide

ku është e pamundur të ofrohet

low-cost, high-frequency public transport.

transport publik i shpeshtë me kosto të ulët.

As a Latin American, and Latin America

Si një Latino-Amerikan, Amerika Latine

was the most recently organized region in the world,

ishte regjioni me zhvillimin më të vonshëm në botë.

I would recommend, respectfully, passionately,

Do të rekomandoja, me respekt e pasion,

to those countries which are yet to urbanize --

vendeve të cilat ende nuk janë urbanizuar -

Latin America went from 40 percent urban in 1950

(Amerika Latine nga 40% të urbanizimit në 1950 shkoi

to 80 percent urban in 2010 --

në 80% në 2010-ën) --

I would recommend Asian and African countries

do t'ju rekomandoja vendeve Aziatike e Afrikane,

which are yet to urbanize,

të cilat nuk janë urbanizuar ende,

such as India which is only 33 percent urban now,

(si India e cila tani është e urbanizuar vetëm 33%)

that governments should acquire all land around cities.

që qeveritë duhet të sigurojnë të gjitha tokat përreth qyteteve.

In this way, their cities could grow in the right places

Në këtë mënyrë, qytetet e tyre do të mund të rriten në vendet përkatëse

with the right spaces, with the parks,

me hapësirat e duhura, me parqe,

with the greenways, with the busways.

me rrugë të gjelbëruara, me rrugë për autobus.

The cities we are going to build

Qytet të cilat ne do t'i ndërtojmë

over the next 50 years

përgjatë 50 viteve të ardhshme

will determine quality of life and even happiness

do të përcaktojnë cilësinë e jetës e madje edhe lumturisë

for billions of people towards the future.

për miliarda njerëzëz në të ardhmen.

What a fantastic opportunity for leaders

Çfarë mundësie fantastike për liderët

and many young leaders to come,

dhe shumë liderë të rinj që do të vijnë,

especially in the developing countries.

sidomos në vendet në zhvillim.

They can create a much happier life

Ata mund të ndërtojnë një jetë të lumtur

for billions towards the future.

për miliarda në të ardhmen.

I am sure, I am optimistic,

Jam i sigurt, jam optimist,

that they will make cities better

se ata do të bëjnë qytetet më të mira

than our most ambitious dreams.

se ëndrrat tona më ambicioze.

(Applause)

(Duartrokitje)