Cynthia Kenyon: Experiments that hint of longer lives

Translator: Bledi Bejo Reviewer: Liridon Shala

Have you ever wanted to stay young a little longer

A keni dëshiruar ndonjëherë të mbeteni të rinj edhe pak më gjatë

and put off aging?

dhe ta anashkaloni plakjen?

This is a dream of the ages.

Kjo është një ëndërr e vjetër.

But scientists have for a long time

Por shkenctarët kanë për një kohë të gjatë

thought this just was never going to be possible.

qënë të mendimit se kjo sdo mundësohej kurrë.

They thought you just wear out, there's nothing you can do about it --

Ata mendonin ti vjetrohesh, dhe ske ça ti bësh --

kind of like an old shoe.

si puna e një këpuce të vjetër.

But if you look in nature,

Por nëse i hidhni sytë natyrës,

you see that different kinds of animals

shihni se lloje të ndryshme kafshësh

can have really different lifespans.

mund të kenë jetëgjatësi shumë të ndryshme.

Now these animals are different from one another,

Tani këto kafshë ndryshojnë njëra me tjetrën,

because they have different genes.

sepse kanë gene të ndryshme.

So that suggests

Pra kjo sugjeron

that somewhere in these genes, somewhere in the DNA,

se dikund në këto gene, dikund në ADN,

are genes for aging,

ka gene për plakjen,

genes that allow them to have different lifespans.

gene që u mundësojnë jetgjatësi të ndryshme.

So if there are genes like that,

Pra nëse ka gene të tilla,

then you can imagine that,

atëhere mund ta imagjinoni se,

if you could change one of the genes in an experiment,

Nëse do të mund të ndryshoni një prej geneve në një eksperiment,

an aging gene,

një gen plakjeje,

maybe you could slow down aging and extend lifespan.

mbase ju mund të ngadalsonit plakjen dhe të zgjasni jetëgjatësinë.

And if you could do that, then you could find the genes for aging.

Dhe nëse mund të bënit diçka të tillë atëhere ju mund të gjenit genet e plakjes.

And if they exist and you can find them,

Dhe nëse ato ekzistojnë dhe ju i gjeni,

then maybe one could eventually do something about it.

atëhere mbase dikush mund eventualisht të bëj diçka për këtë.

So we've set out to look for genes that control aging.

Pra kemi nisur kërkimin për gene që kontrollojnë plakjen.

And we didn't study any of these animals.

Dhe nuk studiuam asnjë nga këto kafshë.

Instead, we studied a little, tiny, round worm called C. elegans,

Në vend të këtyre, studiuam një krimb të vogël të rrumbullakët i quajtur C. elegans,

which is just about the size of a comma in a sentence.

i cili është pothuajse sa një presje në një fjali.

And we were really optimistic that we could find something

Dhe ishim shumë optimist që mund të gjenim diçka

because there had been a report of a long-lived mutant.

sepse kishte pasur një raport mbi një mutant jetëgjatë.

So we started to change genes at random,

Pra filluam ti ndryshonim genet me rradhë,

looking for long-lived animals.

duke kërkuar për kafshë jetgjata.

And we were very lucky to find

Dhe patëm fatin të gjenim

that mutations that damage one single gene called daf-2

që mutacionet që shkatërrojnë një gen të vetëm i quajtur daf-2

doubled the lifespan of the little worm.

dyfishuan jetëgjatësinë e krimbit të vogël.

So you can see in black, after a month --

Pra mund të shihni me të zezë, mbas një muaji --

they're very short-lived; that's why we like to study them

ata janë shumë jetshkurtër, prandaj na leverdis ti studiojmë

for studies of aging --

për studime plakjeje --

in black, after a month, the normal worms are all dead.

me të zezë, mbas një muaji, të gjithë krimbat normal kanë ngordhur.

But at that time,

Por gjatë kësaj kohe,

most of the mutant worms are still alive.

shumica e krimbave mutant janë akoma gjallë

And it isn't until twice as long

Dhe nuk ndodh para se të ketë kaluar dyfishi i kohës

that they're all dead.

që dhe këta të ngordhin të gjithë.

And now I want to show what they actually look like in this movie here.

Dhe tani dëshiroj t'ju tregoj se si duken me anë të këtij filimimit.

So the first thing you're going to see

Pra gjëja e parë që do vëreni

is the normal worm

është krimbi normal

when it's about college student age -- a young adult.

kur është mosha e studentit në kolegj -- mosha fill mbas adoleshencës

It's quite a cute little fellow.

Eshtë shumë i lezetshëm

And next you're going to see the long-lived mutant when it's young.

Dhe në krah do të shihni mutantin jetëgjatë kur është i ri.

So this animal is going to live twice as long.

Pra kjo kafshë do të jetoi dy herë më gjatë.

Is it miserable? It doesn't seem to be.

Eshtë e vuajtshme? Nuk duket e tillë.

It's active. You can't tell the difference really.

Duket aktiv. Mund ta kuptoni ndryshimin me të vërtet.

And they can be completely fertile --

Dhe këta mund të jenë komplet fertil --

have the same number of progeny as the normal worms do.

të kenë të njëjtin numër pasardhsish si dhe krimbi normal.

Now get out your handkerchiefs here.

Tani nxirrni shamitë.

You're going to see, in just two weeks,

Do të shihni vetëm në dy javë,

the normal worms are old.

krimbat normal plaken.

You can see the little head moving down at the bottom there.

Mund ta shihni kokën e vogël që lëviz aty poshtë.

But everything else is just lying there.

Por gjithçka tjetër thjesht s'lëviz.

The animal's clearly in the nursing home.

Kafsha dukshëm ndodhet në azile.

And if you look at the tissues of the animal, they're starting to deteriorate.

Dhe nëse vëreni inded e kafshës, ato kanë filluar deteriorimin.

You know, even if you've never seen one of these little C. elegans --

E dini, edhe nëse nuk e keni parë ndonjëherë një prej këtyre C. elegansve të vegjël --

which probably most of you haven't seen one --

që ma merr mendja shuica prej jush s'keni parë ndonjë --

you can tell they're old -- isn't that interesting?

mund të kuptoni që janë të vjetër -- nuk është kjo interesante?

So there's something about aging that's kind of universal.

Pra ka diçka rreth plakjes që është e përgjitshme.

And now here is the daf-2 mutant.

Dhe tani këtu është mutanti daf-2.

One gene is changed out of 20,000, and look at it.

Një gen ndryshoi nga 20,000, dhe shiheni,

It's the same age, but it's not in the nursing home;

Eshtë e njejta moshë, por nuk është në azile,

it's going skiing.

po vete për ski.

This is what's really cool: it's aging more slowly.

Kjo është çfarë është me të vërtet interesante: po plaket më ngadalë.

It takes this worm two days

I nevojiten këtij krimbi dy ditE

to age as much as the normal worm ages in one day.

të plaket as sa krimbi normal plaket në një ditë.

And when I tell people about this,

Dhe kur u them njerzve për këtë,

they tend to think of maybe an 80 or 90 year-old person

ata kanë tendencën të mendojnë mbase një njeri 80 ose 90 vjeçar

who looks really good for being 90 or 80.

I cili duket është në forëm për moshën që ka.

But it's really more like this:

Por në të vërtet është kështu:

let's say you're a 30 year-old guy -- or in your 30s --

E zëm se jeni një djal 30 vjeçar -- ose në të 30-tat

and you're a bachelor and you're dating people.

dhe jeni beqar dhe takoni femra.

And you meet someone you really like, you get to know her.

Dhe takoni dikënd që me të vërtet ju pëlqen, njiheni,

And you're in a restaurant, and you say, "Well how old are you?"

Dhe jeni në një restorant, dhe ju pyesni: -Dakord sa vjeçe jeni?

She says, "I'm 60."

Ajo thotë: -Jam 60.

That's what it's like. And you would never know.

Kështu është. Dhe ju sdo ta dinit kurrë.

You would never know, until she told you.

Sdo ta dinit deri sa ajo t'ju thoshte.

(Laughter)

(Të qeshura)

Okay.

Dakord.

So what is the daf-2 gene?

Pra çfarë është geni daf-2?

Well as you know, genes, which are part of the DNA,

Epo siç e dini, genet, të cilët janë pjesë e ADN,

they're instructions to make a protein that does something.

ato janë instruksione për ndërtimin e një proteine që kryen diçka.

And the daf-2 gene

Dhe geni daf-2

encodes a hormone receptor.

kodon një receptor hormonesh.

So what you see in the picture there

Pra kjo që shihni në foton këtu

is a cell with a hormone receptor in red

është një qelizë me një receptor hormonesh me të kuqe.

punching through the edge of the cell.

i ngulur në anë të qelizës.

So part of it is like a baseball glove.

Pra një pjesë e tij i ngjan një doreze beisbolli.

Part of it's on the outside,

Një pjesë ndodhet jashtë,

and it's catching the hormone as it comes by in green.

dhe po kap hormonin jeshil që po i afrohet.

And the other part is on the inside

Dhe pjesa tjetër ndodhet brenda

where it sends signals into the cell.

ku dërgon sinjale brenda qelizës.

Okay, so what is the daf-2 receptor

Dakord, pra çfarë është receptori daf-2

telling the inside of the cell?

duke i thënë qelizës?

I just told you that, if you make a mutation in the daf-2 gene cell,

Sapo ju thash se, nëse bëni një mutacion në genin daf-2 të qelizës,

that you get a receptor that doesn't work as well;

që prodhoni një receptor që s'punon dhe aq mirë;

the animal lives longer.

kafsha jeton më gjatë.

So that means that the normal function of this hormone receptor

Pra kjo do të thotë se funksioni normal i këtij receptor hormoni

is to speed up aging.

është të shpejtoi plakjen.

That's what that arrow means.

Kjo është domethënia e shigjetës.

It speeds up aging. It makes it go faster.

E shpejton plakjen. E bën të ndodhi më shpejt.

So it's like the animal has the grim reaper inside of itself,

Pra është sikur kafsha ka lajmëtarin e vdekjes brenda vetvetes.

speeding up aging.

i cili shpejton plakjen.

So this is altogether really, really interesting.

Pra e gjitha kjo është shumë interesante.

It says that aging is subject to control by the genes,

Do të thotë që plakja varet nga genet.

and specifically by hormones.

dhe specifikisht nga hormonet.

So what kind of hormones are these?

Pra çfarë lloj hormonesh janë këta?

There's lots of hormones. There's testosterone, adrenalin.

Ka shumë hormone. Ka testosteron, adrenalin.

You know about a lot of them.

Ju i njihni shumë prej tyre.

These hormones are similar

Këto hormone janë të ngjajshëm

to hormones that we have in our bodies.

me hormonet që ne kemi në trupin tonë.

The daf-2 hormone receptor

Receptori i hormonit daf-2

is very similar to the receptor

është shumë i ngjajshëm me receptorin

for the hormone insulin and IGF-1.

për hormonin insulin dhe IGF-1.

Now you've all heard of at least insulin.

Tani të gjithë ju e keni dëgjuar insulinën të paktën

Insulin is a hormone that promotes the uptake of nutrients

Insulina është hormon që nxit marjen e lëndëve ushqyese

into your tissues after you eat a meal.

nëpër indet tuaja mbasi ju hani një vakt.

And the hormone IGF-1 promotes growth.

Dhe hormoni IGF-1 nxit rritjen.

So these functions were known for these hormones for a long time,

Pra këto funksione të këtyre hormoneve janë ditur për një kohë të gjatë,

but our studies suggested

por studimet tona sugjeruan

that maybe they had a third function that nobody knew about --

se ndofta ato kishin një funksion të tret që nuk e dinte njeri

maybe they also affect aging.

mbase ato gjithashtu ndikonin në plakje.

And it's looking like that's the case.

Dhe duket sikur ashtu është.

So after we made our discoveries with little C. elegans,

Pra mbasi bëmë zbulimin tonë me C. elegansit e vegjël,

people who worked on other kinds of animals

njerëzit të cilët punonin me lloje të tjera kafshësh

started asking, if we made the same daf-2 mutation,

filluan të bënin pyetjen, nqs shkaktojmë të njëjtin mutacion daf-2,

the hormone receptor mutation, in other animals,

mutacionin e receptorit për hormonin, në kafshë të tjera,

will they live longer?

vallë do jetojnë më gjatë?

And that is the case in flies.

Dhe pikërisht kështu ndodhi me mizat.

If you change this hormone pathway in flies, they live longer.

Nëse e ndryshoni rrugën e hormonit në miza, ato jetojnë më gjatë.

And also in mice -- and mice are mammals like us.

Dhe gjithashtu edhe në minj -- dhe minjtë janë gjitar si ne.

So it's an ancient pathway,

Pra është një rrugë e lashtë,

because it must have arisen a long time ago in evolution

sepse duhet ta ketë zanafillën shumë herët gjatë evolucionit

such that it still works in all these animals.

në mënyrë të tillë që akoma është aktiv në gjithë këto kafshë.

And also, the common precursor also gave rise to people.

Dhe gjithashtu, nga paraardhësi i përbashkët lindën njerëzit.

So maybe it's working in people the same way.

Pra mbase funksionon në njerëz në të njejtën mënyrë.

And there are hints of this.

Dhe këto janë gjurmë për këtë.

So for example, there was one study that was done

Kështu për shembull, u bë një studim

in a population of Ashkenazi Jews in New York City.

në një popullsi çifutësh Ashkenazi në qytetin New York

And just like any population,

Dhe si çdo popullsi tjetër,

most of the people live to be about 70 or 80,

shumica e njerëzve jetojnë deri në 70 apo 80,

but some live to be 90 or 100.

por disa arrijnë 90 ose 100.

And what they found

Dhe çfarë u gjend

was that people who lived to 90 or 100

ishte se njerëzit që jetonin deri në 90 ose 100

were more likely to have daf-2 mutations --

kishin më shumë mundësi për të patur mutacionin daf-2--

that is, changes in the gene

kjo ishte, ndryshimi në gen

that encodes the receptor for IGF-1.

që kodon receptorin për IGF-1.

And these changes made the gene not act as well

Dhe këto ndryshime e bën genin mos të funksiononte mirë

as the normal gene would have acted.

si do funksiononte po të ishte normal.

It damaged the gene.

E dëmtonte genin.

So those are hints

Pra këto janë shënja

suggesting that humans are susceptible

që sugjerojnë që njerëzit janë të ndjeshëm

to the effects of the hormones for aging.

ndaj efekteve kundrejt hormoneve për plakjen.

So the next question, of course, is:

Pra pyetja tjetër sigurisht është:

Is there any effect on age-related disease?

A ka ndonjë efekt mbi sëmundjet që lidhen me plakjen?

As you age, you're much more likely

Kur plakeni keni më shumë mundësi

to get cancer, Alzheimer's disease,

për kancer dhe sëmundjen Alzaimer

heart disease, all sorts of diseases.

sëmundje zemre, dhe çdo lloj sëmundjeje.

It turns out that these long-lived mutants

Del që këta mutant jetëgjatë

are more resistant to all these diseases.

janë më rezistent ndaj gjithë këtyre sëmundjeve.

They hardly get cancer,

Ata rrallëherë i zë kanceri,

and when they do it's not as severe.

dhe kur i zë nuk është aq e rëndë.

So it's really interesting, and it makes sense in a way,

Pra është shumë interesante, dhe ka kuptim në një farë mënyre,

that they're still young,

por ata janë akoma të rinj,

so why would they be getting diseases of aging until their old?

pra pse do i zinin sëmundje plakjeje kur nuk janë pleq?

So it suggests

Pra kjo sugjeron

that, if we could have a therapeutic or a pill to take

se, nëse do të kishim një ilaç për të pirë

to replicate some of these effects in humans,

i cili do shumonte disa nga këto efekte në njerëz,

maybe we would have a way

mbase do të kishim një rrugë

of combating lots of different age-related diseases

të luftonim shumë sëmundje që kanë lidhje me plakjen

all at once.

të gjitha njëherëshe.

So how can a hormone ultimately affect the rate of aging?

Pra si mund një hormon të ndryshoi kohën e plakjes?

How could that work?

Si mund të funksiononte kjo?

Well it turns out that in the daf-2 mutants,

Del që në mutantët e daf-2

a whole lot of genes are switched on in the DNA

shumë gene janë në përdorim në ADN

that encode proteins that protect the cells and the tissues,

që prodhojnë proteina që mbrojnë qelizat dhe indet,

and repair damage.

dhe riparojnë dëmtimet

And the way that they're switched on

Dhe mënyra si aktivizohen

is by a gene regulator protein called FOXO.

është me anë të një proteine që ka funksion kontrollues e quajtur FOXO.

So in a daf-2 mutant --

Pra në genin e mutanëve me daf-2

you see that I have the X drawn here through the receptor.

do të shihni që unë kam një X të vizatuar këtu përmes receptorit.

The receptor isn't working as well.

Receptori nuk punon saktë.

Under those conditions, the FOXO protein in blue

Në këto kushte proteina FOXO është blu

has gone into the nucleus --

ka shkuar në bërthamë --

that little compartment there in the middle of the cell --

ajo ndarja e vogël në mes të qelizës --

and it's sitting down on a gene binding to it.

dhe po ulet mbi një gen që po lidhet me të.

You see one gene. There are lots of genes actually that bind on FOXO.

Ju po shihni vetëm një gen. Faktikisht ka shumë gene që lidhen me FOXO.

And it's just sitting on one of them.

Dhe po rri vetëm mbi një prej tyre.

So FOXO turns on a lot of genes.

Pra FOXO aktivizon shumë gene.

And the genes it turns on includes antioxidant genes,

Dhe genet të cilat aktivizon përfshijnë gene antioxidues,

genes I call carrot-giver genes,

gene të cilat i quaj gene që karota-dhenës

whose protein products

produktet proteinike të të cilëve

actually help other proteins to function well --

ndihmojnë proteina të tjera të punojnë saktë --

to fold correctly and function correctly.

të palosen saktë dhe të funksionojnë saktë.

And it can also escort them to the garbage cans of the cell

Dhe mund edhe ti transferoi tek mbetjet e qelizës

and recycle them if they're damaged.

dhe ti reciklojë nëse dëmtohen.

DNA repair genes

genet riparues të ADN

are more active in these animals.

janë më aktiv në këto kafshë.

And the immune system is more active.

Dhe sistemi i imunitetit është më aktiv.

And many of these different genes, we've shown,

Dhe shumë prej këtyre geneve që kemi treguar,

actually contribute to the long lifespan of the daf-2 mutant.

kontribojnë në jetëzgjatjen e mutantëve me daf-2

So it's really interesting.

Pra është shumë interesante.

These animals have within them

Këto kafshë kanë brenda vetes

the latent capacity to live much longer than they normally do.

aftësinë e fjetur për të jetuar më gjatë se çdo jetonin normalisht

They have the ability

Ato kanë aftësinë

to protect themselves from many kinds of damage,

të mbrojnë veten nga shumë lloje dëmtimesh,

which we think makes them live longer.

që ne mendojmë i bëjnë të jetojnë më gjatë.

So what about the normal worm?

Pra çfarë ndodh me krimbin normal?

Well when the daf-2 receptor is active,

Kur receptori i daf-2 është aktiv

then it triggers a series of events

atëhere shkakton një seri veprimesh

that prevent FOXO

të cilat e pengojnë FOXO

from getting into the nucleus where the DNA is.

të futet në bërthamë ku ndodhet ADN.

So it can't turn the genes on.

Pra nuk i aktivizon dot genet.

That's how it works. That's why we don't see the long lifespan,

Kështu punon. Prandaj dhe ne nuk shohim zgjatje jete

until we have the daf-2 mutant.

derisa ndodh mutacioni daf-2

But what good is this for the worm?

Por çfarë të mire ka kjo për krimbin?

Well we think that insulin and IGF-1 hormones

Ne mendojmë që insulina dhe hormoni IGF-1

are hormones that are particularly active

janë hormone që janë praktikisht aktivë

under favorable conditions -- in the good times --

nën kushte favorite -- në kohët e mira --

when food is plentiful and there's not a lot of stress in the environment.

kur ka ushqim me bollëk dhe jo shumë strese nga mjedisi

Then they promote the uptake of nutrients.

Atëhere ato influecojnë marrjen e lëndëve ushqyese.

You can store the food, use it for energy,

Mund ta rezervoj ushqimin, ose ta përdori për energji,

grow, etc.

rritje, etj.

But what we think is that, under conditions of stress,

Por ne mendojmë se në kushte stresi

the levels of these hormones drop --

nivelet e këtyre hormoneve bien

for example, having limited food supply.

si psh, kur ka pak burime ushqimore.

And that, we think,

Dhe kjo ne mendojmë,

is registered by the animal as a danger signal,

interpretohet nga kafsha si sinjal rreziku,

a signal that things are not okay

një sinjal që gjërat sjanë mirë

and that it should roll out its protective capacity.

dhe që duhet të nxjerri në pah aftësitë mbrojtëse.

So it activates FOXO, FOXO goes to the DNA,

Pra aktivizon FOXO, FOXO futet në ADN,

and that triggers the expression of these genes

dhe kjo shakton shprehjen e këtyre geneve

that improves the ability of the cell

që përmirësojnë aftësinë e qelizës

to protect itself and repair itself.

për tu vetmbrojtur dhe vetriparuar

And that's why we think the animals live longer.

Dhe prandaj mendojmë që kafsha jeton më gjatë.

So you can think of FOXO

Pra mund ta imagjinonin FOXO

as being like a building superintendent.

si një mbikqyrës ndërtimi.

So maybe he's a little bit lazy,

Epo mbase është pak i çmendur

but he's there, he's taking care of the building.

por po bën punën po kujdeset për ndërtesën.

But it's deteriorating.

Por po deterioron.

And then suddenly, he learns that there's going to be a hurricane.

Dhe befasisht, ai mëson se do vij një uragan.

So he doesn't actually do anything himself.

Dhe vet ai s'bën gjë

He gets on the telephone --

Por merr telefonin --

just like FOXO gets on the DNA --

tama si FOXO merr ADN --

and he calls up

dhe telefonon

the roofer, the window person,

punëtorin e çatisë, dritare vënësin,

the painter, the floor person.

bojaxhiun, shtruesin dyshemes.

And they all come and they fortify the house.

Dhe të gjithë vijnë dhe fortifikojnë shtëpinë.

And then the hurricane comes through,

Dhe kur kalon uragani

and the house is in much better condition than it would normally have been in.

shtëpia është në gjendje shumë më të mirë se çdo kishte qenë.

And not only that, it can also just last longer,

Dhe jo vetëm kjo, por reziston më gjatë,

even if there isn't a hurricane.

edhe nëse ska uragan.

So that's the concept here

Pra ky është koncepti këtu

for how we think this life extension ability exists.

përreth si mendojmë që funksionon kjo aftësi e zgjatjes së jetës

Now the really cool thing about FOXO

Tani gjëja me të vërtet mahnitëse përreth FOXO

is that there are different forms of it.

është se ka forma të ndryshme

We all have FOXO genes,

Ne të gjithë kemi FOXO në gene,

but we don't all have exactly the same form of the FOXO gene.

por jo të gjithë ne kemi të njejtën form të genti FOXO

Just like we all have eyes,

Tamam si të gjith kemi sy,

but some of us have blue eyes and some of us have brown eyes.

por disa nga ne kanë sy blu dhe disa kafë

And there are certain forms of the FOXO gene

Dhe kështu ka dhe forma të ndryshme të genit FOXO

that have found to be more frequently present

që i kemi gjetur që shprehen më shpesh

in people who live to be 90 or 100.

në njerëz që jetojnë 90 ose 100

And that's the case all over the world,

Dhe kjo ndodh kudo në botë

as you can see from these stars.

si mund ta shini nga këto yje.

And each one of these stars represents a population

Dhe secili nga këto yje përfaqëson një popullsi

where scientists have asked,

ku shkenctarë kanë bërë pyetjen,

"Okay, are there differences in the type of FOXO genes

-Dakord, a ka ndryshime në llojin e geneve FOXO

among people who live a really long time?" and there are.

midis njerëzve që jetojnë shumë gjatë? dhe del që ka.

We don't know the details of how this works,

Nuk i dimë detajet si funksionon kjo,

but we do know then

por dimë që

that FOXO genes can impact

genet FOXO mund të influencojnë

the lifespan of people.

jetëgjatësinë e njerëzve.

And that means that, maybe if we tweak it a little bit,

Dhe kjo do të thotë se, mbase nëse e ngacmojmë pak,

we can increase the health and longevity of people.

mund të rrisim shëndetin dhe jetëgjatësinë e njerëzve.

So this is really exciting to me.

Pra kjo është shumë stimuluese për mua.

A FOXO is a protein that we found in these little, round worms

FOXO është një protein që e gjetëm në këta krimba të rrumbullakët dhe të vegjël

to affect lifespan,

e cila influecon jetëgjatësinë,

and here it affects lifespan in people.

dhe këtu influencon jetëgjatësinë tek njerëzit.

So we've been trying in our lab now

Pra ne kemi provuar në laboratorin tonë tani

to develop drugs

të krijojmë ilaçe

that will activate this FOXO cell

që do aktivizojnë FOXO

using human cells now

duke përdorur qeliza njerëzore tani

in order to try and come up with drugs

në mënyrë të tillë që të përpiqemi dhe të prodhojmë ilaçe

that will delay aging and age-related diseases.

që do ngadalsojnë plakjen dhe sëmundjet që lidhen me plakjen

And I'm really optimistic that this is going to work.

Dhe jam shumë optimiste që kjo do funksionoi.

There are lots of different proteins that are known to affect aging.

Ka shumë proteina që dihen që kanë impakt mbi plakjen.

And for at least one of them, there is a drug.

Dhe për të paktën njërën prej tyre ka një ilaç.

There's one called TOR, which is another nutrient sensor,

Njëra quhet TOR, e cila është një tjetër sensor lëndësh ushqyese,

like the insulin pathway.

si rruga e insulinës.

And mutations that damage the TOR gene --

Dhe mutacionet që dëmtojnë genet TOR --

just like the daf-2 mutations --

njëlloj si mutacionet daf-2 --

extend lifespan in worms

zgjasin jetëgjatësinë në krimba

and flies and mice.

dhe në miza dhe minj.

But in this case, there's already a drug called rapamycin

Por në këtë rast aktualisht ekziston një ilaç i quajtur rapamicin

that binds to the TOR protein

që lidhet me proteinën TOR

and inhibits its activity.

dhe i pengon funksionin.

And you can take rapamycin and give it to a mouse --

Dhe mund ti japësh rapamicin një miu --

even when it's pretty old, like age 60 for a human,

edhe kur është shumë plak, si psh mosha 60 për njerëzit,

that old for a mouse --

aq plak për minj --

if you give the mouse rapamycin,

Nëse i jepni miut rapamicin,

it will live longer.

do jetoi më gjatë.

Now I don't want you all to go out taking rapamycin.

Tani nuk dua që të shkoni të gjithë dhe të merrni rapamicin.

It is a drug for people,

Eshtë ilaç për njerëz,

but the reason is it suppresses the immune system.

por arsyeja është se pengon sistemin e imunitetit.

So people take it to prevent organ transplants from being rejected.

Pra njerëzit e marrin për të penguar mospranimin e transplanteve.

So this may not be the perfect drug

Pra ky mund mos të jetë ilaçi i duhur

for staying young longer.

për të mbetur të rinj më gjatë.

But still, here in the year 2011,

Por megjithatë, aktualisht në vitin 2011,

there's a drug that you can give to mice at a pretty old age

ka një ilaç që mund t'jua jepni minjve në një moshë të madhe

that will extend their lifespan,

e cila do t'ju zgjasi jetën

which comes out of this science

si rrjedhojë e kësaj shkence

that's been done in all these different animals.

e cila është bërë në të gjitha këto kafshë të ndryshme.

So I'm really optimistic,

Pra jam shumë optimiste,

and I think it won't be too long, I hope,

dhe mendoj se nuk do duhet shumë kohë, shpresoj,

before this age-old dream begins to come true.

para se kjo ëndërr e vjetër të bëhet realitet.

Thank you.

Faleminderit

(Applause)

(Duartrokitje)

Matt Ridley: Thank you, Cynthia.

Met Raidli: Faleminderit, Sinthia.

Let me get this straight.

Më lejoni t'ju kuptoj drejt.

Although you're looking for a drug

Megjithëse ju po kërkoni një ilaç

that can solve aging

i cili mund të zgjidhi problemin e plakjes

in old men like me,

në burra pleq si mua,

what you could do now pretty well in the lab,

diçka që mund të bëhet shumë mirë tani në një laborator,

if you were allowed ethically,

nqs ju lejon etika,

is start a human life from scratch

është të nisni një jetë njerëzore nga hiçi

with altered genes that would make it live for a lot longer?

me gene të ndryshuara të cilat do ta lejonin të jetonte për një kohë shumë më të gjatë

CK: Ah, so the kinds of drugs I was talking about

Sinthia: -Ah, ama llojet e ilaçeve që unë përmenda

would not change the genes,

nuk do të ndryshonin genet,

they would just bind to the protein itself

ato vetëm do lidheshin me proteinën

and change its activity.

dhe do ndryshonin aktivitetin e saj.

So if you stop taking the drug, the protein would go back to normal.

Pra nëse ndaloni marrjen e ilaçit proteina do të kthehej në gjendjen normale.

You could change the genes in principle.

Mund ti ndryshoni genet në teori.

There isn't the technology to do that.

Por teknologjia për të bërë këtë mungon.

But I don't think that's a good idea.

Por s'mendoj se kjo është një ide e mirë

And the reason is

Dhe arsyeja është

that these hormones,

se këto hormone,

like the insulin and the IGF hormones and the TOR pathway,

si psh. insulina dhe hormonet IGF dhe rruga TOR

they're essential.

janë të domosdoshme

If you knock them out completely, then you're very sick.

Nëse i eleminon plotësisht, atëhere do të sëmureni rëndë.

So it might be that you would just have to fine tune it very carefully

Pra mund të duhet vetëm një ndryshim i vogël shumë i kujdesshëm

to get the benefits without getting any problems.

për të përfituar të mirat pa pasur probleme.

And I think that's much better,

Dhe mendoj kjo është më mirë,

that kind of control would be much better as a drug.

ky lloj kontrolli do jetë më i mirë si ilaç.

And also, there are other ways of activating FOXO

Dhe gjithashtu, ka metoda të tjera për të aktivizuar FOXO

that don't even involve insulin or IGF-1

të cilat nuk përdorin insulinën apo IGF-1

that might even be safer.

dhe që mund të jenë edhe më të sigurta.

MR: I wasn't suggesting that I was going to go and do it, but ...

MR: Nuk po sugjeroja se do shkoja dhe do e bëja, por ....

(Laughter)

(Të qeshura)

There's a phenomenon which you have written about and spoken about,

Ka një fenomen për të cilin ju keni shkruajtur dhe folur,

which is a negligible senescence.

i cili është një plakje e neglizhueshme.

There are some creatures on this planet already

Ka disa krijesa në këtë planet

that don't really do aging.

të cilat nuk plaken.

Just move to one side for us, if you would.

Po mundët lëvizni pak nga kjo ana.

CK: There are. There are some animals that don't seem to age.

Sinthia: Po ka. Ka disa kafshë që nuk tregojnë shenja plakjeje.

For example, there are some tortoises called Blanding's turtles.

Si psh. ka disa breshka të quajtura breshkat Blanding

And they grow to be about this size.

Dhe ato rriten gati sa kjo madhësi.

And they've been tagged, and they've been found to be 70 years old.

Dhe janë piketuar, dhe janë vështruar të jenë mosha 70 vjeçare.

And when you look at these 70 year-old turtles,

Dhe kur i sheh këto breshka 70 vjeçare,

you can't tell the difference, just by looking,

nuk kupton ndryshimin vetë me të parët,

between those turtles and 20 year-old turtles.

midis këtyre breshkave dhe breshkave 20 vjeçare.

And the 70 year-old ones,

Dhe 70 vjeçaret,

actually they're better at scouting out the good nesting places,

faktikisht janë më të afta për të gjetur vendet më të mira për të ndërtuar fole,

and they also have more progeny every year.

dhe gjithashtu kanë më shumë pasardhës çdo vit.

And there are other examples of these kinds of animals,

Dhe ka shembuj të tjerë të këtyre lloje kafshëve,

like turns, certain kinds of birds are like this.

si psh, disa lloj zogjsh janë kështu.

And nobody knows if they really can live forever,

Dhe asnjë nuk e di nëse janë në gjendje të jetojnë përgjithmonë,

or what keeps them from aging.

ose çfarë i pengon nga plakja

It's not clear.

Nuk është e qartë.

If you look at birds, which live a long time,

Nëse vështroni zogj, të cilët jetojnë një kohë të gjatë

cells from the birds tend to be more resistant

qelizat e këtyre zogjve kanë tendencën të jenë më rezistuese

to a lot of different environmental stresses

ndaj shumë stresuesve mjedisor

like high temperature

si psh. temperatura e lartë

or hydrogen peroxide, things like that.

apo peroxidi i hidrogjenit, e gjëra të tjera si këto.

And our long-lived mutants are too.

Dhe mutantët tanë jetë-gjatë gjithashtu

They're more resistant to these kinds of stresses.

Ata janë më rezistues kundrejt këtyre lloje stresesh.

So it could be that the pathways that I've been talking about,

Pra mund të ndodhi që rrugët që unë përshkova

which are set to run really quickly in the worm,

të cilat veprojnë shumë shpejt në krimba,

have a different normal set point

kanë një grup strukturor tjetër

in something like a bird, so that a bird can live a lot longer.

në diçka si psh një zog, kështu që një zog mund të jetoi shumë më gjatë.

And maybe they're even set really differently

Dhe mbase ato janë vendosur me të vërtet ndryshe

in animals with no senescence at all -- but we don't know.

në kafshë që s'plaken fare -- por ne nuk e dimë këtë.

MR: But what you're talking about here

MR: Por ajo për çfarë po flisni këtu

is not extending human lifespan

nuk është të zgjasni jetën njerzore

by preventing death,

duke ndaluar vdekjen,

so much as extending human youthspan.

sesa është më shumë për zgjatjen e rinisë

CK: Yes, that's right.

Sinthia: Po, keni të drejtë.

It's more like, say, if you were a dog.

Eshtë më shumë, si, psh supozoni sikur të ishit qen

You notice that you're getting old, and you look at your human

Ju shihmi se po plakeni dhe shihni njeriun tuaj

and you think, "Why isn't this human getting old?"

dhe mendoni: -Po ky njeriu pse spo plaket?

They're not getting old in the dog's lifespan.

Ata nuk po plaken me vite qëni

It's more like that.

Eshtë më shumë si kjo.

But now we're the human looking out and imagining a different human.

Por tani ne jemi njeriu dhe po shohim dhe imagjinojmë një njeri tjetër.

MR: Thank you very much indeed, Cynthia Kenyon.

MR: Faleminderit me të vërtet, Sinthia Kenion

(Applause)

(Duartrokitje)