Charles Hazlewood: Trusting the ensemble

Translator: Spartak Ferrollari Reviewer: Helena Bedalli

I am a conductor,

Unë jam një dirigjent

and I'm here today

dhe jam këtu sot

to talk to you about trust.

të flas me ju mbi besimin.

My job depends upon it.

Profesioni im është i bazuar mbi të.

There has to be, between me and the orchestra,

Mes meje dhe orkestrës nuk mund të mungojë,

an unshakable bond of trust,

një lidhje e palëkundur besimi,

born out of mutual respect,

që vjen nga respekti reciprok,

through which we can spin a musical narrative

përmes të cilit ne mund të thurim një tregim muzikor

that we all believe in.

të cilës të gjithë i besojmë, në mënyrë të vendosur.

Now in the old days, conducting, music making,

Tani një herë e një kohë, të dirigjoje, të bëje muzikë,

was less about trust and more, frankly, about coercion.

bazohej me shumë me detyrimin se sa me besimin.

Up to and around about the Second World War,

Deri në kohën e Luftës së Dytë Botërore,

conductors were invariably dictators --

dirigjentët ishin pa dyshim diktatorë –

these tyrannical figures

këto figura tiranike

who would rehearse, not just the orchestra as a whole, but individuals within it,

të cilët nuk drejtonin vetëm orkestrën në tërërsi, por edhe individëd në brëndësi,

within an inch of their lives.

në çdo aspekt të jetës së tyre.

But I'm happy to say now that the world has moved on,

Por sot jam i lumtur t'ju them që bota ka ecur para,

music has moved on with it.

muzika ka ecur para me të.

We now have a more democratic view and way of making music --

Tani ne kemi një këndvështrim dhe mënyrë më demoktratike për të bërë muzikë --

a two-way street.

një rrugë me dy kalime.

I, as the conductor, have to come to the rehearsal with a cast-iron sense

Unë, si dirigjent, duhet të vij në prova me një sens të ngurtë

of the outer architecture of that music,

të arkitekturës së jashtme të muzikës,

within which there is then immense personal freedom

por brenda saj liria personale është e pamasë

for the members of the orchestra to shine.

për tu lejuar anëtarëve të orkestrës të shkelqejnë.

For myself, of course,

Për veten time, natyrisht

I have to completely trust my body language.

kam krejtësisht besim tek gjuha e trupit tim.

That's all I have at the point of sale.

Kjo është e gjitha ajo që unë mund të ofroj.

It's silent gesture.

Është gjest i heshtur.

I can hardly bark out instructions while we're playing.

Sa mezi jap udhëzime gjatë ekzekutimit.

(Music)

(Muzikë)

Ladies and gentlemen, the Scottish Ensemble.

Zonja dhe zotërinj, Ansambli Skocez

(Applause)

(Duartrokitje)

So in order for all this to work,

Pra, në mënyrë që e gjitha kjo të funksionojë,

obviously I have got to be in a position of trust.

padyshim duhet të gjendem në një pozicion besimi.

I have to trust the orchestra,

Duhet ti besoj orkestrës,

and, even more crucially, I have to trust myself.

dhe, ç'është më e rëndësishmja, duhet ti besoj vetevetes.

Think about it: when you're in a position of not trusting,

Mendojeni: kur jeni në një pozitë që mungon mirëbesimi,

what do you do?

çfarë do të bëni?

You overcompensate.

E mbi-kompensoni.

And in my game, that means you overgesticulate.

Dhe në fushën time, do të thotë që ekzagjeroni me gjeste.

You end up like some kind of rabid windmill.

Dhe përfundoni që ngjani si një lloj mulliu me erë i çmendur.

And the bigger your gesture gets,

Dhe më të mëdhej behen gjestet,

the more ill-defined, blurry

me shumë të papërcaktuar, të paqartë

and, frankly, useless it is to the orchestra.

dhe, sinqerisht, bëhen të padobishëm për orkestrën.

You become a figure of fun. There's no trust anymore, only ridicule.

Ju ktheheni në një klloun. Besimi zhduket, vetëm tallje.

And I remember at the beginning of my career,

Dhe kujtoj fillimin i karierës sime,

again and again, on these dismal outings with orchestras,

gjatë këtyre shfaqjeve të mjera me orkestrën,

I would be going completely insane on the podium,

duhet të isha kthyer një i marrë ne podium,

trying to engender a small scale crescendo really,

në të vërtetë po përpiqesha ti jepja jetë një kreshendoje të vogël,

just a little upsurge in volume.

veç se një rritje e vogël volumi.

Bugger me, they wouldn't give it to me.

I shkreti unë, ata nuk po ma jepnin atë.

I spent a lot of time in those early years

Kalova shumë kohë në ato vite të hershme

weeping silently in dressing rooms.

duke qarë në heshtje në dhomat e veshjes.

And how futile seemed the words of advice to me

Dhe sa të kota më dukeshin këshillat

from great British veteran conductor Sir Colin Davis

e të madhit të vjetër dirigjent Britanik, Ser Colin Davis

who said, "Conducting, Charles,

që thosh, "Të drejtosh orkestrën, Charles,

is like holding a small bird in your hand.

është një lloj si të mbash një zog të vogël në dorë.

If you hold it too tightly, you crush it.

Nëse e shtrëngon fort, e shtyp.

If you hold it too loosely, it flies away."

Nëse e mban shumë lirë, ai fluturon tutje."

I have to say, in those days, I couldn't really even find the bird.

Më duhet t'ju them që, në atë kohë, nuk e kisha gjetur zogun ndonjëherë.

Now a fundamental

Tani një përvojë kryesore

and really viscerally important experience for me, in terms of music,

dhe vërtet e thellë, e rëndësishme për mua në drejtim të muzikës,

has been my adventures in South Africa,

kanë qenë aventurat e mia në Afrikën e Jugut

the most dizzyingly musical country on the planet in my view,

vendi më marramendës muzikor në planet sipas meje,

but a country which, through its musical culture,

por vend i cili, ndermjet kulturës së tij muzikore,

has taught me one fundamental lesson:

më dha një mësim thelbesor:

that through music making

që përmes bërjes së muzikës

can come deep levels

mund të vijnë nivele të thellë

of fundamental life-giving trust.

të bazës së jetëdhënies te besimit.

Back in 2000, I had the opportunity to go to South Africa

Në vitin 2000, pata mundësinë të shkoj në Afrikën e Jugut

to form a new opera company.

për të formuar një kompani opere të re.

So I went out there, and I auditioned,

Kështu vajta atje, dhe bëra prova zëri,

mainly in rural township locations, right around the country.

kryesisht në zonat rurale, rreth e rrotull vendit.

I heard about 2,000 singers

Dëgjova rreth 2.000 këngëtare

and pulled together a company

dhe ngrita një kompani opere

of 40 of the most jaw-droppingly amazing young performers,

me 40 artistë të rinj më të shkëlqyerit që gjeta,

the majority of whom were black,

shumica e tyre ishin zezakë,

but there were a handful of white performers.

megjithëse kishte edhe disa interpretues të bardhë.

Now it emerged early on in the first rehearsal period

Tani, në fillim të provave të para doli në pah

that one of those white performers

që njëri nga interpretuesit e bardhë

had, in his previous incarnation,

në mishërimin e jetës së tij të mëparshme

been a member of the South African police force.

kish qënë një anëtar i policisë afrikano jugore.

And in the last years of the old regime,

Dhe në vitet e fundit të atij regjimi të vjetër,

he would routinely be detailed to go into the township

rregullisht, e zgjidhnin për të vajtur nëpër komunitetet zezake

to aggress the community.

për të ushtruar dhunë.

Now you can imagine what this knowledge did to the temperature in the room,

Tani, mund të përfytyroni se si ky lajm nxehu temperaturën në dhomë,

the general atmosphere.

atmosferën në përgjithësi.

Let's be under no illusions.

Le të mos iludojmë veten.

In South Africa, the relationship most devoid of trust

Në Afrikën e Jugut, marrëdhënia ku pothuajse mungon besimi

is that between a white policeman

është ajo midis një polici të bardhë

and the black community.

dhe komunitetit zezak.

So how do we recover from that, ladies and gentlemen?

Pra, si ja dolëm mbanë nga kjo, zonja e zotërinj?

Simply through singing.

Thjesht me anë të këngës.

We sang, we sang,

Ne kënduam, kënduam,

we sang,

dhe kënduam,

and amazingly new trust grew,

dhe çuditërisht, një besim i ri u rrit,

and indeed friendship blossomed.

dhe në fakt miqësia lulëzoi.

And that showed me such a fundamental truth,

Dhe ajo më tregoi një të vërtetë në mënyrë thelbësore,

that music making and other forms of creativity

faktin që realizimi i muzikës dhe formave të tjera të krijimtarisë

can so often go to places

mund të arrijnë kaq shpesh nëpër vende

where mere words cannot.

ku fjalët e thjeshta nuk munden.

So we got some shows off the ground. We started touring them internationally.

Kështu ja arritëm të jepnim shfaqje. Ne filluam me të, turne ndërkombëtare.

One of them was "Carmen."

Njëra nga këto shfaqe ishte "Karmen".

We then thought we'd make a movie of "Carmen,"

Menduam të bënim një film nga "Karmen"

which we recorded and shot outside on location

të cilën ne regjistruam dhe filmuam jashtë dhe në vend

in the township outside Cape Town called Khayelitsha.

në qytezën jashte Cape Town që quhet Khayelitsha.

The piece was sung entirely in Xhosa,

Pjesa u këndua tërësisht në xhosisht,

which is a beautifully musical language, if you don't know it.

gjuhë dhe është shumë musikale, n.q.s nuk e dini.

It's called "U-Carmen e-Khayelitsha" --

Vepra u qualjt "U-Carmen e-Khayelitsha" --

literally "Carmen of Khayelitsha."

fjalë per fjalë "Karmen e Khayelitshes".

I want to play you a tiny clip of it now

Dëshiroj të shfaq një klip të vogël per ju tani

for no other reason than to give you proof positive

vetëm për arsyen që t'ju jap dëshmi pozitive

that there is nothing tiny about South African music making.

se asgjë nuk është e vogël në mënyrën e bërjes së musikës ne Afrikën e Jugut.

(Music)

(Muzikë)

(Applause)

(Duartrokitje)

Something which I find utterly enchanting

Diçka të cilën e gjej tërësisht mahnitëse

about South African music making

rreth interpretimit të musikës në Afrikën e Jugut

is that it's so free.

është se është kaq e lirë.

South Africans just make music really freely.

Afrikanët e Jugut bëjnë muzikë të vërtetë të lirë.

And I think, in no small way,

Dhe mendoj, pa dyshim,

that's due to one fundamental fact:

që kjo është për shkak të një fakti themelor:

they're not bound to a system of notation.

ata nuk janë të lidhur me një sistem notash muzikore.

They don't read music.

Ata nuk e lexojnë muzikën.

They trust their ears.

Ata kanë besim tek veshët e tyre.

You can teach a bunch of South Africans a tune in about five seconds flat.

Mund ti mësoni një grupi muzikor të Afrikës së Jugut, një melodi per vetëm pesë seconda.

And then, as if by magic,

Dhe kështu, si për magji,

they will spontaneously improvise a load of harmony around that tune

ata do të improviziojne vetvetiu, një seri harmonish rreth asaj melodie

because they can.

sepse ata janë në gjendje, ta bëjnë atë.

Now those of us that live in the West, if I can use that term,

Tani ne që jetojmë në Perëndim, në qoftë se mund të përdor këtë term,

I think have a much more hidebound attitude or sense of music --

unë mendoj se kemi një qëndrim më të ngurtë ose një ndjenjë të muzikës --

that somehow it's all about skill and systems.

që disi redukton gjithçka tek teknika dhe sistemet.

Therefore it's the exclusive preserve

Si pasoje kjo është eksklusivitet

of an elite, talented body.

e një elite njerëzish të talentuar.

And yet, ladies and gentlemen, every single one of us on this planet

Veçse, zonja dhe zotërinj, secili nga ne në këtë planet

probably engages with music on a daily basis.

ndoshta ka të bëjë me muzikën çdo ditë.

And if I can broaden this out for a second,

dhe në qoftë se do e zgjeroj këtë për një sekond,

I'm willing to bet that every single one of you sitting in this room

jam gati të vë bast që secili nga ju në këtë sallë

would be happy to speak with acuity, with total confidence,

mund të jetë i lumtur të flasë me mprehtësi, me siguri totale,

about movies, probably about literature.

rreth filmave, ndofta rreth letërsisë.

But how many of you would be able to make a confident assertion

Por sa prej jush do të jenë në gjendje për të bërë një afirmim të sigurt

about a piece of classical music?

rreth një pasazhi të musikës klasike?

Why is this?

Pse ndodh kjo?

And what I'm going to say to you now

Dhe çfarë jam duke ju thënë tani,

is I'm just urging you to get over

është që vetëm ju bëj thirrje të kapërceni

this supreme lack of self-confidence,

këtë mungesë të madhe tek vetëbesimi,

to take the plunge, to believe that you can trust your ears,

të merni fluturimin, ti bindeni që ju mund ti besoni veshëve tuaj,

you can hear some of the fundamental muscle tissue,

ju mund të dëgjoni disa nga indet e muskujve bazë,

fiber, DNA,

fibër, ADN,

what makes a great piece of music great.

çfarë e bën një pasazh të madh të muzikës se madhe.

I've got a little experiment I want to try with you.

Dëshiroj të provoj një eksperiment me ju.

Did you know

A e dini

that TED is a tune?

që TED-i është një melodi?

A very simple tune based on three notes -- T, E, D.

Është nje melodi e thjeshtë e bazuar ne tre nota muzikore -- T, E, D.

Now hang on a minute.

Prisni një minutë.

I know you're going to say to me, "T doesn't exist in music."

E di që ju jeni duke më thënë, "T-ja nuk është një notë muzikore."

Well ladies and gentlemen, there's a time-honored system,

E pra zonja dhe zotërinj, ekziston një sistem i respektuar prej kohësh,

which composers have been using for hundreds of years,

i përdorur nga kompozitorët prej qindra vjetësh,

which proves actually that it does.

i cili vërteton faktin që T-ja është një notë muzikore.

If I sing you a musical scale: A, B, C, D, E, F, G --

Nëse unë ju këndoj një shkallë muzikore: A, B, C, D, E, F, G --

and I just carry on with the next set of letters in the alphabet, same scale:

dhe të vazhdoj me grupin pasardhës të gërmave sipas alfabetit, e njëjta shkallë muzikore:

H, I, J, K, L, M, N,

H, I, J, K, L, M, N,

O, P, Q, R, S, T -- there you go.

O, P, Q, R, S, T -- arritët tek T-ja

T, see it's the same as F in music.

gërma T, e vëreni, është e njëjtë si gërma F , në muzikë.

So T is F.

Keshtu T është F.

So T, E, D is the same as F, E, D.

Pra T, E, D është e njëjtë si F, E, D.

Now that piece of music that we played at the start of this session

Tani, pasazhi muzikor që luajtëm në fillim të këtij sesioni

had enshrined in its heart

mban në zemrën e tij

the theme, which is TED.

temën, cili është TED.

Have a listen.

Dëgjoni!

(Music)

(Muzikë)

Do you hear it?

E dëgjoni?

Or do I smell some doubt in the room?

O po nuhat ndonjë dyshim në dhomë?

Okay, we'll play it for you again now,

Mirë pra, do e luajmë sërisht këtë pasazh për ju,

and we're going to highlight, we're going to poke out the T, E, D.

dhe do theksojmë, do nxjerrim në pah T, E, D.

If you'll pardon the expression.

Nëse më lejoni shprehjen.

(Music)

(Muzikë)

Oh my goodness me, there it was loud and clear, surely.

Oh perëndi, ishte e lartë dhe e qartë, me të vërtetë.

I think we should make this even more explicit.

Duhet t'ja u bëj ende më të hollësishme.

Ladies and gentlemen, it's nearly time for tea.

Zonja dhe zotërinj, thuajse erdhi ora e çajit.

Would you reckon you need to sing for your tea, I think?

Mendoni se keni nevojë të këndoj gjatë kohës së çajit, them unë?

I think we need to sing for our tea.

Mendoj ne duhet të këndojmë gjatë çajit tonë.

We're going to sing those three wonderful notes: T, E, D.

Do luajmë tre nota muzikore të mrekullueshme: T, E, D.

Will you have a go for me?

Dëshironi të provoni për mua?

Audience: T, E, D.

Publiku: T, E, D.

Charles Hazlewood: Yeah, you sound a bit more like cows really than human beings.

Charles Hazlewood: tingëllimi ngjet me shumë si i lopeve sesa i njerëzve.

Shall we try that one again?

Duhet ta provojmë edhe një herë?

And look, if you're adventurous, you go up the octave.

Dhe nëse jeni aventurier, shkoni një oktavë më lart.

T, E, D.

T, E, D.

Audience: T, E, D.

Publiku: T, E, D.

CH: Once more with vim. (Audience: T, E, D.)

Charles Hazlewood: Një më shumë me vrull.

There I am like a bloody windmill again, you see.

E shihni, ngjaj përsëri si dreqi i mulliut me erë.

Now we're going to put that in the context of the music.

Tani do të vënë këtë në kontekstin e muzikës.

The music will start, and then at a signal from me, you will sing that.

Muzika do fillojë, dhe me signalin tim do këndoni.

(Music)

(Muzikë)

One more time,

Edhe një herë tjetër,

with feeling, ladies and gentlemen.

me ndjenja, zonja dhe zotërinj.

You won't make the key otherwise.

Se ndryshe nuk mund ta kapni notën melodike.

Well done, ladies and gentlemen.

Ju lumtë, zonja dhe zotërinj.

It wasn't a bad debut for the TED choir,

Nuk ishte një debutim i keq për korin e TED-it,

not a bad debut at all.

jo i keq mbi të gjitha.

Now there's a project that I'm initiating at the moment

Tani është një projetk që jam duke nisur

that I'm very excited about and wanted to share with you,

më entuzjasmon shumë dhe dëshiroj ta ndaj me ju,

because it is all about changing perceptions,

sepse ka të bëjë me ndryshimin e perceptimit

and, indeed, building a new level of trust.

dhe sigurisht, ndërton një livel të ri te besimit.

The youngest of my children was born with cerebral palsy,

Fëmija im më e vogël ka lindur me paralizë cerebrale,

which as you can imagine,

që si mund ta imagjinoni,

if you don't have an experience of it yourself,

nëse nuk e keni përjetuar vetë,

is quite a big thing to take on board.

është mjaft e vështirë.

But the gift that my gorgeous daughter has given me,

Por dhuratë që vajza ime e mrekullueshme më ka dhënë,

aside from her very existence,

veç ekzistencën e saj,

is that it's opened my eyes to a whole stretch of the community

është që më hapi sytë mbi një shtrirje të tërë e komunitetit

that was hitherto hidden,

që deri tani ishte fshehur,

the community of disabled people.

komuniteti i personave me aftësi të kufizuara.

And I found myself looking at the Paralympics and thinking how incredible

Dhe gjeta veten duke ndjekur Lojërat Paralimpike dhe mendoja sa e pabesueshme

how technology's been harnessed to prove beyond doubt

sa shrytëzimi i teknollogjise ka demonstruar pa dyshim

that disability is no barrier

që aftesia e kufizuar nuk është pengesë

to the highest levels of sporting achievement.

për nivelet më të larta të arritjeve sportive.

Of course there's a grimmer side to that truth,

Sigurisht, ka një anë të errët për këtë të vërtetë,

which is that it's actually taken decades for the world at large

e cila në fakt mori dekada për botën në tërësi

to come to a position of trust,

të zërë një pozicion besimi,

to really believe that disability and sports can go together

të mendohet me të vërtetë, që aftësia e kufizuar dhe sporti mund të hecin bashkë

in a convincing and interesting fashion.

në një mënyrë bindëse dhe interesante.

So I find myself asking:

Kështu pyeta veten:

where is music in all of this?

ku është muzika në gjithë këtë?

You can't tell me that there aren't millions of disabled people,

Ju nuk mund të më thoni se nuk janë miliona persona me aftësi të kufizuara,

in the U.K. alone,

vetëm ne Mbretërinë e Bashkuar,

with massive musical potential.

me një potencial të madh muzikor.

So I decided to create a platform for that potential.

Kështu vendosa të krijoj një platformë për këtë potencial.

It's going to be Britain's first ever

Që do të jetë e para orkestër kombëtare

national disabled orchestra.

e personave me aftësi të kufizuar ne Britani.

It's called Paraorchestra.

Quhet Paraorchestra.

I'm going to show you a clip now

Po ju paraqes një klip të vogël

of the very first improvisation session that we had.

e sesionit të parë improvizim që kemi pasur.

It was a really extraordinary moment.

Është në të vërtetë një moment i jashtëzakonshëm.

Just me and four astonishingly gifted disabled musicians.

Vetëm unë dhe katër muzikantë handikapatë me dhunti të befasueshme.

Normally when you improvise --

Normalisht kur ju improvizoni --

and I do it all the time around the world --

dhe unë e bëj gjithnjë nëpër botë --

there's this initial period of horror,

është periudha fillestare e horrorit,

like everyone's too frightened to throw the hat into the ring,

ku të gjithë janë të frikësuar të hyjnë ne arenë,

an awful pregnant silence.

një heshtje tmerrësisht e mbartur.

Then suddenly, as if by magic, bang! We're all in there

Pastaj papritmas, si me magji, bang! Ne jemi të gjithë atje

and it's complete bedlam. You can't hear anything.

dhe është tërësisht shamatë. Nuk mund të kuptoni asgjë.

No one's listening. No one's trusting.

Asnjë nuk dëgjon. Asnjë nuk ka besim.

No one's responding to each other.

Asnjë nuk i përgjigjet njëri tjetrit.

Now in this room with these four disabled musicians,

Tani ne atë dhomë me muzikantët handikapatë,

within five minutes

brenda pesë minutave

a rapt listening, a rapt response

një dëgjim i mahnitshëm, një përgjigje e mahniteshme

and some really insanely beautiful music.

dhe muzika, vërtet marrëzisht e bukur.

(Video) (Music)

(Video) (Muzikë)

Nicholas:: My name's Nicholas McCarthy.

Nicholas:: Unë quhem Nicholas McCarthy.

I'm 22, and I'm a left-handed pianist.

Jam 22 vjeç, dhe jam pianist i mërgjër.

And I was born without my left hand -- right hand.

Dhe kam lindur pa dorë të majtë -- dorë te djathtë.

Can I do that one again?

Mund ta bëj edhe një herë?

(Music)

"Lyn është 51 vjeçe dhe ka kaluar një paralizë cerebrale" (Muzikë)

Lyn: When I'm making music,

Lyn: Kur bëj muzikë

I feel like a pilot in the cockpit flying an airplane.

ndihem si një pilot në kabinë duke komanduar avionin.

I become alive.

Ndihem e gjallë.

(Music)

"Clarence i binte trombës me Courtney Pine. Por në vitin 1995 pësoi një aksident të rëndë automobilistik" (Muzikë)

Clarence: I would rather be able to play an instrument again

Clarence: Dëshiroj shumë të mund ti bie një instrumenti muzikor përsëri

than walk.

sesa të heci.

There's so much joy and things

Sa shumë hare dhe gjëra

I could get from playing an instrument and performing.

ti biesh një instrumenti muzikor dhe të japësh shfaqe.

It's removed some of my paralysis.

Kjo shëroi një pjesë të paralizes time.

(Music)

(Muzikë)

(Applause)

(Duartrokitje)

CH: I only wish that some of those musicians were here with us today,

Charles Hazlewood: Dëshiroja që disa nga këta muzikantë të ishin këtu sot,

so you could see at firsthand how utterly extraordinary they are.

kështu ju mund të shihnit me sytë tuaj sa të jashtëzakonshëm janë ata.

Paraorchestra is the name of that project.

Paraorchestra është emri i projektit.

If any of you thinks you want to help me in any way

Nëse ndonjëri nga ju dëshiron te më ndihrmoje në një mënyre apo tjetër

to achieve what is a fairly impossible and implausible dream still at this point,

për të arritur atë që ende në këtë pikë është një ëndërr mjaft e pamundur dhe papranueshme,

please let me know.

ju lutem më njoftoni.

Now my parting shot

Tani para se të largohem

comes courtesy of the great Joseph Haydn,

një kontribut i të madhit Joseph Haydn,

wonderful Austrian composer in the second half of the 18th century --

një kompozitor i mrekullueshëm austriak i gjysmës së dytë të shekullit të 18-të --

spent the bulk of his life

kaloi pjesën më madhe të jetës së tij

in the employ of Prince Nikolaus Esterhazy, along with his orchestra.

në shërbim të princit Nikolaus Esterhazy, sëbashku me orkestrën e vet.

Now this prince loved his music,

Tani, ky princ e donte muzikën e tij,

but he also loved the country castle that he tended to reside in most of the time,

por po ashtu donte edhe kështjellën e tij ne fshat ku mundohej të qëndronte pjesën më të madhe të kohës,

which is just on the Austro-Hungarian border,

që ndodhet pranë kufirit austro-hungarez.

a place called Esterhazy --

në një vend që quhet Esterhazy --

a long way from the big city of Vienna.

larg nga qyteti i Vienës.

Now one day in 1772,

Tani një ditë në vitin 1772,

the prince decreed that the musicians' families,

princi dekretoi që familjet e muzikantëve,

the orchestral musicians' families,

familjet e muzikantëve orkestralë,

were no longer welcome in the castle.

nuk ishin më të mirëpritur në kështjellë.

They weren't allowed to stay there anymore; they had to be returned to Vienna --

Atyre nuk i lejohesh të qëndronin më aty, duhet të ktheheshin në Vienë --

as I say, an unfeasibly long way away in those days.

Siç thashë, një distancë e pamundur, për atë kohë.

You can imagine, the musicians were disconsolate.

Ju mund të imagjinoni, muzikantët ishin të pangushëllueshëm.

Haydn remonstrated with the prince, but to no avail.

Haydn protestoi me princin, por pa sukses.

So given the prince loved his music,

Duke ditur që princi e donte muzikën e tij,

Haydn thought he'd write a symphony to make the point.

Haydn mendoi të shkruante një sinfoni që demonstronte pikëpamjen e tij.

And we're going to play just the very tail end of this symphony now.

Dhe tani do luajmë fundin e kësaj sinfonie.

And you'll see the orchestra in a kind of sullen revolt.

Dhe ju do të shihni orkestrën në një farë revolte të ngrysur.

I'm pleased to say, the prince did take the tip

Me kënaqësi ju them, princi e kuptoi aludimin

from the orchestral performance,

nga performanca e orkestrës,

and the musicians were reunited with their families.

dhe orkestrantët u ribashkuan me familjet e tyre.

But I think it sums up my talk rather well, this,

Por unë mendoj se ajo që pëmbledh bisedën time mjaft mirë,

that where there is trust,

aty ku është besimi,

there is music -- by extension life.

aty është muzika -- si vazhdim jeta.

Where there is no trust,

Ku nuk ka besim,

the music quite simply withers away.

Muzika thjesht humbet larg.

(Music)

(Muzikë)

(Applause)

(Duartrokitje)