Charles Hazlewood: Trusting the ensemble

Tłumaczenie: Adrian Chudzik Korekta: Monika Sulima

I am a conductor,

Jestem dyrygentem

and I'm here today

i jestem tu,

to talk to you about trust.

aby opowiedzieć wam o zaufaniu.

My job depends upon it.

Od niego zależy moja praca.

There has to be, between me and the orchestra,

Pomiędzy mną a orkiestrą musi istnieć

an unshakable bond of trust,

niezłomna więź zaufania,

born out of mutual respect,

zrodzona z wzajemnego szacunku,

through which we can spin a musical narrative

przez który możemy snuć muzyczną narrację,

that we all believe in.

w jaką wierzymy.

Now in the old days, conducting, music making,

W dawnych czasach dyrygowanie, tworzenie muzyki,

was less about trust and more, frankly, about coercion.

opierało się mniej na zaufaniu, a bardziej na przymusie.

Up to and around about the Second World War,

Mniej więcej do II Wojny Światowej

conductors were invariably dictators --

dyrygenci byli zawsze dyktatorami -

these tyrannical figures

tyranami,

who would rehearse, not just the orchestra as a whole, but individuals within it,

którzy ćwiczyli, nie tyle z orkiestrą jako całością, ale z każdym z osobna,

within an inch of their lives.

będąc bardzo blisko ich życia.

But I'm happy to say now that the world has moved on,

Na szczęście świat poszedł do przodu,

music has moved on with it.

a wraz z nim muzyka.

We now have a more democratic view and way of making music --

Teraz mamy bardziej demokratyczne spojrzenie i sposób tworzenia muzyki -

a two-way street.

dwukierunkowy sposób.

I, as the conductor, have to come to the rehearsal with a cast-iron sense

Ja, jako dyrygent muszę przyjść na próbę z niepodważalnym poczuciem

of the outer architecture of that music,

zewnętrznej architektury tej muzyki,

within which there is then immense personal freedom

w którym występuje ogromna wolność osobista

for the members of the orchestra to shine.

dla członków orkiestry, by błyszczeć.

For myself, of course,

Dla mnie, oczywiście.

I have to completely trust my body language.

Muszę całkowicie ufać swojej mowie ciała.

That's all I have at the point of sale.

To wszystko, co muszę w tym momencie sprzedać.

It's silent gesture.

To cichy gest.

I can hardly bark out instructions while we're playing.

Mogę ledwie przekazać instrukcje, podczas gdy gramy.

(Music)

(Muzyka)

Ladies and gentlemen, the Scottish Ensemble.

Panie i panowie, Scottish Ensemble.

(Applause)

(Aplauz)

So in order for all this to work,

Tak więc, aby to wszystko działało,

obviously I have got to be in a position of trust.

muszę być w stanie zaufać.

I have to trust the orchestra,

Muszę ufać orkiestrze,

and, even more crucially, I have to trust myself.

a także, przede wszystkim muszę ufać sobie.

Think about it: when you're in a position of not trusting,

Pomyślcie o tym: kiedy nie jesteście w stanie zaufać,

what do you do?

co robicie?

You overcompensate.

Przesadzacie.

And in my game, that means you overgesticulate.

W moim przypadku, przegestykulujecie.

You end up like some kind of rabid windmill.

Skończycie walcząc z wiatrakami.

And the bigger your gesture gets,

Im bardziej rozległe stają się wasze gesty,

the more ill-defined, blurry

tym są bardziej niejasne, rozmyte

and, frankly, useless it is to the orchestra.

i właściwie bezużyteczne dla orkiestry.

You become a figure of fun. There's no trust anymore, only ridicule.

Stajecie się obiektem żartu. Nie ma już zaufania, tylko pośmiewisko.

And I remember at the beginning of my career,

I pamiętam jak na początku mojej kariery,

again and again, on these dismal outings with orchestras,

ciągle, na tych ponurych wycieczkach z orkiestrami,

I would be going completely insane on the podium,

dostawałem szału na podium,

trying to engender a small scale crescendo really,

próbując wywołać choćby małe crescendo,

just a little upsurge in volume.

chociaż malutki przypływ uczucia w głośności.

Bugger me, they wouldn't give it to me.

Niech mnie szlag, nie chcieli tego zrobić.

I spent a lot of time in those early years

Spędziłem dużo czasu w tych wczesnych latach

weeping silently in dressing rooms.

cichutko płacząc w przebieralniach.

And how futile seemed the words of advice to me

Jakże daremne wydawały się słowa porady

from great British veteran conductor Sir Colin Davis

otrzymane od brytyjskiego dyrygenta-weterana Sir Colina Davisa,

who said, "Conducting, Charles,

który powiedział: "Dyrygowanie, Charles,

is like holding a small bird in your hand.

jest jak trzymanie małego ptaszka w dłoni.

If you hold it too tightly, you crush it.

Jeśli trzymasz zbyt ciasno, zmiażdżysz go.

If you hold it too loosely, it flies away."

Jeżeli trzymasz go zbyt luźno, odleci".

I have to say, in those days, I couldn't really even find the bird.

Muszę przyznać, że w tamtych czasach, nie mogłem nawet znaleźć ptaka.

Now a fundamental

Fundamentalne

and really viscerally important experience for me, in terms of music,

i naprawdę ważne muzyczne doświadczenie,

has been my adventures in South Africa,

miało miejsce podczas mojej podróży do RPA,

the most dizzyingly musical country on the planet in my view,

według mnie najbardziej oszałamiającego muzycznie kraju na świecie,

but a country which, through its musical culture,

kraju, który poprzez swoją kulturę muzyczną,

has taught me one fundamental lesson:

nauczył mnie jednej fundamentalnej lekcji:

that through music making

wykonywanie muzyki

can come deep levels

może pogłębić poziom

of fundamental life-giving trust.

fundamentalnego, życiodajnego zaufania.

Back in 2000, I had the opportunity to go to South Africa

W roku 2000, miałem okazję pojechać do RPA,

to form a new opera company.

by założyć nową operę.

So I went out there, and I auditioned,

Więc pojechałem tam i przesłuchiwałem,

mainly in rural township locations, right around the country.

głównie w wiejskich miasteczkach na terenie całego kraju.

I heard about 2,000 singers

Przesłuchałem około 2000 wokalistów

and pulled together a company

i utworzyliśmy razem firmę,

of 40 of the most jaw-droppingly amazing young performers,

składającą się z 40 najbardziej niesamowitych, młodych wykonawców,

the majority of whom were black,

w większości czarnych,

but there were a handful of white performers.

ale z garstką białych wykonawców.

Now it emerged early on in the first rehearsal period

W pierwszym okresie prób okazało się,

that one of those white performers

że jeden z białych wykonawców

had, in his previous incarnation,

był, w swoim poprzednim zawodzie,

been a member of the South African police force.

członkiem policji RPA.

And in the last years of the old regime,

I w ostatnich latach starego reżimu,

he would routinely be detailed to go into the township

udał się rutynowo do miasteczka,

to aggress the community.

by zaatakować społeczeństwo.

Now you can imagine what this knowledge did to the temperature in the room,

Możecie sobie wyobrazić, jak ta wiedza wpłynęła na temperaturę w pomieszczeniu,

the general atmosphere.

na ogólną atmosferę.

Let's be under no illusions.

Pozbądźmy się złudzeń.

In South Africa, the relationship most devoid of trust

W RPA najbardziej pozbawiony zaufania związek

is that between a white policeman

to ten pomiędzy białym policjantem

and the black community.

a czarną społecznością.

So how do we recover from that, ladies and gentlemen?

Więc jak się z tego uzdrawiamy, panie i panowie?

Simply through singing.

Po prostu, przez śpiewanie.

We sang, we sang,

Śpiewaliśmy, śpiewaliśmy,

we sang,

śpiewaliśmy

and amazingly new trust grew,

i zdumiewająco wzrosło nowe zaufanie,

and indeed friendship blossomed.

a w rzeczywistości zakwitła przyjaźń.

And that showed me such a fundamental truth,

I to pokazało mi fundamentalną prawdę,

that music making and other forms of creativity

że muzykowanie i inne formy kreatywności

can so often go to places

mogą często zaprowadzić w miejsca,

where mere words cannot.

gdzie zwykłe słowa nie mogą.

So we got some shows off the ground. We started touring them internationally.

Więc odnieśliśmy sukces kilkoma naszymi występami. Zaczęliśmy dawać je międzynarodowo.

One of them was "Carmen."

Jednym z nich była "Carmen"

We then thought we'd make a movie of "Carmen,"

Pomyśleliśmy wtedy, że zrobimy film o "Carmen",

which we recorded and shot outside on location

który zarejestrowaliśmy poza

in the township outside Cape Town called Khayelitsha.

Kapsztadem, w miejscowości Khayelitsha.

The piece was sung entirely in Xhosa,

Utwór był zaśpiewany całkowicie w języku Xhosa,

which is a beautifully musical language, if you don't know it.

który jest przepięknym muzycznie językiem, jeśli go nie znasz.

It's called "U-Carmen e-Khayelitsha" --

Nazywa się "U-Carmen e-Khayelitsha" --

literally "Carmen of Khayelitsha."

dosłownie "Carmen z Khayelitsha".

I want to play you a tiny clip of it now

Pragnę zaprezentować wam teraz mały klip

for no other reason than to give you proof positive

nie z innego powodu jak dać wam dowód,

that there is nothing tiny about South African music making.

że nie ma nic małego w muzyce RPA.

(Music)

(Muzyka)

(Applause)

(Aplauz)

Something which I find utterly enchanting

Coś, co uważam za całkowicie czarujące

about South African music making

w muzyce RPA

is that it's so free.

to to, że jest taka swobodna.

South Africans just make music really freely.

Mieszkańcy RPA po prostu wykonują muzykę naprawdę swobodnie.

And I think, in no small way,

I myślę, że w niemałym stopniu

that's due to one fundamental fact:

ze względu na jeden podstawowy fakt:

they're not bound to a system of notation.

nie są przywiązani do systemu notacji.

They don't read music.

Nie czytają muzyki.

They trust their ears.

Ufają swoim uszom.

You can teach a bunch of South Africans a tune in about five seconds flat.

Można nauczyć garstkę mieszkańców RPA melodii w jakieś 5 sekund,

And then, as if by magic,

a następnie, w magiczny sposób,

they will spontaneously improvise a load of harmony around that tune

zaczną spontanicznie improwizować harmonie do tej melodii,

because they can.

ponieważ mogą.

Now those of us that live in the West, if I can use that term,

Ci z nas, którzy mieszkają na Zachodzie, jeśli mogę tak powiedzieć,

I think have a much more hidebound attitude or sense of music --

myślę, że mają znacznie bardziej ograniczoni stosunek lub poczucie muzyki,

that somehow it's all about skill and systems.

ponieważ w jakiś sposób wszystko obraca się wokół umiejętności i systemów.

Therefore it's the exclusive preserve

Dlatego jest to wyłączną domeną elity, utalentowanych.

of an elite, talented body.

Dlatego jest to wyłączną domeną elity, utalentowanych.

And yet, ladies and gentlemen, every single one of us on this planet

A jednak, panie i panowie, każdy z nas na tej planecie

probably engages with music on a daily basis.

prawdopodobnie ma styczność z muzyką na co dzień.

And if I can broaden this out for a second,

A jeśli mogę to trochę rozwinąć na chwilę,

I'm willing to bet that every single one of you sitting in this room

jestem gotów założyć się, że każdy z was siedzący w tym pomieszczeniu

would be happy to speak with acuity, with total confidence,

chętnie rozmawiałby przenikliwie, z pewnością siebie

about movies, probably about literature.

o filmach i prawdopodobnie literaturze.

But how many of you would be able to make a confident assertion

Ale jak wielu z was byłoby w stanie dokonać przekonującego stwierdzenia

about a piece of classical music?

o utworze muzyki klasycznej?

Why is this?

Dlaczego tak jest?

And what I'm going to say to you now

Zamierzam wam teraz powiedzieć,

is I'm just urging you to get over

że nalegam, abyście pozbyli się

this supreme lack of self-confidence,

tego wielkiego braku pewności siebie,

to take the plunge, to believe that you can trust your ears,

by zdecydować się uwierzyć, że możecie zaufać swoim uszom,

you can hear some of the fundamental muscle tissue,

możecie usłyszeć jakąś podstawową tkankę mięśniową,

fiber, DNA,

włókno, DNA,

what makes a great piece of music great.

to co czyni wielki utwór wielkim.

I've got a little experiment I want to try with you.

Mam mały eksperyment i chce go z wami przeprowadzić.

Did you know

Czy wiedzieliście,

that TED is a tune?

że TED ma melodię?

A very simple tune based on three notes -- T, E, D.

Bardzo prostą melodię, opartą na 3 nutach -- T, E, D.

Now hang on a minute.

Zaraz, moment.

I know you're going to say to me, "T doesn't exist in music."

Wiem, że zamierzacie powiedzieć, "T nie istnieje w muzyce".

Well ladies and gentlemen, there's a time-honored system,

Cóż, panie i panowie, istnieje tradycyjny system,

which composers have been using for hundreds of years,

który kompozytorzy używają od setek lat,

which proves actually that it does.

który dowodzi, że właściwie T jest w muzyce.

If I sing you a musical scale: A, B, C, D, E, F, G --

Jeśli zaśpiewam wam skalę muzyczną: A, B, C, D, E, F, G --

and I just carry on with the next set of letters in the alphabet, same scale:

i będę dalej kontynuował z kolejną partią liter alfabetu, tą samą skalę:

H, I, J, K, L, M, N,

H, I, J, K, L, M, N,

O, P, Q, R, S, T -- there you go.

O, P, Q, R, S, T -- proszę bardzo.

T, see it's the same as F in music.

T jest takie samo jak F w muzyce.

So T is F.

Więc T to F.

So T, E, D is the same as F, E, D.

Więc T, E D to to samo co F, E, D.

Now that piece of music that we played at the start of this session

Teraz utwór, który zagraliśmy na początku

had enshrined in its heart

zawiera w swoim sercu

the theme, which is TED.

temat, TED.

Have a listen.

Posłuchajmy.

(Music)

(Muzyka)

Do you hear it?

Słyszeliście to?

Or do I smell some doubt in the room?

Czy wyczuwam jakieś wątpliwości na sali?

Okay, we'll play it for you again now,

Okej, zagramy to dla was jeszcze raz

and we're going to highlight, we're going to poke out the T, E, D.

i podkreślimy, wygrzebiemy T, E, D.

If you'll pardon the expression.

Wybaczcie wyrażenie.

(Music)

(Muzyka)

Oh my goodness me, there it was loud and clear, surely.

O mój Boże, teraz było głośno i wyraźnie, na pewno.

I think we should make this even more explicit.

Myślę, że możemy to zrobić jeszcze bardziej wyraźnie.

Ladies and gentlemen, it's nearly time for tea.

Panie i panowie, już prawie czas na herbatę.

Would you reckon you need to sing for your tea, I think?

Sądzicie, że potrzebujecie śpiewać przy herbacie?

I think we need to sing for our tea.

Myślę, że potrzebujemy śpiewać przy herbacie.

We're going to sing those three wonderful notes: T, E, D.

Zaśpiewamy te trzy wspaniałe nuty: T, E, D.

Will you have a go for me?

Czy spróbujecie dla mnie?

Audience: T, E, D.

Publiczność: T, E, D.

Charles Hazlewood: Yeah, you sound a bit more like cows really than human beings.

Charles Hazlewood: Tak, brzmicie bardziej jak krowy niż ludzie.

Shall we try that one again?

Spróbujemy jeszcze raz?

And look, if you're adventurous, you go up the octave.

I jeśli jesteście na siłach, możecie spróbować oktawę wyżej.

T, E, D.

T, E, D.

Audience: T, E, D.

Publiczność: T, E, D.

CH: Once more with vim. (Audience: T, E, D.)

CH: Jeszcze raz z energią (Publiczność: T, E, D.)

There I am like a bloody windmill again, you see.

Widzicie, teraz znowu jestem jak przeklęty wiatrak.

Now we're going to put that in the context of the music.

Teraz umieścimy to w kontekście muzyki.

The music will start, and then at a signal from me, you will sing that.

Zacznie się muzyka i potem, na mój sygnał zaśpiewacie to.

(Music)

(Muzyka)

One more time,

Jeszcze raz,

with feeling, ladies and gentlemen.

z uczuciem, panie i panowie.

You won't make the key otherwise.

Inaczej nie osiągniecie tego.

Well done, ladies and gentlemen.

Dobra robota, panie i panowie.

It wasn't a bad debut for the TED choir,

Nie był to zły debiut chóru TED,

not a bad debut at all.

całkiem niezły debiut.

Now there's a project that I'm initiating at the moment

Jestem teraz w chwili rozpoczęcia projektu,

that I'm very excited about and wanted to share with you,

którym jestem bardzo podekscytowany i chcę się nim z wami podzielić,

because it is all about changing perceptions,

ponieważ chodzi w nim o zmianę percepcji

and, indeed, building a new level of trust.

i, w rzeczy samej, budowanie nowego poziomu zaufania.

The youngest of my children was born with cerebral palsy,

Najmłodsze z moich dzieci urodziło się z porażeniem mózgowym,

which as you can imagine,

które jak możecie sobie wyobrazić,

if you don't have an experience of it yourself,

jeśli nie mieliście z tym doświadczenia,

is quite a big thing to take on board.

jest dość dużą rzeczą do zaakceptowania.

But the gift that my gorgeous daughter has given me,

Ale dar, który moja wspaniała córka mi dała,

aside from her very existence,

poza jej istnieniem,

is that it's opened my eyes to a whole stretch of the community

otworzył mi oczy na całą rozległą społeczność,

that was hitherto hidden,

która była dotychczas ukryta,

the community of disabled people.

społeczność ludzi niepełnosprawnych.

And I found myself looking at the Paralympics and thinking how incredible

Pewnego razu oglądałem Paraolimpiadę i pomyślałem sobie, w jak niesamowity

how technology's been harnessed to prove beyond doubt

sposób została wykorzystana technologia, by udowodnić ponad wszelką wątpliwość,

that disability is no barrier

że niepełnosprawność to żadna bariera

to the highest levels of sporting achievement.

do najwyższych sportowych osiągnięć.

Of course there's a grimmer side to that truth,

Oczywiście jest też ponura strona tej prawdy,

which is that it's actually taken decades for the world at large

która trwała przez dekady na całym świecie,

to come to a position of trust,

by dojść do zaufania,

to really believe that disability and sports can go together

by naprawdę uwierzyć, że niepełnosprawność i sporty mogą iść w parze

in a convincing and interesting fashion.

w przekonujący i interesujący sposób.

So I find myself asking:

Więc zapytałem siebie:

where is music in all of this?

gdzie jest w tym muzyka?

You can't tell me that there aren't millions of disabled people,

Nie możecie mi powiedzieć, że nie ma milionów niepełnosprawnych ludzi

in the U.K. alone,

w samej Wielkiej Brytanii

with massive musical potential.

z potężnym muzycznym potencjałem.

So I decided to create a platform for that potential.

Więc zdecydowałem się stworzyć platformę dla tego potencjału.

It's going to be Britain's first ever

Będzie to pierwsza w Wielkiej Brytanii

national disabled orchestra.

narodowa niepełnosprawna orkiestra.

It's called Paraorchestra.

Nazywa się Paraorkiestra.

I'm going to show you a clip now

Pokaże wam teraz film

of the very first improvisation session that we had.

z pierwszej improwizowanej sesji.

It was a really extraordinary moment.

Był to naprawdę nadzwyczajny moment.

Just me and four astonishingly gifted disabled musicians.

Tylko ja i czworo zadziwiająco utalentowanych niepełnosprawnych muzyków.

Normally when you improvise --

Zwykle, kiedy improwizujesz --

and I do it all the time around the world --

a robię to cały czas, na całym świecie --

there's this initial period of horror,

jest ten początkowy okres grozy,

like everyone's too frightened to throw the hat into the ring,

kiedy każdy jest zbyt przestraszony, by się udzielić,

an awful pregnant silence.

okropna wymowna cisza.

Then suddenly, as if by magic, bang! We're all in there

I nagle, w magiczny sposób, bang! Wszyscy tam jesteśmy

and it's complete bedlam. You can't hear anything.

i jest kompletny harmider. Nie da się niczego usłyszeć.

No one's listening. No one's trusting.

Nikt nie słucha. Nikt nie ufa.

No one's responding to each other.

Nikt wzajemnie nie odpowiada.

Now in this room with these four disabled musicians,

Teraz, w tym pomieszczeniu z tą czwórką niepełnosprawnych muzyków,

within five minutes

w ciągu pięciu minut

a rapt listening, a rapt response

urzeczony słuchaniem, urzeczony odpowiedzią

and some really insanely beautiful music.

i trochę naprawdę, szalenie piękną muzyką.

(Video) (Music)

(Video) (Muzyka)

Nicholas:: My name's Nicholas McCarthy.

Nicholas:: Mam na imię NIcholas McCarthy.

I'm 22, and I'm a left-handed pianist.

Mam 22 lata i jestem leworęcznym pianistą.

And I was born without my left hand -- right hand.

Urodziłem się bez mojej lewej ręki -- prawej ręki.

Can I do that one again?

Mogę to powtórzyć?

(Music)

(Muzyka)

Lyn: When I'm making music,

Lyn: Kiedy gram muzykę,

I feel like a pilot in the cockpit flying an airplane.

czuję się jak pilot w kokpicie, latający samolotem.

I become alive.

Czuję, że żyję.

(Music)

(Muzyka)

Clarence: I would rather be able to play an instrument again

Clarence: wolałbym znowu móc grać na instrumencie

than walk.

niż chodzić.

There's so much joy and things

Jest tyle radości i rzeczy,

I could get from playing an instrument and performing.

które mógłbym czerpać z grania na instrumencie i występowania.

It's removed some of my paralysis.

To usuwa trochę mojego paraliżu.

(Music)

(Muzyka)

(Applause)

(Aplauz)

CH: I only wish that some of those musicians were here with us today,

CH: Chciałbym, żeby któryś z tych muzyków był tu razem z nami dzisiaj,

so you could see at firsthand how utterly extraordinary they are.

abyście mogli sami się przekonać jak zupełnie zadziwiający oni są.

Paraorchestra is the name of that project.

Paraorkiestra to nazwa tego projektu.

If any of you thinks you want to help me in any way

Jeśli ktoś z was sądzi, że mógłby mi w jakiś sposób pomóc

to achieve what is a fairly impossible and implausible dream still at this point,

osiągnąć to, co jest teraz całkowicie niemożliwym i nieprawdopodobnym marzeniem,

please let me know.

proszę, dajcie mi znać.

Now my parting shot

Teraz, na pożegnanie,

comes courtesy of the great Joseph Haydn,

dzięki uprzejmości wielkiego Józefa Haydna,

wonderful Austrian composer in the second half of the 18th century --

wspaniałego austriackiego kompozytora drugiej połowy XVIII wieku --

spent the bulk of his life

spędził większość swojego życia

in the employ of Prince Nikolaus Esterhazy, along with his orchestra.

zatrudniony przez księcia Nikolasa Esterhazy'ego, wraz ze swoją orkiestrą.

Now this prince loved his music,

Książę kochał jego muzykę,

but he also loved the country castle that he tended to reside in most of the time,

ale również kochał zamek na wsi, w którym przebywał większość czasu,

which is just on the Austro-Hungarian border,

który znajduje się na austriacko-węgierskiej granicy,

a place called Esterhazy --

w miejscu o nazwie Esterhazy --

a long way from the big city of Vienna.

daleko od wielkiego miasta Wiednia.

Now one day in 1772,

Pewnego dnia w 1772,

the prince decreed that the musicians' families,

Książę postanowił, że rodziny muzyków,

the orchestral musicians' families,

rodziny muzyków orkiestry,

were no longer welcome in the castle.

nie są już mile widziane w zamku.

They weren't allowed to stay there anymore; they had to be returned to Vienna --

Nie mogli tam dłużej zostać, musieli wrócić do Wiednia --

as I say, an unfeasibly long way away in those days.

jak powiedziałem, była to bardzo długa droga w tamtych czasach.

You can imagine, the musicians were disconsolate.

Możecie sobie wyobrazić, muzycy byli zrozpaczeni.

Haydn remonstrated with the prince, but to no avail.

Haydn sprzeciwiał się Księciu, ale bezskutecznie.

So given the prince loved his music,

Tak więc, biorąc pod uwagę, że książę kochał jego muzykę,

Haydn thought he'd write a symphony to make the point.

Haydn pomyślał, że napisze symfonie, aby podkreślić sprzeciw.

And we're going to play just the very tail end of this symphony now.

I zagramy teraz sam koniec tej symfonii

And you'll see the orchestra in a kind of sullen revolt.

i zobaczycie orkiestrę w nadąsanym buncie.

I'm pleased to say, the prince did take the tip

Miło mi powiedzieć, że książę wyciągnął wniosek

from the orchestral performance,

z występu orkiestry,

and the musicians were reunited with their families.

i rodziny mogły pozostać z muzykami.

But I think it sums up my talk rather well, this,

Ale sądzę, że to podsumowuje mój wykład raczej dobrze,

that where there is trust,

tam, gdzie jest zaufanie,

there is music -- by extension life.

jest muzyka -- przedłużająca życie.

Where there is no trust,

Tam, gdzie nie ma zaufania,

the music quite simply withers away.

muzyka po prostu obumiera

(Music)

(Muzyka)

(Applause)

(Aplauz)