Carina Morillo: To understand autism, don't look away (with English subtitles) | TED

Translator: Velsa Shabani Reviewer: Nita Konjusha

"Look at me!"

"Më shiko!"

That phrase turned me into an eye-contact coach.

Kjo frazë më shndërroi në një trajner të kontaktit me sy.

I'm the mother of Ivan; he's 15 years old.

Unë jam nëna e Ivanit; ai është 15 vjeç.

Ivan has autism,

Ivan ka autizëm,

he doesn't speak,

ai nuk flet,

and he communicates through an iPad,

dhe komunikon përmes një iPad,

where his whole universe of words exists in images.

ku i gjithë universi i tij i fjalëve ekziston në imazhe.

He was diagnosed when he was two and a half.

Ai u diagnostikua kur ishte dy e gjysmë.

I still remember that day painfully.

E mbaj mend akoma atë ditë me dhimbje.

My husband and I felt really lost;

Burri im dhe unë ndiheshim vërtet të humbur;

we didn't know where to begin.

ne nuk dinim se ku të fillonim.

There was no internet,

Nuk kishte internet,

you couldn't Google information,

ju nuk mund kërkonit informacionet në Google,

so we made those first steps

kështu që i bëmë hapat e parë

out of sheer intuition.

vetëm nga intuita.

Ivan would not maintain eye contact,

Ivan nuk e mbante kontaktin me sy,

he had lost the words that he did know,

ai kishte humbur fjalët që i dinte

and he didn't respond to his name or to anything we asked him,

dhe nuk iu përgjigj emrit të tij ose asgjë që ne i kërkuam,

as if words were noise.

sikur fjalët të ishin zhurmë.

The only way I could know

E vetmja mënyrë që mund ta dija

what was going on with him,

se çfarë po ndodhte me të,

what he felt,

atë që ndjente,

was looking him in the eye.

ishte ta shikoja në sy.

But that bridge was broken.

Por ajo urë u prish.

How could I teach him about life?

Si mund ti mësoja atij gjërat për jetën?

When I did things he liked, he would look at me,

Kur i bëja gjërat që atij i pëlqenin, ai më shikonte,

and we were connected.

dhe ne ishim të lidhur.

So I dedicated myself to working with him on those things,

Kështu që u përkushtova që të punoja me të për ato gjëra,

so we would have more and more eye-contact moments.

kështu që do të kishim gjithnjë e më shumë momente të kontaktit me sy.

We would spend hours and hours playing tag with his older sister, Alexia,

Do të kalonim orë të tëra duke luajtur kile me motrën e tij më të madhe, Aleksian

and when we said: "I caught you!"

dhe kur thoshim: "Unë të kapa!"

he would look around for us,

ai do të shikonte përreth nesh,

and at that moment, I could feel he was alive.

dhe në atë moment, unë mund të ndjeja se ai ishte gjallë.

We also hold a record for hours spent in a swimming pool.

Ne gjithashtu mbajmë një rekord për orë të kaluara në pishinë.

Ivan always had a passion for water.

Ivan gjithmonë kishte pasion ujin.

I remember when he was two and a half,

Mbaj mend kur ai ishte dy e gjysmë,

on a rainy winter day,

në një ditë dimri me shi,

I was taking him to an indoor pool,

Po e çoja në një pishinë të brendshme,

because even on rainy days we'd go swimming.

sepse edhe në ditë me shi do të shkonim në not.

We were on the highway, and I took the wrong exit.

Ne ishim në autostradë, dhe mora daljen e gabuar.

He burst into tears and cried inconsolably, nonstop,

Ai shpërtheu në lot dhe qau në mënyrë të pandërprerë,

until I turned back.

derisa u ktheva mbrapa.

Only then did he calm down.

Vetëm pas kësaj ai u qetësua.

How was it possible that a two and a half year old

Si ishte e mundur që një dy vjeç e gjysmë

didn't respond to his own name,

nuk iu përgjigj emrit të tij,

yet in the middle of the rain and fog, where I couldn't see anything,

e në mes të shiut dhe mjegullës, ku unë nuk mund të shoh asgjë,

he knew the exact route?

ai e dinte rrugën e saktë?

That's when I realized that Ivan had an exceptional visual memory,

Ishte kjo kur kuptova që Ivan kishte një memorje të jashtëzakonshme vizuale,

and that that would be my way in.

dhe kjo do të ishte rruga ime.

So I started taking pictures of everything,

Kështu që unë fillova të beja foto gjithçka,

and teaching him what life was like,

dhe duke e mësuar atë si ishte jeta,

showing it to him, picture by picture.

duke i treguar atij, foto nga foto.

Even now, it's the way Ivan communicates

Edhe tani, është mënyra si komunikon Ivan

what he wants,

çfarë dëshiron,

what he needs

atë që i duhet

and also what he feels.

dhe gjithashtu atë që ndjen.

But it wasn't just Ivan's eye contact that mattered.

Por nuk ishte vetëm kontakti me sytë e Ivanit që kishte rëndësi.

Everyone else's did, too.

Të gjithë të tjerët kanë bërë gjithashtu.

How could I make people see not only his autism,

Si mund t'i bëj njerëzit të shohin jo vetëm autizmin e tij,

but see him the person

por ta shikojnë atë si person

and everything he can give;

dhe gjithçka që mund të japë ai;

everything he can do;

gjithçka që mund të bëjë;

the things he likes and doesn't like,

gjërat që ai i pëlqen dhe nuk i pëlqen,

just like any one of us?

ashtu si ndonjëri prej nesh?

But for that, I also had to give of myself.

Por për këtë, edhe unë duhej të jap veten.

I had to have the strength to let him go,

Unë duhej të kisha forcën ta lëshoja,

which was extremely difficult.

që ishte jashtëzakonisht e vështirë.

Ivan was 11 years old,

Ivan ishte 11 vjeç,

and he went for treatment in a neighborhood near our house.

dhe ai shkonte për trajtim në një lagje afër shtëpisë tonë.

One afternoon, while I was waiting for him,

Nje pasdite, ndërsa e prisja,

I went into a greengrocer,

Unë hyra në një dyqan,

a typical neighborhood store with a little bit of everything.

një dyqan tipik lagjeje me pak nga gjithçka.

While doing the shopping,

Ndërsa po bëja pazar,

I started talking to Jose, the owner.

Fillova të flas me Jose, pronarin.

I told him about Ivan,

I tregova atij për Ivanin,

that he had autism,

se ai kishte autizëm,

and that I wanted him to learn to walk down the street by himself,

dhe që unë doja që ai të mësonte të eci nëpër rrugë vetë,

without anyone holding his hand.

pa e mbajtur njeri.

So I decided to ask Jose if Thursdays around 2pm,

Prandaj vendosa ta pyes Jose nëse të enjten rreth orës 14:00,

Ivan could come and help him arrange the water bottles on the shelves,

Ivan mund të vinte dhe ta ndihmonte të rregullonte shishet e ujit në rafte,

because he loved to organize things.

sepse i pëlqente të organizonte gjëra.

And as a reward, he could buy some chocolate cookies,

Dhe si shpërblim, ai mund të blinte disa biskota çokollate,

which were his favorite.

të cilat ishin të preferuarit e tij.

He said "yes" right away.

Ai tha "po" menjëherë.

So that's how it went for a year:

Kështu ka kaluar një vit:

Ivan would go to Jose's greengrocer,

Ivan do të shkonte në dyqan të Jose,

help him arrange the shelves of water bottles

të ndihmonte të rregullojë raftet me shishe uji

with the labels perfectly lined up on the same side,

me etiketat perfekte rreshtuar në të njëjtën anë,

and he would leave happy with his chocolate cookies.

dhe ai do të largohej i lumtur me biskotat e tij me çokollatë.

Jose is not an expert in autism.

Jose nuk është ekspert i autizmit.

There is no need to be an expert

Nuk ka nevojë të jesh ekspert

nor do anything heroic to include someone.

as të bëjë ndonjë gjë heroike për të përfshirë dikë.

We just need to be there --

Thjesht duhet të jemi aty --

(Applause)

(Duartrokitje)

(Applause ends)

(Duartrokitjet mbarojnë)

Really, no heroic deed --

Me të vërtetë, asnjë vepër heroike --

we simply need to be close.

thjesht duhet të jemi afër.

And if we are afraid of something

Dhe nëse kemi frikë nga diçka

or we don't understand something,

ose ne nuk kuptojmë diçka,

we need to ask.

duhet të pyesim.

Let's be curious

Le të jemi kureshtar

but never indifferent.

por asnjëherë indiferent.

Let's have the courage to look each other in the eye,

Le të kemi guximin për të parë njëri-tjetrin në sy,

because by looking,

sepse duke parë,

we can open a whole world to someone else.

ne mund të hapim një botë të tërë për dikë tjetër.

(Applause)

(Duartrokitje)

(Cheers)

(Brohoritje)