Carina Morillo: To understand autism, don't look away (with English subtitles) | TED

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

"Look at me!"

"ငါ့ကို ကြည့်"

That phrase turned me into an eye-contact coach.

ဒီစကားစုက ကျွန်မကို မျက်လုံးချင်း ဆက်သွယ်တဲ့ နည်းပြဖြစ်စေခဲ့တယ်။

I'm the mother of Ivan; he's 15 years old.

ကျွန်မက Ivan ရဲ့အမေပါ၊ သူက ၁၅ နှစ်သားပါ။

Ivan has autism,

သူ့မှာ အထီးကျန် စိတ်ဝေဒနာရှိတယ်။

he doesn't speak,

သူ စကားမပြောတတ်ဘူး၊

and he communicates through an iPad,

ရုပ်ပုံတွေမှာ တည်ရှိတဲ့

where his whole universe of words exists in images.

သူ့ရဲ့ စကားလုံးတွေရဲ့ စကြာဝဠာ တစ်ခုလုံးရှိ ရာ iPad ကနေ ဆက်သွယ်ပါတယ်။

He was diagnosed when he was two and a half.

သူ နှစ်နှစ်ခွဲမှာ ရောဂါပေါ်ခဲ့တာပါ။

I still remember that day painfully.

အဲဒီနေ့ကို နာကျင်စွာပဲ ကျွန်မ အမှတ်ရနေဆဲပါ။

My husband and I felt really lost;

ကျွန်မတို့ဟာ တကယ် ဆုံးရှုံးမှု ခံစားရတယ်၊

we didn't know where to begin.

ဘယ်က စရမှန်း မသိခဲ့ကြဘူးလေ။

There was no internet,

အင်တာနက်က မရှိခဲ့

you couldn't Google information,

သတင်းအချက်အလက်ကို ရှာလို့မရခဲ့တော့

so we made those first steps

အလိုလိုသိစိတ် သက်သက်ကနေ

out of sheer intuition.

ဒီပထမ ခြေလှမ်းတွေ လှမ်းခဲ့တယ်။

Ivan would not maintain eye contact,

Ivan က မျက်လုံးချင်း အဆုံမခံခဲ့ဘူး၊

he had lost the words that he did know,

သူသိခဲ့တဲ့ စကားလုံးတွေ ပျောက်ဆုံးခဲ့ကာ

and he didn't respond to his name or to anything we asked him,

စကားလုံးတွေဟာ ဆူညံသံလို သူ့အမည်(သို့)

as if words were noise.

ကျွန်မတို့ မေးတဲ့တစ်ခုခုကို မတုံ့ပြန်ခဲ့ဘူးလေ။

The only way I could know

သူဖြစ်နေတာနဲ့ သူခံစားရတာကို

what was going on with him,

ကျွန်မသိနိုင်တဲ့

what he felt,

တစ်ခုတည်းသော နည်းလမ်းက

was looking him in the eye.

သူ့မျက်လုံးထဲကို ကြည့်နေခြင်းပါ။

But that bridge was broken.

ဒါပေမဲ့ ဒီတံတားက ကျိုးနေတယ်။

How could I teach him about life?

သူ့ကို ဘဝအကြောင်း ဘယ်လိုသင်ပေးနိုင်မလဲ။

When I did things he liked, he would look at me,

သူကြိုက်တာတွေ လုပ်ပေးတဲ့အခါ ကျွန်မကို သူက ကြည့်တော့

and we were connected.

ကျွန်မတို့ ဆက်သွယ်မိသွားတယ်ပေါ့။

So I dedicated myself to working with him on those things,

ဒါနဲ့ ဒီအရာတွေကို သူနဲ့တွဲလုပ်ဖို့ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ရည်စူးခဲ့တယ်။

so we would have more and more eye-contact moments.

ဒါနဲ့ ကျွန်မတို့ မျက်လုံးချင်း ဆက်သွယ်တဲ့ ကာလတွေ ပိုများများလာခဲ့တယ်။

We would spend hours and hours playing tag with his older sister, Alexia,

သူ့ရဲ့ အစ်မ Alexia နဲ့အတူ နာရီများစွာ ကျွန်မတို့ လိုက်တမ်းပြေးတမ်း ကစားခဲ့တယ်။

and when we said: "I caught you!"

"မိပြီဟေ့" လို့ ကျွန်မတို့ ပြောတဲ့အခါ

he would look around for us,

သူဟာ ကျွန်မတို့ကို ပတ်ပြီးရှာနေတော့

and at that moment, I could feel he was alive.

အဲဒီအခိုက်မှာ သူ အသက်ရှိသေးတာကို ကျွန်မခံစားလို့ရတယ်။

We also hold a record for hours spent in a swimming pool.

ရေကူးကန်က နာရီတွေကို မှတ်ထားသေးတယ်

Ivan always had a passion for water.

Ivan က အမြဲပဲ ရေဆို အရမ်းကြိုက်တာလေ။

I remember when he was two and a half,

သူနှစ်နှစ်ခွဲအရွယ်က မိုးရွာတဲ့ ဆောင်းတွင်း တစ်နေ့မှာ

on a rainy winter day,

သူ့ကို မိုးလုံလေလုံ ရေကူးကန်တစ်ခုကို

I was taking him to an indoor pool,

ခေါ်သွားတာ မှတ်မိတယ်၊

because even on rainy days we'd go swimming.

မိုးရွာတဲ့နေ့တွေမှာတောင် ကျွန်မတို့က ရေကူးကန်သွားတာလေ။

We were on the highway, and I took the wrong exit.

ကျွန်မတို့တွေ အဝေးပြေးလမ်းပေါ်မှာ ထွက်ပေါက်မှားခဲ့တယ်။

He burst into tears and cried inconsolably, nonstop,

သူက မျက်ရည်ပေါက်ပေါက်ကျပြီး ချော့မရအေင် မရပ်မနား ငိုတာ

until I turned back.

ပြန်မလှည်ခင်အထိလေ။

Only then did he calm down.

အဲဒီတော့မှပဲ သူငြိမ်ကျသွားတယ်။

How was it possible that a two and a half year old

နှစ်နှစ်ခွဲသားလေးက သူ့နာမည်ကို မတုံ့ပြန်တာ

didn't respond to his own name,

ဘယ်လိုဖြစ်ရတာလဲ။

yet in the middle of the rain and fog, where I couldn't see anything,

ကျွန်မ ဘာမှ မမြင်ရတဲ့ မိုးနဲ့ မြူခိုးကြားမှာ

he knew the exact route?

သူက လမ်းကြောင်းကို အတိအကျသိတာလေ။

That's when I realized that Ivan had an exceptional visual memory,

အဲဒီအချိန် သဘောပေါက်လိုက်တာက Ivan ဟာ သူမတူတဲ့ အမြင်ပိုင်းမှတ်ဉဏ်ရှိပြီး

and that that would be my way in.

ဒါဟာ ကျွန်မ လုပ်ရမယ့်ဟာဆိုတာပါ။

So I started taking pictures of everything,

ဒါနဲ့ အရာတိုင်းကို ဓာတ်ပုံတွေ စရိုက်ပြီး

and teaching him what life was like,

သူ့ကို တစ်ပုံချင်းပြကာ ဘဝဆိုတာဘယ်လိုဆိုတာ

showing it to him, picture by picture.

သူကို သင်ပေးခဲ့တယ်။

Even now, it's the way Ivan communicates

အခုမှ ဒါဟာ Ivan လိုချင်တဲ့၊

what he wants,

သူလိုအပ်တဲ့၊

what he needs

သူလည်းခံစားရတဲ့

and also what he feels.

ဆက်သွယ်နည်းပါ။

But it wasn't just Ivan's eye contact that mattered.

ဒါပေမဲ့ Ivan ရဲ့ မျက်လုံးချင်းဆက်သွယ်မှု တင် အရေးပါတာ မဟုတ်ပါဘူး။

Everyone else's did, too.

အခြားလူတိုင်းလည်း လုပ်ခဲ့တာပဲလေ။

How could I make people see not only his autism,

သူ့ရဲ့ အထီးကျန် စိတ်ဝေဒနာကို လူတွေမြင်အောင်လုပ်တာမက၊

but see him the person

သူ့ကို လူတစ်ယောက်လို မြင်ဖို့

and everything he can give;

သူပေးနိုင်တာ အားလုံး၊

everything he can do;

သူကြိုက်တာ၊ မကြိုက်တာတွေ

the things he likes and doesn't like,

ကျွန်မတို့ အားလုံးလိုပဲဖြစ်အောင်

just like any one of us?

ကျွန်မ ဘယ်လိုများလုပ်နိုင်လဲ။

But for that, I also had to give of myself.

ဒါပေမဲ့ ဒါအတွက်တော့ စိတ်ရောကိုယ်ပါ မြှုပ်နှံဖို့လည်းလိုပါတယ်။

I had to have the strength to let him go,

သူ့ကို လွှတ်ပေးဖို့ အင်အားရှိဖို့လိုတယ်။

which was extremely difficult.

ဒါက အင်မတန် ခက်ပါတယ်၊

Ivan was 11 years old,

Ivan က ၁၁ နှစ်သားဖြစ်ပြီး

and he went for treatment in a neighborhood near our house.

အိမ်နားက ရပ်ကွက်ထဲမှာ ကုသဖို့ သူသွားခဲ့တယ်။

One afternoon, while I was waiting for him,

နေ့လည်ခင်းတစ်ခုမှာ သူ့ကို ကျွန်မစောင့်နေတုန်း

I went into a greengrocer,

ကုန်စိမ်းဆိုင်ထဲကိုဝင်ခဲ့တယ်

a typical neighborhood store with a little bit of everything.

တိုလီမုတ်စလေးတွေ အကုန်ရှိတဲ့ တကယ့် ရပ်ကွက်ဆိုင်ပါ။

While doing the shopping,

စျေးဝယ်နေတုန်း

I started talking to Jose, the owner.

ဆိုင်ရှင် Jose နဲ့ စကားစပြောမိတယ်။

I told him about Ivan,

သူ့ကို Ivan အကြောင်းပြောမိတယ်

that he had autism,

သူက အထီးကျန်စိတ်ဝေဒနာရှိတယ်၊

and that I wanted him to learn to walk down the street by himself,

ဘယ်သူမှ လက်မကိုင်စေပဲ လမ်းထဲမှာ သူ့ဘာသာ

without anyone holding his hand.

လမ်းလျှောက် တတ်စေချင်တယ်ပေါ့။

So I decided to ask Jose if Thursdays around 2pm,

ဒီတော့ ကြသပတေး နေ့လည် ၂ နာရီလောက် Ivan လာပြီး စင်တွေပေါ်က ရေဘူးတွေ

Ivan could come and help him arrange the water bottles on the shelves,

ကူစီပေးလို့ရ၊ မရ Jose ကိုမေးဖို့ဆုံးဖြတ်တယ်

because he loved to organize things.

သူက ပစ္စည်းတွေ စီတာကြိုက်တာကိုး။

And as a reward, he could buy some chocolate cookies,

ဆုအနေနဲ့ ချောကလက် ကွတ်ကီးတွေ ပေးလို့ရတယ်၊

which were his favorite.

ဒါတွေက သူ့အကြိုက်တွေလေ။

He said "yes" right away.

သူက ချက်ချင်းပဲ သဘောတူခဲ့တယ်။

So that's how it went for a year:

ဒီတော့ ဒါက တစ်နှစ်တာဖြစ်ခဲ့ပုံပါ။

Ivan would go to Jose's greengrocer,

Ivan ဟာ Jose ရဲ့ ကုန်စိမ်းဆိုင်ကိုသွား၊

help him arrange the shelves of water bottles

တံဆိပ်တွေကိုတစ်ဘက်တည်းမှာ အံကိုက်တန်းပေးကာ

with the labels perfectly lined up on the same side,

သူ့ကို ရေဘူး စင်တွေကို ကူပြီး စီပေးတယ်၊

and he would leave happy with his chocolate cookies.

သူ့အကြိုက်ဆုံး ချောကလက် ကွတ်ကီးတွေနဲ့ ပျော်ပျော်ထွက်လာတယ်။

Jose is not an expert in autism.

Jose ဟာ အထီးကျန် စိတ်ဝေနာ ကျွမ်းကျင်သူ မဟုတ်ပါဘူး။

There is no need to be an expert

ကျွမ်းကျင်သူဖြစ်ဖို့ မလိုသလို

nor do anything heroic to include someone.

တစ်ယောက်ယောက် ပါဝင်စေဖို့ သူရဲကောင်းဆန်တာ တစ်ခုမှ မလုပ်ပါဘူး။

We just need to be there --

ကျွန်မတို့ အဲဒီမှာ ရှိရုံပါပဲ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

(Applause ends)

(လက်ခုပ်သံ အဆုံးသတ်သည်)

Really, no heroic deed --

သူရဲကောင်းဆန်တဲ့ လုပ်ရပ်မရှိပဲ

we simply need to be close.

အနီးကပ် ရှိဖို့ပဲလိုတာပါ။

And if we are afraid of something

ကျွန်မတို့ တစ်ခုခုကို ကြောက်ရင်

or we don't understand something,

သို့မဟုတ် တစ်ခုခုကို နားမလည်ရင်

we need to ask.

ကျွန်မတို့ မေးဖို့လိုတယ်။

Let's be curious

ဘယ်တော့မှ ဂရုမစိုက်မဖြစ်ပဲ

but never indifferent.

သိလိုစိတ်ရှိကြပါစို့။

Let's have the courage to look each other in the eye,

တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦး မျက်လုံးချင်း ကြည်ဖို့ သတ္တိရှိကြပါစို့၊

because by looking,

အကြောင်းက ကြည့်ခြင်းကနေ

we can open a whole world to someone else.

အခြားသူလူတစ်ယောက်အတွက် ကမ္ဘာတစ်ခုလုံးကို ဖွင့်ပေးနိုင်လို့ပါ။

(Applause)

လက်ခုပ်သံများ)

(Cheers)

(ဩဘာသံများ)