Pavan Sukhdev: Put a value on nature!

Translator: Spartak Ferrollari Reviewer: Helena Bedalli

I'm here to talk to you

Jam këtu t'ju flas

about the economic invisibility of nature.

rreth padukshmërisë së natyrës nga pikëpamja ekonomike.

The bad news

Lajmi i keq

is that mother nature's back office isn't working yet,

është se nëna natyrë nuk ka ende në funksion një zyrë kontabiliteti,

so those invoices don't get issued.

e cila mund të priste faturat.

But we need to do something about this problem.

Ndaj ne duhet ti japim një zgjidhje këtij problemi.

I began my life as a markets professional

Fillova jetën time si një profesionist tregu

and continued to take an interest,

dhe e kam vazhduar me interes,

but most of my recent effort

por kohët e fundit përpjekjet e mia më të mëdha

has been looking at the value

janë përqëndruar tek vlerësimi

of what comes to human beings from nature,

i asaj që vjen për qeniet njerëzore nga natyra,

and which doesn't get priced by the markets.

dhe së cilës nuk i është dhënë një çmim nga tregu.

A project called TEEB was started in 2007,

Një projekt i quajtur TEEB (Ekonomia e ekosistemeve dhe biodiversitetit) ka filluar në vitin 2007,

and it was launched by a group of environment ministers

i promovuar nga një grup i ministrave të mjedisit

of the G8+5.

të G8-ës + 5.

And their basic inspiration

Dhe burim frymëzimi i tyre

was a stern review of Lord Stern.

ishte një raport i ashpër nga lord Stern.

They asked themselves a question:

Ata i bënë vetes një pyetje:

If economics could make such a convincing case

Nëse ekonomia mund të argumentohet bindshëm

for early action on climate change,

për të vepruar herët ndaj ndryshimit të klimës,

well why can't the same be done for conservation?

mirë pra pse mos të bëjmë të njëjtën gjë për mbrojtjen e natyrës?

Why can't an equivalent case be made

Pse nuk bëhet i njëjti argument

for nature?

për natyrën?

And the answer is: Yeah, it can.

Dhe përgjigjja qe: Po, është e mundur.

But it's not that straightforward.

Por nuk është aq e thjeshtë.

Biodiversity, the living fabric of this planet, is not a gas.

Biodiversiteti, struktura e gjallë e këtij planeti, nuk është gaz.

It exists in many layers,

Ai ekziston në shumë nivele,

ecosystems, species and genes across many scales --

ekosistemet, speciet dhe gjenet në shkallë të ndryshme --

international, national, local, community --

ndërkombëtare, kombëtare, lokale, komuniteti --

and doing for nature

dhe bën për natyrën

what Lord Stern and his team did for nature is not that easy.

atë që lord Stern dhe ekipi i tij kanë bërë për natyrën nuk është aq e lehtë.

And yet, we began.

Megjithatë, kemi filluar.

We began the project with an interim report,

Ne filluam projektin me një raport të përkohshëm,

which quickly pulled together

i cili shumë shpejt vuri bashkë

a lot of information that had been collected on the subject

një mori informacionesh të cilët u lidhën me subjektin

by many, many researchers.

nga studiues të shumtë

And amongst our compiled results

Dhe ndër resultatet tona të zbardhura

was the startling revelation

ishte një zbulim befasues

that, in fact, we were losing natural capital --

atë, që në fakt, ne po humbnim kapitalin natyral --

the benefits that flow from nature to us.

përfitimet që vijnë nga natyra.

We were losing it at an extraordinary rate --

Ne po e humbnim atë me një ritëm të jashtëzakonshëm--

in fact, of the order of two to four trillion dollars-worth

në fakt, në rendin e 2 deri në 4 trillion dollarë

of natural capital.

të kapitalit natyral.

This came out in 2008,

Kjo doli në pah në vitin 2008,

which was, of course, around the time that the banking crisis had shown

e cila qe, sigurisht, në periudhën që kriza bankare tregoi

that we had lost financial capital

qe kishim humbur kapital financiar

of the order of two and a half trillion dollars.

në rendin e 2,5 trillion dollarë.

So this was comparable in size to that kind of loss.

Kështu që ishte e krahasueshme në përmasa me atë lloj humbje.

We then have gone on since

Ne kemi bërë përparim më pas

to present for [the] international community,

për ti paraqitur bashkësisë ndërkombëtare,

for governments,

për qeveritë,

for local governments and for business

për pushtetet lokale dhe per bizneset

and for people, for you and me,

dhe per njerëzit, për ty dhe mua,

a whole slew of reports, which were presented at the U.N. last year,

një numër të madh raportesh, të cilin vitin e kaluar e prezantuam në OKB,

which address the economic invisibility of nature

të cilat trajtojnë padukshmërinë ekonomike të natyrës

and describe what can be done to solve it.

dhe përshkruajnë çfarë mund të bëhet për ta zgjidhur atë.

What is this about?

Çfarë është kjo?

A picture that you're familiar with --

Një foto që për ju është familiare --

the Amazon rainforests.

pylli tropical i Amazonës.

It's a massive store of carbon, it's an amazing store of biodiversity,

Kjo është një depo e madhe karboni, është një rezervë e madhe e biodiversitetit,

but what people don't really know

por ajo që njerëzit nuk dinë

is this also is a rain factory.

ky pyll është edhe një fabrikë shiu.

Because the northeastern trade winds,

Pasi pasatet e verilindjes,

as they go over the Amazonas,

duke fryrë mbi Amazonën,

effectively gather the water vapor.

efektivisht grumbullojnë avujt e ujit.

Something like 20 billion tons per day of water vapor

Diçka si 20 miliard ton në ditë të avullit të ujit

is sucked up by the northeastern trade winds,

thithet nga pasatet e verilindjes

and eventually precipitates in the form of rain

dhe përfundimisht bie në formë shiu

across the La Plata Basin.

gjatë gjithë ultësirës së La Platas.

This rainfall cycle, this rainfall factory,

Ky cikël shiu, kjo fabrikë shiu,

effectively feeds an agricultural economy

furnizon në mënyrë efektive një ekonomi bujqësore

of the order of 240 billion dollars-worth

me një vlerë për 240 milion dollarë

in Latin America.

në Amerikën e Jugut.

But the question arises: Okay, so how much

Këtu lind pyetja: mirë pra, atëherë

do Uruguay, Paraguay, Argentina

Uruguai, Paraguai, Argjentina

and indeed the state of Mato Grosso in Brazil

dhe deri tek shteti brazilian i Mato Grosos

pay for that vital input to that economy

paguajnë për këtë kontribut jetik të ekonomisë

to the state of Amazonas, which produces that rainfall?

shtetit të Amazonës, i cili prodhon këtë reshje shiu?

And the answer is zilch,

Dhe përgjigja është hiç,

exactly zero.

pikërisht zero.

That's the economic invisibility of nature.

Kjo është padukshmëria ekonomike e natyrës.

That can't keep going on,

Kjo nuk mund të vazhdojë kështu,

because economic incentives and disincentives are very powerful.

sepse stimujt ekonomikë dhe dekurajimet janë shumë të fuqishëm.

Economics has become the currency of policy.

Ekonomia është bërë monedha e politikës.

And unless we address

Dhe nuk merremi me

this invisibility,

këtë padukshmëri,

we are going to get the results that we are seeing,

shkojmë të marrim rezultatet që pamë,

which is a gradual degradation and loss

të cilët janë një humbje dhe degradim gradual

of this valuable natural asset.

i këtyre pasurive të çmuara natyrale.

It's not just about the Amazonas, or indeed about rainforests.

Dhe nuk janë vetëm Amazona, apo pyjet tropikalë.

No matter what level you look at,

Nuk ka rëndësi në ç'nivel vështroni,

whether it's at the ecosystem level or at the species level or at the genetic level,

nëse është në nivel ekosistemi, në nivel specie apo në nivel gjenetik,

we see the same problem again and again.

ne vërejmë të njëjtin problem shumë e shumë herë.

So rainfall cycle and water regulation by rainforests

Pra, ciklin e reshjeve të shiut dhe rregullimin e qarkullimit të ujit nga pyjet tropikale

at an ecosystem level.

në nivelin e ekosistemit.

At the species level,

Në nivelin e specieve,

it's been estimated that insect-based pollination,

është vlerësuar se pllenimi nga insektet,

bees pollinating fruit and so on,

bletët që polenizojnë frutat dhe kështu me radhë,

is something like 190 billion dollars-worth.

vlen rreth 190 miliard dollarë.

That's something like eight percent

Diçka si 8 përqind

of the total agricultural output globally.

e prodhimit bujqësor në shkallë botërore.

It completely passes below the radar screen.

Ajo shkon plotësisht pa u vënë re.

But when did a bee actually ever give you an invoice?

Por kur ndonjë herë një bletë ju ka dorëzuar llogarinë?

Or for that matter, if you look at the genetic level,

Ose mbi këtë subjekt, në qoftë se ju shikoni në nivel gjenetik,

60 percent of medicines were prospected,

60 përqind e barnave mjeksorë të zbuluar,

were found first as molecules in a rainforest or a reef.

janë gjetur për herë të parë si molekula në një pyll tropikal ose në një shkëmb koralin nënujor.

Once again, most of that doesn't get paid.

Edhe një herë, shumica e tyre nuk shpërblehen.

And that brings me to another aspect of this,

Kjo më çon tek një tjetër aspekt të saj,

which is, to whom should this get paid?

që është, kujt duhet ti paguajmë për gjithë këtë?

That genetic material

Ky material gjenetik

probably belonged, if it could belong to anyone,

ndoshta i përket, nëse mund ti përkiste ndokujt,

to a local community of poor people

një komuniteti lokal personash të varfër

who parted with the knowledge that helped the researchers to find the molecule,

të cilët ndanë njohurinë e tyre për të ndihmuar kërkuesit shkencorë në gjetjen e molekulës,

which then became the medicine.

që më pas u bë medikament.

They were the ones that didn't get paid.

Ata qenë njërët nga ato që nuk u paguan.

And if you look at the species level,

Nëse vini re tek niveli i specieve,

you saw about fish.

ju patë peshkun.

Today, the depletion of ocean fisheries is so significant

Sot, sosja e peshkimit në oqean është aq e rëndësishëme

that effectively it is effecting the ability of the poor,

sa që efektivisht kjo po ndikon në aftësinë e të varfërve,

the artisanal fisher folk

njerëzve që peshkojnë në mënyrë artizanale

and those who fish for their own livelihoods,

dhe atyre që peshkojnë për jetesën e tyre,

to feed their families.

të ushqejnë familjet e tyre.

Something like a billion people depend on fish,

Diçka rreth një miliard persona varen nga peshkimi,

the quantity of fish in the oceans.

nga sasia e peshkut në oqeane.

A billion people depend on fish

Një miliard persona varen nga peshkimi,

for their main source for animal protein.

si burim kryesor i proteinave shtazore.

And at this rate at which we are losing fish,

Dhe shpejtësia me të cilën peshku po zhduket,

it is a human problem of enormous dimensions,

është një problem me përmasa të mëdha për njerëzit,

a health problem

një problem shëndeti

of a kind we haven't seen before.

që ne nuk kemi parë më parë.

And finally, at the ecosystem level,

Në fund, në nivel ekosistemi,

whether it's flood prevention or drought control provided by the forests,

nëse është paralandalimi i përmbytjeve apo kontrolli i thatësirave i siguruar nga pyjet,

or whether it is the ability of poor farmers

apo nëse është mundësia e fermerëve të varfër,

to go out and gather leaf litter

të venë në pyll e mbledhin gjethet e thata

for their cattle and goats,

për bagëtinë dhe dhitë,

or whether it's the ability of their wives

apo nëse është aftësia e grave të tyre

to go and collect fuel wood from the forest,

të venë në pyll për të mbledhur dru zjarri,

it is actually the poor

ajo ështe në fakt varfëria

who depend most on these ecosystem services.

e cila varet nga këto shërbime të ekosistemit.

We did estimates in our study

Në studimet tona kemi vlerësuar

that for countries like Brazil, India and Indonesia,

që vende si Brazili, India che Indonezia,

even though ecosystem services --

edhe pse shërbimet e ekosistemit --

these benefits that flow from nature to humanity for free --

ato përfitime që rrjedhin nga natyra tek njerëzimi falas --

they're not very big in percentage terms of GDP --

ato nuk janë shumë të rëndësishme në aspektin e përqindjes së PKB (Prodhimi Kombëtar Bruto)

two, four, eight, 10, 15 percent --

dy, katër, tetë, 10, 15 përqind --

but in these countries, if we measure how much they're worth to the poor,

por në këto vende, nëse matim sa vlerë kanë për të varfërit,

the answers are more like

përgjigjja është më tepër se

45 percent, 75 percent, 90 percent.

45 përqind, 75 përqind, 90 përqind.

That's the difference.

Kjo është diferenca.

Because these are important benefits for the poor.

Pasi ato janë benefite të rëndësishme për të varfërit.

And you can't really have a proper model for development

Ndaj ju nuk mund të keni një model të duhur mbi zhvillimin

if at the same time you're destroying or allowing

nëse në të njëjtën kohë ju po shakterroni apo lejoni

the degradation of the very asset, the most important asset,

degradimin e aseteve të vërteta, aseteve më të rëndësishëm,

which is your development asset,

e cila është aseti i zhillimit tuaj,

that is ecological infrastructure.

kjo është infrastruktura ekologjike.

How bad can things get?

Sa mund të përkeqësohen gjërat?

Well here a picture of something called the mean species abundance.

Kjo është një pamje e asaj që quhet bollëku mesatar i specieve.

It's basically a measure

Kjo është në thelb një përmasë

of how many tigers, toads, ticks or whatever on average

se sa tigra, zhaba, rriqra apo çfarëdo tjetër, e mesatares

of biomass of various species are around.

së llojeve të ndryshme të biomasës.

The green represents the percentage.

Ngjyra jeshile përfaqëson përqindjen.

If you start green, it's like 80 to 100 percent.

Po të filloni nga jeshilja, është nga 80 deri në 100 përqind.

If it's yellow, it's 40 to 60 percent.

Nëse është e verdhë, 40 deri në 60 përqind.

And these are percentages versus the original state, so to speak,

Dhe këto janë përqindjet kundrejt situatës origjinale, ose më mirë ta themi,

the pre-industrial era, 1750.

era preindustriale, viti 1750.

Now I'm going to show you

Tani do ju shfaq

how business as usual will affect this.

se si aktiviteti ekonomik i zakonshëm ndikon në këtë.

And just watch the change in colors

Shihni në ndryshimin e ngjyrave

in India, China, Europe,

në Indi, Kinë, Europë,

sub-Saharan Africa

Afrika subsahariane

as we move on and consume global biomass

se si sillemi dhe harxhojmë biomasën globale

at a rate which is actually not going to be able to sustain us.

me një ritëm, që tashmë nuk është në gjendje të përballojë nevojat tona.

See that again.

Shiheni përsëri.

The only places that remain green -- and that's not good news --

I vetmi rast që mbetet i gjelbërt -- dhe nuk është një lajm i mirë --

is, in fact, places like the Gobi Desert,

është, faktikisht, në ato vende si shkretërira e Gobit,

like the tundra and like the Sahara.

apo tundra dhe Saharaja.

But that doesn't help because there were very few species

Por kjo nuk i ndihmon, sepse që më parë numri i specieve

and volume of biomass there in the first place.

dhe vëllimi i biomasës ishte i ulët.

This is the challenge.

Ja tek është sfida.

The reason this is happening

Arsyeja përse po ndodh

boils down, in my mind, to one basic problem,

përmblidhet, për mua, te një problem esencial,

which is our inability to perceive the difference

që është paaftësia jonë për të perceptuar dallimin

between public benefits

mes benefiteve publike

and private profits.

dhe përfitimit privat.

We tend to constantly ignore public wealth

Vazhdimisht ne kemi prirjen të injorojmë pasurinë publike

simply because it is in the common wealth,

thjesht pasi ajo është një pasuri e përbashkët,

it's common goods.

është një e mirë publike.

And here's an example from Thailand

Dhe tani një shembull nga Tailanda

where we found that, because the value of a mangrove is not that much --

ku mund ta gjejmë atë, pasi vlera e rizofores nuk është aq e lartë --

it's about $600 over the life of nine years that this has been measured --

është rreth 600 dollarë në një periudhë prej nëntë vjetësh që u mat --

compared to its value as a shrimp farm,

në krahasim me vlerën e fermave të karkalecave të detit,

which is more like $9,600,

që është rreth 9.600 dollarë,

there has been a gradual trend to deplete the mangroves

ka pasur një trend gradual në reduktimin e mangroves

and convert them to shrimp farms.

dhe konvertimin e tyre në ferma për rritjen e karkalecave të detit.

But of course, if you look at exactly what those profits are,

Por po të shihni, se çfarë janë ekzaktësisht këto përfitime,

almost 8,000 of those dollars

pothuajse 8.000 e këtyre dollarëve

are, in fact, subsidies.

janë, në fakt, subvencione.

So you compare the two sides of the coin

Kështu që ju krahasoni të dy anët e të njëjtit problem

and you find that it's more like 1,200 to 600.

dhe gjeni një vlerë që vete nga 1.200 deri në 600 dollarë.

That's not that hard.

Nuk është e vështirë.

But on the other hand, if you start measuring,

Por nga ana tjetër, nëse ju filloni të matni,

how much would it actually cost

sa kushton në të vërtetë

to restore the land of the shrimp farm

për të rivendosur terrenin e fermave të karkalecave të detit

back to productive use?

në një gjendje përdorimi produktiv?

Once salt deposition and chemical deposition

Një herë që depozitimi i kripës dhe kimikateve

has had its effects,

kanë kryer efektin e tyre,

that answer is more like $12,000 of cost.

përgjigjja është një kosto prej 12.000 dollarësh.

And if you see the benefits of the mangrove

Dhe nëse e shihni benefitet e mangroveve

in terms of the storm protection and cyclone protection that you get

në drejtim të mbrojtjes kundër stuhive dhe cikloneve

and in terms of the fisheries, the fish nurseries,

dhe në drejtim të peshkimit, dhe vendeve të rritjes të peshkut,

that provide fish for the poor,

që i sigurojnë peshk për tu ushqyer të varfërve,

that answer is more like $11,000.

pëgjigja është një vlerë prej 11.000 dollarësh.

So now look at the different lens.

Tani vështroni me këndvështrime të tjera

If you look at the lens of public wealth

Nëse e shihni nga pikëpamja e pasurisë publike

as against the lens of private profits,

kundrejt pikëpamjes së fitimit privat,

you get a completely different answer,

do të merrni një përgjigje krejtësisht të ndryshme,

which is clearly conservation makes more sense,

që është e qartë se ruajtja ka më shumë kuptim,

and not destruction.

se sa shkatërrimi.

So is this just a story from South Thailand?

Kështu kjo është vetëm një histori nga Tailanda e jugut?

Sorry, this is a global story.

Më vjen keq, kjo është një histori globale.

And here's what the same calculation looks like,

Dhe kjo është ajo që duket si e njëjta llogaritje,

which was done recently -- well I say recently, over the last 10 years --

e cila është bërë kohët e fundit -- edhe unë që them kohët e fundit, gjatë 10 viteve të fundit -

by a group called TRUCOST.

nga një grup i quajtur TRUCOST.

And they calculated for the top 3,000 corporations,

Ata llogatoritën per 3.000 sipërmarrjet më të mëdha,

what are the externalities?

cilat janë effektet anësore?

In other words, what are the costs of doing business as usual?

Me fjatë të tjera, çfarë janë shpenzimet normale të biznesit.

This is not illegal stuff, this is basically business as usual,

Nuk është e paligjshme, është vetëm bërja normale e biznesit,

which causes climate-changing emissions, which have an economic cost.

që shkakton emisione shkaktarë të ndryshimit klimatik, të cilat kanë një kosto ekonomike.

It causes pollutants being issued, which have an economic cost,

Ai shkakton emetime ndotëse, cilat janë kostot ekonomike,

health cost and so on.

kostot e shëndetit dhe kështu me rrallë.

Use of freshwater.

Përdorimi i ujit të ëmbël.

If you drill water to make coke near a village farm,

Nëse hapni puse uji për prodhim koksi pranë një ferme fshati

that's not illegal, but yes, it costs the community.

kjo nuk është e paligjshme, por po, i kushton komunitetit.

Can we stop this, and how?

Mund ta ndalojmë këtë dhe si?

I think the first point to make is that we need to recognize natural capital.

Unë mendoj se, së pari duhet të përpiqemi për të njohur kapitalin natyror.

Basically the stuff of life is natural capital,

Në thelb çdo gjë që jeton është një kapital natyror,

and we need to recognize and build that into our systems.

dhe ne duhet të njohim dhe ta inkorporojmë atë në sistemet tona.

When we measure GDP

Kur ne matim PBB (prodhimi i brëndshëm bruto)

as a measure of economic performance at the national level,

si një masë e performancës ekonomike në nivel kombëtar,

we don't include our biggest asset at the country level.

ne nuk përfshijmë asetet tona kryesore në vend.

When we measure corporate performances,

Kur ne matim rezultatet e një ndërmarjeje,

we don't include our impacts on nature

nuk përfshijnë ndikimet tona tek natyra

and what our business costs society.

dhe sa biznesi ynë i kushton shoqërisë.

That has to stop.

Kjo duhet ndalur.

In fact, this was what really inspired my interest in this phase.

Faktikisht, kjo është ajo që në të vëtetë frymëzoi interesin tim në këtë fazë.

I began a project way back called the Green Accounting Project.

Unë fillova një projekt kohë më parë, i quajtur Green Accounting Project. (Projekti i kontabilitetit të gjelbër)

That was in the early 2000s

Ishte fillimi i viteve 2000

when India was going gung-ho about GDP growth

kur India ishte fiksuar me rritjen e PBB-së

as the means forward --

për të ecur përpara --

looking at China with its stellar growths of eight, nine, 10 percent

duke parë Kinën dhe zhvillimin e saj të lartë me 8, 9 10 përqind

and wondering, why can we do the same?

dhe pyesnim veten, pse mos të bëjmë të njëjtën gjë?

And a few friends of mine and I

Dhe unë dhe disa miq të mi

decided this doesn't make sense.

vendosi kjo nuk ka kuptim.

This is going to create more cost to society and more losses.

Kjo po krijonte më shumë kosto dhe humbje për shoqërinë.

So we decided to do a massive set of calculations

Ndaj, vendosëm të bënim një grup massiv llogarish

and started producing green accounts for India and its states.

dhe filluam të prodhonim kontabilitet të gjelbër për Indinë dhe shtetet e saj.

That's how my interests began

Në këtë mënyrë filloi interesimi im

and went to the TEEB project.

dhe shkoi në projektin TEEB.

Calculating this at the national level is one thing, and it has begun.

Të kontabilizosh këte në shkallë kombëtare është një gjë dhe kish filluar.

And the World Bank has acknowledged this

Banka Botërore e njohu

and they've started a project called WAVES --

dhe filluan një projekt i quajtur WAVES --

Wealth Accounting and Valuation of Ecosystem Services.

Kontabiliteti dhe Vlerësimi i Pasurisë së Shërbimeve të Ekosistemit.

But calculating this at the next level,

Por llogaritja e tij në nivelin e ardhshëm,

that means at the business sector level, is important.

qe do të thotë në nivel biznesi, është e rëndësishme.

And actually we've done this with the TEEB project.

Dhe faktikisht ne e kishim bërë atë me projektin TEEB.

We've done this for a very difficult case,

Ne e bëmë atë për një rast shumë të vështirë

which was for deforestation in China.

i cili është shpyllëzimi në Kinë.

This is important, because in China in 1997,

Është e rëndësishme, pasi në Kinë në vitin 1997,

the Yellow River actually went dry for nine months

lumi i Verdhë u tha për nëntë muaj

causing severe loss of agriculture output

pasojë që shkaktoi humbje të mëdha në prodhimtarinë bujqësore

and pain and loss to society.

dhe vuajtje e humbje për shoqërinë.

Just a year later the Yangtze flooded,

Vetën një vit më parë lumi Jangtce vërshoi,

causing something like 5,500 deaths.

përmbytje që shkaktuan diçka si 5.500 të vdekur

So clearly there was a problem with deforestation.

Pra, e qartë që aty ka një problem shpyllëzimi.

It was associated largely with the construction industry.

Ky është i lidhur me industrinë e ndërtimit.

And the Chinese government responded sensibly

Dhe qeveria kineze u përgjigj në mënyrë të ndjeshme

and placed a ban on felling.

me ndalimin e prerjes së pemëve.

A retrospective on 40 years

Një retrospektivë prej 40 vjetësh

shows that if we had accounted for these costs --

tregon nëse ne i kemi bërë llogari për këto kosto --

the cost of loss of topsoil,

kostoja e humbjes së tokave të punueshme,

the cost of loss of waterways,

koston e humbjes së ujrave,

the lost productivity, the loss to local communities

produktivitetin e humbur, humbja në komunitetet lokale

as a result of all these factors,

si resultat i këtyre faktorëve,

desertification and so on --

shkretëtirizimit dhe kështu me rrallë --

those costs are almost twice as much

këto kosto janë dy herë më të larta

as the market price of timber.

se çmimi lëndës së drurit në treg.

So in fact, the price of timber in the Beijing marketplace

Në fakt çmimi i lëndës së drurit në tregun e Pekinit

ought to have been three-times what it was

duhet të ishte tre herë më i lartë

had it reflected the true pain and the costs

në mënyrë që të reflektonte koston dhe vuajtjet e vërteta

to the society within China.

të shoqërisë kineze.

Of course, after the event one can be wise.

Natyrisht është e lehtë të bëhesh i ditur pas ngjarjes.

The way to do this is to do it on a company basis,

Mënyra më e mirë është të sillesh si në një kompani,

to take leadership forward,

të marësh përsipër menaxhimin,

and to do it for as many important sectors which have a cost,

dhe të bësh atë për sektorët e rëndësishëm që kanë një kosto,

and to disclose these answers.

dhe të zbulosh rezultatet.

Someone once asked me, "Who is better or worse,

Një ditë dikush më pyeti, "Kush është më i mirë apo më i keq,

is it Unilever or is it P&G

Unilever apo P&G

when it comes to their impact on rainforests in Indonesia?"

në aspektin e ndikimit në pyjet tropikale në Indonezi? "

And I couldn't answer because neither of these companies,

Dhe unë nuk mund të përgjigjem, sepse asnjë nga këto kompani,

good though they are and professional though they are,

pavarësisht nga vlera e tyre dhe profesionalizmi,

do not calculate or disclose their externalities.

nuk llogaritin apo publikojnë efektet e tyre anësore.

But if we look at companies like PUMA --

Por po të shohim kompani si PUMA --

Jochen Zeitz, their CEO and chairman,

Jochen Zeitz, administratori dhe presidenti i saj

once challenged me at a function,

më sfidoi një ditë në një funksion,

saying that he's going to implement my project before I finish it.

duke më thëne që ai do të zbatojë projektin tim para se unë ta mbaroja

Well I think we kind of did it at the same time, but he's done it.

Unë besoj që e mbaruam njëkohësish, por ai ja doli.

He's basically worked the cost to PUMA.

Në thelb, ai përpunoi kostot e PUMA-s.

PUMA has 2.7 billion dollars of turnover,

PUMA arrin 2,7 miliardë dollarë xhiro,

300 million dollars of profits,

300 million dollarë fitim,

200 million dollars after tax,

200 million dollarë pas taksave,

94 million dollars of externalities, cost to business.

94 million dollarë eksternalitete, kosto biznesi.

Now that's not a happy situation for them,

Kjo nuk është një situatë e këndshme,

but they have the confidence and the courage

por ata kanë besimin dhe guximin

to come forward and say, "Here's what we are measuring.

të bëjnë një hap përpara dhe te thonë, "Kjo është ajo që po matim.

We are measuring it because we know

Ne po e matim atë pasi e dimë

that you cannot manage what you do not measure."

që ju nuk mund të menaxhoni atë që nuk matni."

That's an example, I think, for us to look at

Ky është një shembull, mendoj, për ta studiuar

and for us to draw comfort from.

dhe për ne për ti nxjerrë në pah.

If more companies did this,

Nëse më shumë kompani,

and if more sectors engaged this as sectors,

dhe më shumë sektorë përkushtohen në të si sektorë,

you could have analysts, business analysts,

ju do të keni analistet, analistet e biznesit,

and you could have people like us and consumers and NGOs

dhe do të keni persona si ne dhe konsumatorë dhe OJQ

actually look and compare the social performance of companies.

për të shohin dhe të krahasojnë performancat sociale të kompanive.

Today we can't yet do that, but I think the path is laid out.

Sot ende një gjë e tillë nuk është e mundur, por rruga u shtrua.

This can be done.

Kjo mund të realizohet.

And I'm delighted that the Institute of Chartered Accountants in the U.K.

Dhe jam i kënaqur që Institute of Chartered Accountants në Mbretërinë e Bashkuar

has already set up a coalition to do this,

ka krijuar tashmë një koalicion për ta bërë këtë,

an international coalition.

një koalicion ndërkombëtar.

The other favorite, if you like, solution for me

Zgjidhja tjetër e preferuar për mua, nëse ju pëlqen

is the creation of green carbon markets.

është krijimi i tregjeve të karbonit të gjelbër.

And by the way, these are my favorites --

Dhe përveç kësaj, ata të dy janë të preferuarat e mia --

externalities calculation and green carbon markets.

llogaritja e faktorëve të anësorë dhe tregjet e karbonit të gjelbër.

TEEB has more than a dozen separate groups of solutions

TEEB ka më shumë se një duzinë grupe zgjidhjesh të veçanta

including protected area evaluation

duke përfshirë edhe vlerësimin e zonave të mbrojtura

and payments for ecosystem services

dhe pagesat për shërbimet e ekosistemit

and eco-certification and you name it, but these are the favorites.

dhe eko-certifikimit, e quani atë çka të doni, por këto janë të preferuarat.

What's green carbon?

Çfarë është karboni i gjelbër?

Today what we have is basically a brown carbon marketplace.

Ajo që kemi sot është një treg i karbonit të murrmë.

It's about energy emissions.

Është për emetimet energjisë.

The European Union ETS is the main marketplace.

ETS e Bashkimit Europian, është tregu kryesor.

It's not doing too well. We've over-issued.

Nuk po funksionon aq mirë. Ne i kemi tejkaluar lëshimet.

A bit like inflation: you over-issue currency,

Është pak a shumë si inflacioni: kur emëtohen monedha më shumë sa duhet,

you get what you see, declining prices.

ju merrni atë që ju shihni, rënien e çmimeve.

But that's all about energy and industry.

Por kjo është e gjitha rreth energjisë dhe industrisë.

But what we're missing is also some other emissions

Por ajo që ne po humbim janë edhe disa emisione të tjera

like black carbon, that is soot.

të tilla si karboni i zi, bloza.

What we're also missing is blue carbon,

Ajo që po humbim është gjithashtu karboni blu

which, by the way, is the largest store of carbon --

e cila, në fakt, është rezerva më e madhe e karbonit --

more than 55 percent.

më shumë se 55 përqind.

Thankfully, the flux, in other words, the flow of emissions

Për fat të mirë, fluksi, dmth, emisionet

from the ocean to the atmosphere and vice versa,

nga oqeani në atmosferë dhe anasjelltas

is more or less balanced.

është pak a shumë i balancuar.

In fact, what's being absorbed

Faktikisht, ajo që thithet

is something like 25 percent of our emissions,

është diçka si 25 përqind e emisioneve tona,

which then leads to acidification

e cila më pas çon në acidifikimin

or lower alkalinity in oceans.

ose një alkanilitet i ulët në oqeane.

More of that in a minute.

Më shumë se në një minutë.

And finally, there's deforestation,

Dhe së fundi, ja tek është shpyllëzimi,

and there's emission of methane

dhe këtu lëshimi i metanit

from agriculture.

nga bujqësia.

Green carbon,

Karboni i gjelbërt,

which is the deforestation and agricultural emissions,

e cila është shpyllëzimi dhe emisionet bujqësore,

and blue carbon

dhe karboni blu

together comprise 25 percent of our emissions.

sëbashku përmbledhin 25 përqind të emisioneve.

We have the means already in our hands,

Ne kemi mjetet tashmë në duart tona,

through a structure, through a mechanism, called REDD Plus --

ndërmjet një strukture, ndërmjet një mekanizmi, i quajtur REDD Plus --

a scheme for the reduced emissions

një skemë e reduktimit të emisioneve

from deforestation and forest degradation.

nga shpyllëzimi dhe degradimi i pyjeve.

And already Norway has contributed a billion dollars each

Dhe tashmë Norvegjia ka kontribuar me një miliard dollarë per secilen

towards Indonesia and Brazil

drejt Indonezisë dhe Brazilit

to implement this Red Plus scheme.

për zbatimin e kësaj skeme Red Plus.

So we actually have some movement forward.

Pra, ne fakt kemi disa lëvizje përpara.

But the thing is to do a lot more of that.

Por kjo gjë duhet bërë më tepër se kaq.

Will this solve the problem? Will economics solve everything?

A do zgjidhi probemin? Ekonomistët zgjidhin gjithçka?

Well I'm afraid not.

Kam frikë se jo.

There is an area that is the oceans, coral reefs.

Këtu është një zonë që është oqeane, brigje koralinë.

As you can see,

Siç mund ta shihni,

they cut across the entire globe

ato përshkojnë të gjithë globin

all the way from Micronesia

nga Mikronezia

across Indonesia, Malaysia, India, Madagascar

përmes Indonezisë, Malajzisë, Indisë, Madagaskarit

and to the West of the Caribbean.

dhe deri tek Karaibet perëndimore.

These red dots, these red areas,

Këto pika të kuqe, zona të kuqe,

basically provide the food and livelihood

në fakt, sigurojnë ushqimin dhe jetesën

for more than half a billion people.

e më shumë se gjysëm miliardi personash.

So that's almost an eighth of society.

Rreth një e teta e popullatës.

And the sad thing is that, as these coral reefs are lost --

Dhe ajo që është e trishtuar është se ndërsa guma koralore po zhduket --

and scientists tell us

dhe shkencëtarët po na thonë

that any level of carbon dioxide in the atmosphere above 350 parts per million

që rritja e dioksidt të karbonit në atmosferë i kalon 350 pjesë për milion

is too dangerous for the survival of these reefs --

është shumë e rrezikëshme për mbijetesën e shkëmbijve koralorë --

we are not only risking the extinction

ne nuk po rrezikojmë vetëm zhdukjen

of the entire coral species, the warm water corals,

e të gjitha specieve koraline, koralet e ujrave të ngrohtë,

we're not only risking a fourth of all fish species which are in the oceans,

ne nuk po rrezikojme vetëm një të katërtën e specieve që janë në oqean

but we are risking the very lives and livelihoods

por po rrezikojmë vetë jetën

of more than 500 million people

e më shumë se 500 milion personave

who live in the developing world in poor countries.

që banojne në vendet e varfëra në zhvillim.

So in selecting targets of 450 parts per million

Pra, në përzgjedhjen e objektivave prej 450 pjesë për milion

and selecting two degrees at the climate negotiations,

dhe përzgjedhjen e dy gradëve në negociatat e klimës,

what we have done is we've made an ethical choice.

atë që kemi bërë është që ne kemi bërë një zgjedhje etike.

We've actually kind of made an ethical choice in society

Disi kemi bërë një zgjedhje etike

to not have coral reefs.

të mos ketë shkëmbinj nënujorë koralesh.

Well what I will say to you in parting

Para se të largohem po ju them

is that we may have done that.

është se ne mund t'ja kemi dalë mbanë.

Let's think about it and what it means,

Le të mendojmë për të dhe çfarë do të thotë,

but please, let's not do more of that.

por ju lutem, te mos vazhdojmë në këtë mënyrë.

Because mother nature only has that much

Për shkak se nëna natyrë ka një sasi të limituar

in ecological infrastructure and that much natural capital.

te infrastrukturës ekologjike dhe kapitalit natyral.

I don't think we can afford too much of such ethical choices.

Unë nuk mendoj se ne mund të përballojmë shumë zgjedhje të tilla etike.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)