Niall Ferguson: The 6 killer apps of prosperity

Tłumaczenie: Piotr Ożga Korekta: Rysia Wand

Let's talk about billions.

Porozmawiajmy o miliardach.

Let's talk about

Porozmawiajmy o przeszłych i przyszłych miliardach.

past and future billions.

Porozmawiajmy o przeszłych i przyszłych miliardach.

We know

Wiemy, że na świecie

that about 106 billion people

żyło ogółem około 106 miliardów ludzi.

have ever lived.

żyło ogółem około 106 miliardów ludzi.

And we know that most of them are dead.

Wiemy też, że większość z nich już nie żyje.

And we also know

Większość z nich żyje lub żyła w Azji.

that most of them live or lived in Asia.

Większość z nich żyje lub żyła w Azji.

And we also know

Wiemy też,

that most of them were or are very poor --

że większość z nich była lub jest bardzo biedna

did not live for very long.

i nie żyła zbyt długo.

Let's talk about billions.

Porozmawiajmy o miliardach.

Let's talk about

Porozmawiajmy o 195 bilionach dolarów bogactwa

the 195,000 billion dollars of wealth

Porozmawiajmy o 195 bilionach dolarów bogactwa

in the world today.

w dzisiejszym świecie.

We know that most of that wealth

Wiemy, że większość z nich

was made after the year 1800.

powstała po 1800 roku.

And we know that most of it

Wiemy też, że większość tych pieniędzy

is currently owned

jest w posiadaniu

by people we might call Westerners:

ludzi z tzw. Zachodu:

Europeans, North Americans, Australasians.

Europejczyków, Amerykanów, Kanadyjczyków, Australoazjatów.

19 percent of the world's population today,

Ludzie z Zachodu, 19% całej populacji,

Westerners own two-thirds of its wealth.

posiadają dwie trzecie jej bogactwa.

Economic historians

Historycy ekonomiczni

call this "The Great Divergence."

nazywają to zjawisko "Teorią Europejskiego Cudu".

And this slide here

A ten oto slajd

is the best simplification

jest najlepszym uproszczeniem

of the Great Divergence story

historii Europejskiego Cudu

I can offer you.

jaką mogę wam zaoferować.

It's basically two ratios

To są dwie krzywe

of per capita GDP,

oznaczające stosunek PKB,

per capita gross domestic product,

produktu krajowego brutto na osobę,

so average income.

czyli średni dochód.

One, the red line,

Ta czerwona

is the ratio of British to Indian

oznacza stosunek brytyjskiego PKB do indyjskiego.

per capita income.

oznacza stosunek brytyjskiego PKB do indyjskiego.

And the blue line

Niebieska linia

is the ratio of American to Chinese.

oznacza stosunek PKB USA i Chin.

And this chart goes back to 1500.

Wykres zaczyna się od 1500 roku.

And you can see here

Możecie tutaj dostrzec

that there's an exponential Great Divergence.

eksponencjalną rozbieżność Europejskiego Cudu.

They start off pretty close together.

Krzywe zaczynają na podobnym poziomie.

In fact, in 1500,

Na dobrą sprawę w 1500 roku

the average Chinese was richer than the average North American.

przeciętny Chińczyk był bogatszy od Amerykanina.

When you get to the 1970s,

Jeśli dojedziemy do lat 70. ubiegłego wieku,

which is where this chart ends,

gdzie wykres się kończy,

the average Briton is more than 10 times richer

przeciętny Brytyjczyk był ponad 10 razy bogatszy

than the average Indian.

od przeciętnego Hindusa.

And that's allowing

I to po wzięciu pod uwagę

for differences in the cost of living.

różnic w kosztach utrzymania.

It's based on purchasing power parity.

Rachunek opiera się na mocy nabywczej.

The average American

Przeciętny Amerykanin

is nearly 20 times richer

był prawie 20 razy bogatszy

than the average Chinese

od przeciętnego Chińczyka

by the 1970s.

aż do lat 70.

So why?

Dlaczego?

This wasn't just an economic story.

To nie jest ekonomiczna historia.

If you take the 10 countries

Jeśli weźmiemy 10 krajów

that went on to become

które stały się

the Western empires,

zachodnimi mocarstwami,

in 1500 they were really quite tiny --

w 1500 roku były naprawdę malutkie,

five percent of the world's land surface,

ledwie 5% powierzchni Ziemi,

16 percent of its population,

16% populacji

maybe 20 percent of its income.

i około 20% całkowitego dochodu.

By 1913,

Przed 1913 rokiem

these 10 countries, plus the United States,

te same kraje i USA

controlled vast global empires --

kontrolowały o wiele więcej:

58 percent of the world's territory,

58% powierzchni Ziemi,

about the same percentage of its population,

mniej więcej tyle samo populacji,

and a really huge, nearly three-quarters share

oraz ogromne, trzy czwarte udziału

of global economic output.

w światowych dochodach.

And notice, most of that went to the motherland,

Większość dochodów trafiała do krajów macierzystych,

to the imperial metropoles,

do imperialnych metropolii,

not to their colonial possessions.

nie do posiadanych kolonii.

Now you can't just blame this on imperialism --

Nie można całą winą obarczać imperializmu,

though many people have tried to do so --

mimo że inni tak robili,

for two reasons.

a to z dwóch powodów.

One, empire was the least original thing

Po pierwsze, po roku 1500

that the West did after 1500.

imperium było najmniej oryginalnym tworem Zachodu

Everybody did empire.

Wszyscy mieli imperia.

They beat preexisting Oriental empires

Zachód pokonał istniejące wcześniej imperia Wschodu,

like the Mughals and the Ottomans.

jak Wielkich Mogołów czy Ottomanów.

So it really doesn't look like empire is a great explanation

Czyli imperium nie tłumaczy najlepiej

for the Great Divergence.

Teorii Europejskiego Cudu.

In any case, as you may remember,

Dla przypomnienia,

the Great Divergence reaches its zenith in the 1970s,

Europejski Cud osiąga szczyt w latach 70.,

some considerable time after decolonization.

sporo po dekolonizacji.

This is not a new question.

To nie jest nowe pytanie.

Samuel Johnson,

Samuel Johnson,

the great lexicographer,

wybitny leksykograf

[posed] it through his character Rasselas

sprzeciwił się temu poprzez postać Rasselasa

in his novel "Rasselas, Prince of Abissinia,"

w swej powieści "Rasselas, Książe Abisynii,"

published in 1759.

wydanej w 1759 roku.

"By what means are the Europeans thus powerful;

"Dzięki czemu Europejczycy są tacy potężni;

or why, since they can so easily visit Asia and Africa

albo dlaczego, skoro z łatwością odwiedzają Azję i Afrykę

for trade or conquest,

dla handlu i podbojów,

cannot the Asiaticks and Africans

Azjaci i Afrykanie nie mogą

invade their coasts,

podbić ich wybrzeży,

plant colonies in their ports,

otwierać kolonii w ich portach

and give laws to their natural princes?

i nadawać praw swoim naturalnym książętom?

The same wind that carries them back

Przecież ten sam wiatr, który towarzyszy im w powrocie

would bring us thither?"

zaniósłby nas w tym samym kierunku?"

That's a great question.

To jest dobre pytanie.

And you know what,

I wiecie co,

it was also being asked at roughly the same time

to samo pytanie zadawali sobie w tym samym czasie

by the Resterners -- by the people in the rest of the world --

pozostali ludzie z nie-Zachodu,

like Ibrahim Muteferrika,

jak Ibrahim Muteferrika,

an Ottoman official,

ottomański urzędnik,

the man who introduced printing, very belatedly,

który, choć bardzo późno, wprowadził druk

to the Ottoman Empire --

do ottomańskiego imperium,

who said in a book published in 1731,

i który w swojej książce z 1731 roku napisał:

"Why do Christian nations which were so weak in the past

"Czemu chrześcijańskie narody, tak słabe w przeszłości

compared with Muslim nations

w porównaniu do ludów muzułmańskich,

begin to dominate so many lands in modern times

zdominowały tyle krajów w naszych czasach,

and even defeat the once victorious Ottoman armies?"

a nawet pokonały niegdyś zwycięską armię Ottomana?"

Unlike Rasselas,

W przeciwieństwie do Rasselasa,

Muteferrika had an answer to that question,

Muteferrika miał odpowiedź na to pytanie,

which was correct.

poprawną odpowiedź.

He said it was "because they have laws and rules

Powiedział, że było tak, "ponieważ oni mają prawa i zasady

invented by reason."

wynalezione przez rozum."

It's not geography.

To nie geografia.

You may think we can explain the Great Divergence

Mogliście pomyśleć, że Europejski Cud

in terms of geography.

da się wytłumaczyć używając geografii.

We know that's wrong,

Wiemy, że to nieprawda, bo w XX w.

because we conducted two great natural experiments in the 20th century

przeprowadziliśmy 2 doskonałe, naturalne eksperymenty,

to see if geography mattered more than institutions.

które uwidoczniły, czy geografia znaczy więcej niż instytucje.

We took all the Germans,

Wzięliśmy wszystkich Niemców,

we divided them roughly in two,

podzieliliśmy ich mniej więcej na pół

and we gave the ones in the East communism,

i tym na wschodzie daliśmy komunizm.

and you see the result.

Rezultaty łatwo zobaczyć.

Within an incredibly short period of time,

Niezwykle szybko

people living in the German Democratic Republic

ludzie żyjący w NRD

produced Trabants, the Trabbi,

produkowali Trabanty,

one of the world's worst ever cars,

jedne z najgorszych samochodów na świecie,

while people in the West produced the Mercedes Benz.

podczas gdy w RFN wytwarzano Mercedesy Benz.

If you still don't believe me,

Jeśli nadal mi nie wierzycie,

we conducted the experiment also in the Korean Peninsula.

to powtórzyliśmy eksperyment na Półwyspie Koreańskim.

And we decided we'd take Koreans

Postanowiliśmy zebrać Koreańczyków

in roughly the same geographical place

w miejscu podobnym geograficznie,

with, notice, the same basic traditional culture,

z, uwaga, taką samą podstawową kulturą,

and we divided them in two, and we gave the Northerners communism.

i podzieliliśmy ich na dwie części, Północy dając komunizm.

And the result is an even bigger divergence

Różnica pomiędzy nimi była jeszcze większa,

in a very short space of time

w bardzo krótkim czasie,

than happened in Germany.

niż ta w Niemczech.

Not a big divergence in terms of uniform design for border guards admittedly,

Może niezbyt wielka w sensie mundurów służb granicznych,

but in almost every other respect,

ale w prawie każdym innym aspekcie

it's a huge divergence.

różnica była olbrzymia.

Which leads me to think

Przywodzi mi to na myśl,

that neither geography nor national character,

że ani geografia, ani charakter narodowy,

popular explanations for this kind of thing,

czyli popularne wyjaśnienia tego typu spraw,

are really significant.

nie są naprawdę ważne.

It's the ideas.

Chodzi o pojęcia.

It's the institutions.

Chodzi o instytucje.

This must be true

To musi prawda,

because a Scotsman said it.

bo powiedział to Szkot.

And I think I'm the only Scotsman here at the Edinburgh TED.

Chyba jestem jedynym Szkotem na tym TEDzie w Edynburgu.

So let me just explain to you

Pozwólcie mi więc wyjaśnić,

that the smartest man ever was a Scotsman.

że najmądrzejszym człowiekiem w historii był Szkot.

He was Adam Smith --

Chodzi o Adama Smitha,

not Billy Connolly, not Sean Connery --

nie o Billa Connolly'ego, ani Seana Connery'ego,

though he is very smart indeed.

chociaż on też jest bardzo mądry.

(Laughter)

(Śmiech)

Smith -- and I want you to go

Smith. Chcę, żebyście poszli

and bow down before his statue in the Royal Mile;

pokłonić się jego pomnikowi w Royal Mile;

it's a wonderful statue --

to piękny pomnik...

Smith, in the "Wealth of Nations"

Smith, w "Bogactwie Narodów"

published in 1776 --

wydanym w 1776 roku,

that's the most important thing that happened that year ...

co było największym wydarzeniem tego roku...

(Laughter)

(Śmiech)

You bet.

No pewnie.

There was a little local difficulty in some of our minor colonies, but ...

Mieliśmy też lokalne problemy w pomniejszych koloniach, ale...

(Laughter)

(Śmiech)

"China seems to have been long stationary,

"Chiny zdają się od dawna stać w miejscu

and probably long ago acquired that full complement of riches

i prawdopodobnie dawno temu posiedli wszelkie bogactwa,

which is consistent with the nature of its laws and institutions.

zgodnie z naturą swoich praw i instytucji.

But this complement may be much inferior

Jednakże te bogactwa zdają się dużo mniejsze,

to what, with other laws and institutions,

niż te na które, przy innych prawach i instytucjach,

the nature of its soil, climate, and situation

natura ich gleby, klimatu i położenia

might admit of."

mogłyby pozwolić".

That is so right and so cool.

To takie prawdziwe i takie fajne.

And he said it such a long time ago.

I powiedział to tak bardzo dawno temu.

But you know, this is a TED audience,

Jednak to jest konferencja TED

and if I keep talking about institutions,

i jeśli będę cały czas mówił o instytucjach,

you're going to turn off.

przestaniecie mnie słuchać.

So I'm going to translate this into language that you can understand.

Przetłumaczę to na język, który zrozumiecie.

Let's call them the killer apps.

Nazwijmy je zabójczymi aplikacjami.

I want to explain to you that there were six killer apps

Chcę wyjaśnić, że było sześć zabójczych aplikacji,

that set the West apart from the rest.

które odróżniły Zachód od reszty.

And they're kind of like the apps on your phone,

Przypominają nieco aplikacje ze smartfonów

in the sense that they look quite simple.

w tym sensie, że wyglądają na proste.

They're just icons; you click on them.

To tylko ikonki, można na nie kliknąć.

But behind the icon, there's complex code.

Jednak za ikonkami kryje się złożony kod.

It's the same with institutions.

To samo dzieje się z instytucjami.

There are six

Jest sześć aplikacji,

which I think explain the Great Divergence.

które powinny wyjaśnić Teorię Europejskiego Cudu.

One, competition.

Pierwsza: współzawodnictwo.

Two, the scientific revolution.

Druga: rewolucja naukowa.

Three, property rights.

Trzecia: prawa własności.

Four, modern medicine.

Czwarta: nowoczesna medycyna.

Five, the consumer society.

Piąta: społeczność konsumencka.

And six, the work ethic.

I szósta: etyka pracy.

You can play a game and try and think of one I've missed at,

Możecie włączyć się do gry i wymyślać takie, które pominąłem,

or try and boil it down to just four,

albo próbować zmniejszyć ich liczbę do czterech,

but you'll lose.

ale i tak przegracie.

(Laughter)

(Śmiech)

Let me very briefly tell you what I mean by this,

Pozwólcie mi w skrócie powiedzieć, co mam na myśli,

synthesizing the work of many economic historians

syntetyzując wiedzę wielu historyków ekonomicznych.

in the process.

syntetyzując wiedzę wielu historyków ekonomicznych.

Competition means,

Współzawodnictwo oznacza,

not only were there a hundred different political units in Europe in 1500,

że nie tylko istniały setki podmiotów politycznych w XVI w Europie,

but within each of these units,

ale że w każdym z podmiotów

there was competition between corporations as well as sovereigns.

współzawodniczyły zarówno korporacje jak i suwereni.

The ancestor of the modern corporation, the City of London Corporation,

Przodek dzisiejszej korporacji, Korporacja Miasta Londynu,

existed in the 12th century.

istniała już w XII wieku.

Nothing like this existed in China,

Niczego podobnego nie było w Chinach,

where there was one monolithic state

pojedynczym jednolitym państwie,

covering a fifth of humanity,

obejmującym jedną piąta ludzkości,

and anyone with any ambition

gdzie każdy z odrobiną ambicji

had to pass one standardized examination,

musiał zdać standardowy egzamin,

which took three days and was very difficult

który trwał trzy dni, był bardzo trudny

and involved memorizing vast numbers of characters

i wymagał zapamiętania wielkiej ilości znaków,

and very complex Confucian essay writing.

oraz napisania bardzo złożonego konfucjańskiego eseju.

The scientific revolution was different

Rewolucja naukowa różniła się od nauki,

from the science that had been achieved in the Oriental world

do której doszedł Orient

in a number of crucial ways,

w wielu ważnych aspektach,

the most important being

a najważniejszy polegał na tym,

that, through the experimental method,

że dzięki metodzie eksperymentalnej

it gave men control over nature in a way that had not been possible before.

uzyskano nad naturą kontrolę dotąd niemożliwą.

Example: Benjamin Robins's extraordinary application

Np.: zastosowanie przez Benjamina Robinsa

of Newtonian physics to ballistics.

zasad Newtona w balistyce.

Once you do that,

Jego efektem

your artillery becomes accurate.

była celność artylerii.

Think of what that means.

Pomyślcie, co to oznaczało.

That really was a killer application.

To była naprawdę zabójcza aplikacja.

(Laughter)

(Śmiech)

Meanwhile, there's no scientific revolution anywhere else.

Rewolucja naukowa nie zaistniała nigdzie indziej.

The Ottoman Empire's not that far from Europe,

Imperium ottomańskie nie było aż tak daleko Europy,

but there's no scientific revolution there.

a nie było tam rewolucji naukowej.

In fact, they demolish Taqi al-Din's observatory,

Przeciwnie: zburzono obserwatorium Taqi al-Dina,

because it's considered blasphemous

bo uznano za bluźniercze,

to inquire into the mind of God.

że dociekał natury Boga.

Property rights: It's not the democracy, folks;

Prawa własności: to nie demokracja;

it's having the rule of law based on private property rights.

to reguła prawna mówiąca o prywatnym prawie własności.

That's what makes the difference

To właśnie odróżnia

between North America and South America.

Północną Amerykę od Południowej.

You could turn up in North America

W Północnej Ameryce

having signed a deed of indenture

można było podpisać legalny kontrakt

saying, "I'll work for nothing for five years.

mówiący: "Przepracuję za darmo pięć lat.

You just have to feed me."

Musisz mnie tylko wyżywić."

But at the end of it, you've got a hundred acres of land.

Ale na końcu dostawałeś 100 akrów ziemi.

That's the land grant

W dolnej części slajdu

on the bottom half of the slide.

jest dokument nadania ziemi.

That's not possible in Latin America

W Ameryce Łacińskiej to niemożliwe,

where land is held onto

bo ziemia była w posiadaniu

by a tiny elite descended from the conquistadors.

małej elity potomków konkwistadorów.

And you can see here the huge divergence

Widać olbrzymią różnicę

that happens in property ownership between North and South.

pomiędzy własnością ziemską Północy i Południa.

Most people in rural North America

Większość rolników w Północnej Ameryce

owned some land by 1900.

posiadała ziemię przed 1900 rokiem.

Hardly anyone in South America did.

Rzadko kto posiadał ziemię w Południowej Ameryce.

That's another killer app.

To kolejna zabójcza aplikacja.

Modern medicine in the late 19th century

Nowoczesna medycyna pod koniec XIX w.

began to make major breakthroughs

dokonała znaczącego przełomu

against the infectious diseases that killed a lot of people.

w walce z chorobami zakaźnymi, które zabijały mnóstwo ludzi.

And this was another killer app --

To była kolejna zabójcza aplikacja,

the very opposite of a killer,

w odwrotnym znaczeniu tego słowa,

because it doubled, and then more than doubled, human life expectancy.

ponieważ wydłużyła średnią długość życia ponad dwa razy.

It even did that

Stało się tak

in the European empires.

nawet w europejskich imperiach.

Even in places like Senegal,

Nawet w miejscach takich, jak Senegal,

beginning in the early 20th century,

począwszy od początku XX w.,

there were major breakthroughs in public health,

gdzie dokonano przełomów w opiece zdrowotnej

and life expectancy began to rise.

i średnia długość życia zaczęła wzrastać.

It doesn't rise any faster

Wcale nie wzrasta szybciej

after these countries become independent.

odkąd te kraje stały się niepodległe.

The empires weren't all bad.

Nie wszystko w imperiach było złe.

The consumer society is what you need

Społeczeństwo konsumenckie jest potrzebne,

for the Industrial Revolution to have a point.

żeby rewolucja przemysłowa miała jakikolwiek sens.

You need people to want to wear tons of clothes.

Potrzeba ludzi, którzy będą chcieli nosić tony ubrań.

You've all bought an article of clothing in the last month;

Wszyscy kupiliście jakiś ciuch w zeszłym miesiącu.

I guarantee it.

Gwarantuję to.

That's the consumer society,

To jest społeczeństwo konsumenckie

and it propels economic growth

i to właśnie napędza wzrost gospodarczy bardziej,

more than even technological change itself.

niż przemiana technologiczna.

Japan was the first non-Western society

Japonia była pierwszym nie-Zachodnim krajem

to embrace it.

który to podchwycił.

The alternative,

Alternatywą,

which was proposed by Mahatma Gandhi,

którą zaproponował Mahatma Gandhi,

was to institutionalize and make poverty permanent.

było zinstytucjonalizowanie biedy na stałe.

Very few Indians today

Dzisia niewielu Hindusów chciałoby,

wish that India had gone down

żeby Indie poszły drogą Mahatmy Gandhi'ego.

Mahatma Gandhi's road.

żeby Indie poszły drogą Mahatmy Gandhi'ego.

Finally, the work ethic.

I na koniec: etyka pracy.

Max Weber thought that was peculiarly Protestant.

Max Weber uważał, że to typowo protestanckie.

He was wrong.

Był w błędzie.

Any culture can get the work ethic

Każda kultura może wdrożyć etykę pracy,

if the institutions are there

jeśli istnieją mechanizmy,

to create the incentive to work.

które potrafią zachęcić do pracy.

We know this

Wiemy to,

because today the work ethic

ponieważ dzisiejsza etyka pracy

is no longer a Protestant, Western phenomenon.

nie jest już protestanckim, zachodnim fenomenem.

In fact, the West has lost its work ethic.

Właściwie Zachód zatracił etykę pracy.

Today, the average Korean

Dzisiaj przeciętny Koreańczyk

works a thousand hours more a year

pracuje tysiąc godzin rocznie więcej

than the average German --

niż przeciętny Niemiec.

a thousand.

Tysiąc.

And this is part

To jest część

of a really extraordinary phenomenon,

niezwykłego fenomenu

and that is the end of the Great Divergence.

i to już koniec Europejskiego Cudu.

Who's got the work ethic now?

Kto przestrzega teraz etyki pracy?

Take a look at mathematical attainment

Popatrzcie na matematyczne osiągnięcia 15 latków.

by 15 year-olds.

Popatrzcie na matematyczne osiągnięcia 15 latków.

At the top of the international league table

Na czele międzynarodowego zestawienia,

according to the latest PISA study,

wg. ostatnich badań PISA,

is the Shanghai district of China.

znajduje się chiński Szanghaj.

The gap between Shanghai

Różnica pomiędzy Szanghajem

and the United Kingdom and the United States

a Wielką Brytanią i USA jest taka sama,

is as big as the gap between the U.K. and the U.S.

jak różnica pomiędzy Wielką Brytanią i USA,

and Albania and Tunisia.

a Albanią i Tunezją.

You probably assume

Zakładacie pewnie,

that because the iPhone was designed in California

że skoro iPhone zaprojektowano w Kalifornii,

but assembled in China

a wyprodukowano w Chinach,

that the West still leads in terms of technological innovation.

to Zachód wciąż jest liderem technologicznych innowacji.

You're wrong.

Jesteście w błędzie.

In terms of patents,

Jeśli chodzi o ilość patentów,

there's no question that the East is ahead.

to niekwestionowanie wygrywa Wschód.

Not only has Japan been ahead for some time,

Nie tylko Japonia prowadzi już od jakiegoś czasu,

South Korea has gone into third place,

ale i Południowa Korea zajęła trzecie miejsce,

and China is just about to overtake Germany.

a Chiny zaraz przegonią Niemców.

Why?

Dlaczego?

Because the killer apps can be downloaded.

Ponieważ ściągnęli sobie niezwykłą aplikację.

It's open source.

To open source.

Any society can adopt these institutions,

Każde społeczeństwo może przyjąć te instytucje,

and when they do,

a kiedy to zrobią, osiągną to,

they achieve what the West achieved after 1500 --

co Zachód osiągnął po 1500 roku,

only faster.

tylko szybciej.

This is the Great Reconvergence,

To jest Wielki Odwrót

and it's the biggest story of your lifetime.

i to będzie największym wydarzeniem waszego życia.

Because it's on your watch that this is happening.

Dzieje się tak na waszych oczach.

It's our generation

Nasze pokolenie

that is witnessing the end of Western predominance.

jest świadkiem końca dominacji Zachodu.

The average American used to be more than 20 times richer

Przeciętny Amerykanin był 20 razy bogatszy

than the average Chinese.

od przeciętnego Chińczyka.

Now it's just five times,

Teraz jest już tylko 5 razy bogatszy,

and soon it will be 2.5 times.

a niedługo będzie 2,5 raza.

So I want to end with three questions

Chciałbym zakończyć trzema pytaniami

for the future billions,

dla przyszłych miliardów,

just ahead of 2016,

tuż przed rokiem 2016,

when the United States will lose its place

kiedy to USA straci pozycję ekonomicznego lidera

as number one economy to China.

na rzecz Chin.

The first is, can you delete these apps,

Pierwsze: czy można usunąć te aplikacje

and are we in the process of doing so

i czy Zachód czasem już tego nie robi?

in the Western world?

i czy Zachód czasem już tego nie robi?

The second question is,

Drugie: czy ma znaczenie kolejność pobierania aplikacji?

does the sequencing of the download matter?

Drugie: czy ma znaczenie kolejność pobierania aplikacji?

And could Africa get that sequencing wrong?

I czy Afryka zrobiła to w złej kolejności?

One obvious implication of modern economic history

Oczywistą implikacją dzisiejszej historii ekonomii jest to,

is that it's quite hard to transition to democracy

że trudno wprowadzić demokrację

before you've established

zanim ustanowi się

secure private property rights.

bezpieczne prawo własności prywatnej.

Warning: that may not work.

Uwaga: to może nie działać.

And third, can China do without

I trzecie, czy Chiny poradzą sobie

killer app number three?

bez trzeciej aplikacji?

That's the one that John Locke systematized

To ta, którą usystematyzował John Locke mówiąc,

when he said that freedom was rooted in private property rights

że wolność jest zakorzeniona w prawie do własności prywatnej

and the protection of law.

i w obronie prawa.

That's the basis

To podstawy

for the Western model

Zachodniego modelu delegatury władzy.

of representative government.

Zachodniego modelu delegatury władzy.

Now this picture shows the demolition

To zdjęcie pokazuje zburzenie

of the Chinese artist Ai Weiwei's studio

studia chińskiego artysty Ai Weiweia

in Shanghai earlier this year.

w Szanghaju w tym roku.

He's now free again,

Teraz odzyskał wolność,

having been detained, as you know, for some time.

po dłuższym uwięzieniu.

But I don't think his studio has been rebuilt.

Ale nie sądzę, żeby odbudowano mu studio.

Winston Churchill once defined civilization

Winston Churchill zdefiniował cywilizcję

in a lecture he gave in the fateful year of 1938.

w wykładzie wygłoszonym w pamiętnym 1938 r.

And I think these words really nail it:

Uważam, że te słowa prawdziwie oddają sedno sprawy:

"It means a society based upon the opinion of civilians.

"To oznacza społeczność opartą na opinii cywilów.

It means that violence, the rule of warriors and despotic chiefs,

To oznacza, że przemoc, rządy wojowników i despotyczni wodzowie,

the conditions of camps and warfare, of riot and tyranny,

warunki obozów i walki, zamieszek i tyranii

give place to parliaments where laws are made,

ustępują parlamentowi, gdzie tworzy się prawa,

and independent courts of justice

oraz niezawisłym sądom,

in which over long periods those laws are maintained.

gdzie prawa te utrzymują się przez wiele lat.

That is civilization --

To jest cywilizacja,

and in its soil grow continually

i na tej ziemi nieprzerwanie rośnie

freedom, comfort and culture,"

wolność, wygoda i kultura,"

what all TEDsters care about most.

na których TEDowiczom najbardziej zależy.

"When civilization reigns in any country,

"Kiedy w państwie panuje cywilizacja,

a wider and less harassed life

bogatsze i mniej uciążliwe życie

is afforded to the masses of the people."

jest dostępne dla mas."

That's so true.

To takie prawdziwe.

I don't think the decline of Western civilization

Nie uważam, że spadek znaczenia Zachodu

is inevitable,

jest nieunikniony,

because I don't think history operates

ponieważ nie sądzę, że historia musi się powtarzać,

in this kind of life-cycle model,

ponieważ nie sądzę, że historia musi się powtarzać,

beautifully illustrated by Thomas Cole's

tak jak na obrazach Thomasa Cole'a

"Course of Empire" paintings.

z cyklu "Course of Empire".

That's not the way history works.

Historia nie działa w ten sposób.

That's not the way the West rose,

Zachód nie urósł w ten sposób

and I don't think it's the way the West will fall.

i nie sądzę, że w ten sposób upadnie.

The West may collapse very suddenly.

Zachód może się zawalić niespodziewanie.

Complex civilizations do that,

Złożone cywilizacje upadają w ten sposób,

because they operate, most of the time,

ponieważ przez większość czasu

on the edge of chaos.

działają na granicy chaosu.

That's one of the most profound insights

To jedno z największych olśnień,

to come out of the historical study of complex institutions

wynikających z poznania historii złożonych instytucji,

like civilizations.

takich jak cywilizacja.

No, we may hang on,

Ale nie, my możemy się utrzymać,

despite the huge burdens of debt that we've accumulated,

pomimo nagromadzenia ogromnych długów,

despite the evidence that we've lost our work ethic

pomimo dowodów na to, że zatraciliśmy etykę pracy

and other parts of our historical mojo.

i inne aspekty naszego historycznego uroku.

But one thing is for sure,

Ale jedno jest pewne,

the Great Divergence

Europejski Cud

is over, folks.

już się skończył.

Thanks very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Aplauz)

Bruno Giussani: Niall,

Bruno Giussani: Niall,

I am just curious

jestem ciekaw

about your take on the other region of the world that's booming,

twojej opinii o innych regionach, które się rozwijają,

which is Latin America.

takich jak Ameryka Łacińska.

What's your view on that?

Co o tym sądzisz?

Niall Ferguson: Well I really am not just talking

Niall Ferguson: Naprawdę nie mówię tylko

about the rise of the East;

o rozwoju Wschodu;

I'm talking about the rise of the Rest,

Mówię o rozwoju nie-Zachodu,

and that includes South America.

włącznie z Południową Ameryką.

I once asked one of my colleagues at Harvard,

Spytałem raz kolegę z Harvardu,

"Hey, is South America part of the West?"

czy Południowa Ameryka jest częścią Zachodu.

He was an expert in Latin American history.

Był ekspertem w historii Ameryki Łacińskiej.

He said, "I don't know; I'll have to think about that."

Odpowiedział, "Nie wiem, muszę nad tym pomyśleć."

That tells you something really important.

To wiele mówi.

I think if you look at what is happening in Brazil in particular,

Jeśli przyjrzeć się temu, co dzieje się głównie w Brazylii,

but also Chile,

ale też w Chile,

which was in many ways the one that led the way

które w dużym stopniu przewodzi transformacji instytucji ekonomicznych,

in transforming the institutions of economic life,

które w dużym stopniu przewodzi transformacji instytucji ekonomicznych,

there's a very bright future indeed.

to widzę świetlaną przyszłość.

So my story really is

Moja wypowiedź dotyczy w równym stopniu

as much about that convergence in the Americas

wzrostu w obu Amerykach,

as it's a convergence story in Eurasia.

jak i wzrostu w Eurazji.

BG: And there is this impression

BG: Istnieje pogląd,

that North America and Europe

że Ameryka Północna i Europa

are not really paying attention

nie przywiązują wagi do tej sytuacji.

to these trends.

nie przywiązują wagi do tej sytuacji.

Mostly they're worried about each other.

Martwią się o swój los.

The Americans think that the European model is going to crumble tomorrow.

Amerykanie myślą, że model europejski może się jutro rozsypać.

The Europeans think that the American budget is going to explode tomorrow.

Europejczycy myślą, że amerykańskie partie jutro wylecą w powietrze.

And that's all we seem to be caring about recently.

Ostatnio tylko o to się martwimy.

NF: I think the fiscal crisis

NF: Uważam, że kryzys gospodarczy,

that we see in the developed World right now -- both sides of the Atlantic --

który dotknął kraje rozwinięte po obu stronach Atlantyku,

is essentially the same thing

jest tym samym, co obserwujemy

taking different forms

w różnych formach w kulturze politycznej.

in terms of political culture.

w różnych formach w kulturze politycznej.

And it's a crisis that has its structural facet --

Jest to kryzys z własnym aspektem strukturalnym,

it's partly to do with demographics.

częściowo ma związek z demografią.

But it's also, of course, to do with the massive crisis

Ale mamy też do czynienia z potężnym kryzysem,

that followed excessive leverage,

spowodowanym nadmiernymi naciskami,

excessive borrowing in the private sector.

nadmiernym zadłużeniem sektora prywatnego.

That crisis,

Ten kryzys,

which has been the focus of so much attention, including by me,

który zwrócił na siebie uwagę, również moją,

I think is an epiphenomenon.

uważam za epifenomen.

The financial crisis is really a relatively small historic phenomenon,

Kryzys finansowy to stosunkowo małe historyczne zjawsko,

which has just accelerated

które tylko przyspieszyło

this huge shift,

tę ogromną zmianę,

which ends half a millennium of Western ascendancy.

która zakończy 500-letni okres przewagi Zachodu.

I think that's its real importance.

Takie jest jego prawdziwe znaczenie.

BG: Niall, thank you. (NF: Thank you very much, Bruno.)

BG: Niall, dziękuję. (NF: Dziękuję bardzo, Bruno.)

(Applause)

(Oklaski)