Keith Chen: Could your language affect your ability to save money?

Translator: Timothy Covell Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Wiola Karwacka Korekta: Rysia Wand

The global economic financial crisis has reignited public interest

Światowy kryzys finansowy zwrócił uwagę opinii publicznej

in something that's actually one of the oldest questions in economics,

na jedno z najstarszych pytań ekonomii,

dating back to at least before Adam Smith.

jeszcze sprzed epoki Adama Smitha:

And that is, why is it that countries with seemingly similar economies and institutions

"Dlaczego kraje podobne pod względem gospodarki i instytucji,

can display radically different savings behavior?

różnią się radykalnie pod względem oszczędzania?".

Now, many brilliant economists have spent their entire lives working on this question,

Wielu znakomitych ekonomistów pracowało nad odpowiedzią całe życie.

and as a field we've made a tremendous amount of headway

Udało nam się poczynić wielkie postępy w tej dziedzinie

and we understand a lot about this.

i wiele już zrozumieliśmy.

What I'm here to talk with you about today is an intriguing new hypothesis

Chciałbym porozmawiać o nowej, intrygującej hipotezie

and some surprisingly powerful new findings that I've been working on

i kilku opracowywanych przeze mnie, zaskakujących wnioskach,

about the link between the structure of the language you speak

dotyczących związku między strukturą języka,

and how you find yourself with the propensity to save.

a oceną skłonności do oszczędzania.

Let me tell you a little bit about savings rates, a little bit about language,

Opowiem o stopach oszczędności, o języku,

and then I'll draw that connection.

a później nakreślę związek między nimi.

Let's start by thinking about the member countries of the OECD,

Zacznijmy od państw członkowskich OECD,

or the Organization of Economic Cooperation and Development.

czyli Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

OECD countries, by and large, you should think about these

Kraje OECD na ogół uznaje się

as the richest, most industrialized countries in the world.

za najbogatsze, najbardziej uprzemysłowione na świecie.

And by joining the OECD, they were affirming a common commitment

Dołączając do OECD kraje te potwierdziły wzajemne zobowiązanie

to democracy, open markets and free trade.

do przestrzegania zasad demokracji, otwartych rynków i wolnego handlu.

Despite all of these similarities, we see huge differences in savings behavior.

Mimo podobieństw, widać znaczne różnice w ich podejściu do oszczędzania.

So all the way over on the left of this graph,

Lewa strona wykresu pokazuje, że wiele krajów OECD

what you see is many OECD countries saving over a quarter of their GDP every year,

oszczędza co roku ponad 1/4 PKB.

and some OECD countries saving over a third of their GDP per year.

Niektóre oszczędzają ponad 1/3 PKB rocznie.

Holding down the right flank of the OECD, all the way on the other side, is Greece.

Na prawym skraju listy jest Grecja.

And what you can see is that over the last 25 years,

Widać, że przez ostatnie 25 lat

Greece has barely managed to save more than 10 percent of their GDP.

ledwo udało im się zaoszczędzić 10% PKB.

It should be noted, of course, that the United States and the U.K. are the next in line.

Trzeba oczywiście zauważyć, że tuż obok są USA i Wielka Brytania.

Now that we see these huge differences in savings rates,

Widać znaczące różnice w stopach oszczędności.

how is it possible that language might have something to do with these differences?

Czy możliwe, że język ma z tym coś wspólnego?

Let me tell you a little bit about how languages fundamentally differ.

Opowiem o podstawowych różnicach między językami.

Linguists and cognitive scientists have been exploring this question for many years now.

Językoznawcy i kognitywiści zgłębiają to pytanie od lat.

And then I'll draw the connection between these two behaviors.

Potem nakreślę związek między tymi zachowaniami.

Many of you have probably already noticed that I'm Chinese.

Pewnie zauważyliście, że jestem Chińczykiem.

I grew up in the Midwest of the United States.

Dorastałem na środkowym zachodzie USA.

And something I realized quite early on

Dość szybko uświadomiłem sobie,

was that the Chinese language forced me to speak about and --

że język chiński zmusza mnie do mówienia,

in fact, more fundamentally than that --

lub, na poziomie bardziej fundamentalnym,

ever so slightly forced me to think about family in very different ways.

do myślenia o rodzinie w inny sposób.

Now, how might that be? Let me give you an example.

Na czym to polega? Podam przykład.

Suppose I were talking with you and I was introducing you to my uncle.

Powiedzmy, że przedstawiam was wujkowi.

You understood exactly what I just said in English.

Zrozumieliście to, co powiedziałem po angielsku.

If we were speaking Mandarin Chinese with each other, though,

Gdybyśmy rozmawiali po mandaryńsku,

I wouldn't have that luxury.

nie miałbym tak łatwo.

I wouldn't have been able to convey so little information.

Nie mógłbym przekazać tak skąpej informacji.

What my language would have forced me to do,

Język zmusza mnie do tego,

instead of just telling you, "This is my uncle,"

żebym zamiast zwyczajnego "to mój wujek"

is to tell you a tremendous amount of additional information.

przekazał mnóstwo dodatkowych informacji.

My language would force me to tell you

Język kazałby mi uściślić,

whether or not this was an uncle on my mother's side or my father's side,

czy wujek jest ze strony matki czy ojca,

whether this was an uncle by marriage or by birth,

czy to krewny czy powinowaty,

and if this man was my father's brother,

a jeśli to brat mojego ojca,

whether he was older than or younger than my father.

to czy jest starszy czy młodszy.

All of this information is obligatory. Chinese doesn't let me ignore it.

To informacje obowiązkowe. Chiński nie pozwala na ich pominięcie.

And in fact, if I want to speak correctly,

Jeśli chcę mówić poprawnie,

Chinese forces me to constantly think about it.

chiński zmusza mnie do ciągłego myślenia o tym.

Now, that fascinated me endlessly as a child,

Jako dziecko bardzo się tym fascynowałem,

but what fascinates me even more today as an economist

a dziś, jako ekonomistę, fascynuje mnie jeszcze bardziej,

is that some of these same differences carry through to how languages speak about time.

że część tych różnic mówi o wyrażaniu czasu w języku.

So for example, if I'm speaking in English, I have to speak grammatically differently

Mówiąc po angielsku muszę używać innych struktur gramatycznych,

if I'm talking about past rain, "It rained yesterday,"

mówiąc o minionym deszczu: "Padało wczoraj",

current rain, "It is raining now,"

o obecnym: "Pada teraz",

or future rain, "It will rain tomorrow."

o przyszłym: "Będzie padać jutro".

Notice that English requires a lot more information with respect to the timing of events.

Angielski wymaga więcej informacji o umiejscowieniu zdarzeń w czasie.

Why? Because I have to consider that

Dlaczego? Bo muszę rozważyć i dopasować,

and I have to modify what I'm saying to say, "It will rain," or "It's going to rain."

co chcę powiedzieć: "będzie padać", czy "zanosi się na deszcz".

It's simply not permissible in English to say, "It rain tomorrow."

Po angielsku nie da się powiedzieć: "Padać jutro".

In contrast to that, that's almost exactly what you would say in Chinese.

A po chińsku tak to właściwie brzmi.

A Chinese speaker can basically say something

Po chińsku można powiedzieć coś,

that sounds very strange to an English speaker's ears.

co brzmi bardzo dziwnie dla angielskojęzycznego odbiorcy.

They can say, "Yesterday it rain," "Now it rain," "Tomorrow it rain."

Można powiedzieć: "wczoraj padać", "teraz padać", "jutro padać".

In some deep sense, Chinese doesn't divide up the time spectrum

Chiński na głębokim poziomie nie dzieli spektrum czasowego,

in the same way that English forces us to constantly do in order to speak correctly.

co poprawny angielski nieustannie wymusza.

Is this difference in languages

Czy ta różnica występuje

only between very, very distantly related languages, like English and Chinese?

tylko między odległymi językami, jak angielski i chiński?

Actually, no.

Otóż nie.

So many of you know, in this room, that English is a Germanic language.

Jak wiadomo angielski to język germański.

What you may not have realized is that English is actually an outlier.

Nie wszyscy wiedzą, że angielski to właściwie wyjątek.

It is the only Germanic language that requires this.

To jedyny język germański, który tego wymaga.

For example, most other Germanic language speakers

Większość języków germańskich

feel completely comfortable talking about rain tomorrow

zupełnie swobodnie mówi o jutrzejszym deszczu:

by saying, "Morgen regnet es,"

"Morgen regnet es",

quite literally to an English ear, "It rain tomorrow."

co angielskie ucho odbiera jako: "padać jutro".

This led me, as a behavioral economist, to an intriguing hypothesis.

Jako ekonomista behawioralny wysnułem z tego intrygującą hipotezę.

Could how you speak about time, could how your language forces you to think about time,

Czy sposób mówienia i myślenia o czasie, narzucany przez język,

affect your propensity to behave across time?

wpływa na skłonność do konkretnych zachowań?

You speak English, a futured language.

Po angielsku przyszłość jest wyróżniona.

And what that means is that every time you discuss the future,

Czyli omawiając przyszłość

or any kind of a future event,

albo jakieś wydarzenie w przyszłości,

grammatically you're forced to cleave that from the present

trzeba gramatycznie oddzielić je od teraźniejszości

and treat it as if it's something viscerally different.

i traktować w dogłębnie innej kategorii.

Now suppose that that visceral difference

Załóżmy, że ta odmienność subtelnie oddziela

makes you subtly dissociate the future from the present every time you speak.

przyszłość od teraźniejszości przy każdej wypowiedzi.

If that's true and it makes the future feel

Jeśli to prawda i odbieramy przyszłość

like something more distant and more different from the present,

jako coś odległego i różnego od teraźniejszości,

that's going to make it harder to save.

oszczędzanie stanie się trudniejsze.

If, on the other hand, you speak a futureless language,

Z drugiej strony, w języku bez czasu przyszłego

the present and the future, you speak about them identically.

o teraźniejszości i przyszłości mówi się tak samo.

If that subtly nudges you to feel about them identically,

Jeśli przez to masz do nich identyczne odczucia,

that's going to make it easier to save.

to ułatwi oszczędzanie.

Now this is a fanciful theory.

Jest to dziwaczna teoria.

I'm a professor, I get paid to have fanciful theories.

Jestem profesorem, płacą mi za wymyślanie dziwacznych teorii.

But how would you actually go about testing such a theory?

Jak przetestować taką teorię?

Well, what I did with that was to access the linguistics literature.

Sięgnąłem po literaturę językoznawczą.

And interestingly enough, there are pockets of futureless language speakers

Co ciekawe, enklawy języków bez czasu przyszłego

situated all over the world.

istnieją na całym świecie.

This is a pocket of futureless language speakers in Northern Europe.

Oto taka enklawa w północnej Europie.

Interestingly enough, when you start to crank the data,

Analiza informacji pokazuje,

these pockets of futureless language speakers all around the world

że użytkownicy języków bez czasu przyszłego

turn out to be, by and large, some of the world's best savers.

przeważnie najwięcej oszczędzają.

Just to give you a hint of that,

Aby to sobie uzmysłowić,

let's look back at that OECD graph that we were talking about.

przyjrzyjmy się jeszcze raz wykresowi OECD.

What you see is that these bars are systematically taller

Widać, że słupki systematycznie wzrastają

and systematically shifted to the left

i systematycznie przesuwają się na lewo

compared to these bars which are the members of the OECD that speak futured languages.

w porównaniu do krajów, których język gramatycznie zaznacza przyszłość.

What is the average difference here?

Jaka jest przeciętna różnica?

Five percentage points of your GDP saved per year.

5 punktów procentowych PKB oszczędności.

Over 25 years that has huge long-run effects on the wealth of your nation.

Przez 25 lat da to ogromne efekty dla zamożności kraju.

Now while these findings are suggestive,

Choć to prowokujący wniosek,

countries can be different in so many different ways

państwa mogą różnić się pod tyloma względami,

that it's very, very difficult sometimes to account for all of these possible differences.

że trudno wziąć pod uwagę wszystkie możliwe różnice.

What I'm going to show you, though, is something that I've been engaging in for a year,

Pokażę wam coś, czym zajmuję się od roku.

which is trying to gather all of the largest datasets

Próbuję zebrać największe zestawy danych,

that we have access to as economists,

do których mamy dostęp jako ekonomiści,

and I'm going to try and strip away all of those possible differences,

i wyizolować wszystkie potencjalne różnice,

hoping to get this relationship to break.

licząc na to, że uda się rozbić ten związek.

And just in summary, no matter how far I push this, I can't get it to break.

W skrócie: mimo wysiłków nie daję rady go rozbić.

Let me show you how far you can do that.

Zobaczcie, jak daleko można się posunąć.

One way to imagine that is I gather large datasets from around the world.

Można zebrać duże zestawy danych z całego świata.

So for example, there is the Survey of Health, [Aging] and Retirement in Europe.

Na przykład badania zdrowia, starzenia się i emerytur w Europie,

From this dataset you actually learn that retired European families

który mówi, że europejscy emeryci

are extremely patient with survey takers.

mają wiele cierpliwości dla ankieterów.

(Laughter)

(Śmiech)

So imagine that you're a retired household in Belgium and someone comes to your front door.

Wyobraźcie sobie belgijskich emerytów. Ktoś puka do drzwi.

"Excuse me, would you mind if I peruse your stock portfolio?

"Czy mógłbym przejrzeć państwa portfolio inwestycyjne?

Do you happen to know how much your house is worth? Do you mind telling me?

Ile wart jest państwa dom? Można spytać?

Would you happen to have a hallway that's more than 10 meters long?

Czy korytarz ma więcej niż 10 metrów?

If you do, would you mind if I timed how long it took you to walk down that hallway?

Czy mógłbym zmierzyć, ile czasu zajmuje przejście tego korytarza?

Would you mind squeezing as hard as you can, in your dominant hand, this device

Proszę mocno ścisnąć to urządzenie w silniejszej dłoni.

so I can measure your grip strength?

Chciałbym zmierzyć siłę pańskiego uścisku.

How about blowing into this tube so I can measure your lung capacity?"

Proszę dmuchnąć w tę rurę. Zmierzymy objętość płuc".

The survey takes over a day.

Badanie trwa cały dzień.

(Laughter)

(Śmiech)

Combine that with a Demographic and Health Survey

Połączmy to z badaniami USAID dotyczącymi demografii i zdrowia

collected by USAID in developing countries in Africa, for example,

w krajach rozwijających się, np. w Afryce,

which that survey actually can go so far as to directly measure the HIV status

które mogą nawet uwzględniać bezpośredni pomiar statusu wirusa HIV

of families living in, for example, rural Nigeria.

u wiejskich rodzin w Nigerii.

Combine that with a world value survey,

Połączmy to ze światowymi badaniami wartości,

which measures the political opinions and, fortunately for me, the savings behaviors

poglądów politycznych i nawyków oszczędnościowych

of millions of families in hundreds of countries around the world.

milionów rodzin w setkach krajów na świecie.

Take all of that data, combine it, and this map is what you get.

Połączenie tych informacji daje taką mapę.

What you find is nine countries around the world

Widać 9 państw rozrzuconych po świecie

that have significant native populations

ze sporymi populacjami rodzimymi,

which speak both futureless and futured languages.

gdzie funkcjonują dwa języki: jeden z czasem przyszłym, drugi bez.

And what I'm going to do is form statistical matched pairs

Zamierzam stworzyć statystyczne pary

between families that are nearly identical on every dimension that I can measure,

między rodzinami zbliżonymi na każdej mierzalnej płaszczyźnie,

and then I'm going to explore whether or not the link between language and savings holds

co pozwoli zbadać, czy jest związek między językiem i oszczędnością,

even after controlling for all of these levels.

po uwzględnieniu wszystkich parametrów kontrolnych.

What are the characteristics we can control for?

Jakie parametry kontrolne można przyjąć?

Well I'm going to match families on country of birth and residence,

Zamierzam przyporządkować rodziny według kraju urodzenia i zamieszkania,

the demographics -- what sex, their age --

demografii, czyli płci i wieku,

their income level within their own country,

poziomu dochodu na tle danego kraju,

their educational achievement, a lot about their family structure.

osiągnięć edukacyjnych oraz struktury rodzin.

It turns out there are six different ways to be married in Europe.

Okazuje się, że w Europie jest 6 rodzajów małżeństw.

And most granularly, I break them down by religion

Grupuję je na podstawie religii,

where there are 72 categories of religions in the world --

przy 72 kategoriach religii na świecie,

so an extreme level of granularity.

co daje niebywałą szczegółowość.

There are 1.4 billion different ways that a family can find itself.

Rodzina może znaleźć się w 1,4 miliarda różnych sytuacji.

Now effectively everything I'm going to tell you from now on

Odtąd ograniczę się do porównań

is only comparing these basically nearly identical families.

między prawie identycznymi rodzinami.

It's getting as close as possible to the thought experiment

Zmierzam do eksperymentu myślowego,

of finding two families both of whom live in Brussels

gdzie dwie rodziny mieszkające w Brukseli

who are identical on every single one of these dimensions,

są identyczne pod każdym z tych względów,

but one of whom speaks Flemish and one of whom speaks French;

ale jedna mówi po flamandzku, a druga po francusku,

or two families that live in a rural district in Nigeria,

lub dwóch wiejskich rodzin w Nigerii,

one of whom speaks Hausa and one of whom speaks Igbo.

z których jedna mówi w języku hausa, a druga w igbo.

Now even after all of this granular level of control,

Czy przy tak szczegółowych parametrach kontrolnych

do futureless language speakers seem to save more?

użytkownicy języków bez czasu przyszłego nadal więcej oszczędzają?

Yes, futureless language speakers, even after this level of control,

Tak, nawet przy takim uszczegółowieniu

are 30 percent more likely to report having saved in any given year.

oszczędzają 30% więcej rocznie.

Does this have cumulative effects?

Czy ma to jakieś dalsze konsekwencje?

Yes, by the time they retire, futureless language speakers, holding constant their income,

Użytkownicy języków bez czasu przyszłego, przy stałych dochodach

are going to retire with 25 percent more in savings.

zaoszczędzą do emerytury o 25% więcej.

Can we push this data even further?

Czy da się te dane wykorzystać jeszcze bardziej?

Yes, because I just told you, we actually collect a lot of health data as economists.

Ekonomiści zbierają dużo informacji na temat zdrowia.

Now how can we think about health behaviors to think about savings?

Czy można myśleć o nawykach zdrowotnych w kontekście oszczędzania?

Well, think about smoking, for example.

Weźmy na przykład palenie.

Smoking is in some deep sense negative savings.

Palenie to w pewnym sensie odwrotność oszczędzania.

If savings is current pain in exchange for future pleasure,

Oszczędzanie to obecny ból w zamian za przyjemność w przyszłości,

smoking is just the opposite.

a palenie - wręcz przeciwnie.

It's current pleasure in exchange for future pain.

To obecna przyjemność w zamian za ból w przyszłości.

What we should expect then is the opposite effect.

Powinniśmy się więc spodziewać odwrotnego efektu.

And that's exactly what we find.

I właśnie z tym się spotykamy.

Futureless language speakers are 20 to 24 percent less likely

Prawdopodobieństwo, że użytkownicy języków bez czasu przyszłego

to be smoking at any given point in time compared to identical families,

będą kiedyś palić jest o 20-24% mniejsze,

and they're going to be 13 to 17 percent less likely

jest też o 13-17% mniej prawdopodobne,

to be obese by the time they retire,

że będą otyli przed emeryturą,

and they're going to report being 21 percent more likely

a o 21% bardziej prawdopodobne,

to have used a condom in their last sexual encounter.

że użyli prezerwatywy podczas ostatniego stosunku.

I could go on and on with the list of differences that you can find.

Mógłbym kontynuować listę różnic.

It's almost impossible not to find a savings behavior

Nie da się znaleźć nawyku oszczędnościowego,

for which this strong effect isn't present.

który nie wykazywałby takich efektów.

My linguistics and economics colleagues at Yale and I are just starting to do this work

Z kolegami językoznawcami i ekonomistami z Yale

and really explore and understand the ways that these subtle nudges

zaczynamy odkrywać i rozumieć te subtelne niuanse,

cause us to think more or less about the future every single time we speak.

przez które z każdą wypowiedzią myślimy o przyszłości bardziej lub mniej.

Ultimately, the goal,

Ostatecznym celem,

once we understand how these subtle effects can change our decision making,

kiedy już zrozumiemy jak te delikatne niuanse wpływają na podejmowanie decyzji,

we want to be able to provide people tools

jest możliwość dostarczenia ludziom narzędzi,

so that they can consciously make themselves better savers

dzięki którym będą mogli świadomie poprawić nawyki oszczędnościowe

and more conscious investors in their own future.

i stać się bardziej świadomymi inwestorami w swoją własną przyszłość.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)