Malcolm Gladwell: The strange tale of the Norden bombsight

Tłumaczenie: Bartłomiej Szóstak Korekta: Rysia Wand

Thank you.

Dziękuję.

It's a real pleasure to be here.

To prawdziwa przyjemność znaleźć się tutaj.

I last did a TED Talk

Ostatni raz mówiłem na TEDTalk

I think about seven years ago or so.

jakieś 7 lat temu.

I talked about spaghetti sauce.

Opowiadałem o sosie do spagetti.

And so many people, I guess, watch those videos.

Pewnie wielu ludzi ogląda te nagrania.

People have been coming up to me ever since

Od tamtej pory

to ask me questions about spaghetti sauce,

pytają o sos do spagetti,

which is a wonderful thing in the short term --

który, na krótką metę, jest cudowny...

(Laughter)

(Śmiech)

but it's proven to be less than ideal

...ale po siedmiu latach okazało się,

over seven years.

że daleko mu do ideału.

And so I though I would come

Pomyślałem, że wystąpię jeszcze raz

and try and put spaghetti sauce behind me.

żeby raz na zawsze zamknąć temat sosu.

(Laughter)

(Śmiech)

The theme of this morning's session is Things We Make.

Tematem dzisiejszej sesji są Nasze Wynalazki.

And so I thought I would tell a story

Dlatego pomyślałem, żeby opowiedzieć

about someone

o autorze

who made one of the most precious objects

jednej z najcenniejszy rzeczy

of his era.

swojej epoki.

And the man's name is Carl Norden.

Nazywa się Carl Norden.

Carl Norden was born in 1880.

Urodził się w 1880 roku.

And he was Swiss.

Był Szwajcarem.

And of course, the Swiss can be divided

Szwajcarów można podzielić

into two general categories:

na dwie kategorie:

those who make small, exquisite,

tych, którzy robią małe, przepiękne

expensive objects

i drogie przedmioty

and those who handle the money

i tych, którzy zajmują się pieniędzmi tych,

of those who buy small, exquisite,

którzy te przedmioty kupują.

expensive objects.

którzy te przedmioty kupują.

And Carl Norden is very firmly in the former camp.

Carl Norden zalicza się do pierwszej kategorii.

He's an engineer.

Jest inżynierem.

He goes to the Federal Polytech in Zurich.

Uczęszcza do Politechniki Federalnej w Zurychu.

In fact, one of his classmates is a young man named Lenin

Za kolegę na roku ma młodzieńca nazwiskiem Lenin,

who would go on

który w przyszłości będzie niszczył

to break small, expensive, exquisite objects.

małe, drogie i przepiękne przedmioty.

And he's a Swiss engineer, Carl.

Carl jest szwajcarskim inżynierem.

And I mean that in its fullest sense of the word.

W pełnym tego słowa znaczeniu.

He wears three-piece suits;

Nosi trzyczęściowe garnitury;

and he has a very, very small, important mustache;

ma bardzo mały, poważny wąsik;

and he is domineering

lubi dominować,

and narcissistic

jest narcyzem,

and driven

jest ambitny,

and has an extraordinary ego;

i ma ogromne ego;

and he works 16-hour days;

Pracuje po 16 godzin dziennie;

and he has very strong feelings about alternating current;

przykłada wielką wagę do prądu zmiennego;

and he feels like a suntan is a sign of moral weakness;

uważa opaleniznę za oznakę moralnej słabości;

and he drinks lots of coffee;

pija ogromne ilości kawy;

and he does his best work

i pracuje mu się najlepiej

sitting in his mother's kitchen in Zurich for hours

w kuchni swojej matki w Zurychu,

in complete silence

godzinami, w kompletnej ciszy,

with nothing but a slide rule.

z suwakiem logarytmicznym w ręku.

In any case,

W każdym razie

Carl Norden emigrates to the United States

Carl Norden emigruje do USA

just before the First World War

zaraz przed I wojną światową

and sets up shop on Lafayette Street

i otwiera sklep na ulicy Lafayette,

in downtown Manhattan.

w centrum Manhattanu.

And he becomes obsessed with the question

Dostaje obsesji na punkcie

of how to drop bombs from an airplane.

zrzucania bomb z samolotu.

Now if you think about it,

Wyobraźcie sobie,

in the age before GPS and radar,

w czasach bez GPS i radarów,

that was obviously a really difficult problem.

stanowiło to nie lada wyzwanie.

It's a complicated physics problem.

Skomplikowana zagwozdka dla fizyków.

You've got a plane that's thousands of feet up in the air,

Samolot leci tysiące stóp nad ziemią,

going at hundreds of miles an hour,

kilkaset mil na godzinę,

and you're trying to drop an object, a bomb,

a ty próbujesz zrzucić z niego bombę

towards some stationary target

na jakiś nieruchomy cel,

in the face of all kinds of winds and cloud cover

biorąc pod uwagę siłę wiatru, zachmurzenie

and all kinds of other impediments.

oraz wszystkie inne utrudnienia.

And all sorts of people,

Wielu ludzi przed I wojną światową

moving up to the First World War and between the wars,

a także w okresie międzywojennym,

tried to solve this problem,

próbowało rozwiązać ten problem,

and nearly everybody came up short.

ale nikomu się to nie udało.

The bombsights that were available

Ówcześne celowniki

were incredibly crude.

były bardzo nieprecyzyjne.

But Carl Norden is really the one who cracks the code.

Carlowi Nordenowi się udało.

And he comes up with this incredibly complicated device.

Wymyślił niezmiernie skomplikowane urządzenie,

It weighs about 50 lbs.

ważące ponad 20 kg.

It's called the Norden Mark 15 bombsight.

Nazywa się celownik Norden Mark 15.

And it has all kinds of levers and ball-bearings

Ma mnóstwo dźwigni, łożysk,

and gadgets and gauges.

przyrządów i wskaźników.

And he makes this complicated thing.

Norden buduje maszynę,

And what he allows people to do

który pozwala celowniczemu

is he makes the bombardier take this particular object,

wycelować w konkretny obiekt,

visually sight the target,

zobaczyć go,

because they're in the Plexiglas cone of the bomber,

bo siedzi w przeszklonym nosie bombowca,

and then they plug in the altitude of the plane,

i wprowadzić wysokość samolotu,

the speed of the plane, the speed of the wind

prędkość, prędkość wiatru

and the coordinates

i współrzędne celu.

of the target.

i współrzędne celu.

And the bombsight will tell him when to drop the bomb.

Celownik da znać, kiedy należy zrzucić bombę.

And as Norden famously says,

Wg słynnych słów Nordena:

"Before that bombsight came along,

"Przed pojawieniem się celownika,

bombs would routinely miss their target

bomby mijały cel o kilka kilometrów".

by a mile or more."

bomby mijały cel o kilka kilometrów,

But he said, with the Mark 15 Norden bombsight,

ale z celownikiem Mark 15 Norden,

he could drop a bomb into a pickle barrel

można zrzucić bombę na beczkę korniszonów

at 20,000 ft.

z wysokości 6 km.

Now I cannot tell you

Nie jestem w stanie opisać,

how incredibly excited

jak niesamowicie

the U.S. military was

podekscytowała się armia USA

by the news of the Norden bombsight.

na wieść o celowniku Nordena.

It was like manna from heaven.

To było jak manna z nieba.

Here was an army

Mamy armię,

that had just had experience in the First World War,

doświadczoną przez I wojnę światową,

where millions of men

gdzie miliony żołnierzy

fought each other in the trenches,

walczyło w okopach

getting nowhere, making no progress,

bez sukcesów, bez postępów,

and here someone had come up with a device

a tu ktoś wymyślił urządzenie,

that allowed them to fly up in the skies

umożliwiające lot

high above enemy territory

wysoko nad terytorium wroga

and destroy whatever they wanted

i zniszczenie dowolnych celów

with pinpoint accuracy.

z zegarmistrzowską precyzją.

And the U.S. military

Armia USA

spends 1.5 billion dollars --

wydaje 1,5 mld dolarów,

billion dollars in 1940 dollars --

ówczesnych dolarów, w 1940 roku,

developing the Norden bombsight.

na rozwój celownika Nordena.

And to put that in perspective,

Dla porównania,

the total cost of the Manhattan project

całkowity koszt projektu Manhattan

was three billion dollars.

wyniósł 3 mld dolarów.

Half as much money was spent on this Norden bombsight

Na celownik Nordena wydano połowę tego,

as was spent on the most famous military-industrial project

co na najsławniejszy projekt wojskowo-przemysłowy

of the modern era.

naszych czasów.

And there were people, strategists, within the U.S. military

Stratedzy wojskowi USA

who genuinely thought that this single device

szczerze wierzyli, że to urządzenie

was going to spell the difference

bezpośrednio zadecyduje

between defeat and victory

między zwycięstwem a porażką,

when it came to the battle against the Nazis

w wojnie z nazistami

and against the Japanese.

lub Japończykami.

And for Norden as well,

Dla Nordena,

this device had incredible moral importance,

ten celownik był bardzo ważny moralnie,

because Norden was a committed Christian.

bo Norden był przykładnym chrześcijaninem.

In fact, he would always get upset

Bardzo się denerwował,

when people referred to the bombsight as his invention,

gdy przypisywano mu wynalezienie celownika,

because in his eyes,

ponieważ według niego,

only God could invent things.

tylko Bóg może robić wynalazki.

He was simply the instrument of God's will.

Był prostym narzędziem boskiej woli.

And what was God's will?

A czego chciał Bóg?

Well God's will was that the amount of suffering in any kind of war

Tego, by liczba cierpiących na wojnie

be reduced to as small an amount as possible.

była jak najmniejsza.

And what did the Norden bombsight do?

Co zrobił celownik Nordena?

Well it allowed you to do that.

Pozwolił to osiągnąć.

It allowed you to bomb only those things

Pozwolił bombardować tylko

that you absolutely needed and wanted to bomb.

niezbędne i pożądane cele.

So in the years leading up to the Second World War,

Przed II wojną światową,

the U.S. military buys 90,000

armia USA kupuje

of these Norden bombsights

90 tys. celowników Nordena

at a cost of $14,000 each --

po 14 tys. dolarów za sztukę,

again, in 1940 dollars, that's a lot of money.

w 1940 roku, to kupa pieniędzy.

And they trained 50,000 bombardiers on how to use them --

Przeszkolili 50 tys. celowniczych,

long extensive, months-long training sessions --

długie, obszerne, wielomiesięczne szkolenie,

because these things are essentially analog computers;

bo celowniki to w zasadzie komputery analogowe,

they're not easy to use.

niełatwe w użyciu.

And they make every one of those bombardiers take an oath,

Każdy z celowniczych musiał złożyć przysięgę,

to swear that if they're ever captured,

że w przypadku trafienia do niewoli,

they will not divulge a single detail

nie wyjawią najmniejszego szczegółu

of this particular device to the enemy,

tego urządzenia,

because it's imperative the enemy not get their hands

bo wróg pod żadnym pozorem nie powinien

on this absolutely essential piece of technology.

wejść w posiadanie tej technologii.

And whenever the Norden bombsight is taken onto a plane,

Celownik ładowano do samolotu

it's escorted there by a series of armed guards.

pod eskortą uzbrojonych strażników.

And it's carried in a box with a canvas shroud over it.

Przenoszono go w skrzyni owiniętej płótnem,

And the box is handcuffed to one of the guards.

przykutej kajdankami do jednego ze strażników.

It's never allowed to be photographed.

Nigdy nie wolno go fotografować.

And there's a little incendiary device inside of it,

W środku znajduje się zapalnik,

so that, if the plane ever crashes, it will be destroyed

by w razie katastrofy celownik uległ zniszczeniu

and there's no way the enemy can ever get their hands on it.

i nie dostał się w ręce wroga.

The Norden bombsight

Celownik Nordena

is the Holy Grail.

to Święty Graal.

So what happens during the Second World War?

Co dzieje się podczas II wojny światowej?

Well, it turns out it's not the Holy Grail.

Okazuje się, że to jednak nie Graal.

In practice, the Norden bombsight

W praktyce, z celownikiem Nordena

can drop a bomb into a pickle barrel at 20,000 ft.,

można zrzucić bombę na beczkę z 6 km,

but that's under perfect conditions.

ale tylko przy doskonałych warunkach.

And of course, in wartime,

Oczywiście w trakcie wojny,

conditions aren't perfect.

warunki nie są dobre.

First of all, it's really hard to use -- really hard to use.

Celownik jest bardzo trudny w użyciu.

And not all of the people

Mimo przeszkolenia

who are of those 50,000 men who are bombardiers

nie każdy z 50 tys celowniczych potrafi

have the ability to properly program an analog computer.

odpowiednio zaprogramować komputer analogowy.

Secondly, it breaks down a lot.

Po drugie, celownik często się psuje.

It's full of all kinds of gyroscopes and pulleys

Jest w nim pełno żyroskopów, rolek

and gadgets and ball-bearings,

urządzeń i łożysk,

and they don't work as well as they ought to

które nie funkcjonują najlepiej

in the heat of battle.

w ogniu walki.

Thirdly, when Norden was making his calculations,

Po trzecie, przy obliczeniach

he assumed that a plane would be flying

Norden założył, że samolot będzie latać

at a relatively slow speed at low altitudes.

stosunkowo wolno na małych wysokościach.

Well in a real war, you can't do that;

Podczas prawdziwej wojny, tak się nie da;

you'll get shot down.

zestrzelą cię.

So they started flying them at high altitudes at incredibly high speeds.

Zaczęto latać wysoko i szybko.

And the Norden bombsight doesn't work as well

W takich warunkach, celownik Nordena

under those conditions.

nie pracuje zbyt dobrze.

But most of all,

Co najważniejsze,

the Norden bombsight required the bombardier

celowniczy musiał nawiązać

to make visual contact with the target.

kontakt wzrokowy z celem.

But of course, what happens in real life?

Jak to ma się do rzeczywistości?

There are clouds, right.

Zdarzają się chmury.

It needs cloudless sky to be really accurate.

Precyzyjne działanie wymaga bezchmurnego nieba.

Well how many cloudless skies

Jak myślicie, ile było bezchmurnych dni

do you think there were above Central Europe

nad Środkową Europą

between 1940 and 1945?

w latach 1940-45?

Not a lot.

Niewiele.

And then to give you a sense

By pokazać wam,

of just how inaccurate the Norden bombsight was,

jak nieprecyzyjny był celownik Nordena,

there was a famous case in 1944

przedstawię słynny przypadek z 1944 r.,

where the Allies bombed a chemical plant in Leuna, Germany.

Alianci bombardowali niemieckie zakłady chemiczne w Leunie.

And the chemical plant comprised

Fabryka zajmowała

757 acres.

3 km kwadratowe.

And over the course of 22 bombing missions,

Podczas 22 bombardowań

the Allies dropped 85,000 bombs

alianci zrzucili 85 tys bomb

on this 757 acre chemical plant,

na 3 km2 terenu zakładów

using the Norden bombsight.

z użyciem celownika Nordena.

Well what percentage of those bombs

Ile bomb

do you think actually landed

spadło na obszar

inside the 700-acre perimeter of the plant?

3 km2 terenu zakładu?

10 percent. 10 percent.

10%.

And of those 10 percent that landed,

Z tych 10%

16 percent didn't even go off; they were duds.

16% stanowiły niewypały.

The Leuna chemical plant,

Zakłady chemiczne w Leunie,

after one of the most extensive bombings in the history of the war,

po jednym z największych bombardowań tej wojny

was up and running within weeks.

w ciągu kilku tygodni wróciły do pracy.

And by the way, all those precautions

A co z wszystkimi środkami ostrożności,

to keep the Norden bombsight out of the hands of the Nazis?

by celownik Nordena nie wpadł w ręce nazistów?

Well it turns out

Okazuje się,

that Carl Norden, as a proper Swiss,

że Carl Norden, jako prawdziwy Szwajcar,

was very enamored of German engineers.

był zachwycony niemieckimi inżynierami.

So in the 1930s, he hired a whole bunch of them,

W latach 30, zatrudnił ich całą grupę,

including a man named Hermann Long

w tym Hermanna Longa,

who, in 1938,

który w roku 1938

gave a complete set of the plans for the Norden bombsight to the Nazis.

przekazał nazistom komplet planów celownika.

So they had their own Norden bombsight throughout the entire war --

Mieli więc własny celownik Nordena przez całą wojnę,

which also, by the way, didn't work very well.

ale ten też niezbyt dobrze działał.

(Laughter)

(Śmiech)

So why do we talk about the Norden bombsight?

Dlaczego omawiamy celownik Nordena?

Well because we live in an age

Ponieważ żyjemy w czasach,

where there are lots and lots

w których jest bardzo wiele

of Norden bombsights.

celowników Nordena.

We live in a time where there are all kinds

Żyjemy w czasach,

of really, really smart people

w których wielu mądrych ludzi twierdzi,

running around, saying that they've invented gadgets

że wynaleźli urządzenia,

that will forever change our world.

które na zawsze zmienią świat.

They've invented websites that will allow people to be free.

Wymyślili strony internetowe dające ludziom wolność.

They've invented some kind of this thing, or this thing, or this thing

Wynaleźli to i tamto,

that will make our world forever better.

co zmieni nasz świat na lepsze.

If you go into the military,

W wojsku znajdziemy

you'll find lots of Carl Nordens as well.

wielu Carlów Nordenów.

If you go to the Pentagon, they will say,

W Pentagonie usłyszymy,

"You know what, now we really can

że teraz naprawdę można

put a bomb inside a pickle barrel

trafić w beczkę z korniszonami

at 20,000 ft."

z wysokości 6 km.

And you know what, it's true; they actually can do that now.

Faktycznie to teraz potrafią.

But we need to be very clear

Musimy sobie jednak wyjaśnić,

about how little that means.

że niewiele to znaczy.

In the Iraq War, at the beginning of the first Iraq War,

Na początku pierwszej wojny z Irakiem,

the U.S. military, the air force,

siły powietrzne USA

sent two squadrons of F-15E Fighter Eagles

wysłały dwa dywizjony "Orłów" F-15

to the Iraqi desert

na pustynię iracką.

equipped with these five million dollar cameras

Miały warte 5 mln dolarów kamery,

that allowed them to see the entire desert floor.

pozwalające zobaczyć całą powierzchnię pustyni.

And their mission was to find and to destroy --

Ich zadaniem było wytropić i zniszczyć.

remember the Scud missile launchers,

Pamiętacie wyrzutnie rakiet "Scud,"

those surface-to-air missiles

typu ziemia-powietrze,

that the Iraqis were launching at the Israelis?

którymi Irakijczycy strzelali do Izraelczyków?

The mission of the two squadrons

Zadaniem tych dwóch dywizjonów

was to get rid of all the Scud missile launchers.

było pozbyć się wszystkich wyrzutni rakiet Scud.

And so they flew missions day and night,

Latali na misje w dzień i w nocy,

and they dropped thousands of bombs,

zrzucili tysiące bomb

and they fired thousands of missiles

i odpalili tysiące rakiet,

in an attempt to get rid of this particular scourge.

próbując pozbyć się tych konkretnych wyrzutni.

And after the war was over, there was an audit done --

Po wojnie zrobiono audyt,

as the army always does, the air force always does --

armia, siły powietrzne zazwyczaj tak robią,

and they asked the question:

podczas którego postawiono pytanie:

how many Scuds did we actually destroy?

ile scudów faktycznie zniszczono?

You know what the answer was?

Wiecie jaka była odpowiedź?

Zero, not a single one.

Zero, ani jednego.

Now why is that?

Dlaczego?

Is it because their weapons weren't accurate?

Dlatego, że ich broń była nieprecyzyjna?

Oh no, they were brilliantly accurate.

Ale skąd, była superprecyzyjna.

They could have destroyed this little thing right here

Mogliby zniszczyć nawet to tutaj

from 25,000 ft.

z wysokości 7,62 km.

The issue was they didn't know where the Scud launchers were.

Niestety, nie wiedzieli gdzie są wyrzutnie.

The problem with bombs and pickle barrels

W kwestii bomb i korniszonów

is not getting the bomb inside the pickle barrel,

nie sztuką jest trafić,

it's knowing how to find the pickle barrel.

ale sztuką jest znaleźć.

That's always been the harder problem

To zawsze było trudniejsze

when it comes to fighting wars.

podczas wojny.

Or take the battle in Afghanistan.

Weźmy wojnę w Afganistanie.

What is the signature weapon

Co było charakterystyczną bronią

of the CIA's war in Northwest Pakistan?

CIA w wojnie w płn-zach. Pakistanie?

It's the drone. What is the drone?

Dron. Co to jest dron?

Well it is the grandson of the Norden Mark 15 bombsight.

To wnuczek celownika Norden Mark 15.

It is this weapon of devastating accuracy and precision.

To broń o zabójczej skuteczności i precyzji.

And over the course of the last six years

W ciągu ostatnich 6 lat

in Northwest Pakistan,

w północno-zachodnim Pakistanie,

the CIA has flown hundreds of drone missiles,

CIA wystrzeliła setki rakiet typu dron

and it's used those drones

i wykorzystała je

to kill 2,000 suspected

do zabicia 2 000 podejrzanych

Pakistani and Taliban militants.

bojowników pakistańskich i talibańskich.

Now what is the accuracy of those drones?

Jak precyzyjne są drony?

Well it's extraordinary.

To niesamowite.

We think we're now at 95 percent accuracy

Sądzimy, że są teraz skuteczne w 95%.

when it comes to drone strikes.

Sądzimy, że są teraz skuteczne w 95%.

95 percent of the people we kill need to be killed, right?

95% zabitych miało być zabitych, prawda?

That is one of the most extraordinary records

To jeden z najniezwyklejszych rekordów

in the history of modern warfare.

w historii współczesnej wojny.

But do you know what the crucial thing is?

Ale wiecie, w czym tkwi sedno?

In that exact same period

Podczas gdy my używamy dronów

that we've been using these drones

Podczas gdy my używamy dronów

with devastating accuracy,

z zabójczą precyzją,

the number of attacks, of suicide attacks and terrorist attacks,

liczba ataków samobójczych i terroryztycznych

against American forces in Afghanistan

przeciwko siłom USA w Afganistanie,

has increased tenfold.

wzrosła dziesięciokrotnie.

As we have gotten more and more efficient

Im efektywniej ich zabijaliśmy,

in killing them,

Im efektywniej ich zabijaliśmy,

they have become angrier and angrier

tym bardziej rosła ich wściekłość

and more and more motivated to kill us.

i motywacja do zabijania nas.

I have not described to you a success story.

Nie opisałem wam zwycięstwa.

I've described to you

Opisałem jego przeciwieństwo.

the opposite of a success story.

Opisałem jego przeciwieństwo.

And this is the problem

W tym właśnie tkwi problem

with our infatuation with the things we make.

naszego zaślepienia urządzeniami.

We think the things we make can solve our problems,

Myślimy, że urządzenia rozwiążą nam problemy,

but our problems are much more complex than that.

ale te problemy są o wiele bardziej złożone.

The issue isn't the accuracy of the bombs you have,

Nie chodzi o precyzyjność bomb,

it's how you use the bombs you have,

tylko o to, jak je wykorzystamy,

and more importantly,

a co ważniejsze,

whether you ought to use bombs at all.

czy w ogóle powinniśmy ich użyć.

There's a postscript

Jest posłowie

to the Norden story

do historii Carla Nordena

of Carl Norden and his fabulous bombsight.

i jego wspaniałego celownika.

And that is, on August 6, 1945,

6 sierpnia 1945 roku,

a B-29 bomber called the Enola Gay

bombowiec b-29, zwany Enola Gay

flew over Japan

leciał nad Japonią

and, using a Norden bombsight,

i przy użyciu celownika Nordena,

dropped a very large thermonuclear device

zrzucił ogromną bombę termojądrową

on the city of Hiroshima.

na Hiroszimę.

And as was typical with the Norden bombsight,

Co typowe dla celownika Nordena,

the bomb actually missed its target by 800 ft.

bomba chybiła celu o 250 m.

But of course, it didn't matter.

Rzecz jasna nie miało to znaczenia.

And that's the greatest irony of all

To największa ironia

when it comes to the Norden bombsight.

w historii celownika Nordena.

the air force's 1.5 billion dollar bombsight

Celownika za 1,5 miliarda dolarów

was used to drop its three billion dollar bomb,

użyto do zrzucenia bomby za 3 mld,

which didn't need a bombsight at all.

która w ogóle nie potrzebowała żadnego celownika.

Meanwhile, back in New York,

Tymczasem w Nowym Jorku,

no one told Carl Norden

nikt nie powiedział Carlowi Nordenowi,

that his bombsight was used over Hiroshima.

że jego celownik został użyty nad Hiroszimą.

He was a committed Christian.

Był oddanym chrześcijaninem.

He thought he had designed something

Był przekonany, że stworzył coś,

that would reduce the toll of suffering in war.

co zredukuje liczbę ofiar podczas wojny.

It would have broken his heart.

Złamałoby mu to serce.

(Applause)

(Oklaski)