Lesley Hazleton: The doubt essential to faith

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Mikołaj Masłyk Korekta: Rysia Wand

Writing biography is a strange thing to do.

Pisanie biografii to specyficzne zajęcie.

It's a journey into the foreign territory

To wyprawa w nieznany teren

of somebody else's life,

życia innej osoby.

a journey, an exploration that can take you places

Ta podróż może zabrać cię w miejsca

you never dreamed of going

zupełnie nieoczekiwane,

and still can't quite believe you've been,

aż trudno potem wierzyć, że się tam trafiło,

especially if, like me, you're an agnostic Jew

zwłaszcza Żydówce-agnostyczce,

and the life you've been exploring

takiej jak ja,

is that of Muhammad.

badającej życie Mahometa.

Five years ago, for instance,

Przykładowo 5 lat temu

I found myself waking each morning in misty Seattle

budziłam się codziennie w mglistym Seattle

to what I knew was an impossible question:

z niepokojącym pytaniem:

What actually happened

co właściwie wydarzyło się

one desert night,

pewnej nocy na pustyni,

half the world and almost half of history away?

dawno temu, bardzo daleko stąd?

What happened, that is,

To jest,

on the night in the year 610

tej nocy w 610 r.,

when Muhammad received the first revelation of the Koran

kiedy Mahometowi objawił się Koran,

on a mountain just outside Mecca?

na górze niedaleko Mekki.

This is the core mystical moment of Islam,

To główny mistyczny moment Islamu

and as such, of course,

i jako taki,

it defies empirical analysis.

wychodzi poza empiryczne poznanie.

Yet the question wouldn't let go of me.

Jednak to pytanie nie dawało mi spokoju.

I was fully aware that for someone as secular as I am,

Wiedziałam, że u osoby świeckiej

just asking it could be seen

pytanie o to może być postrzegane

as pure chutzpah.

jako kompletna bezczelność.

(Laughter)

(Śmiech)

And I plead guilty as charged,

Przyznaję się do winy,

because all exploration, physical or intellectual,

bo wszelkie badania, fizyczne czy intelektualne,

is inevitably in some sense an act of transgression,

są nieuchronnie pewnym wykroczeniem,

of crossing boundaries.

przekroczeniem granic.

Still, some boundaries are larger than others.

Niektóre granice są większe niż inne.

So a human encountering the divine,

Bezpośrednia styczność z Bogiem,

as Muslims believe Muhammad did,

co, według muzułmanów, spotkało Mahometa,

to the rationalist, this is a matter not of fact

dla racjonalisty nie jest faktem,

but of wishful fiction,

tylko raczej fikcją życzeniową.

and like all of us, I like to think of myself as rational.

Jak wszyscy tutaj, uważam się za racjonalistkę.

Which might be why when I looked at the earliest accounts

Dlatego w najwcześniejszych relacjach

we have of that night,

z tamtej nocy,

what struck me even more than what happened

uderzyło mnie najmocniej nie to, co się stało,

was what did not happen.

ale co się nie stało.

Muhammad did not come floating off the mountain

Mahomet nie sfrunął z góry,

as though walking on air.

unosząc się nad ziemią.

He did not run down shouting, "Hallelujah!"

Nie zbiegł krzycząc "Alleluja!",

and "Bless the Lord!"

czy "Błogosławcie Pana!".

He did not radiate light and joy.

Nie promieniował radością i światłem.

There were no choirs of angels,

Nie było śpiewających zastępów anielskich,

no music of the spheres, no elation, no ecstasy,

muzyki sfer, euforii czy ekstazy.

no golden aura surrounding him,

Brakowało złotej poświaty,

no sense of an absolute, fore-ordained role

brakowało poczucia absolutu,

as the messenger of God.

z góry wyświęconej roli posłańca Boga.

That is, he did none of the things

Nie uczynił nic,

that might make it easy to cry foul,

co ułatwiłoby nazwanie go oszustem,

to put down the whole story as a pious fable.

albo wywołało zlekceważenie dla pobożnej opowiastki.

Quite the contrary.

Wręcz przeciwnie.

In his own reported words,

Z jego własnych relacji okazuje się,

he was convinced at first

że z początku był przekonany,

that what had happened couldn't have been real.

że wydarzenie nie mogło być prawdziwe.

At best, he thought, it had to have been a hallucination --

Sądził, że w najlepszym przypadku to złuda,

a trick of the eye or the ear, perhaps,

omamy wzroku czy słuchu,

or his own mind working against him.

a może podstęp własnego umysłu.

At worst, possession --

W najgorszym razie obawiał się opętania

that he'd been seized by an evil jinn,

przez złego dżina,

a spirit out to deceive him,

który chciał go oszukać,

even to crush the life out of him.

a nawet wyssać z niego życie.

In fact, he was so sure that he could only be majnun,

Był tak pewien <i> majnun </i>,

possessed by a jinn,

czyli opętania przez dżina,

that when he found himself still alive,

że kiedy zorientował się, że żyje,

his first impulse was to finish the job himself,

z początku chciał skończyć ze sobą,

to leap off the highest cliff

rzucić się z najwyższego klifu,

and escape the terror of what he'd experienced

uciec przed przerażeniem, którego doświadczył,

by putting an end to all experience.

przez położenie kresu wszelkim doświadczeniom.

So the man who fled down the mountain that night

Człowiek, który zbiegl tamtej nocy z góry

trembled not with joy

drżał nie z radości,

but with a stark, primordial fear.

ale z czystego, pierwotnego strachu.

He was overwhelmed not with conviction, but by doubt.

Przytłaczało go nie przekonanie, ale zwątpienie.

And that panicked disorientation,

Panika i dezorientacja,

that sundering of everything familiar,

rozerwanie na kawałki wszystkiego, co znane,

that daunting awareness of something

zastraszająca świadomość czegoś

beyond human comprehension,

poza ludzkim pojęciem,

can only be called a terrible awe.

można nazwać tylko trwogą.

This might be somewhat difficult to grasp

Może ciężko to zrozumieć,

now that we use the word "awesome"

w czasach, w których "zatrważająco dobry"

to describe a new app or a viral video.

może być chwytliwy filmik czy nowa aplikacja.

With the exception perhaps of a massive earthquake,

Z wyjątkiem wielkich trzęsień ziemi,

we're protected from real awe.

mało co napełnia nas dziś trwogą.

We close the doors and hunker down,

Zamykamy drzwi, chowając się,

convinced that we're in control,

przekonani, że mamy wszystko pod kontrolą,

or, at least, hoping for control.

albo taką żywiąc nadzieję.

We do our best to ignore the fact that

Z całych sił ignorujemy fakt,

we don't always have it,

że nie zawsze ją mamy.

and that not everything can be explained.

Nie wszystko da się wytłumaczyć.

Yet whether you're a rationalist or a mystic,

Czy jesteś racjonalistą czy mistykiem,

whether you think the words Muhammad heard that night

czy uważasz, że słowa usłyszane przez Mahometa

came from inside himself or from outside,

pochodziły ze środka czy z zewnątrz,

what's clear is that he did experience them,

jasne jest, że doświadczył ich

and that he did so with a force that would shatter

i to z taką mocą, która roztrzaskała

his sense of himself and his world

jego poczucie siebie i świata.

and transform this otherwise modest man

Skromny dotąd człowiek zmienił się

into a radical advocate for social and economic justice.

w radykalnego krzewiciela społecznej i gospodarczej sprawiedliwości.

Fear was the only sane response,

Strach był jedyną zdrową odpowiedzią,

the only human response.

jedyną ludzką odpowiedzią.

Too human for some,

Zbyt ludzką dla niektórych.

like conservative Muslim theologians who maintain that

Według konserwatywnych muzułmańskich teologów uważa,

the account of his wanting to kill himself

że o jego myślach samobójczych

shouldn't even be mentioned, despite the fact

nie powinno się mówić,

that it's in the earliest Islamic biographies.

choć piszą o nich najwcześniejsze islamskie biografie.

They insist that he never doubted

Teolodzy utrzymują, że nie zwątpił

for even a single moment, let alone despaired.

nawet na moment, a co dopiero rozpaczał.

Demanding perfection, they refuse to tolerate

Oczekując doskonałości, odrzucają tolerancję

human imperfection.

ludzkiej niedoskonałości.

Yet what, exactly, is imperfect about doubt?

Ale co jest niedoskonałego w zwątpieniu?

As I read those early accounts, I realized it was

Czytając najwcześniejsze relacje, zrozumiałam,

precisely Muhammad's doubt that brought him alive for me,

że to właśnie zwątpienie Mahometa pozwoliło mi go poznać,

that allowed me to begin to see him in full,

zobaczyć w całości,

to accord him the integrity of reality.

dodać mu rzeczywistego wymiaru.

And the more I thought about it,

Im więcej myślałam o tym,

the more it made sense that he doubted,

tym więcej dostrzegałam sensu w jego zwątpieniu,

because doubt is essential to faith.

bo zwątpienie jest podstawą wiary.

If this seems a startling idea at first,

Jeżeli wydaje się to zaskakujące,

consider that doubt, as Graham Greene once put it,

rozpatrz zwątpienie w ujęciu Grahama Greene'a,

is the heart of the matter.

jako sedno problemu.

Abolish all doubt, and what's left is not faith,

Usunięcie zwątpienia nie daje wiary,

but absolute, heartless conviction.

tylko bezkresne, nieczułe przekonanie.

You're certain that you possess the Truth --

Jesteś pewien, że władasz Prawdą,

inevitably offered with an implied uppercase T --

zawsze pisaną przez duże P,

and this certainty quickly devolves

a pewność ta szybko zmienia się

into dogmatism and righteousness,

w dogmatyzm i przekonanie o własnej prawości,

by which I mean a demonstrative, overweening pride

przez co rozumiem nieokiełznaną, butną dumę

in being so very right,

z własnej absolutnej słuszności.

in short, the arrogance of fundamentalism.

Jednym słowem - fundamentalizm.

It has to be one of the multiple ironies of history

To chyba jedna z częstych ironii losu,

that a favorite expletive of Muslim fundamentalists

że ulubioną inwektywą muzułmańskich fundamentalistów

is the same one once used by the Christian fundamentalists

jest stare określenie używane przez chrześcijańskich fundamentalistów,

known as Crusaders:

znanych jako krzyżowcy.

"infidel," from the Latin for "faithless."

"Niewierny", który wziął się od "braku wiary".

Doubly ironic, in this case, because their absolutism

To podwójnie paradoksalne, bo ich absolutyzm

is in fact the opposite of faith.

jest odwrotnością wiary.

In effect, they are the infidels.

W rezultacie to oni są niewierni.

Like fundamentalists of all religious stripes,

Jak wszyscy fundamentaliści,

they have no questions, only answers.

nie mają pytań - jedynie odpowiedzi.

They found the perfect antidote to thought

Wynaleźli idealną odtrutkę na myślenie,

and the ideal refuge of the hard demands of real faith.

schronienie przed twardymi wymogami prawdziwej wiary.

They don't have to struggle for it like Jacob

Nie muszą podejmować walki,

wrestling through the night with the angel,

jak Jakub z aniołem,

or like Jesus in his 40 days and nights in the wilderness,

Jezus przez 40 dni i nocy na pustyni,

or like Muhammad, not only that night on the mountain,

czy Mahomet - nie tylko tej nocy na górze,

but throughout his years as a prophet,

lecz przez całe lata jako prorok,

with the Koran constantly urging him not to despair,

z Koranem jako ochroną przed rozpaczą.

and condemning those who most loudly proclaim

Mahomet potępiał pieniaczy twierdzących,

that they know everything there is to know

że posiedli całą wiedzę,

and that they and they alone are right.

i że tylko oni znają prawdę.

And yet we, the vast and still far too silent majority,

Mimo to my, przeważająca ale za cicha większość,

have ceded the public arena to this extremist minority.

ustąpiliśmy wyrażanie opinii ekstremalnej mniejszości.

We've allowed Judaism to be claimed

Dopuściliśmy do zawłaszczenia judaizmu

by violently messianic West Bank settlers,

przez opętanych mesjanizmem osadników Zachodniego Brzegu,

Christianity by homophobic hypocrites

chrześcijaństwa przez homofobicznych hipokrytów

and misogynistic bigots,

i uprzedzonych do kobiet pobożnisiów;

Islam by suicide bombers.

islamu przez zamachowców samobójców.

And we've allowed ourselves to be blinded to the fact that

Ignorujemy, że wojująca ekstrema,

no matter whether they claim to be Christians,

podająca się czy to za chrześcijaństwo,

Jews or Muslims,

czy judaizm czy islam,

militant extremists are none of the above.

nie należy do żadnego z tych wyznań.

They're a cult all their own, blood brothers

Są kultem samym w sobie, braterstwem krwi,

steeped in other people's blood.

przesiąkniętym cudzą krwią.

This isn't faith.

To nie wiara.

It's fanaticism, and we have to stop confusing the two.

To fanatyzm. Musimy zacząć je rozróżniać.

We have to recognize that real faith has no easy answers.

Prawdziwa wiara nie ma prostych odpowiedzi.

It's difficult and stubborn.

Jest trudna i uparta.

It involves an ongoing struggle,

Łączy się z nieustannym zmaganiem,

a continual questioning of what we think we know,

wiecznym kwestionowaniem własnej wiedzy,

a wrestling with issues and ideas.

zmaganiem z problemami i pomysłami.

It goes hand in hand with doubt,

Idzie w parze ze zwątpieniem,

in a never-ending conversation with it,

w ciągłym dialogu,

and sometimes in conscious defiance of it.

a czasem ze świadomym buntem.

And this conscious defiance is why I, as an agnostic,

Świadome nieposłuszeństwo pozwoliło mi, jako agnostyczce,

can still have faith.

zachować wiarę.

I have faith, for instance, that peace in the Middle East

Nadal wierzę, że pokój na Bliskim Wschodzie

is possible despite the ever-accumulating mass of evidence

jest osiągalny, wbrew coraz to nowym dowodom

to the contrary.

na coś wręcz przeciwnego.

I'm not convinced of this.

Nie jestem o tym przekonana.

I can hardly say I believe it.

Ciężko powiedzieć, że w to wierzę.

I can only have faith in it,

Mogę jedynie pokładać w tym nadzieję

commit myself, that is, to the idea of it,

i poświęcić się temu.

and I do this precisely because of the temptation

Robię to właśnie z powodu pokusy,

to throw up my hands in resignation

żeby załamać ręce

and retreat into silence.

i wycofać się w milczenie.

Because despair is self-fulfilling.

Rozpacz spełnia się sama.

If we call something impossible,

Jeżeli mówimy, że coś jest niemożliwe,

we act in such a way that we make it so.

nasze działanie sprawi, że tak właśnie będzie.

And I, for one, refuse to live that way.

Ze swej strony nie zgadzam się tak żyć.

In fact, most of us do,

W gruncie rzeczy, większość z was też.

whether we're atheist or theist

Nieważne czy jesteście teistami czy ateistami,

or anywhere in between or beyond, for that matter,

czymś pomiędzy czy poza,

what drives us is that, despite our doubts

to, co nas prowadzi mimo zwątpienia

and even because of our doubts,

i dzięki zwątpieniu,

we reject the nihilism of despair.

to odrzucenie nihilizmu rozpaczy.

We insist on faith in the future

Domagamy się wiary w przyszłość,

and in each other.

jak i w siebie nawzajem.

Call this naive if you like.

Uznajcie to za naiwność

Call it impossibly idealistic if you must.

lub nieosiągalny ideał.

But one thing is sure:

Jedno jest pewne.

Call it human.

To ludzkie.

Could Muhammad have so radically changed his world

Czy Mahomet mógłby radykalnie odmienić świat

without such faith, without the refusal

bez pomocy wiary?

to cede to the arrogance of closed-minded certainty?

Bez odrzucenia aroganckiej pewności zamkniętego umysłu?

I think not.

Nie sądzę.

After keeping company with him as a writer

Po 5-letnim podążaniu jego śladami

for the past five years, I can't see

jako pisarka jestem pewna,

that he'd be anything but utterly outraged

że byłby oburzony

at the militant fundamentalists who claim to speak

na fundamentalistów-bojowników utrzymujących,

and act in his name in the Middle East and elsewhere today.

że działają i mówią w jego imieniu,

na Bliskim Wschodzie, czy gdzie indziej.

He'd be appalled at the repression of half the population

Byłby zbulwersowany uciskiem połowy populacji

because of their gender.

z powodu płci.

He'd be torn apart by the bitter divisiveness of sectarianism.

Byłby rozdarty podziałami na sekty.

He'd call out terrorism for what it is,

Nazwałby terroryzm po imieniu:

not only criminal but an obscene travesty

zbrodniczą i ohydną trawestacją

of everything he believed in and struggled for.

wszystkiego, w co wierzył i o co walczył.

He'd say what the Koran says: Anyone who takes a life

Powiedziałby zgodnie z Koranem: "Kto zabił człowieka,

takes the life of all humanity.

czyni tak, jakby zabił wszystkich ludzi".

Anyone who saves a life, saves the life of all humanity.

"Kto przywraca do życia człowieka, czyni tak, jakby przywracał do życia wszystkich ludzi".

And he'd commit himself fully

Całkowicie poświęciłby się

to the hard and thorny process of making peace.

trudnej walce na rzecz pokoju.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Thank you. (Applause)

Dziękuję. (Brawa)