Shirin Neshat: Art in exile

Tłumaczenie: Sławomir Apel Korekta: Agnieszka Kubica

The story I wanted to share with you today

Chciałabym dzisiaj opowiedzieć o wyzwaniu,

is my challenge as an Iranian artist,

jakie stoi przede mną jako irańskim artystą,

as an Iranian woman artist,

a właściwie irańską artystką,

as an Iranian woman artist

irańską artystką,

living in exile.

żyjącą na wygnaniu.

Well, it has its pluses and minuses.

Ma to swoje plusy i minusy.

On the dark side,

Minusem jest to,

politics doesn't seem to escape people like me.

że ludzie tacy jak ja nie mogą uciec przed polityką.

Every Iranian artist, in one form or another,

Każdy irański artysta, w ten czy inny sposób,

is political.

jest artystą politycznym.

Politics have defined our lives.

Polityka wyznacza nasze życie.

If you're living in Iran,

Jeśli mieszkasz w Iranie,

you're facing censorship, harassment,

to jesteś narażony na cenzurę, prześladowania,

arrest, torture --

aresztowania, tortury -

at times, execution.

czasami na wyrok śmierci.

If you're living outside like me,

Jeśli, tak jak ja, mieszkasz poza nim,

you're faced with life in exile --

to musisz się zmierzyć z życiem na wygnaniu:

the pain of the longing

bolesną tęsknotą

and the separation from your loved ones

i życiem z dala od bliskich ci osób,

and your family.

z dala od rodziny.

Therefore, we don't find

Dlatego nie znajdujemy

the moral, emotional,

moralnej, uczuciowej,

psychological and political space

psychologicznej i politycznej przestrzeni,

to distance ourselves from the reality

w ramach której moglibyśmy się zdystansować

of social responsibility.

od odpowiedzialności wobec społeczeństwa.

Oddly enough,

Chociaż to dziwne,

an artist such as myself

to artysta taki jak ja,

finds herself also in the position of being the voice,

uświadamia sobie też, że jest głosem,

the speaker of my people,

rzecznikiem swojego narodu,

even if I have, indeed,

chociaż tak naprawdę

no access to my own country.

nie ma wstępu do własnego kraju.

Also, people like myself,

Co więcej, ludzie tacy jak ja

we're fighting two battles on different grounds.

walczą na dwóch różnych frontach.

We're being critical of the West,

Jesteśmy krytyczni wobec Zachodu,

the perception of the West

wobec sposobu, w jaki Zachód

about our identity --

postrzega naszą tożsamość,

about the image that is constructed about us,

wobec sposobu, w jaki nas widzi,

about our women, about our politics,

nasze kobiety, naszą politykę,

about our religion.

również naszą religię.

We are there to take pride

Wyrażamy więc naszą dumę

and insist on respect.

i wzywamy do szacunku.

And at the same time,

I jednocześnie

we're fighting another battle.

walczymy na innym froncie.

That is our regime,

Walczymy z irańskim reżimem,

our government --

naszym rządem,

our atrocious government,

potwornym rządem,

[that] has done every crime

który popełnił wszystkie możliwe zbrodnie,

in order to stay in power.

żeby utrzymać się przy władzy.

Our artists are at risk.

Nasi artyści są zagrożeni.

We are in a position of danger.

Jesteśmy zagrożeni, ponieważ

We pose a threat

zagrażamy porządkowi

to the order of the government.

ustanowionemu przez rząd.

But ironically,

Ale jak na ironię,

this situation

ten stan rzeczy

has empowered all of us,

jest źródłem naszej siły,

because we are considered, as artists,

bo będąc artystami, postrzegani jesteśmy jako

central to the cultural, political,

kluczowi uczestnicy kulturalnego, politycznego

social discourse in Iran.

i społecznego dyskursu w Iranie.

We are there to inspire, to provoke,

Inspirujemy, prowokujemy,

to mobilize,

mobilizujemy

to bring hope to our people.

i przynosimy nadzieję Irańczykom.

We are the reporters of our people,

Jesteśmy sprawozdawcami narodu,

and are communicators

i łącznikami

to the outside world.

z zewnętrznym światem.

Art is our weapon.

Sztuka jest naszą bronią.

Culture is a form of resistance.

Kultura jest formą oporu.

I envy sometimes the artists of the West

Czasem zazdroszczę artystom Zachodu

for their freedom of expression.

wolności słowa,

For the fact that they can distance themselves

tego, że mogą zdystansować się

from the question of politics.

od kwestii politycznych,

From the fact that they are only serving one audience,

że służą tylko jednemu audytorium –

mainly the Western culture.

głównie zachodniej kulturze.

But also, I worry about the West,

Ale, jednocześnie, niepokoję się o Zachód,

because often in this country,

bo często w tym kraju,

in this Western world that we have,

w tym świecie Zachodu, który znamy,

culture risks being a form of entertainment.

kultura ryzykownie staje się formą rozrywki.

Our people depend on our artists,

Nasz naród liczy na swoich artystów,

and culture is beyond communication.

a kultura przekracza komunikację.

My journey as an artist

Moja artystyczna podróż

started from a very, very personal place.

rozpoczęła się od bardzo osobistego miejsca.

I did not start

Początkowo moje prace

to make social commentary

nie poruszały kwestii

about my country.

społecznych Iranu.

The first one that you see in front of you

Pierwsza praca, którą tu widzicie, to

is actually when I first returned to Iran

ta, gdy pierwszy raz wróciłam do Iranu,

after being separated for a good 12 years.

po ponad dwunastoletniej rozłące.

It was after the Islamic Revolution

Miało to miejsce po rewolucji islamskiej

of 1979.

1979 roku.

While I was absent from Iran,

Kiedy przebywałam poza Iranem,

the Islamic Revolution had descended on Iran

doszło do rewolucji islamskiej,

and had entirely transformed the country

która całkowicie zmieniła ten kraj,

from Persian to the Islamic culture.

z kultury perskiej na islamską.

I came mainly to be reunited with my family

Wróciłam, by zacieśnić więzy z moją rodziną

and to reconnect in a way

i scementować je w pewien sposób,

that I found my place in the society.

by znaleźć miejsce w społeczeństwie.

But instead, I found a country

Zamiast tego, zastałam kraj

that was totally ideological

na wskroś ideologiczny,

and that I didn't recognize anymore.

którego już nie rozpoznawałam.

More so, I became very interested,

Co więcej, zainteresowało mnie,

as I was facing

gdy stawałam w obliczu

my own personal dilemmas and questions,

moich osobistych pytań i problemów,

I became immersed in the study

zagłębianie się w studium nad

of the Islamic Revolution --

islamską rewolucją –

how, indeed,

jak, w rzeczywistości,

it had incredibly transformed

niewiarygodnie zmieniła

the lives of Iranian women.

życie irańskich kobiet.

I found the subject of Iranian women

Uznałam temat irańskich kobiet

immensely interesting,

za ogromnie ciekawy,

in the way the women of Iran, historically,

w sposobie w jaki Iranki, z punktu widzenia historii,

seemed to embody the political transformation.

zdawały się ucieleśniać polityczne zmiany.

So in a way, by studying a woman,

W pewien sposób, przypatrując się kobietom,

you can read the structure and the ideology of the country.

można zrozumieć strukturę i ideologię kraju.

So I made a group of work

Stworzyłam więc grupę zadaniową,

that at once faced my own personal questions in life,

która zajęła się moimi osobistymi, życiowymi problemami,

and yet it brought my work into a larger discourse --

a jednak i to skierowało moją pracę na szerszy dyskurs –

the subject of martyrdom,

temat męczeństwa,

the question of those who willingly stand in that intersection

kwestię tych, którzy chętnie stoją w punkcie

of love of God, faith,

przecięcia się bożej miłości, wiary,

but violence and crime and cruelty.

oraz przemocy, zbrodni i okrucieństwa.

For me, this became incredibly important.

Stało się to niezmiernie dla mnie istotne.

And yet, I had an unusual position toward this.

A także, wykazywałam wobec tego niezwykłą postawę.

I was an outsider

Byłam outsiderką,

who had come back to Iran to find my place,

która powróciła do Iranu, by znaleźć swoje miejsce,

but I was not in a position

ale nie zamierzałam

to be critical of the government

krytykować rządu,

or the ideology of the Islamic Revolution.

czy ideologii islamskiej rewolucji.

This changed slowly

To zmieniało się powoli,

as I found my voice

gdy odnalazłam swój głos

and I discovered things

i odkryłam rzeczy,

that I didn't know I would discover.

które nie wiedziałam, że odkryję.

So my art became slightly more critical.

Stąd moja sztuka stała się bardziej krytyczna.

My knife became a little sharper.

Mój nóż się trochę wyostrzył.

And I fell into a life in exile.

I wsiąkłam w życie na wygnaniu.

I am a nomadic artist.

Jestem artystą-nomadem.

I work in Morocco, in Turkey, in Mexico.

Pracuję w Maroku, Turcji, Meksyku.

I go everywhere to make believe it's Iran.

Jeżdżę wszędzie, by udawać, że to Iran.

Now I am making films.

Teraz tworzę filmy.

Last year, I finished a film

W zeszłym roku ukończyłam

called "Women Without Men."

film pt."Kobiety bez mężczyzn."

"Women Without Men" returns to history,

Ten film powraca do historii, ale innej

but another part of our Iranian history.

części naszej irańskiej historii.

It goes to 1953

Wraca do 1953 roku

when American CIA exercised a coup

kiedy CIA przeprowadziło zamach stanu

and removed a democratically elected leader,

i usunęło demokratycznie wybranego przywódcę,

Dr. Mossadegh.

Dr Mossadegha.

The book is written by an Iranian woman,

Książkę napisała irańska kobieta,

Shahrnush Parsipur.

Shahrnush Parsipur.

It's a magical realist novel.

To magiczna powieść realistyczna.

This book is banned,

Książka jest zakazana,

and she spent five years in prison.

a autorka spędziła 5 lat w więzieniu.

My obsession with this book,

Książka stała się moją obsesją

and the reason I made this into a film,

i powodem, dla którego ją sfilmowałam,

is because it at once was addressing

to fakt, że równolegle odwoływała się do

the question of being a female --

kwestii pozycji kobiet w Iranie –

traditionally, historically in Iran --

tej tradycyjnej i historycznej –

and the question of four women

oraz do kwestii czterech kobiet,

who are all looking for an idea

które szukały koncepcji

of change, freedom and democracy --

zmian, wolności i demokracji,

while the country of Iran, equally, as if another character,

podczas gdy sam Iran, jak gdyby inny podmiot,

also struggled for an idea

także borykał się z koncepcją

of freedom and democracy

wolności, demokracji oraz

and independence from the foreign interventions.

niepodległości wobec zagranicznych interwencji.

I made this film

Zrobiłam ten film,

because I felt it's important

bo czułam, że ważne jest, by

for it to speak to the Westerners

przemówił do ludzi Zachodu

about our history as a country.

na temat historii naszego kraju.

That all of you seem to remember Iran

Byście wszyscy zapamiętali Iran

after the Islamic Revolution.

po rewolucji islamskiej,

That Iran was once a secular society,

że Iran był kiedyś społeczeństwem świeckim,

and we had democracy,

że mieliśmy demokrację,

and this democracy was stolen from us

i że tę demokrację skradły nam

by the American government,

rządy USA

by the British government.

i Wielkiej Brytanii.

This film also speaks to the Iranian people

Ten film kierujemy także do Irańczyków

in asking them to return to their history

prosząc, by wrócili do swojej historii

and look at themselves before they were so Islamicized --

i spojrzeli na samych siebie sprzed islamizacji –

in the way we looked, in the way we played music,

na to jak wyglądaliśmy, jaką graliśmy muzykę,

in the way we had intellectual life.

jak tętniło życie intelektualne.

And most of all,

A przede wszystkim,

in the way that we fought for democracy.

na sposób w jaki walczyliśmy o demokrację.

These are some of the shots actually from my film.

Jest tu kilka ujęć z mojego filmu.

These are some of the images of the coup.

Jest kilka obrazów z zamachu stanu.

And we made this film in Casablanca,

A zrealizowaliśmy ten film w Casablance,

recreating all the shots.

odtwarzając wszystkie ujęcia.

This film tried to find a balance

Ów film próbował znaleźć równowagę

between telling a political story,

pomiędzy opowiedzeniem politycznej,

but also a feminine story.

ale też kobiecej historii.

Being a visual artist, indeed,

Istotnie, będąc artystką wizualną

I am foremost interested to make art --

interesuję się głównie tworzeniem sztuki –

to make art that transcends

sztuki, która wykracza poza

politics, religion,

politykę, religię,

the question of feminism,

kwestię feminizmu,

and become an important, timeless,

i która staje się ważnym, ponadczasowym,

universal work of art.

uniwersalnym dziełem sztuki.

The challenge I have

Wyzwanie, przed którym stoję,

is how to do that.

brzmi: jak tego dokonać –

How to tell a political story but an allegorical story.

jak opowiedzieć polityczną historię poprzez alegorię –

How to move you with your emotions,

jak poruszyć wasze emocje

but also make your mind work.

i sprawić, by wasz umysł działał.

These are some of the images

Są tutaj niektóre zdjęcia

and the characters of the film.

i postaci z filmu.

Now comes the green movement --

Obecnie nadchodzi Ruch Zielonych –

the summer of 2009,

lato 2009,

as my film is released --

gdy na ekrany wchodzi mój film –

the uprising begins in the streets of Tehran.

na ulicach Teheranu zaczyna się powstanie.

What is unbelievably ironic

Co zakrawa na niewiarygodną ironię,

is the period that we tried to depict in the film,

to okres, jaki staraliśmy się przedstawić w filmie –

the cry for democracy

żądania demokracji

and social justice,

i sprawiedliwości społecznej –

repeats itself now

powtarza się teraz

again in Tehran.

w Teheranie.

The green movement

Ruch Zielonych

significantly inspired the world.

znacząco zainspirował świat.

It brought a lot of attention to all those Iranians

Skupił uwagę wielu ludzi na tych Irańczykach,

who stand for basic human rights

którzy domagają się podstawowych praw człowieka,

and struggle for democracy.

którzy walczą o demokrację.

What was most significant for me

Co dla mnie było najistotniejsze,

was, once again,

to, raz jeszcze,

the presence of the women.

obecność kobiet.

They're absolutely inspirational for me.

Stanowią dla mnie niewątpliwą inspirację.

If in the Islamic Revolution,

Czy gdyby podczas rewolucji islamskiej

the images of the woman portrayed

obrazy przestawionych kobiet

were submissive

były uległe,

and didn't have a voice,

a one same nie miałyby głosu, to czy teraz

now we saw a new idea of feminism

dostrzeglibyśmy nową koncepcję feminizmu

in the streets of Tehran --

na ulicach Teheranu:

women who were educated,

wykształcone kobiety,

forward thinking, non-traditional,

myślące przyszłościowo, nietradycyjnie,

sexually open, fearless

otwarte w kwestiach seksualności, nieustraszone

and seriously feminist.

i zdecydowanie feministyczne.

These women and those young men

Te kobiety i ci młodzi mężczyźni

united Iranians

zjednoczyli Irańczyków

across the world, inside and outside.

na całym świecie, tu i tam.

I then discovered

I wtedy odkryłam,

why I take so much inspiration

dlaczego tak dużo inspiracji

from Iranian women.

czerpię od Iranek.

That, under all circumstances,

Bo, w tych warunkach,

they have pushed the boundary.

one przesunęły granice.

They have confronted the authority.

Stawiły czoła władzy.

They have broken every rule

Złamały każdą zasadę

in the smallest and the biggest way.

w najmniejszy i największy sposób.

And once again, they proved themselves.

I raz jeszcze, pokazały swą wartość.

I stand here to say

Stoję tu, by zaświadczyć,

that Iranian women have found a new voice,

że irańskie kobiety odnalazły swój głos,

and their voice is giving me my voice.

a ich głos daje siłę mojemu własnemu.

And it's a great honor

I to wielki zaszczyt

to be an Iranian woman and an Iranian artist,

być irańską kobietą i artystką,

even if I have to operate in the West only for now.

nawet jeśli doraźnie muszę funkcjonować na Zachodzie.

Thank you so much.

Bardzo dziękuję.

(Applause)

(Brawa)