Why fascism is so tempting -- and how your data could power it | Yuval Noah Harari

Vertaald door: Rik Delaet

Hello, everyone.

Dag iedereen.

It's a bit funny, because I did write that humans will become digital,

Het is een beetje raar, want ik schreef dat mensen digitaal gingen worden,

but I didn't think it will happen so fast

maar ik had niet gedacht dat het zal zo snel zou gebeuren

and that it will happen to me.

en wel met mij.

But here I am, as a digital avatar,

Maar hier sta ik als digitale avatar

and here you are, so let's start.

en hier zijn jullie, laten we dus beginnen.

And let's start with a question.

Laten we beginnen met een vraag.

How many fascists are there in the audience today?

Hoeveel fascisten zijn er vandaag in het publiek?

(Laughter)

(Gelach)

Well, it's a bit difficult to say,

Het is een beetje moeilijk te zeggen

because we've forgotten what fascism is.

omdat we vergeten zijn wat fascisme is.

People now use the term "fascist"

Mensen gebruiken nu de term ‘fascist’

as a kind of general-purpose abuse.

als een soort algemene belediging.

Or they confuse fascism with nationalism.

Of ze verwarren fascisme met nationalisme.

So let's take a few minutes to clarify what fascism actually is,

Dus laten we even verduidelijken wat het fascisme eigenlijk is

and how it is different from nationalism.

en hoe het verschilt van nationalisme.

The milder forms of nationalism have been among the most benevolent

De mildere vormen van nationalisme

waren een van de meest weldoende menselijke creaties.

of human creations.

Nations are communities of millions of strangers

Naties zijn gemeenschappen van miljoenen vreemden

die elkaar niet echt kennen.

who don't really know each other.

For example, I don't know the eight million people

Bijvoorbeeld ken ik de acht miljoen mensen niet

who share my Israeli citizenship.

die mijn Israëlisch staatsburgerschap delen.

But thanks to nationalism,

Maar dankzij het nationalisme

we can all care about one another and cooperate effectively.

kunnen we allemaal voor elkaar zorgen en effectief samenwerken.

This is very good.

Dit is erg goed.

Some people, like John Lennon, imagine that without nationalism,

Sommige mensen, zoals John Lennon, dachten dat zonder nationalisme,

the world will be a peaceful paradise.

de wereld een vredig paradijs zou zijn.

But far more likely,

Maar veel waarschijnlijker zouden we zonder nationalisme

without nationalism, we would have been living in tribal chaos.

in tribale chaos hebben geleefd.

If you look today at the most prosperous and peaceful countries in the world,

Als je vandaag naar de meest welvarende en vreedzame landen in de wereld kijkt,

countries like Sweden and Switzerland and Japan,

landen als Zweden, Zwitserland en Japan,

you will see that they have a very strong sense of nationalism.

zul je zien dat ze een heel sterk gevoel van nationalisme hebben.

In contrast, countries that lack a strong sense of nationalism,

Daar tegenover staan landen die een sterk gevoel van nationalisme missen,

like Congo and Somalia and Afghanistan,

zoals Congo, Somalië en Afghanistan,

tend to be violent and poor.

eerder gewelddadig en arm.

So what is fascism, and how is it different from nationalism?

Wat is dan fascisme en hoe verschilt het van nationalisme?

Well, nationalism tells me that my nation is unique,

Nationalisme vertelt me ​​ dat mijn volk uniek is

and that I have special obligations towards my nation.

en dat ik speciale verplichtingen heb jegens mijn volk.

Fascism, in contrast, tells me that my nation is supreme,

Fascisme vertelt me ​​daarentegen dat mijn volk het beste is

and that I have exclusive obligations towards it.

en dat ik er exclusieve verplichtingen tegenover heb.

I don't need to care about anybody or anything other than my nation.

Ik hoef me geen zorgen te maken over iets of iemand anders dan mijn volk.

Usually, of course, people have many identities

Meestal hebben mensen natuurlijk vele identiteiten

and loyalties to different groups.

en loyaliteit tegenover verschillende groepen.

For example, I can be a good patriot, loyal to my country,

Zo kan ik een goed patriot en trouw aan mijn land zijn

and at the same time, be loyal to my family,

en tegelijkertijd trouw zijn aan mijn familie,

my neighborhood, my profession,

mijn buurt, mijn beroep,

humankind as a whole,

de mensheid als geheel,

truth and beauty.

waarheid en schoonheid.

Of course, when I have different identities and loyalties,

Natuurlijk, als ik verschillende identiteiten en loyaliteiten heb,

it sometimes creates conflicts and complications.

creëert dat soms conflicten en complicaties.

But, well, who ever told you that life was easy?

Maar ja, wie zei ooit dat het leven gemakkelijk was?

Life is complicated.

Het leven is gecompliceerd.

Deal with it.

Wen er maar aan.

Fascism is what happens when people try to ignore the complications

Fascisme krijg je als mensen proberen om complicaties te negeren

and to make life too easy for themselves.

en om het leven te gemakkelijk voor zichzelf te maken.

Fascism denies all identities except the national identity

Fascisme ontkent alle identiteiten met uitzondering van de nationale identiteit

and insists that I have obligations only towards my nation.

en dringt erop aan dat ik alleen verplichtingen jegens mijn volk heb.

If my nation demands that I sacrifice my family,

Als mijn volk eist dat ik mijn familie opoffer,

then I will sacrifice my family.

dan zal ik mijn familie opofferen.

If the nation demands that I kill millions of people,

Als mijn volk eist dat ik miljoenen mensen dood,

then I will kill millions of people.

dan zal ik miljoenen mensen doden.

And if my nation demands that I betray truth and beauty,

En als mijn volk eist dat ik waarheid en schoonheid verraad,

then I should betray truth and beauty.

dan zal ik waarheid en schoonheid verraden.

For example, how does a fascist evaluate art?

Hoe evalueert een fascist bijvoorbeeld kunst?

How does a fascist decide whether a movie is a good movie or a bad movie?

Hoe bepaalt een fascist of een film goed of slecht is?

Well, it's very, very, very simple.

Heel, heel, heel eenvoudig.

There is really just one yardstick:

Er is eigenlijk maar één maatstaf:

if the movie serves the interests of the nation,

is de film in het belang van de natie,

it's a good movie;

dan is het een goede film.

if the movie doesn't serve the interests of the nation,

Als de film het belang van de natie niet dient,

it's a bad movie.

is het een slechte film.

That's it.

Dat is het.

Similarly, how does a fascist decide what to teach kids in school?

Evenzo, hoe beslist een fascist wat kinderen op school leren?

Again, it's very simple.

Nogmaals, het is heel eenvoudig.

There is just one yardstick:

Er is slechts één maatstaf:

you teach the kids whatever serves the interests of the nation.

je leert de kinderen dingen die het belang van de natie dienen.

The truth doesn't matter at all.

De waarheid heeft geen belang.

Now, the horrors of the Second World War and of the Holocaust remind us

De verschrikkingen van Wereldoorlog II en de Holocaust herinneren ons

of the terrible consequences of this way of thinking.

aan de verschrikkelijke gevolgen van deze manier van denken.

But usually, when we talk about the ills of fascism,

Maar meestal, als we het hebben over de kwalen van het fascisme,

we do so in an ineffective way,

doen we dat op een ineffectieve manier,

omdat we de neiging hebben

because we tend to depict fascism as a hideous monster,

om het fascisme af te schilderen als een afschuwelijk monster,

without really explaining what was so seductive about it.

zonder echt uit te leggen wat er zo verleidelijk aan is.

It's a bit like these Hollywood movies that depict the bad guys --

Net als Hollywoodfilms die slechteriken

Voldemort or Sauron or Darth Vader --

-- Voldemort, Sauron of Darth Vader --

as ugly and mean and cruel.

lelijk, gemeen en wreed afschilderen.

They're cruel even to their own supporters.

Ze zijn zelfs wreed tegenover hun medestanders.

When I see these movies, I never understand --

Als ik deze films zie, begrijp ik nooit

why would anybody be tempted to follow a disgusting creep like Voldemort?

waarom iemand in de verleiding zou komen

om een ​​walgelijke griezel als Voldemort te volgen?

The problem with evil is that in real life,

Het probleem met het kwaad in het echte leven is,

evil doesn't necessarily look ugly.

dat het kwade er niet per se lelijk hoeft uit te zien.

It can look very beautiful.

Het kan er erg mooi uitzien.

This is something that Christianity knew very well,

Dit is iets dat het christendom heel goed wist,

which is why in Christian art, as [opposed to] Hollywood,

en de reden waarom in de christelijke kunst,

in tegenstelling tot Hollywood,

Satan is usually depicted as a gorgeous hunk.

Satan wordt meestal afgebeeld als een prachtige vent.

This is why it's so difficult to resist the temptations of Satan,

Daarom is het zo moeilijk om de verleidingen van Satan te weerstaan,

and why it is also difficult to resist the temptations of fascism.

en ook zo moeilijk om de verleidingen van het fascisme te weerstaan.

Fascism makes people see themselves

Fascisme maakt dat mensen zichzelf zien

as belonging to the most beautiful and most important thing in the world --

als behorend tot het mooiste en belangrijkste ding in de wereld:

the nation.

de natie.

And then people think,

En dan denken mensen:

"Well, they taught us that fascism is ugly.

"Nou, ze leerden ons dat het fascisme lelijk is.

But when I look in the mirror, I see something very beautiful,

Maar als ik in de spiegel kijk, zie ik iets heel moois,

so I can't be a fascist, right?"

dus kan ik toch geen fascist zijn, niet?"

Wrong.

Fout.

Dat is het probleem met het fascisme.

That's the problem with fascism.

When you look in the fascist mirror,

Als je in de fascistische spiegel kijkt,

you see yourself as far more beautiful than you really are.

zie je jezelf zo veel mooier dan je werkelijk bent.

In the 1930s, when Germans looked in the fascist mirror,

In de jaren 1930, toen de Duitsers in de fascistische spiegel keken,

they saw Germany as the most beautiful thing in the world.

zagen ze Duitsland als het mooiste in de wereld.

If today, Russians look in the fascist mirror,

Als vandaag de Russen in de fascistische spiegel kijken,

they will see Russia as the most beautiful thing in the world.

zien ze Rusland als het mooiste in de wereld.

And if Israelis look in the fascist mirror,

En als Israëli's in de fascistische spiegel kijken,

they will see Israel as the most beautiful thing in the world.

zullen zij Israël zien als het mooiste in de wereld.

This does not mean that we are now facing a rerun of the 1930s.

Dit betekent niet dat we nu

worden geconfronteerd met een herhaling van de jaren 1930.

Fascism and dictatorships might come back,

Fascisme en dictaturen kunnen terugkomen,

but they will come back in a new form,

maar ze zullen terugkomen in een nieuwe vorm,

a form which is much more relevant

een vorm die veel relevanter is

to the new technological realities of the 21st century.

voor de nieuwe technologische realiteit van de 21ste eeuw.

In ancient times,

In oude tijden was land

land was the most important asset in the world.

de belangrijkste troef in de wereld.

Politics, therefore, was the struggle to control land.

Politiek was daarom de strijd om zeggenschap over land.

And dictatorship meant that all the land was owned by a single ruler

Dictatuur betekende dat al het land eigendom was van één enkele heerser

or by a small oligarch.

of een kleine oligarchie.

And in the modern age, machines became more important than land.

In de moderne tijd werden machines belangrijker dan land.

Politics became the struggle to control the machines.

Politiek werd de strijd om zeggenschap over de machines.

And dictatorship meant

En dictatuur betekende

that too many of the machines became concentrated

dat te veel van de machines werden geconcentreerd

in the hands of the government or of a small elite.

in de handen van de overheid of van een kleine elite.

Now data is replacing both land and machines

Nu vervangt data zowel land als machines

as the most important asset.

als de belangrijkste troef.

Politics becomes the struggle to control the flows of data.

Politiek wordt de strijd om de datastromen te controleren.

And dictatorship now means

Dictatuur betekent nu

that too much data is being concentrated in the hands of the government

dat te veel data terechtkomen in handen van de overheid

or of a small elite.

of van een kleine elite.

The greatest danger that now faces liberal democracy

Het grootste gevaar dat de liberale democratie nu loopt

is that the revolution in information technology

is dat de revolutie in informatietechnologie

will make dictatorships more efficient than democracies.

dictaturen efficiënter zullen maken dan democratieën.

In the 20th century,

In de 20ste eeuw

democracy and capitalism defeated fascism and communism

versloegen democratie en kapitalisme het fascisme en het communisme

because democracy was better at processing data and making decisions.

omdat de democratie beter was

in het verwerken van data en het nemen van beslissingen.

Given 20th-century technology,

Voor de 20e-eeuwse technologie

it was simply inefficient to try and concentrate too much data

was het gewoon niet efficiënt om te proberen om te veel gegevens

and too much power in one place.

en te veel macht op één plek te concentreren.

But it is not a law of nature

Maar het is geen natuurwet

that centralized data processing is always less efficient

dat centrale dataverwerking altijd minder efficiënt zal zijn

than distributed data processing.

dan gedistribueerde gegevensverwerking.

With the rise of artificial intelligence and machine learning,

Met de opkomst van kunstmatige intelligentie en machinaal leren,

it might become feasible to process enormous amounts of information

wordt het misschien mogelijk om enorme hoeveelheden informatie

very efficiently in one place,

zeer efficiënt op één plaats te verwerken,

to take all the decisions in one place,

om alle beslissingen te nemen op één plaats

and then centralized data processing will be more efficient

zodat centrale gegevensverwerking misschien efficiënter wordt

than distributed data processing.

dan gedistribueerde gegevensverwerking.

And then the main handicap of authoritarian regimes

Dan zou de grootste handicap van autoritaire regimes

in the 20th century --

in de 20ste eeuw --

their attempt to concentrate all the information in one place --

hun poging om alle informatie op één plek te concentreren --

it will become their greatest advantage.

hun grootste voordeel worden.

Another technological danger that threatens the future of democracy

Een ander technologisch gevaar dat de toekomst van de democratie bedreigt,

is the merger of information technology with biotechnology,

is de fusie van de informatietechnologie met biotechnologie,

which might result in the creation of algorithms

die zou kunnen leiden tot de creatie van algoritmes

that know me better than I know myself.

die me beter kennen dan ik mezelf ken.

And once you have such algorithms,

En als je eenmaal zulke algoritmes hebt,

an external system, like the government,

kan een extern systeem, zoals de overheid,

cannot just predict my decisions,

niet alleen mijn beslissingen voorspellen,

it can also manipulate my feelings, my emotions.

het kan ook mijn gevoelens, mijn emoties gaan manipuleren.

A dictator may not be able to provide me with good health care,

Een dictator zal misschien niet in staat zijn

om mij goede gezondheidszorg te verschaffen,

but he will be able to make me love him

maar hij zal in staat zijn om mij van hem te laten houden

and to make me hate the opposition.

en de oppositie te haten.

Democracy will find it difficult to survive such a development

Democratie zal dat soort ontwikkeling moeilijk kunnen overleven

because, in the end,

omdat uiteindelijk

democracy is not based on human rationality;

democratie niet gebaseerd is op menselijke rationaliteit.

it's based on human feelings.

Ze is gebaseerd op menselijke gevoelens.

During elections and referendums,

Tijdens verkiezingen en referenda

you're not being asked, "What do you think?"

vragen ze je niet: "Wat denk je?"

You're actually being asked, "How do you feel?"

Eigenlijk vragen ze: "Hoe voel je je?"

And if somebody can manipulate your emotions effectively,

Als iemand je emoties effectief kan manipuleren,

democracy will become an emotional puppet show.

wordt democratie een emotionele poppenkast.

So what can we do to prevent the return of fascism

Wat kunnen we doen om de terugkeer van het fascisme

and the rise of new dictatorships?

en de opkomst van nieuwe dictaturen te voorkomen?

The number one question that we face is: Who controls the data?

De belangrijkste vraag is dan:

wie controleert de gegevens?

If you are an engineer,

Ben je een ingenieur,

then find ways to prevent too much data

zoek dan naar manieren om te voorkomen dat te veel gegevens

from being concentrated in too few hands.

in te weinig handen worden geconcentreerd.

And find ways to make sure

En vind manieren om ervoor te zorgen

the distributed data processing is at least as efficient

dat gedistribueerde dataverwerking ten minste even efficiënt is

as centralized data processing.

als centrale gegevensverwerking.

This will be the best safeguard for democracy.

Dit zal de beste waarborg voor de democratie zijn.

As for the rest of us who are not engineers,

Voor wie geen ingenieur is,

the number one question facing us

is dan de belangrijkste vraag:

is how not to allow ourselves to be manipulated

hoe laten we ons niet manipuleren

by those who control the data.

door degenen die de gegevens controleren.

The enemies of liberal democracy, they have a method.

De vijanden van de liberale democratie hebben daar iets op gevonden.

They hack our feelings.

Ze kapen onze gevoelens.

Not our emails, not our bank accounts --

Niet onze e-mails, niet onze bankrekeningen --

they hack our feelings of fear and hate and vanity,

ze kapen onze gevoelens van angst en haat en ijdelheid,

and then use these feelings

en gebruiken vervolgens die gevoelens

to polarize and destroy democracy from within.

om de democratie van binnenuit te polariseren en te vernietigen.

This is actually a method

Eigenlijk is dat een methode

that Silicon Valley pioneered in order to sell us products.

die Silicon Valley uitknobbelde om ons producten te verkopen.

But now, the enemies of democracy are using this very method

Maar nu gebruiken de vijanden van de democratie net die methode

to sell us fear and hate and vanity.

om ons angst en haat en ijdelheid aan te smeren.

They cannot create these feelings out of nothing.

Ze kunnen deze gevoelens niet uit het niets oproepen.

So they get to know our own preexisting weaknesses.

Dus moeten ze onze zwakheden leren kennen.

And then use them against us.

Om die vervolgens tegen ons te gebruiken.

And it is therefore the responsibility of all of us

En daarom is het de verantwoordelijkheid van ons allen

to get to know our weaknesses

om onze zwakheden te leren kennen

and make sure that they do not become a weapon

en ervoor te zorgen dat ze geen wapen worden

in the hands of the enemies of democracy.

in handen van de vijanden van de democratie.

Getting to know our own weaknesses

Onze eigen zwakheden leren kennen

will also help us to avoid the trap of the fascist mirror.

zal ons ook helpen om de val van de fascistische spiegel te vermijden.

As we explained earlier, fascism exploits our vanity.

Zoals eerder uitgelegd, exploiteert fascisme onze ijdelheid.

It makes us see ourselves as far more beautiful than we really are.

Het toont ons veel mooier dan we in werkelijkheid zijn.

This is the seduction.

Dit is de verleiding.

But if you really know yourself,

Maar als je jezelf echt kent,

you will not fall for this kind of flattery.

val je niet voor dit soort van vleierij.

If somebody puts a mirror in front of your eyes

Als iemand je een spiegel voorhoudt

that hides all your ugly bits and makes you see yourself

die alle lelijke kantjes verbergt en je jezelf laat zien

as far more beautiful and far more important

als veel mooier en veel belangrijker

than you really are,

dan je werkelijk bent,

just break that mirror.

sla dan die spiegel kapot.

Thank you.

Dank je.

(Applause)

(Applaus)

Chris Anderson: Yuval, thank you.

Chris Anderson: Yuval, dank je.

Goodness me.

Allemachtig.

It's so nice to see you again.

Het is zo leuk om je weer te zien.

So, if I understand you right,

Dus, als ik je begrijp,

you're alerting us to two big dangers here.

waarschuw je ons hier voor twee grote gevaren.

One is the possible resurgence of a seductive form of fascism,

Een ervan is de mogelijke opkomst van een verleidelijke vorm van fascisme,

but close to that, dictatorships that may not exactly be fascistic,

maar daarbij aanleunend dictaturen die niet exact fascistisch hoeven te zijn,

but control all the data.

maar alle data controleren.

I wonder if there's a third concern

Ik vraag me af of er een derde zorg is

that some people here have already expressed,

die sommige mensen hier al hebben aangegeven,

which is where, not governments, but big corporations control all our data.

dat is waar, niet de overheid, maar grote bedrijven al onze data beheren.

What do you call that,

Hoe noem je dat

and how worried should we be about that?

en hoe bezorgd moeten we daarover zijn?

Yuval Noah Harari: Well, in the end, there isn't such a big difference

Yuval Noah Harari: Uiteindelijk is er niet zo'n groot verschil

between the corporations and the governments,

tussen de bedrijven en de regeringen,

because, as I said, the questions is: Who controls the data?

omdat, zoals ik al zei, de vraag is: wie controleert de data?

This is the real government.

Dat is de echte regering.

If you call it a corporation or a government --

Of je het nu een bedrijf of een regering noemt --

if it's a corporation and it really controls the data,

als het een bedrijf is en het echt de data controleert,

this is our real government.

dan is dat onze echte regering.

So the difference is more apparent than real.

Dus is het verschil meer schijn dan werkelijkheid.

CA: But somehow, at least with corporations,

CA: Maar voor bedrijven dan toch

kan je je marktmechanismen voorstellen waardoor ze uitgeschakeld kunnen worden.

you can imagine market mechanisms where they can be taken down.

I mean, if consumers just decide

Ik bedoel, als de consument gewoon beslist

that the company is no longer operating in their interest,

dat het bedrijf niet langer zijn belangen behartigt,

it does open the door to another market.

gaat de deur open naar een andere markt.

It seems easier to imagine that

Dat lijkt makkelijker voor te stellen

than, say, citizens rising up and taking down a government

dan dat bijvoorbeeld de burgers opstaan ​​ en een regering opheffen

that is in control of everything.

die alles controleert.

YNH: Well, we are not there yet,

YNH: Nou, zover zijn we nog niet,

but again, if a corporation really knows you better than you know yourself --

maar nogmaals, als een corporatie je echt beter kent dan jij jezelf kent --

at least that it can manipulate your own deepest emotions and desires,

althans je eigen diepste emoties en verlangens kan manipuleren,

and you won't even realize --

terwijl je het niet eens beseft --

you will think this is your authentic self.

zal je denken dat dit je authentieke zelf is.

So in theory, yes, in theory, you can rise against a corporation,

Dus in theorie, ja, in theorie kan je opstaan ​​tegen een bedrijf

just as, in theory, you can rise against a dictatorship.

net zoals je je in theorie tegen een dictatuur kunt verzetten.

But in practice, it is extremely difficult.

Maar in de praktijk is het uiterst moeilijk.

CA: So in "Homo Deus," you argue that this would be the century

CA: Zoals je in ‘Homo Deus’ beweert dat dit de eeuw zou zijn

when humans kind of became gods,

waar mensen een soort goden werden,

either through development of artificial intelligence

hetzij door de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie

or through genetic engineering.

of door middel van genetische manipulatie.

Has this prospect of political system shift, collapse

Heeft dit vooruitzicht van verschuiving

of instorting van het politieke systeem

impacted your view on that possibility?

je mening over die mogelijkheid beïnvloed?

YNH: Well, I think it makes it even more likely,

YNH: Nou, ik denk dat het het nog waarschijnlijker maakt,

and more likely that it will happen faster,

en waarschijnlijker dat het sneller zal gebeuren,

because in times of crisis, people are willing to take risks

want in tijden van crisis zijn mensen bereid om risico's te nemen

that they wouldn't otherwise take.

die ze anders niet zouden nemen.

And people are willing to try

Mensen zijn bereid om allerlei soorten

all kinds of high-risk, high-gain technologies.

van ‘hoog risico, hoge winst’-technieken uit te proberen.

So these kinds of crises might serve the same function

Dit soort crises kunnen dezelfde functie hebben

as the two world wars in the 20th century.

als de twee wereldoorlogen in de 20ste eeuw.

The two world wars greatly accelerated

De twee wereldoorlogen versnelden in hoge mate

the development of new and dangerous technologies.

de ontwikkeling van nieuwe en gevaarlijke technologieën.

And the same thing might happen in the 21st century.

Hetzelfde zou kunnen gebeuren in de 21e eeuw.

I mean, you need to be a little crazy to run too fast,

Ik bedoel, je moet wel een beetje gek zijn

om te snel te gaan op gebied van,

let's say, with genetic engineering.

laten we zeggen, genetische manipulatie.

But now you have more and more crazy people

Maar nu heb je meer en meer gekke mensen

in charge of different countries in the world,

die verantwoordelijk zijn voor verschillende landen in de wereld,

so the chances are getting higher, not lower.

dus de kans neemt toe, niet af.

CA: So, putting it all together, Yuval, you've got this unique vision.

CA: Alles bij elkaar heb jij, Yuval, deze unieke visie.

Roll the clock forward 30 years.

Draai de klok 30 jaar vooruit.

What's your guess -- does humanity just somehow scrape through,

Wat denk je -- gaat de mensheid zich erdoorheen spartelen,

look back and say, "Wow, that was a close thing. We did it!"

dan terugkijken en zeggen:

"Wow, dat scheelde weinig, maar we raakten erdoor"

Or not?

Of niet?

YNH: So far, we've managed to overcome all the previous crises.

YNH: Tot nu toe slaagden we erin om alle voorgaande crises te overwinnen.

And especially if you look at liberal democracy

En vooral als je kijkt naar de liberale democratie

and you think things are bad now,

en je denkt dat alles nu slecht gaat,

just remember how much worse things looked in 1938 or in 1968.

vergeet dan niet hoeveel erger het er in 1938 of in 1968 uitzag.

So this is really nothing, this is just a small crisis.

Dit is echt niets, dit is slechts een kleine crisis.

But you can never know,

Maar je kunt nooit weten,

because, as a historian,

omdat, als historicus,

I know that you should never underestimate human stupidity.

weet ik dat je de menselijke domheid nooit moet onderschatten.

(Laughter) (Applause)

(Gelach) (Applaus)

It is one of the most powerful forces that shape history.

Het is een van de sterkste krachten die de geschiedenis vormgeven.

CA: Yuval, it's been an absolute delight to have you with us.

CA: Yuval, het was een absoluut genot om je bij ons te hebben.

Thank you for making the virtual trip.

Dank je voor deze virtuele reis.

Have a great evening there in Tel Aviv.

Nog een fijne avond in Tel Aviv.

Yuval Harari!

Yuval Harari!

YNH: Thank you very much.

YNH: Heel erg bedankt.

(Applause)

(Applaus)