Why fascism is so tempting -- and how your data could power it | Yuval Noah Harari

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Hello, everyone.

အားလုံးပဲ မင်္ဂလာပါ။

It's a bit funny, because I did write that humans will become digital,

ဒါက နည်းနည်း ရယ်စရာပါ၊ အကြောင်းက လူသားတွေ ဟာ ဒစ်ဂျစ်တယ်ဖြစ်လာမယ်လို့ ရေးခဲ့ပေမဲ့

but I didn't think it will happen so fast

ဒီလောက်မြန်မြန်ကြီး ဖြစ်ပေါ်လာမယ်လို့ မထင်ခဲ့ဘဲ

and that it will happen to me.

ကျွန်တော့ကို ဖြစ်ပေါ်လာစေလို့ပါ။

But here I am, as a digital avatar,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်ဒီမှာ၊ ဒစ်ဂျစ်တယ် ပြယုဂ်အဖြစ်နဲ့

and here you are, so let's start.

ဟောဒီမှာပါ၊ စလိုက်ရအောင်။

And let's start with a question.

မေးခွန်းတစ်ခုနဲ့ စလိုက်ရအောင်။

How many fascists are there in the audience today?

ဒီနေ့ ပရိတ်သတ်ထဲမှာ ဖက်ဆစ်ဘယ်နှစ်ယောက်ရှိလဲ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Well, it's a bit difficult to say,

ကောင်းပြီ၊ ဒါက ပြောဖို့ နည်းနည်းခက်ပါတယ်၊

because we've forgotten what fascism is.

ဘာလို့ဆိုတော့ ဖက်ဆစ်ဝါဒက ဘာဆိုတာကို ကျွန်တော်တို့ မေ့သွားကြပြီကိုး။

People now use the term "fascist"

အခု လူတွေဟာ "ဖက်ဆစ်"စကားရပ်ကို

as a kind of general-purpose abuse.

ယေဘုယျ ရည်ရွယ်ချက် မတရားပြု တာမျိုးအနေနဲ့ သုံးကြတယ်။

Or they confuse fascism with nationalism.

(သို့) ဖက်ဆစ်ဝါဒကို အမျိုးသားရေးဝါဒနဲ့ ရောထွေးကြတယ်။

So let's take a few minutes to clarify what fascism actually is,

ဒီတော့ တကယ်တော့ ဖက်ဆစ်ဝါဒက ဘာလဲ၊ အမျိုးသားရေးဝါဒနဲ့ ဘယ်လိုကွာခြားလဲဆိုတာ

and how it is different from nationalism.

ရှင်းလင်းဖို့ အချိန်နည်း နည်းယူလိုက်ရအောင်။

The milder forms of nationalism have been among the most benevolent

အမျိုးသားရေးဝါဒရဲ့ ပိုသိမ်မွေ့တဲ့ ပုံစံတွေ လူသားဖန်တီးမှုတွေရဲ့ အကျိုးပြုဆုံးတွေ

of human creations.

ကြားမှာ ရှိဖူးပါတယ်။

Nations are communities of millions of strangers

နိုင်ငံတွေဟာ အချင်းချင်း မသိကြတဲ့ သန်းချီတဲ့ သူစိမ်းတွေရဲ့

who don't really know each other.

အသိုက်အမြုံတွေပါ။

For example, I don't know the eight million people

ဥပမာ၊ ကျွန်တော်နဲ့ အစ္စရေးနိုင်ငံသားချင်းတူတဲ့

who share my Israeli citizenship.

လူ ရှစ်သန်းကို ကျွန်တော် မသိဘူး။

But thanks to nationalism,

ဒါပေမဲ့ အမျိုးသားရေးဝါဒရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့်

we can all care about one another and cooperate effectively.

တစ်ယောက်ကိုတစ်ယောက် စောင့်ရှောက်ပြီး ထိရောက်စွာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နိင်ကြတယ်။

This is very good.

ဒါက အတော်ကောင်းပါတယ်။

Some people, like John Lennon, imagine that without nationalism,

John Lennon လို လူတစ်ချို့ဟာ အမျိုးသားရေးဝါဒမပါပဲ စိတ်ကူးကြတယ်၊

the world will be a peaceful paradise.

ကမ္ဘာကြီးဟာ ငြိမ်းချမ်းတဲ့ ကောင်းကင်ဘုံတစ်ခုပေါ့။

But far more likely,

ဒါပေမဲ့ ပိုဖြစ်နိုင်တာက

without nationalism, we would have been living in tribal chaos.

အမျိုးသားရေးဝါဒမပါရင် ကျွန်တော်တို့ဟာ မျိုနွယ်စု ဖရိုဖရဲထဲမှာနေထိုင်နေလိမ့်မယ်။

If you look today at the most prosperous and peaceful countries in the world,

ဒီနေ့ ကမ္ဘာမှာ အကြွယ်ဝဆုံးနဲ့ အငြိမ်းချမ်းဆုံးတိုင်းပြည်တွေကို ကြည့်ရင်၊

countries like Sweden and Switzerland and Japan,

ဆွီဒင်၊ ဆွစ်ဇာလန်နဲ့ ဂျပန်လို နိုင်ငံမျိုးတွေပေါ့

you will see that they have a very strong sense of nationalism.

သူတို့မှာ ပြင်းထန်တဲ့ အမျိုးသားရေးဝါဒ သဘောတစ်ခုရှိတာ မြင်ရလိမ့်မယ်။

In contrast, countries that lack a strong sense of nationalism,

ဆန့်ကျင်ဘက်နေနဲ့ ပြင်းထန်တဲ့ အမျိုးသားရေးဝါဒ ကင်းမဲ့တဲနိုင်ငံတွေဖြစ်တဲ့

like Congo and Somalia and Afghanistan,

ကွန်ဂို၊ ဆိုမာလီယာနဲ့ အာဖဂန်နစ္စတန်တို့ဆို

tend to be violent and poor.

အကြမ်းဖက်ပြီး ဆင်းရဲလေ့ရှိကြတယ်။

So what is fascism, and how is it different from nationalism?

ဒီတော့ ဖက်ဆစ်ဝါဒက ဘာလဲ။ အမျိုးသားရေးဝါဒနဲ့ ဘာခြားနားလဲ။

Well, nationalism tells me that my nation is unique,

ကောင်းပြီ၊ အမျိုးသားရေးဝါဒ ကျွန်တော့နိုင်ငံက ပြိုင်ဘက်ကင်းပြီး

and that I have special obligations towards my nation.

ကျွန်တော့မှာ နိုင်ငံအတွက် အထူးတာဝန်တွေ ရှိတယ်လို့ ကျွန်တော့ကို ပြောတယ်။

Fascism, in contrast, tells me that my nation is supreme,

ဆန့်ကျင်ဘက်အနေနဲ့ ဖက်ဆစ်ဝါဒက ကျွန်တော့နိုင်ငံဟာ အထွက်အထိပ်ဖြစ်ပြီး

and that I have exclusive obligations towards it.

ကျွန်တော့မှာ နိုင်ငံအတွက် သီးသန့် တာဝန်တွေရှိတယ်လို့ ကျွန်တော့ကို ပြောတယ်။

I don't need to care about anybody or anything other than my nation.

ကိုယ့်နိုင်ထက် ဘယ်သူ့ကိုမှ (သို့) ဘယ်အရာကိုမှ ဂရုစိုက်စရာမလိုဘူး။

Usually, of course, people have many identities

အမြဲလိုလိုမှာ တကယ်တမ်းက လူတွေမှာ အုပ်စုအမျိုးမျိုးအတွက် များစွာသော

and loyalties to different groups.

ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏာတွေနဲ့ သစ္စာစောင့်သိမှုတွေရှိပါတယ်။

For example, I can be a good patriot, loyal to my country,

ဥပမာ ကျွန်တော်ဟာ မျိုးချစ်ပုဂ္ဂိုလ်ကောင်း၊ ကိုယ့်နိုင်ငံကို သစ္စာရှိသူဖြစ်နိုင်ပြီး

and at the same time, be loyal to my family,

တစ်ချိန်တည်းမှာ ကိုယ့်မိသားစု၊

my neighborhood, my profession,

ကိုယ့်အိမ်နီးချင်းနဲ့ ကိုယ်အလုပ်၊

humankind as a whole,

ခြုံပြောရရင် လူသားမျိုးနွယ်၊

truth and beauty.

အမှန်နဲ့ အလှတရားကို သစ္စာရှိတယ်။

Of course, when I have different identities and loyalties,

တကယ်က ကိုယ့်မှာ မတူညီတဲ့ ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏာ တွေနဲ့ သစ္စာစောင့်သိမှုတွေရှိတဲ့အခါ

it sometimes creates conflicts and complications.

ဒါက တစ်ခါတစ်ရံဝိရောဓိတွေနဲ့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ အရာတွေကို ဖန်တီးပါတယ်။

But, well, who ever told you that life was easy?

ဒါပေမဲ့ ကောင်းပြီ၊ ဘဝဆိုတာ လွယ်ကူတယ်လို့ ဘယ်သူကများ သင့်ကိုပြောဖူးလဲ။

Life is complicated.

ဘဝဟာ ရှုပ်ထွေးတယ်။

Deal with it.

ဒါကို ရင်ဆိုင်လိုက်ပါ။

Fascism is what happens when people try to ignore the complications

ဖက်ဆစ်ဝါဒက လူတွေက ရှုပ်ထွေးမှုတွေကို လျစ်လျူရှုပြီး သူတို့ကိုယ်တိုင်အတွက် ဘဝကို

and to make life too easy for themselves.

လွယ်ကူလွန်းအောင် ဖန်တီးဖို့ ကြိုးစားတဲ့အခါ ဖြစ်ပေါ်တာပါ။

Fascism denies all identities except the national identity

ဖက်ဆစ်ဝါဒက အမျိုးသားရေး လက္ခဏာကလွဲပြီး လက္ခဏာအားလုံးကို ငြင်းပယ်ပြီး

and insists that I have obligations only towards my nation.

ကိုယ့်နိုင်ငံအတွက်ပဲ တာဝန်တွေရှိတယ်လို့ အတင်း တောင်းဆိုတယ်။

If my nation demands that I sacrifice my family,

နိုင်ငံက ကျွန်တော့မိသားစုကို စတေးပါလို့တောင်းဆိုရင်

then I will sacrifice my family.

ကျွန်တော့မိသားစုကို စတေးမယ်။

If the nation demands that I kill millions of people,

နိုင်ငံက လူသန်းချီပြီး သတ်ပါလို့ တောင်းဆိုရင်

then I will kill millions of people.

လူသန်းချီပြီး ကျွန်တော်သတ်မယ်။

And if my nation demands that I betray truth and beauty,

ပြီးတော့ နိုင်ငံက အမှန်တရားနဲ့ အလှတရားကို သစ္စာဖောက်ပါလို့ တောင်းဆိုရင်

then I should betray truth and beauty.

အမှန်တရားနဲ့ အလှတရားကို ကျွန်တော် သစ္စာဖောက်သင့်တယ်။

For example, how does a fascist evaluate art?

ဥပမာ၊ ဖက်ဆစ်ဝါဒီတစ်ယောက်က အနုပညာကို ဘယ်လို တန်ဖိုးဖြတ်သလဲ။

How does a fascist decide whether a movie is a good movie or a bad movie?

ရုပ်ရှင်တစ်ကားက ကောင်းလား၊ ဆိုးလားဆိုတာ ဖက်ဆစ်ဝါဒီတစ်ယောက်က ဘယ်လိုဆုံးဖြတ်သလဲ။

Well, it's very, very, very simple.

ကောင်းပြီ၊ အင်မတန်ကို ရိုးစင်းပါတယ်။

There is really just one yardstick:

တကယ့်ကို စံတစ်ခုပဲရှိတာပါ၊

if the movie serves the interests of the nation,

ရုပ်ရှင်က နိုင်ငံရဲ့ အကျိုးစီးပွားကို ဖြည့်ဆည်းပေးရင်

it's a good movie;

ရုပ်ရှင်ကောင်းတယ်၊

if the movie doesn't serve the interests of the nation,

ရုပ်ရှင်က နိုင်ငံရဲ့ အကျိုးစီးပွားကို ဖြည့်ဆည်းမပေးရင်

it's a bad movie.

ရုပ်ရှင်က မကောင်းဘူး။

That's it.

ဒါပဲလေ။

Similarly, how does a fascist decide what to teach kids in school?

အလားတူပဲ ကျောင်းမှာ ကလေးတွေကို သင်ကြားတာကို ဖက်ဆစ်စနစ်က ဘယ်လိုဆုံးဖြတ်လဲ။

Again, it's very simple.

ထပ်ပြောရရင်၊ သိပ်ရှင်းပါတယ်။

There is just one yardstick:

စံတစ်ခုပဲရှိပါတယ်။

you teach the kids whatever serves the interests of the nation.

နိုင်ငံရဲ့အကျိုးစီးပွားကို ဖြည့်ဆည်း ပေးတာမှန်သမျှ ကလေးတွေကို သင်ပေးတယ်။

The truth doesn't matter at all.

အမှန်တရားက လုံးဝကို အရေးမပါတာ။

Now, the horrors of the Second World War and of the Holocaust remind us

ကဲ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်နဲ့ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှုရဲ့ အနိဋ္ဌာရုံတွေက

of the terrible consequences of this way of thinking.

ဒီတွေးခေါ်ပုံရဲ့ဆိုးရွားတဲ့ အကျိုးဆက်တွေ ကို ကျွန်တော်တို့ကို သတိပေးတယ်။

But usually, when we talk about the ills of fascism,

ဒါပေမဲ့ အမြဲလိုလိုကတော့ ဖက်ဆစ်ဝါဒရဲ့ မကောင်းကြောင်းကို ပြောတဲ့အခါ

we do so in an ineffective way,

ထိရောက်မှုမရှိတဲ့ နည်းနဲ့ ပြောကြတာပါ၊

because we tend to depict fascism as a hideous monster,

အကြောင်းက ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘာက ဒီလောက်စွဲလမ်းစေတာကို မရှင်းပြဘဲနဲ့

without really explaining what was so seductive about it.

ဖက်ဆစ်ဝါဒကိုကြောက်မက်ဖွယ် သတ္တဝါ တစ်ကောင်မဖြစ် သရုပ်ဖော်တတ်ကြလို့ပါ။

It's a bit like these Hollywood movies that depict the bad guys --

ဒါက လူဆိုးတွေကို သရုပ်ဖော်တဲ့ ဟောလိဝုဒ်ကားတွေနဲ့ နည်နည်းဆင်တယ်၊

Voldemort or Sauron or Darth Vader --

Voldemort (သို့) Sauron (သို့) Darth Vader ပေါ့၊

as ugly and mean and cruel.

အကျည်းတန်၊ ယုတ်မာပြီးရက်စက်သူတွေအဖြစ်လေ။


They're cruel even to their own supporters.

သူတို့ဟာ သူတို့ရဲ့ထောက်ခံသူတွေကိုတောင် ရက်စက်ကြတယ်။

When I see these movies, I never understand --

ဒီရုပ်ရှင်တွေ ကြည့်တဲ့ခါ ကျွန်တော် လုံးဝ နားမလည်တာက

why would anybody be tempted to follow a disgusting creep like Voldemort?

ဘာကြောင့် Voldemort လို စက်ဆုပ်စရာ ကပ်ဖား နောက်လိုက်ဖို့ သွေးဆောင်တာလဲပေါ့။

The problem with evil is that in real life,

မကောင်းဆိုးဝါးနဲ့ ပြဿနာက လက်တွေ့ဘဝမှာ ရှိတာပါ။

evil doesn't necessarily look ugly.

မကောင်းဆိုးဝါးဟာ သေချာပေါက် ရုပ်ဆိုးတဲ့ပုံ မပေါက်ဘူး။

It can look very beautiful.

အင်မတန် လှပလို့ရပါတယ်။

This is something that Christianity knew very well,

ဒါက ခရစ်ယာန်ဘာသာက ကောင်းကောင်း သိနေတဲ့ အရာတစ်ခုပါ၊

which is why in Christian art, as [opposed to] Hollywood,

ဒါကြောင့်ပဲ ခရစ်ယာန် အနုပညာဟာ ဟောလီဝုဒ်နဲ့ (ဆန့်ကျင်ပြီး)

Satan is usually depicted as a gorgeous hunk.

ဆာတန်ကို အမြဲလိုလို ဆွဲဆောင်မှုရှိတဲ့ ယောက်ျားအဖြစ် သရုပ်ဖော်တယ်။

This is why it's so difficult to resist the temptations of Satan,

ဒါကြောင့်ပဲ ဆာတန်ရဲ့ သွေးဆောင်မှုကို ခံနိုင်စွမ်းရှိဖို့ သိပ်ခက်ခဲပြီး

and why it is also difficult to resist the temptations of fascism.

ဒါကြောင့်ပဲ့ ဖက်ဆစ်ဝါဒရဲ့ သွေးဆောင်မှုကို ခံနိုင်စွမ်းရှိဖို့ သိပ်ခက်ခဲတာပါ။

Fascism makes people see themselves

ဖက်ဆစ်ဝါဒက လူတွေကို ကမ္ဘာကြီးထဲက

as belonging to the most beautiful and most important thing in the world --

အလှပဆုံးနဲ့ အရေးပါဆုံးအရာနဲ့ ထိုက်တန်နေ သလိုမျိုး သူတို့ကိုယ်သူတို့ မြင်စေတယ်၊

the nation.

နိုင်ငံကိုပြောတာပါ။

And then people think,

ဒီနောက် လူတွေတွေးတာက

"Well, they taught us that fascism is ugly.

"ကောင်းပြီ၊ ဖက်ဆစ်ဝါဒဟာ အကျည်းတန်တယ်လို့ ကျုပ်တို့ကို သင်ပေးတယ်။

But when I look in the mirror, I see something very beautiful,

ဒါပေမဲ့ ကျုပ် မှန်ထဲကိုကြည့်တော့ အင်မတန်လှပတာတစ်ခု ကျုပ်မြင်တယ်၊

so I can't be a fascist, right?"

ဒီတော့ ကျုပ်ဟာ ဖက်ဆစ် မဖြစ်နိုင်ဘူးမို့လား။"

Wrong.

မှားပါတယ်။

That's the problem with fascism.

ဒါက ဖက်ဆစ်စနစ်ဆိုင်ရာ ပြဿနာပါ။

When you look in the fascist mirror,

ဖက်ဆစ် မှန်ထဲကို သင်ကြည့်တဲ့အခါ

you see yourself as far more beautiful than you really are.

သင့် တကယ့်အရှိထက် အများကြီး ပိုလှနေသလို့ သင့်ကိုယ်သင် မြင်ရတယ်။

In the 1930s, when Germans looked in the fascist mirror,

၁၉၃၀ နှစ်လွန်တွေမှာ ဂျာမန်တွေဟာ ဖက်ဆစ်မှန်ထဲကို ကြည့်ခဲ့တော့၊

they saw Germany as the most beautiful thing in the world.

သူတို့ဟာ ဂျာမဏီကို ကမ္ဘာမှာ အလှဆုံးအရာအဖြစ် မြင်ခဲ့ကြတယ်။

If today, Russians look in the fascist mirror,

ဒီနေ့မှာ ရုရှားတွေသာ ဖက်ဆစ်မှန်ထဲကို ကြည့်ကြရင်

they will see Russia as the most beautiful thing in the world.

ရုရှားကို ကမ္ဘာမှာ အလှဆုံးအရာအဖြစ် မြင်ကြပါလိမ့်မယ်။

And if Israelis look in the fascist mirror,

ပြီးတော့ အစ္စရေးတွေသာ ဖက်ဆစ် မှန်ထဲကို ကြည့်ကြရင်

they will see Israel as the most beautiful thing in the world.

အစ္စရေးကို ကမ္ဘာမှာ အလှဆုံးအရာအဖြစ် မြင်ကြပါလိမ့်မယ်။

This does not mean that we are now facing a rerun of the 1930s.

ဒါက ၁၉၃၀ နှစ်လွန်တွေရဲ့ တစ်ကျော့ပြန်တာကို ကျွန်တော်တို့ ရင်ဆိုင်နေရတယ်လို့မဆိုလိုဘူး

Fascism and dictatorships might come back,

ဖက်ဆစ်ဝါဒနဲ့ အာဏာရှင်စနစ်ခေတ်တွေ ပြန်မလာနိုင်လောက်ပေမဲ့

but they will come back in a new form,

သူတို့ဟာ ပုံစံသစ်တစ်ခုနဲ့ ပြန်လာလိမ့်မယ်၊

a form which is much more relevant

၂၁ ရာစုရဲ့ နည်းပညာဆိုင်ရာ

to the new technological realities of the 21st century.

ဒီဌဖြစ်ရပ် အသစ်တွေနဲ့ အများကြီး ပိုပြီး ဆက်စပ်ပါတယ်။

In ancient times,

ရှေးခေတ်တုန်းကတော့

land was the most important asset in the world.

မြေဟာ ကမ္ဘာမှာ အဖိုးတန်ဆုံး ပစ္စည်းဖြစ်ခဲ့တယ်၊

Politics, therefore, was the struggle to control land.

ဒါကြောင့် နိုင်ငံရေးဟာ မြေကို ထိန်းချုပ်ဖို့ ရုန်းကန်လှုပ်ရှားမှုပါ။

And dictatorship meant that all the land was owned by a single ruler

အာဏာရှင်ခေတ်ဆိုတာ နယ်မြေတစ်ခုလုံးကို အုပ်ချုပ်သူတစ်ဦးတည်း

or by a small oligarch.

(သို့) လူနည်းစု အစိုးရက ပိုင်ဆိုင်တာပါ။

And in the modern age, machines became more important than land.

ခေတ်သစ်မှာတော့ စက်ပစ္စည်းတွေက မြေထက် ပိုအရေးကြီးလာခဲ့တယ်။

Politics became the struggle to control the machines.

နိုင်ငံရေးက စက်ပစ္စည်းတွေကို ထိန်းချုပ် ဖို့ ရုန်းကန်လှုပ်ရှားမှုဖြစ်လာတယ်။

And dictatorship meant

အာဏာရှင်ခေတ်ဆိုတာက

that too many of the machines became concentrated

များပြားလွန်းတဲ့ စက်ပစ္စည်းတွေဟာ အစိုးရ (သို့)

in the hands of the government or of a small elite.

အခွင့်ထူးခံ အဖွဲ့လေးတစ်ခုရဲ့ လက်တွေထဲမှာ စုစည်းလာတာပါ။

Now data is replacing both land and machines

အခုဆို ဒေတာဟာ မြေနဲ့စက်ပစ္စည်း နှစ်ခုစလုံးကို အဖိုးတန်ဆုံး ပစ္စည်းအဖြစ်

as the most important asset.

နေရာယူနေတယ်။

Politics becomes the struggle to control the flows of data.

နိုင်ငံရေးက ဒေတာ စီးဆင်းမှုထိန်းချုပ်ဖို့ ရုန်းကန်လှုပ်ရှားမှုဖြစ်လာတယ်။

And dictatorship now means

အာဏာရှင်ခေတ်ဆိုတာ အခုတော့

that too much data is being concentrated in the hands of the government

များပြားလွန်းတဲ့ ဒေတာဟာ အစိုးရ(သို့) အခွင့်ထူးခံ အဖွဲ့လေးရဲ့

or of a small elite.

လက်တွေထဲမှာ စုစည်းနေတာပါ။

The greatest danger that now faces liberal democracy

လွတ်လပ်တဲ့ ဒီမိုကရေစီ အခု ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ အကြီးဆုံးအန္တရာယ်က

is that the revolution in information technology

သတင်းအချက်အလက် နည်းပညာမှာရှိတဲ့ တော်လှန်ရေးဟာ ဒီမိုကရေစီတွေထက်

will make dictatorships more efficient than democracies.

ပိုထိရောက်တဲ့ အာဏာရှင်ခေတ်တွေ ဖန်တီးမှာကိုပါ။

In the 20th century,

၂၀ ရာစုမှာ

democracy and capitalism defeated fascism and communism

ဒီမိုကရေစီနဲ့ အရင်းရှင်ဝါဒဟာ ဖက်ဆစ်ဝါဒနဲ့ ကွန်မြူနစ်ဝါဒကိုအနိုင်ယူခဲ့တာက

because democracy was better at processing data and making decisions.

ဒီမိုကရေစီ ဒေတာထုတ်လုပ်ခြင်းနဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချခြင်းမှာ ပိုကောင်းလို့ပါ။

Given 20th-century technology,

၂၀ ရာစုနည်းပညာကို ထောက်ဆရရင်

it was simply inefficient to try and concentrate too much data

များလွန်းတဲ့ ဒေတာနဲ့ များလွန်းတဲ့ အာဏာကို တစ်နေရာတည်းမှာ ကြိုးစား၊စုစည်းဖို့

and too much power in one place.

ထိရောက်မှုကို မရှိတာပါ။

But it is not a law of nature

ဒါပေမဲ့ ဗဟိုက ချုပ်ကိုင်ထားတဲ့ ဒေတာ ထုပ်လုပ်ခြင်းဟာ

that centralized data processing is always less efficient

ဖြန့်ဖြူးထားတဲ့ ဒေတာ ထုပ်လုပ်ခြင်း ထက်အမြဲတမ်း ထိရောက်မှု ပိုနည်းတာက

than distributed data processing.

သဘာဝ နိယာမတော့မဟုတ်ဘူး။

With the rise of artificial intelligence and machine learning,

ဉာဏ်ရည်တုနဲ့ စက်က သင်ယူမှု တိုးမြင့်လာခြင်းနဲ့အတူ

it might become feasible to process enormous amounts of information

ဧရာမ သတင်းအချက်အလက် ပမာဏတွေကို တစ်နေရာတည်းမှာ ထိရောက်စွာ ထုတ်လုပ်ဖို့နဲ့

very efficiently in one place,

တစ်နေရာတည်းမှာ ဆုံးဖြတ်ချက်အားလုံးချဖို့

to take all the decisions in one place,

ဖြစ်နိုင်ခြေရှိလာလောက်ပြီး

and then centralized data processing will be more efficient

ဒီနောက်မှာ ဗဟိုကချုပ်ကိုင်ထားတဲ့ ဒေတာထုတ်လုပ်ခြင်းဟာ ဖြန့်ဖြူးထားတဲ့

than distributed data processing.

ဒေတာ ထုပ်လုပ်ခြင်းထက် ပိုထိရောက်လိမ့်မယ်။

And then the main handicap of authoritarian regimes

ဒီနောက်မှာ ၂၀ ရာစုမှာရှိတဲ့ အာဏာရှင်ဆန်တဲ့ အစိုးရတွေရဲ့

in the 20th century --

အဓိက အားနည်းချက်က

their attempt to concentrate all the information in one place --

သတင်းအချက်အလက်အားလုံးကို တစ်နေရာတည်းမှာ စုစည်းဖို့ သူတိုရဲ့ကြိုးပမ်းမှုဟာ

it will become their greatest advantage.

သူတို့ရဲ့အကြီးဆုံး အသာစီးရမှု ဖြစ်လာမယ်။

Another technological danger that threatens the future of democracy

အနာဂတ် ဒီမိုကရေစီကို ခြိမ်းခြောက်တဲ့ နောက်ထပ် နည်းပညာ အန္တရာယ်က

is the merger of information technology with biotechnology,

သတင်းအချက်အလက်နည်းပညာနဲ့ ဇီဝနည်းပညာရဲ့ ပေါင်းခြင်းပါ၊

which might result in the creation of algorithms

ဒါက ကျွန်တော့အကြောင်းကို ကျွန်တော့ထက် ပိုကောင်းကောင်း သိတဲ့

that know me better than I know myself.

အယ်လ်ဂိုရစ်သမ် ဖန်တီးမှု အကျိုးဆက်ပေါ်ထွန်းနိုင်ပါတယ်။

And once you have such algorithms,

သင့်မှာ ဒီလိုအယ်လ်ဂိုရစ်သမ်တွေရှိဆိုတာနဲ့

an external system, like the government,

အစိုးရလို ပြင်ပ စနစ်တစ်ခုဟာ

cannot just predict my decisions,

ကျွန်တော့ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို ကြိုသိနိုင်တာတင်မက

it can also manipulate my feelings, my emotions.

ကျွန်တော့ခံစားမှုတွေ၊ စိတ်ကူးတွေကိုပါ ခြယ်လှယ်နိုင်ပါတယ်။

A dictator may not be able to provide me with good health care,

အာဏာရှင်တစ်ယောက်ဟာ ကျွန်တော့ကို ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု မပေးနိုင်လောက်ပေမဲ့

but he will be able to make me love him

ကျွန်တော် သူ့ကို ချစ်ပြီး၊ အတိုက်ခံကို

and to make me hate the opposition.

မုန်းအောင်တော့ လုပ်နိုင်လိမ့်မယ်။

Democracy will find it difficult to survive such a development

ဒီမိုကရေစီဟာ ဒီလို ဖွံ့ဖြိုးမှုထဲမှာ ရှင်ကျန်ဖို့ကို ခက်ခဲတယ်လို့ မြင်လိမ့်မယ်၊

because, in the end,

အကြောင်းက အဆုံးမှာတော့

democracy is not based on human rationality;

ဒီမိုကရေစီဟာ လူ့ဆင့်ခြင်တုံတရားမှာ အခြေမခံပဲ

it's based on human feelings.

လူ့ခံစားချက်တွေမှာ အခြေခံတာကြောင့်ပါ။

During elections and referendums,

ရွေးကောက်ပွဲတွေနဲ့ ဆန္ဒခံယူပွဲတွေအတွင်း

you're not being asked, "What do you think?"

"သင်ဘယ်လို ထင်သလဲ"လို့ အမေးမခံရဘဲ

You're actually being asked, "How do you feel?"

တကယ်ကျတော့"သင်ဘယ်လို ခံစားရလဲ" လို့ အမေးခံနေရတယ်။

And if somebody can manipulate your emotions effectively,

တစ်ဦးဦးက သင့်ခံစားမှုတွေကို ထိထိရောက်ရောက် ခြယ်လှယ်နိုင်ရင်

democracy will become an emotional puppet show.

ဒီမိုကရေစီဟာ စိတ်ထိခိုက်ဖွယ် ရုပ်သေးပွဲ တစ်ပွဲ ဖြစ်လာလိမ့်မယ်။

So what can we do to prevent the return of fascism

ဒီတော့ ဖက်ဆစ်ဝါဒ တစ်ကျော့ပြန်လာပြီး အာဏာရှင်ခေတ်အသစ် ထကြွမှုကို

and the rise of new dictatorships?

တားဆီးဖို့ ကျွန်တော်တို့ ဘာလုပ်နိုင်လဲ။

The number one question that we face is: Who controls the data?

ကျွန်တော်တို့ရင်ဆိုင်ရတဲ့ နံပါတ်တစ် မေးခွန်းက ဒေတာကို ဘယ်သူထိန်းချုပ်လဲ။

If you are an engineer,

သင်ဟာ အင်ဂျင်နီယာတစ်ယောက်ဆိုရင်

then find ways to prevent too much data

မဆိုစလောက် လက်တွေထဲမှာ ဒေတာ အလွန်အမင်း စုစည်းနေတာကို

from being concentrated in too few hands.

တားဆီးဖို့ နည်းလမ်းတွေရှာပါ။

And find ways to make sure

ဖြန့်ဝေထားတဲ့ ဒေတာထုတ်လုပ်မှုကို

the distributed data processing is at least as efficient

အနည်းဆုံး ဗဟိုကချုပ်ကိုင်ထားတဲ့ ဒေတာ ထုတ်လုပ်ခြင်းလောက် ထိရောက်တာ

as centralized data processing.

သေချာဖို့ နည်လမ်းတွေရှာပါ။

This will be the best safeguard for democracy.

ဒါဟာ ဒီမိုကရေစီအတွက် အကောင်းဆုံး ဘေးစီးရန်ကာဖြစ်လိမ့်မယ်။

As for the rest of us who are not engineers,

အင်ဂျင်နီယာမဟုတ်တဲ့ ကျန်တဲ့ ကျွန်တော်တို့အတွက်

the number one question facing us

ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ နံပါတစ် မေးခွန်းကတော့

is how not to allow ourselves to be manipulated

ဒီဒေတာ ထိန်းချုပ်သူတွေရဲ့ ခြယ်လှယ်ခွင့်

by those who control the data.

ကိုယ့်ဘာသာ မပေးမိစေဖို့ နည်းလမ်းပါ။

The enemies of liberal democracy, they have a method.

လွတ်လပ်တဲ့ ဒီမိုကရေစီရဲ့ ရန်သူတွေက သူတို့မှာ နည်းစနစ်တစ်ခုရှိတယ်။

They hack our feelings.

ကျွန်တော်တို့ ခံစားချက်တွေကို ရယူနှောင့်ယှက်ကြတယ်။

Not our emails, not our bank accounts --

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အီးမေးလ်တွေ၊ ဘဏ်စာရင်းတွေတင်မက

they hack our feelings of fear and hate and vanity,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့အကြောက်၊ အမုန်း၊ပလွှားမှု ခံစားချက်တွေကို ရယူနှောင့်ယှက်တယ်၊

and then use these feelings

နောက် အတွင်းကနေ ဒီမိုကရေစီကို

to polarize and destroy democracy from within.

နှစ်ခြမ်းကွဲကာ ဖျက်ဆီးဖို့ ဒီခံစားချက်တွေကို အသုံးပြုကြတယ်။

This is actually a method

ဒါက တကယ်တော့ Silicon ကျွန်တော်တို့ကို

that Silicon Valley pioneered in order to sell us products.

ထုတ်ကုန်တွေရောင်းဖို့ Valle က တီထွင်ခဲ့တဲ့ နည်းစနစ်တစ်ခုပါ။

But now, the enemies of democracy are using this very method

ဒါပေမဲ့ အခုတော့ ဒီမိုကရေစီရဲ့ရန်သူတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ကို အကြောက်၊ အမုန်းနဲ့

to sell us fear and hate and vanity.

ပလွှားမှုတွေရောင်းဖို့ ဒီနည်းစနစ်ကိုပဲ သုံးနေကြတယ်။

They cannot create these feelings out of nothing.

ဘာမှမရှိတာကနေ ဒီခံစားချက်တွေကို သူတို့ မဖန်တီးနိုင်ပါဘူး။

So they get to know our own preexisting weaknesses.

ဒီတော့ သူတို့ဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ကြိုရှိပြီးသားအားနည်းချက်ကို သိဖို့လိုတယ်။

And then use them against us.

ဒီနောက် ကျွန်တော်တို့ကို ဆန့်ကျင်ပြီး ဒါတွေကို သုံးတယ်။

And it is therefore the responsibility of all of us

ဒါကြောင့် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အားနည်းချက်ကို သိလာအောင်လုပ်ဖို့နဲ့

to get to know our weaknesses

ဒီမိုကရေစီရဲ့ ရန်သူတွေလက်ထဲမှာ

and make sure that they do not become a weapon

လက်နက်တစ်ခု ဖြစ်မလာဖို့ သေချာအောင်လုပ်ဖို့က

in the hands of the enemies of democracy.

ကျွန်တော်တို့အားလုံးရဲ့ တာဝန်ပါ။

Getting to know our own weaknesses

ကိုယ်ပိုင်အားနည်းချက်ကို သိလာခြင်းကလည်း

will also help us to avoid the trap of the fascist mirror.

ဖက်ဆစ် မှန်ရဲ့ထောင်ချောက်ကို ရှောင်ရှားဖို့ ကူညီပေးလိမ့်မယ်။

As we explained earlier, fascism exploits our vanity.

အစောပိုင်းက ရှင်းပြခဲ့သလို ဖက်ဆစ်ဝါဒက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ပလွှားမှုကိုအမြတ်ထုတ်တယ်။

It makes us see ourselves as far more beautiful than we really are.

ကျွန်တော်တို့အရှိတဲ့ အများကြီး ပိုလှတာကို ကိုယ်တိုင် မြင်အောင်ဖန်တီးတယ်။

This is the seduction.

ဒါက သွေးဆောင်မှုပါ။

But if you really know yourself,

ဒါပေမဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် တကယ်သိရင်တော့

you will not fall for this kind of flattery.

ဒီလိုမြှောက်ပင့်မှုမျိုးနဲ့ အနှပ်ခံ ရမှာမဟုတ်ပါဘူး။

If somebody puts a mirror in front of your eyes

တစ်ဦးဦးက သင့်ရဲ့ရုပ်ဆိုးတဲ့ အစအနအားလုံးကို ဖုန်းကွယ်ပြီး

that hides all your ugly bits and makes you see yourself

သင့်အရှိထက် အများကြီး ပိုလှတာကို သင်ကိုယ်တိုင်

as far more beautiful and far more important

မြင်ရအောင် ဖန်တီးတဲ့မှန်တစ်ချပ်

than you really are,

သင့်မျက်လုံးတွေရှေ့မှာထားရင်

just break that mirror.

မှန်ကို ရိုက်ခွဲလိုက်ပေတော့။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Chris Anderson: Yuval, thank you.

Chris Anderson: Yuval ကျေးဇူးပါ။

Goodness me.

ကောင်းလိုက်တာဗျာ၊

It's so nice to see you again.

ခင်ဗျာကို ထပ်တွေ့ရတာ ကောင်းတယ်။

So, if I understand you right,

ဒီတော့ ကျွန်တော်နားလည်တာမှန်ရင်

you're alerting us to two big dangers here.

ကျွန်တော်တို့ကို ဒီမှာ အန္တရာယ်နှစ်ခုကို သတိပေးနေတာပါ။

One is the possible resurgence of a seductive form of fascism,

တစ်ခုက ဖက်ဆစ်ဝါဒရဲ့ သွေးဆောင်တဲ့ ပုံစံတစ်ခု ပြန်ပေါ်လာနိုင်ခြေရှိပေမဲ့

but close to that, dictatorships that may not exactly be fascistic,

ဒါနဲ့ကပ်လျက်က ဖက်ဆစ်ဝါဒနဲ့ အတိအကျ မတူလောက်ပေမဲ့ ဒေတာအားလုံးကို ထိန်းချုပ်တဲ့

but control all the data.

အာဏာရှင်ခေတ်တွေပါ။

I wonder if there's a third concern

တွေးမိတာက ဒီမှာရှိတဲ့ လူတစ်ချို့

that some people here have already expressed,

ဖော်ပြပြီးထားတဲ့ တတိယ ပူပန်မှုတစ်ခုရှိရင်

which is where, not governments, but big corporations control all our data.

ဒီမှာ အစိုးရတွေမဟုတ်ပေမဲ့ ကော်ပိုရေးရှင်း ကြီးတွေက ဒေတာ အားလုံးကို ထိန်းချုပ်တယ်၊

What do you call that,

ဒါကို ဘယ်လိုခေါ်ပြီး

and how worried should we be about that?

ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ ဘယ်လို ပူပန်ကြမလဲ။

Yuval Noah Harari: Well, in the end, there isn't such a big difference

Yuval Noah Harari: ကောင်းပြီ၊ အဆုံးမှာတော့ ကော်ပိုရေးရေးရှင်းတွေနဲ့

between the corporations and the governments,

အစိုးရတွေကြားမှာ ဒီလောက် ခြားနားမှုမရှိပါဘူး။

because, as I said, the questions is: Who controls the data?

အကြောင်းက ပြောခဲ့သလိုပဲ မေးခွန်းက ဒေတာကို ဘယ်သူထိန်းချုပ်လဲ။

This is the real government.

ဒါက အစိုးရစစ်စစ်ပါ။

If you call it a corporation or a government --

ဒါကို ကော်ပိုရေးရှင်း(သို့) အစိုးရလို့ခေါရင်၊

if it's a corporation and it really controls the data,

ဒါက ကော်ပိုရေးရှင်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး ဒေတာအားလုံးကို တကယ် ထိန်းချုပ်ရင်

this is our real government.

ဒါကျွန်တော်တို့ အစိုးရစစ်စစ်ပါ​။

So the difference is more apparent than real.

ဒီတော့ ခြားနားမှုက အစစ်ထက် ပိုပြီး ထင်ရှားပါတယ်။

CA: But somehow, at least with corporations,

CA: ဒါပေမဲ့ ဘာဖြစ်ဖြစ် အနည်းဆုံး ကောင်ပိုရေးရှင်းတွေနဲ့ဆို

you can imagine market mechanisms where they can be taken down.

၎င်းတို့ကို ဖြုတ်ချတဲ့ စျေးကွက် ယန္တရားတွေကို စိတ်ကူးကြည့်နိုင်ပါတယ်၊

I mean, if consumers just decide

ဆိုလိုတာက ကုမ္ပဏီဟာ အကျိုးစီးပွားမှာ

that the company is no longer operating in their interest,

မလည်ပတ်တော့ဘူးလို့ စားသုံးသူတွေက ဆုံးဖြတ်ရင်

it does open the door to another market.

ဒါက နောက်စျေးကွက်အတွက် တံခါးဖွင့်တာပါ။

It seems easier to imagine that

ပြောရရင် နိုင်ငံသားတွေ ထကြွပြီး

than, say, citizens rising up and taking down a government

အရာရာကို ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ အစိုးရကို ဖြုတ်ချတယ်ဆိုတာထက်

that is in control of everything.

စိတ်ကူးကြည့်ဖို့ ပိုလွယ်ပုံရတယ်။

YNH: Well, we are not there yet,

YNH: အဲဒီကို မရောက်သေးပေမဲ့

but again, if a corporation really knows you better than you know yourself --

ထပ်ပြောရရင်၊ ကော်ပိုရေးရှင်းတစ်ခုဟာ သင် ကိုယ်တိုင်ထက် သင့်ကို ပိုကောင်းကောင်းသိရင်

at least that it can manipulate your own deepest emotions and desires,

အနည်းဆုံး သင့်ရဲ့အနက်ရှိုင်းဆုံး စိတ်ခံစား မှုတွေ၊ ဆန္ဒတွေကို ခြယ်လှယ်နိုင်ပြီး

and you won't even realize --

သင် သဘောမပေါက်တာတောင်

you will think this is your authentic self.

ဒါဟာ သင့်ရဲ့ အတ္တအစစ်အမှန်လို့ သင်တွေးမိပါလိမ့်မယ်။

So in theory, yes, in theory, you can rise against a corporation,

ဒီတော့ သီအိုရီအရ၊ ဟုတ် သီအိုရီအရတော့ ကော်ပိုရေးရှင်းတစ်ခုကို ပုန်ကန်နိုင်ပါတယ်၊

just as, in theory, you can rise against a dictatorship.

သီအိုရီအရ အာဏာရှင်ကာလတစ်ခုကို ပုန်ကန်သလိုမျိုးပေါ့။

But in practice, it is extremely difficult.

ဒါပေမဲ့ လက်တွေ့မှာတော့ ဒါဟာ အင်မတန် ခက်ခဲပါတယ်။

CA: So in "Homo Deus," you argue that this would be the century

CA: ဒီတော့ " Homo Deus" မှာ ခင်ဗျား ငြင်းခုံထားတာက

when humans kind of became gods,

ဉာဏ်ရည်တု ဖွံဖြိုးမှုကနေ (သို့) ဗီဇပြောင်းလဲမှုကနေဖြစ်ဖြစ်

either through development of artificial intelligence

လူသားတွေဟာ နတ်ဘုရားတွေလိုမျိုးဖြစ်လာတဲ့အခါ

or through genetic engineering.

ဒါဟာ ရာစုဖြစ်လာမယ်တဲ့။

Has this prospect of political system shift, collapse

နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ စနစ်ပြောင်းမှု၊ ပြိုကျမှုရဲ့အလားအလာက

impacted your view on that possibility?

ဒီဖြစ်နိုင်ခြေအပေါ် သင့်အမြင်ကို သက်ရောက်မှုရှိသွားလား။

YNH: Well, I think it makes it even more likely,

YNH: ကောင်းပြီ၊ ပိုတောင် ဖြစ်လာနိုင်ခြေရှိပြီး

and more likely that it will happen faster,

ပိုမြန်မြန် ဖြစ်ပေါ်လာပါလိမ့်မယ်။

because in times of crisis, people are willing to take risks

အကြောင်းက လူတွေဟာအကျပ်အတည်း ကာလတွေမှာ အခြားအခြေနေမှာ လုပ်မှာမဟုတ်တဲ့

that they wouldn't otherwise take.

စွန့်စားမှုတွ​လုပ်ဖို့ ဆန္ဒရှိနေမှာမို့ပါ

And people are willing to try

လူတွေဟာ မြင့်မားတဲ့ စွန့်စားမှုတွေ၊

all kinds of high-risk, high-gain technologies.

မြင့်မားတဲ့ တိုးတက်မှု နည်းပညာမျိုးစုံကို စမ်းဖို့ ဆန္ဒရှိနေမှာပါ။

So these kinds of crises might serve the same function

ဒီတော့ ဒီအကျပ်အတည်းတွေဟာ ၂၀ ရာစုက ကမ္ဘာစစ် နှစ်ခုလိုပဲ

as the two world wars in the 20th century.

အလားတူ လုပ်ဆောင်မှုကို ဖြည့်ဆည်းပေးလောက်ပါတယ်။

The two world wars greatly accelerated

ကမ္ဘာစစ် နှစ်ခုဟာ သစ်ဆန်းပြီး

the development of new and dangerous technologies.

အန္တရာယ်များတဲ့ နည်းပညာတွေ ဖွံ့ဖြိုးမှုကို ကြီးမားစွာ အရှိန်မြှင့်ခဲ့တယ်။

And the same thing might happen in the 21st century.

၂၁ ရာစုမှာလည်း အလားတူအရာ ဖြစ်ပေါ်နိုင်လောက်ပါတယ်။

I mean, you need to be a little crazy to run too fast,

ဆိုလိုတာက သိပ်အမြန်ကြီး လုပ်ဆောင်ဖို့ နည်းနည်းတော့ ရူးသွပ်ဖို့လိုတာပါ။

let's say, with genetic engineering.

ဆိုကြပါစို့၊ ဗီဇပြောင်းလဲခြင်းနဲ့ပေါ့။

But now you have more and more crazy people

ဒါပေမဲ့ အခု ကမ္ဘာ့နိုင်ငံ အမျိုမျိုးမှာ တာဝန်ယူကြတဲ့

in charge of different countries in the world,

ပိုပိုပြီး ရူးသွပ်တဲ့လူတွေ ရှိလာနေတော့

so the chances are getting higher, not lower.

ဖြစ်နိင်ခြေတွေက ပိုနိမ့်မလာပဲ မြင့်လာနေတာပါ။

CA: So, putting it all together, Yuval, you've got this unique vision.

CA: ဒီတော့ အားလုံးစုရရင် Yuval ရေ ခင်ဗျားမှာ ဒီထူးခြားတဲ့ အမြင်ရှိတယ်။

Roll the clock forward 30 years.

နာရီကို ရှေ့နှစ် ၃၀ ကိုလှည့်ပါ။

What's your guess -- does humanity just somehow scrape through,

ခင်ဗျား မှန်းတာ ကလူသားဆန်မှုဟာ တစ်နည်းနည်းနဲ့ ပွတ်ကာသီကာကျော်ပြီး

look back and say, "Wow, that was a close thing. We did it!"

ပြန်ကြည့်ကာ ပြောမှာက "အိုး၊ သီသီကလေးနော်၊ တို့လုပ်ခဲ့တာဟ"လို့လား၊

Or not?

ဒါမဟုတ် မဟုတ်ဘူးလား။

YNH: So far, we've managed to overcome all the previous crises.

YNH: လောလောဆယ်တော့ အရင်က အကျပ်အတည်း အားလုံးကို ကျော်လွှားနိုင်ပါပြီ။

And especially if you look at liberal democracy

အထူးသဖြင့် လွတ်လပ်တဲ့ ဒီမိုကရေစီကိုကြည့်ပြီး

and you think things are bad now,

အခုဆို အခြေအနေတွေဟာ ဆိုးတယ်လို့ ထင်ရင်

just remember how much worse things looked in 1938 or in 1968.

၁၉၃၈ (သို့) ၁၉၆၈ ခုနှစ်မှာ ဘယ်လောက်များ ပိုဆိုးခဲ့တယ်ဆိုတာ သတိရပါ။

So this is really nothing, this is just a small crisis.

ဒီတော့ ဒါက တကယ် ဘာမှ မဟုတ်ပါဘူး၊ ဒါက အကျပ်အတည်းလေးတစ်ခုပါ။

But you can never know,

ဒါပေမဲ့ သင်ဘယ်တော့မှ မသိဘူး၊

because, as a historian,

အကြောင်းက သမိုင်းပညာရှင် တစ်ယောက်အနေနဲ့

I know that you should never underestimate human stupidity.

လူသားရဲ့ မိုက်မဲမှုကို ဘယ်တော့မှ သင် လျှောမတွက်သင့်တာ သိလို့ပါ။

(Laughter) (Applause)

(ရယ်သံများ) (လက်ခုပ်သံ)

It is one of the most powerful forces that shape history.

ဒါဟာ သမိုင်းကို ပုံဖော်တဲ့ အစွမ်းအထက်ဆုံး အင်အားတွေထဲက တစ်ခုပါ။

CA: Yuval, it's been an absolute delight to have you with us.

CA: Yuval ကျွန်တော်တို့နဲ့အတူရှိတာ လုံးဝ ဝမ်းမြောက်ဖွယ်ရာပါ။

Thank you for making the virtual trip.

ဒီပကတိနီးပါး ခရီးအတွက် ကျေးဇူးပါ။

Have a great evening there in Tel Aviv.

Tel Aviv မှာ သာယာတဲ့ ညနေခင်းဖြစ်ပါစေ၊

Yuval Harari!

Yuval Harari

YNH: Thank you very much.

YNH: ကျေးဇူးအများကြီးတင်တယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)