Why fascism is so tempting -- and how your data could power it | Yuval Noah Harari

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Hello, everyone.

Herkese merhaba.

It's a bit funny, because I did write that humans will become digital,

Bu biraz tuhaf, çünkü insanların gelecekte dijital olacağını yazdım,

but I didn't think it will happen so fast

ama bu kadar hızlı olacağını

and that it will happen to me.

ve benim başıma geleceğini düşünmedim.

But here I am, as a digital avatar,

Ama dijital bir avatar olarak buradayım

and here you are, so let's start.

sizler de buradasınız, o hâlde başlayalım.

And let's start with a question.

Bir soruyla başlayalım.

How many fascists are there in the audience today?

Bugün izleyiciler arasında kaç tane faşist var?

(Laughter)

(Kahkahalar)

Well, it's a bit difficult to say,

Cevaplamak biraz zor,

because we've forgotten what fascism is.

çünkü faşizmin ne olduğunu unutmuş hâldeyiz.

People now use the term "fascist"

İnsanlar bugün ''faşist'' kelimesini

as a kind of general-purpose abuse.

genel amaçlı hakaret olarak kullanıyor.

Or they confuse fascism with nationalism.

Veya milliyetçilikle karşılaştırıyorlar.

So let's take a few minutes to clarify what fascism actually is,

O yüzden faşizmin aslında ne olduğunu ve milliyetçilikten farkını

and how it is different from nationalism.

birkaç dakika irdeleyelim.

The milder forms of nationalism have been among the most benevolent

İnsanoğlunun hayırseverliğinde milliyetçiliğin ılımlı biçimlerini

of human creations.

gözlemliyoruz.

Nations are communities of millions of strangers

Milletler aslında birbirini tanımayan

who don't really know each other.

milyonlarca yabancı toplulukları.

For example, I don't know the eight million people

Örneğin İsrail vatandaşlığımı paylaştığım

who share my Israeli citizenship.

8 milyon insanı tanımıyorum.

But thanks to nationalism,

Ancak milliyetçilik sayesinde,

we can all care about one another and cooperate effectively.

birbirimizi önemsiyor ve birlikte çalışabiliyoruz.

This is very good.

Bu çok güzel.

Some people, like John Lennon, imagine that without nationalism,

John Lennon gibi kimileri milliyetçilik olmadan

the world will be a peaceful paradise.

dünyanın cennet gibi huzurlu olacağını hayal ediyor.

But far more likely,

Daha olası bir teori ise

without nationalism, we would have been living in tribal chaos.

milliyetçilik olmadan kabile karmaşası içinde yaşayacağımız.

If you look today at the most prosperous and peaceful countries in the world,

Bugün dünyanın en zengin ve huzurlu ülkelerine baktığınızda

countries like Sweden and Switzerland and Japan,

İsveç, İsviçre ve Japonya gibi ülkeler,

you will see that they have a very strong sense of nationalism.

bu ülkelerde güçlü bir milliyetçilik anlayışı olduğunu görürsünüz.

In contrast, countries that lack a strong sense of nationalism,

Buna karşın, güçlü bir milliyetçilik anlayışı olmayan ülkelerde,

like Congo and Somalia and Afghanistan,

örneğin, Kongo, Somali ve Afganistan,

tend to be violent and poor.

şiddet ve yoksulluğa meyilli olurlar.

So what is fascism, and how is it different from nationalism?

Peki faşizm ne ve milliyetçilikten nasıl ayrılıyor?

Well, nationalism tells me that my nation is unique,

Milliyetçiliğe göre milletiniz eşsizdir

and that I have special obligations towards my nation.

ve milletinize karşı özel yükümlülükleriniz vardır.

Fascism, in contrast, tells me that my nation is supreme,

Buna karşın faşizmde milletiniz üstündür

and that I have exclusive obligations towards it.

ve milletinize karşı harici yükümlülükleriniz vardır.

I don't need to care about anybody or anything other than my nation.

Milletiniz dışında kimseyi veya hiçbir şeyi umursamazsınız.

Usually, of course, people have many identities

Tabii genellikle insanların değişik gruplara ilişkin

and loyalties to different groups.

pek çok kimlik ve sadakatlari olabilir.

For example, I can be a good patriot, loyal to my country,

Mesela ben iyi bir vatansever olabilirim, ülkeme sadık da olabilirim,

and at the same time, be loyal to my family,

aynı zamanda aileme,

my neighborhood, my profession,

mahalleme, mesleğime,

humankind as a whole,

bütün olarak insanlığa,

truth and beauty.

gerçek ve güzele de sadık olabilirim.

Of course, when I have different identities and loyalties,

Farklı kimlik ve sadakatim olduğunda

it sometimes creates conflicts and complications.

bu durum bazen çatışma ve karışıklık yaratacaktır.

But, well, who ever told you that life was easy?

Ama zaten hayat ne zaman basit oldu ki?

Life is complicated.

Hayat karışık.

Deal with it.

Başa çıkmamız lazım.

Fascism is what happens when people try to ignore the complications

İnsanlar bu karışıklıkları görmezden gelip hayatı çok kolay kılmaya çalıştıklarında

and to make life too easy for themselves.

faşizm baş gösterir.

Fascism denies all identities except the national identity

Faşizm milli kimlik dışındaki tüm kimlikleri reddeder

and insists that I have obligations only towards my nation.

ve yalnızca kendi milletinize karşı yükümlülükleriniz olduğunu savunur.

If my nation demands that I sacrifice my family,

Eğer milletiniz ailenizi feda etmenizi istiyorsa

then I will sacrifice my family.

o hâlde ailenizi feda edersiniz.

If the nation demands that I kill millions of people,

Eğer milletiniz milyonlarca insanı katletmenizi istiyorsa

then I will kill millions of people.

o hâlde milyonlarca insanı katledersiniz.

And if my nation demands that I betray truth and beauty,

Ve milletiniz gerçek ve güzele ihanet etmenizi istiyorsa

then I should betray truth and beauty.

o hâlde gerçek ve güzele ihanet edersiniz.

For example, how does a fascist evaluate art?

Örneğin, bir faşist sanatı nasıl değerlendirir?

How does a fascist decide whether a movie is a good movie or a bad movie?

Bit filmin güzel mi yoksa kötü mü olduğuna bir faşist nasıl karar verir?

Well, it's very, very, very simple.

O kadar basit ki...

There is really just one yardstick:

Aslında tek bir ölçüm var.

if the movie serves the interests of the nation,

Eğer film milletin çıkarlarına hizmet ediyorsa

it's a good movie;

iyi bir filmdir;

if the movie doesn't serve the interests of the nation,

milletin çıkarlarına hizmet etmiyorsa

it's a bad movie.

kötü bir filmdir.

That's it.

İşte bu kadar.

Similarly, how does a fascist decide what to teach kids in school?

okulda çocuklara ne öğretileceğine bir faşist nasıl karar verir?

Again, it's very simple.

Yine çok basit.

There is just one yardstick:

Tek bir ölçüm var:

you teach the kids whatever serves the interests of the nation.

Çocuklara milletin çıkarları için neyin iyi olduğunu öğretirsiniz.

The truth doesn't matter at all.

Gerçeğin hiçbir önemi yoktur.

Now, the horrors of the Second World War and of the Holocaust remind us

İkinci Dünya Savaşı ve Yahudi soykırımı felaketi

of the terrible consequences of this way of thinking.

bu düşünce şeklinin dehşet verici sonuçları.

But usually, when we talk about the ills of fascism,

Genellikle faşizmin kötü yanlarından konuşurken

we do so in an ineffective way,

bunu pek de etkili olmayan bir şekilde yapıyoruz

because we tend to depict fascism as a hideous monster,

çünkü onu iğrenç bir canavar olarak betimliyoruz

without really explaining what was so seductive about it.

ama onun çekici yanlarını açıklamıyoruz.

It's a bit like these Hollywood movies that depict the bad guys --

Hollywood filmlerinin kötü adamları göstermesi gibi --

Voldemort or Sauron or Darth Vader --

Voldemort, Sauron veya Darth Vader...

as ugly and mean and cruel.

çirkin, kaba ve zalim.

They're cruel even to their own supporters.

Kendi yandaşlarına karşı bile zalimler.

When I see these movies, I never understand --

Ben bu filmleri izlerken bunu hiç anlamıyorum,

why would anybody be tempted to follow a disgusting creep like Voldemort?

Voldemort gibi bir ucubeyi kim destekleme isteği duyar ki?

The problem with evil is that in real life,

Gerçek hayattaki kötüyle ilgili sorun şu,

evil doesn't necessarily look ugly.

kötülük mutlaka çirkin değil.

It can look very beautiful.

Çok güzel de görünebilir.

This is something that Christianity knew very well,

Bu aslında Hristiyanlığın çok iyi bildiği bir şeydi,

which is why in Christian art, as [opposed to] Hollywood,

bu yüzden de Hollywood'a karşın Hristiyan sanatında

Satan is usually depicted as a gorgeous hunk.

Şeytan genellikle çok çekici bir erkek olarak gösterilir.

This is why it's so difficult to resist the temptations of Satan,

Bu yüzden şeytanın baştan çıkarmalarına direnmek bu kadar zordur

and why it is also difficult to resist the temptations of fascism.

ve yine bu yüzde faşizmin baştan çıkarmalarına direnmek zor.

Fascism makes people see themselves

Faşizm insanların kendilerini

as belonging to the most beautiful and most important thing in the world --

dünyadaki en güzel ve en önemli şeye sahip olduğuna inandırır;

the nation.

milletlerine.

And then people think,

Ve insanlar şöyle düşünür:

"Well, they taught us that fascism is ugly.

''Bize faşizmin çirkin olduğunu öğrettiler.

But when I look in the mirror, I see something very beautiful,

Ancak aynaya baktığımda çok güzel bir şey görüyorum,

so I can't be a fascist, right?"

o hâlde faşist olamam, değil mi?''

Wrong.

Yanlış.

That's the problem with fascism.

Faşizmle ilgili sorun işte bu.

When you look in the fascist mirror,

Faşist aynaya baktığınız zaman,

you see yourself as far more beautiful than you really are.

kendinizi olduğunuzdan çok daha güzel görüyorsunuz.

In the 1930s, when Germans looked in the fascist mirror,

1930'larda Almanlar faşist aynaya baktıklarında

they saw Germany as the most beautiful thing in the world.

Almanya'yı dünyanın en güzel ülkesi olarak görüyoylardı.

If today, Russians look in the fascist mirror,

Bugün Ruslar bu aynaya baktıklarında

they will see Russia as the most beautiful thing in the world.

Rusya'yı dünyanın en güzel şeyi olarak göreceklerdir.

And if Israelis look in the fascist mirror,

İsrailliler bu aynaya baktıklarında

they will see Israel as the most beautiful thing in the world.

İsrail'i dünyanın en güzel şeyi olarak görecekler.

This does not mean that we are now facing a rerun of the 1930s.

Bu durum 1930'ları yeniden yaşıyoruz demek değil.

Fascism and dictatorships might come back,

Faşizm ve diktatörlük geri gelebilir

but they will come back in a new form,

ama yeni bir biçimde ortaya çıkarlar,

a form which is much more relevant

21. yüzyılın teknolojik gerçekleriyle

to the new technological realities of the 21st century.

çok daha ilgili bir biçimde.

In ancient times,

Çok eski zamanlarda

land was the most important asset in the world.

arazi dünyadaki en önemli varlıktı.

Politics, therefore, was the struggle to control land.

Siyaset, arazileri kontrol mücadelesiydi.

And dictatorship meant that all the land was owned by a single ruler

Diktatörlük ise tüm arazilerin tek bir kişi

or by a small oligarch.

veya bir grup tarafından yönetilmesi.

And in the modern age, machines became more important than land.

Modern çağda, makineler araziden daha önemli oldu.

Politics became the struggle to control the machines.

Siyaset de makineleri kontrol mücadalesine dönüştü.

And dictatorship meant

O hâlde diktatörlük de

that too many of the machines became concentrated

makinelerinin aşırı çoğunluğunun

in the hands of the government or of a small elite.

hükümet veya küçük bir elitist grubun ellerinde olması demek.

Now data is replacing both land and machines

Artık veriler en önemli varlık olarak

as the most important asset.

arazi ve makinelerin yerini alıyor.

Politics becomes the struggle to control the flows of data.

Siyaset bu veri akışını kontrol mücadelesine dönüşüyor.

And dictatorship now means

Ve artık diktatörlük demek,

that too much data is being concentrated in the hands of the government

aşırı fazlalıkta verinin hükümetin veya elitist küçük bir grubun

or of a small elite.

ellerinde olması demek.

The greatest danger that now faces liberal democracy

Bugün özgürlükçü demokrasinin önündeki en büyük tehlike

is that the revolution in information technology

bilgi teknolojisi devrimiyle

will make dictatorships more efficient than democracies.

diktatörlüklerin demokrasilerden daha etkili olması.

In the 20th century,

20. yüzyılda,

democracy and capitalism defeated fascism and communism

demokrasi ve kapitalizm, faşizm ve komünizmi yendi

because democracy was better at processing data and making decisions.

çünkü demokrasi veri işleme ve karar vermede daha iyiydi.

Given 20th-century technology,

20. yüzyıl teknolojisi düşünülünce

it was simply inefficient to try and concentrate too much data

çok fazla veri ve çok fazla gücün tek bir yerde toplanması

and too much power in one place.

açık bir şekilde etkisizdi.

But it is not a law of nature

Ancak merkezi veri işlemenin

that centralized data processing is always less efficient

dağıtımlı veri işlemeden daha az etkili olduğuna dair

than distributed data processing.

bir fizik kuralı yok.

With the rise of artificial intelligence and machine learning,

Yapay zekâ ve makine öğreniminin yükselişiyle

it might become feasible to process enormous amounts of information

dev miktarlarda bilgilerin tek bir yerde etkin şekilde işlenmesi

very efficiently in one place,

tüm fikirlerin tek bir yerde alınması

to take all the decisions in one place,

mümkün olabilir

and then centralized data processing will be more efficient

ve merkezi veri işleme, dağıtımlı veri işlemeden

than distributed data processing.

çok daha etkili olur.

And then the main handicap of authoritarian regimes

20. yüzyılda otoriter rejimlerin önündeki

in the 20th century --

asıl engel,

their attempt to concentrate all the information in one place --

yani tüm bilgileri tek bir yerde toplama çabası,

it will become their greatest advantage.

en büyük avantajları hâline gelecek.

Another technological danger that threatens the future of democracy

Demokrasinin geleceğini tehdit eden diğer bir teknolojik engel

is the merger of information technology with biotechnology,

bilgi teknolojisiyle biyoteknolojinin birleşmesi,

which might result in the creation of algorithms

bu durum da beni kendimden daha iyi tanıyan

that know me better than I know myself.

algoritmaların ortaya çıkmasıyla sonuçlanacak.

And once you have such algorithms,

Bu tür algoritmalara sahip olduğunuzda da

an external system, like the government,

hükümet gibi dış bir sistem

cannot just predict my decisions,

sizin kararlarınızı tahmin edebilir,

it can also manipulate my feelings, my emotions.

ayrıca duygularınızı manipüle edebilir.

A dictator may not be able to provide me with good health care,

Bir diktatör bana iyi bir sağlık imkânı sunamayabilir

but he will be able to make me love him

ama onu sevmemi sağlayacak

and to make me hate the opposition.

ve muhalefetten nefret etmemi sağlayacak.

Democracy will find it difficult to survive such a development

Demokrasi böyle bir ortamda sağ kalmakta zorlanacak

because, in the end,

çünkü işin sonunda

democracy is not based on human rationality;

demokrasi insan mantığı üzerine kurulu değildir;

it's based on human feelings.

insan hisleri üzerine kuruludur.

During elections and referendums,

Seçim ve referandumlar olduğunda

you're not being asked, "What do you think?"

size ''Ne düşünüyorsunuz?'' diye değil,

You're actually being asked, "How do you feel?"

''Ne hissediyorsunuz?'' diye soruluyor.

And if somebody can manipulate your emotions effectively,

Ve birisi duygularınızı etkili bir şekilde manipüle edebiliyorsa

democracy will become an emotional puppet show.

demokrasi yalnızca bir kukla gösterisinden ibaret olur.

So what can we do to prevent the return of fascism

Peki faşizmin geri dönüşü ve yeni diktatörülüğün yükselişini

and the rise of new dictatorships?

nasıl önleyebiliriz?

The number one question that we face is: Who controls the data?

Önümüzdeki bir numaralı soru: Veriler kimin kontrolünde?

If you are an engineer,

Eğer mühendisseniz

then find ways to prevent too much data

çok fazla verinin birkaç kişide toplanmasını engelleyecek

from being concentrated in too few hands.

yeni yollar bulun.

And find ways to make sure

Ayrıca öyle yollar bulun ki

the distributed data processing is at least as efficient

dağıtımlı veri işleme en az merkezi veri işleme kadar

as centralized data processing.

etkili olabilsin.

This will be the best safeguard for democracy.

Bu demokrasi için en iyi kalkan olacaktır.

As for the rest of us who are not engineers,

Mühendis olmayanlar,

the number one question facing us

bizim önümüzdeki soru da şu;

is how not to allow ourselves to be manipulated

verileri kontrol altında tutanların

by those who control the data.

bizi yönetememesini nasıl sağlarız.

The enemies of liberal democracy, they have a method.

Özgürlükçü demokrasi düşmanlarının bize karşı bir yöntemi var.

They hack our feelings.

Hislerimiz ele geçiriyorlar.

Not our emails, not our bank accounts --

Epostalarımızı, banka hesaplarımızı değil.

they hack our feelings of fear and hate and vanity,

Korku, nefret ve kibir duygularımızı ele geçirip

and then use these feelings

sonra bu hisleri bizi kutuplaştırmak

to polarize and destroy democracy from within.

ve demokrasiyi içten yıkmak için kullanıyorlar.

This is actually a method

Bu aslında Silikon Vadisi'nin

that Silicon Valley pioneered in order to sell us products.

ürünlerini satmak için öncülük ettiği bir yöntem.

But now, the enemies of democracy are using this very method

Şimdi ise demokrasi düşmanları korku, nefret ve kibir satmak için

to sell us fear and hate and vanity.

bu yöntemin aynını kullanıyorlar.

They cannot create these feelings out of nothing.

Bu duyguları yokta var edemezler.

So they get to know our own preexisting weaknesses.

Bizim zaten var olan zayıflıklarımızı öğrenmek zorundalar.

And then use them against us.

Sonra bunu bize karşı kullanacaklar.

And it is therefore the responsibility of all of us

Bu yüzden zayıf yanlarımızın farkına vararak

to get to know our weaknesses

bunların demokrasi düşmanlarının elinde

and make sure that they do not become a weapon

bize karşı bir silah olarak kullanılmasına engel olmak

in the hands of the enemies of democracy.

hepimizin sorumluluğu altında.

Getting to know our own weaknesses

Zayıf yanlarımızın farkına varmak

will also help us to avoid the trap of the fascist mirror.

faşist ayna tuzağından da kaçınmamızda yardım edecek.

As we explained earlier, fascism exploits our vanity.

Daha önce açıkladığımız gibi, faşizm kibirimizden faydalanıyor.

It makes us see ourselves as far more beautiful than we really are.

Kendimizi olduğumuzdan çok daha güzel görmemizi sağlıyor.

This is the seduction.

Bu bir baştan çıkarma.

But if you really know yourself,

Ancak kendinizi gerçekten tanıyorsanız

you will not fall for this kind of flattery.

bu övgü seline kendinizi kaptırmazsınız.

If somebody puts a mirror in front of your eyes

Birisi tüm kusurlarınızı kapatan

that hides all your ugly bits and makes you see yourself

sizi olduğunuzdan çok daha güzel

as far more beautiful and far more important

ve çok daha önemli gösteren bir aynayı

than you really are,

gözlerinizn önüne koyarsa

just break that mirror.

o aynayı kırın.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)

Chris Anderson: Yuval, thank you.

Chris Anderson: Yuval, teşekkürler.

Goodness me.

Oh Tanrım.

It's so nice to see you again.

Seni tekrar görmek ne güzel.

So, if I understand you right,

Seni iyi anladıysam

you're alerting us to two big dangers here.

bizi iki tehlike hakkında uyarıyorsun.

One is the possible resurgence of a seductive form of fascism,

Birisi daha baştan çıkarıcı yeni bir faşizm türünün çıkması,

but close to that, dictatorships that may not exactly be fascistic,

bununla birlikte diktatörlüklerin tam olarak faşist olmayabileceği

but control all the data.

ama tüm verileri kontrol altına alabileceği.

I wonder if there's a third concern

Burada bazı kimselerin dile getirdiği

that some people here have already expressed,

üçüncü bir sorun olup olmadığını merak ediyorum,

which is where, not governments, but big corporations control all our data.

hükûmetlerin değil, büyük şirketlerin tüm verilerimizi kontrol etmesi.

What do you call that,

Buna ne dersiniz

and how worried should we be about that?

ve bu konuda ne kadar endişelenmeliyiz?

Yuval Noah Harari: Well, in the end, there isn't such a big difference

Yuval Noah Harari: Bu işte hükûmetler ve şirketler arasında

between the corporations and the governments,

çok büyük bir fark olduğunu sanmıyorum

because, as I said, the questions is: Who controls the data?

çünkü söylediğim gibi asıl soru: Veriler kimin kontrolünde?

This is the real government.

Gerçek hükümet bu.

If you call it a corporation or a government --

Buna büyük şirket veya hükûmet diyorsanız,

if it's a corporation and it really controls the data,

yani büyük bir şirketse ve gerçekten veriler kontrolü altındaysa

this is our real government.

gerçek hükûmet odur.

So the difference is more apparent than real.

Yani fark gerçekten çok görünende.

CA: But somehow, at least with corporations,

CA: Ama nasılsa en azından büyük şirketlerde

you can imagine market mechanisms where they can be taken down.

bunların kaldırılabileceği pazar mekanizmaları var.

I mean, if consumers just decide

Eğer tüketiciler,

that the company is no longer operating in their interest,

şirketin kendi çıkarları için çalışmadığına karar verirse

it does open the door to another market.

kesinlikle başka bir pazara kapı açar.

It seems easier to imagine that

Şunu düşünmek daha kolay olur,

than, say, citizens rising up and taking down a government

vatandaşlar ayaklanıyor ve her şeyi kontrolü altında tutan

that is in control of everything.

hükûmeti deviriyorlar.

YNH: Well, we are not there yet,

YNH: Daha o aşamada değiliz,

but again, if a corporation really knows you better than you know yourself --

ama yine de bir şirket gerçekten sizi kendinizden daha iyi tanıyorsa --

at least that it can manipulate your own deepest emotions and desires,

en azından en derin duygu ve isteklerinizi manipüle edebilir

and you won't even realize --

ve bunun farkına bile varmazsınız,

you will think this is your authentic self.

bunun kendinz olduğunu sanırsınız.

So in theory, yes, in theory, you can rise against a corporation,

Yani teorik olarak evet, bir şirkete karşı ayaklanabilirsiniz.

just as, in theory, you can rise against a dictatorship.

Tıpkı teoride bir diktatörlüğe ayaklanabileceğiniz gibi.

But in practice, it is extremely difficult.

Ancak uygulamada, bunu yapmak aşırı zor.

CA: So in "Homo Deus," you argue that this would be the century

CA: ''Homo Deus'' kitabında insanların tantı gibi olacağı

when humans kind of became gods,

bir yüzyıl olacağını savunuyorsun,

either through development of artificial intelligence

yapay zekâ ilerlemesiyle

or through genetic engineering.

veya genetik mühendislikle.

Has this prospect of political system shift, collapse

Konuşmanda bahsettiğin siyasi sistem değişikliği ve düşüş

impacted your view on that possibility?

kitabındaki bu beklentiyi hiç etkiledi mi?

YNH: Well, I think it makes it even more likely,

YNH: Bence bu beklentimi daha da mümkün kıldı

and more likely that it will happen faster,

ve daha hızlı olması da muhtemel

because in times of crisis, people are willing to take risks

çünkü kriz zamanında insanlar başka koşullarda almayacakları

that they wouldn't otherwise take.

riskleri almaya istekli olurlar.

And people are willing to try

Yüksek risk taşıyan getirisi fazla teknolojileri

all kinds of high-risk, high-gain technologies.

denemeye de istekli olurlar.

So these kinds of crises might serve the same function

Bu türdeki krizler 20. yüzyıldaki iki dünya savaşıyla

as the two world wars in the 20th century.

aynı işleve sahip olabilir.

The two world wars greatly accelerated

İki dünya savaşı büyük ölçüde

the development of new and dangerous technologies.

yeni ve tehlikeli teknolojilerin gelişimini hızlandırdı.

And the same thing might happen in the 21st century.

Aynı şey 21. yüzyılda da yaşanabilir.

I mean, you need to be a little crazy to run too fast,

Tabii genetik mühendislik gibi bir konuda

let's say, with genetic engineering.

çok hızlı davranmak için çıldırmış olmak lazım.

But now you have more and more crazy people

Ancak artık dünyanın değişik ülkelerinden sorumlu

in charge of different countries in the world,

çok daha fazla çılgın insan var,

so the chances are getting higher, not lower.

yani aslında olasılık azalmıyor, aksine yükseliyor.

CA: So, putting it all together, Yuval, you've got this unique vision.

CA: Hepsini birden düşününce Yuval, eşsiz bir vizyona sahipsin.

Roll the clock forward 30 years.

Zamanı 30 yıl ileriye alalım.

What's your guess -- does humanity just somehow scrape through,

Tahminin nedir? insanoğlu geçmişe bakıp

look back and say, "Wow, that was a close thing. We did it!"

''Vay be, çok yaklaşmışız. Başardık!'' diyor mu?

Or not?

Yoksa demiyor mu?

YNH: So far, we've managed to overcome all the previous crises.

YNH: Şimdiye dek tüm önceki krizlerin üstesinden gelmeyi başardık.

And especially if you look at liberal democracy

Özellikle özgürlükçü demokrasiye bakıp

and you think things are bad now,

işlerin kötü olduğunu düşünüyorsanız

just remember how much worse things looked in 1938 or in 1968.

1938'de veya 1968'de ne kadar daha kötü olduğunu hatırlayın.

So this is really nothing, this is just a small crisis.

Yani bu aslında hiçbir şey. Sadece küçük bir kriz.

But you can never know,

Ama asla bilemezsiniz,

because, as a historian,

çünkü bir tarihçi olarak

I know that you should never underestimate human stupidity.

insanoğlunun aptallığını asla yabana atmamak gerektiğini savunuyorum.

(Laughter) (Applause)

(Kahkahalar) (Alkışlar)

It is one of the most powerful forces that shape history.

Tarihe yön veren en büyük güçlerden biri.

CA: Yuval, it's been an absolute delight to have you with us.

CA: Yuval, bizimle olman harikaydı.

Thank you for making the virtual trip.

Bu sanal yolculuk için teşekkürler.

Have a great evening there in Tel Aviv.

Tel Aviv'de iyi bir akşam diliyorum.

Yuval Harari!

Yuval Harari!

YNH: Thank you very much.

YNH: Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)