The sound the universe makes | Janna Levin

Vertaald door: Rik Delaet Nagekeken door: Jesse Wursten

I want to ask you all to consider for a second

Ik wil jullie allen vragen om even

the very simple fact

het zeer simpele feit te overwegen

that, by far,

dat verreweg

most of what we know about the universe

het meeste van wat we weten over het heelal

comes to us from light.

tot ons komt via licht.

We can stand on the Earth and look up at the night sky

We kunnen op de aarde staan en naar de nachtelijke hemel kijken

and see stars with our bare eyes.

en de sterren zien met het blote oog.

The Sun burns our peripheral vision.

De zon schijnt in onze ooghoek,

We see light reflected off the Moon.

we zien het licht weerkaatst door de maan,

And in the time since Galileo pointed that rudimentary telescope

en sinds Galileo zijn rudimentaire telescoop

at the celestial bodies,

op de hemellichamen richtte weten we dat

the known universe has come to us through light,

het bekende universum tot ons is gekomen door licht,

across vast eras in cosmic history.

over eeuwigheden van kosmische geschiedenis.

And with all of our modern telescopes,

En met al onze moderne telescopen,

we've been able to collect

zijn we in staat geweest om deze prachtige

this stunning silent movie of the universe --

geluidloze van het universum op te nemen --

these series of snapshots

deze reeks momentopnamen

that go all the way back to the Big Bang.

die helemaal teruggaat tot aan de oerknal.

And yet, the universe is not a silent movie

En toch is het universum geen stomme film,

because the universe isn't silent.

omdat het universum niet stil is.

I'd like to convince you

Ik wil jullie ervan overtuigen

that the universe has a soundtrack

dat het universum een soundtrack heeft,

and that soundtrack is played on space itself,

en dat die soundtrack op de ruimte zelf wordt gespeeld.

because space can wobble like a drum.

Omdat de ruimte kan trillen als een trom.

It can ring out a kind of recording

Ze kan doorheen het hele heelal een soort live opname

throughout the universe

laten weerklinken van het verloop van sommige van

of some of the most dramatic events as they unfold.

de meest dramatische gebeurtenissen.

Now we'd like to be able to add

Nu zouden we graag aan

to a kind of glorious visual composition

de heerlijke visuele compositie

that we have of the universe --

die we van het heelal hebben,

a sonic composition.

een sonische compositie kunnen toevoegen.

And while we've never heard the sounds from space,

En terwijl we nog nooit geluiden uit de ruimte hebben gehoord,

we really should, in the next few years,

zouden we in de komende jaren de volumeknop echt

start to turn up the volume on what's going on out there.

moeten opendraaien zodat we kunnen horen wat er gaande is.

So in this ambition

Dus met de ambitie

to capture songs from the universe,

om muziek uit het heelal op te vangen,

we turn our focus

richten we onze aandacht

to black holes and the promise they have,

op zwarte gaten en de belofte die ze inhouden,

because black holes can bang on space-time

omdat zwarte gaten op de ruimte-tijd kunnen bonken

like mallets on a drum

als drumsticks op een drum

and have a very characteristic song,

en een zeer karakteristiek ritme hebben,

which I'd like to play for you -- some of our predictions

en ik wil jullie graag laten horen

for what that song will be like.

hoe dat volgens onze voorspellingen zou klinken.

Now black holes are dark against a dark sky.

Nu zijn zwarte gaten donker tegen een donkere achtergrond.

We can't see them directly.

We kunnen ze niet direct zien.

They're not brought to us with light, at least not directly.

Via licht kunnen we ze niet waarnemen, toch niet rechtstreeks.

We can see them indirectly,

Onrechtstreeks wel,

because black holes wreak havoc on their environment.

omdat zwarte gaten hun omgeving verwoesten.

They destroy stars around them.

Ze vernietigen sterren om hen heen.

They churn up debris in their surroundings.

Ze smijten afvalbrokken rond in hun omgeving.

But they won't come to us directly through light.

Maar ze zullen nooit rechtstreeks te zien zijn.

We might one day see a shadow

Op een dag zien we misschien de schaduw die

a black hole can cast on a very bright background,

een zwart gat kan werpen op een zeer heldere achtergrond,

but we haven't yet.

maar dat is nog nooit voorgekomen.

And yet black holes may be heard

En toch kunnen zwarte gaten worden gehoord

even if they're not seen,

zelfs als ze niet worden gezien,

and that's because they bang on space-time like a drum.

en dat is omdat ze op de ruimte-tijd bonken. Nu hebben wij

Now we owe the idea that space can ring like a drum

het idee dat ruimte kan trillen als een trommel

to Albert Einstein -- to whom we owe so much.

aan Albert Einstein te danken, aan wie wij

Einstein realized that if space were empty,

zoveel hebben te danken. Einstein realiseerde zich dat

if the universe were empty,

als de ruimte leeg zou zijn, als het universum leeg was,

it would be like this picture,

het er zo zou uitzien

except for maybe without the helpful grid drawn on it.

hoewel misschien zonder dat behulpzame rooster.

But if we were freely falling through the space,

Maar als we vrij door de ruimte zouden vallen,

even without this helpful grid,

dan zouden zelfs zonder dat handige rooster

we might be able to paint it ourselves,

het misschien kunnen zelf kunnen natekenen,

because we would notice that we traveled along straight lines,

omdat we zouden merken dat we reisden langs rechte lijnen,

undeflected straight paths

ongebogen rechte paden

through the universe.

door het heelal.

Einstein also realized --

Einstein besefte ook --

and this is the real meat of the matter --

en hier gaat het om --

that if you put energy or mass in the universe,

dat als je energie of massa in het heelal brengt,

it would curve space,

het de ruimte zou krommen.

and a freely falling object

En als een vrij vallend voorwerp

would pass by, let's say, the Sun

langs, laten we zeggen, de zon zou passeren

and it would be deflected

zou het worden afgebogen

along the natural curves in the space.

langs de natuurlijke kromming van de ruimte.

It was Einstein's great general theory of relativity.

Dit was Einstein's geweldige algemene relativiteitstheorie.

Now even light will be bent by those paths.

Nu wordt zelfs licht door deze paden gekromd.

And you can be bent so much

En je kan zelfs zodanig worden gebogen,

that you're caught in orbit around the Sun,

dat je vast zit in een baan rond de zon,

as the Earth is, or the Moon around the Earth.

zoals de aarde, of zoals de maan rond de aarde.

These are the natural curves in space.

Dit zijn de natuurlijke krommingen in de ruimte.

What Einstein did not realize

Wat Einstein zich niet realiseerde

was that, if you took our Sun

was dat, als je onze zon nam

and you crushed it down to six kilometers --

en ze plette tot op een diameter van zes kilometer --

so you took a million times the mass of the Earth

je nam dus een miljoen keer de massa van de aarde

and you crushed it to six kilometers across,

en je plette dat tot zes kilometer weid,

you would make a black hole,

dat je een zwart gat zou krijgen:

an object so dense

een voorwerp zo dicht dat als licht

that if light veered too close, it would never escape --

te dichtbij kwam, het nooit meer zou kunnen ontsnappen --

a dark shadow against the universe.

een donkere schaduw tegen het universum.

It wasn't Einstein who realized this,

Het was niet Einstein die dat heeft ontdekt,

it was Karl Schwarzschild

maar Karl Schwarzchild.

who was a German Jew in World War I --

Hij was een Duitse jood in de Eerste Wereldoorlog --

joined the German army already an accomplished scientist,

die in het Duitse leger was toegetreden als een

working on the Russian front.

succesvolle wetenschapper en werkte aan het Russisch front.

I like to imagine Schwarzschild in the war in the trenches

Ik stel me Schwarzchild graag voor in de loopgraven,

calculating ballistic trajectories for cannon fire,

ballistische trajecten voor kanonnen berekenend,

and then, in between,

en dan, tussendoor, rekenend

calculating Einstein's equations --

aan de vergelijkingen van Einstein --

as you do in the trenches.

wat gemeengoed was in de loopgraven.

And he was reading Einstein's recently published

Hij las van Einstein's onlangs verschenen

general theory of relativity,

algemene relativiteitstheorie,

and he was thrilled by this theory.

en hij werd enthousiast door deze theorie.

And he quickly surmised

Hij vermoedde al snel

an exact mathematical solution

een exacte wiskundige oplossing

that described something very extraordinary:

die iets heel bijzonders beschreef:

curves so strong

zo'n sterke krommingen

that space would rain down into them,

dat ze de ruimte zelf konden oprollen,

space itself would curve like a waterfall

ruimte zelf zou krommen als een waterval

flowing down the throat of a hole.

stromend door de opening van een gat.

And even light could not escape this current.

En zelfs licht zou niet uit deze vloedgolf kunnen ontsnappen.

Light would be dragged down the hole

Licht zou in het gat worden geslurpt

as everything else would be,

zoals al de rest,

and all that would be left would be a shadow.

en er zou niets resteren dan een shaduw.

Now he wrote to Einstein,

Nu schreef hij aan Einstein,

and he said, "As you will see,

en zei: "Zoals u ziet,

the war has been kind to me enough.

is de oorlog aardig genoeg voor me geweest,

Despite the heavy gunfire,

ondanks het hevige artillerievuur.

I've been able to get away from it all

Ik ben in staat geweest hier even van weg te komen

and walk through the land of your ideas."

en rond te wandelen in de wereld van uw ideeën. "

And Einstein was very impressed with his exact solution,

Einstein was zeer onder de indruk van zijn exacte oplossing,

and I should hope also the dedication of the scientist.

en naar ik wil ook hopen ook van de toewijding van de wetenschapper.

This is the hardworking scientist under harsh conditions.

Dit is de archetypische hardwerkende wetenschapper die onder barre omstandigheden moet werken.

And he took Schwarzschild's idea

En hij legde de week erna Schwarzchild's idee voor

to the Prussian Academy of Sciences the next week.

aan de Pruisische Academie van Wetenschappen.

But Einstein always thought black holes were a mathematical oddity.

Maar Einstein dacht altijd aan zwarte gaten als

He did not believe they existed in nature.

een wiskundige curiositeit. Hij geloofde niet dat ze bestonden​ in de natuur.

He thought nature would protect us from their formation.

Hij dacht dat de natuur ons zou te beschermen tegen hun ontstaan.

It was decades

Pas decennia later

before the term "black hole" was coined

werd de term zwart gat bedacht

and people realized

en realiseerden mensen zich

that black holes are real astrophysical objects --

dat zwarte gaten echte astrofysische objecten zijn --

in fact they're the death state

in feite zijn ze de dode fase

of very massive stars

van zeer massieve sterren

that collapse catastrophically

die catastrofaal instorten

at the end of their lifetime.

aan het eind van hun levensduur.

Now our Sun will not collapse to a black hole.

Onze zon zal niet instorten tot een zwart gat.

It's actually not massive enough.

Ze heeft daar te weinig massa voor.

But if we did a little thought experiment --

Maar als we een klein gedachte-experiment --

as Einstein was very fond of doing --

zoals Einstein graag deed -- zouden doen

we could imagine

kunnen we ons voorstellen

putting the Sun crushed down to six kilometers,

dat we de Zon zouden pletten tot zes kilometer

and putting a tiny little Earth around it in orbit,

met een piepkleine Aarde rond haar in een baan,

maybe 30 kilometers

ongeveer 30 km

outside of the black-hole sun.

van de zwartgat-zon.

And it would be self-illuminated,

En ze zou uit zichzelf lichtgevend moeten zijn,

because now the Sun's gone, we have no other source of light --

want nu de zon weg is, hebben we geen andere lichtbron --

so let's make our little Earth self-illuminated.

dus laten we onze kleine aarde lichtgevend maken.

And you would realize you could put the Earth in a happy orbit

En je zou beseffen dat je de aarde

even 30 km

in een fijne baan van slechts 30 km

outside of this crushed black hole.

om dit geplette zwarte gat kon brengen.

This crushed black hole

Dit geplette zwarte gat zou

actually would fit inside Manhattan, more or less.

min of meer passen in Manhattan,

It might spill off into the Hudson a little bit

Misschien zou het wat overlopen in de Hudson

before it destroyed the Earth.

voordat het de aarde zou verwoesten.

But basically that's what we're talking about.

Maar dat is ruwweg waar we het over hebben.

We're talking about an object that you could crush down

We praten over een object dat je zou kunnen pletten tot

to half the square area of Manhattan.

de helft van het Manhattangebied.

So we move this Earth very close --

We brengen deze aarde zeer dichtbij --

30 kilometers outside --

op 30 km -- en we merken dat ze

and we notice it's perfectly fine orbiting around the black hole.

zonder problemen in een baan rond het zwarte gat komt.

There's a sort of myth

Er is een soort van mythe

that black holes devour everything in the universe,

dat zwarte gaten alles in het universum opslokken,

but you actually have to get very close to fall in.

maar je moet er eigenlijk heel dichtbij komen om erin te vallen.

But what's very impressive is that, from our vantage point,

Maar wat erg indrukwekkend is dat, vanuit ons gezichtspunt,

we can always see the Earth.

we de Aarde altíjd kunnen zien.

It cannot hide behind the black hole.

Ze kan zich niet verschuilen achter het zwarte gat.

The light from the Earth, some of it falls in,

Het licht van de Aarde valt er deels in,

but some of it gets lensed around and brought back to us.

maar een ander deel ervan wordt errond 'gelensd' en terug naar ons gestuurd.

So you can't hide anything behind a black hole.

Je kunt niets verbergen achter een zwart gat.

If this were Battlestar Galactica

Als dit Battlestar Galactica was

and you're fighting the Cylons,

en je was aan het strijden tegen de Cylons,

don't hide behind the black hole.

ga je dan niet verschuilen achter een zwart gat.

They can see you.

Ze kunnen je nog altijd zien.

Now, our Sun will not collapse to a black hole --

Nu zal onze zon niet instorten tot een zwart gat;

it's not massive enough --

ze heeft niet genoeg massa,

but there are tens of thousands of black holes in our galaxy.

maar er zijn tienduizenden zwarte gaten in ons melkwegstelsel.

And if one were to eclipse the Milky Way,

En indien een zwart gat de Melkweg zou overschaduwen,

this is what it would look like.

dan is dit hoe het eruit zou zien.

We would see a shadow of that black hole

We zouden een schaduw van dat zwarte gat zien

against the hundred billion stars

tegen de honderd miljard sterren

in the Milky Way Galaxy and its luminous dust lanes.

in de Melkweg en de lichtgevende stofwolken.

And if we were to fall towards this black hole,

En als we zouden vallen in de richting van dit zwart gat,

we would see all of that light lensed around it,

zouden we al dat licht eromheen gelensd zien,

and we could even start to cross into that shadow

en we zouden zelfs in die schaduw kunnen terechtkomen

and really not notice that anything dramatic had happened.

zonder door te hebben dat er iets dramatisch aan de hand was.

It would be bad if we tried to fire our rockets and get out of there

Het zou geen zin hebben onze raketten te ontsteken

because we couldn't,

om er uit weg te komen omdat het niet zou werken,

anymore than light can escape.

als zelfs licht niet kan ontsnappen.

But even though the black hole is dark from the outside,

Maar hoewel het zwarte gat van buiten donker is,

it's not dark on the inside,

is het niet donker aan de binnenkant, omdat al het licht

because all of the light from the galaxy can fall in behind us.

van het sterrenstelsel er achter ons aan in zou vallen.

And even though, due to a relativistic effect known as time dilation,

En hoewel, als gevolg van het relativistische effect dat bekend

our clocks would seem to slow down

staat als tijdsdilatatie, onze klokken zouden lijken te vertragen

relative to galactic time,

ten opzichte van galactische tijd,

it would look as though the evolution of the galaxy

zou het lijken alsof de evolutie van de melkweg

had been sped up and shot at us,

werd versneld en naar ons toe werd geprojecteerd,

right before we were crushed to death by the black hole.

net voordat we worden doodgedrukt door het zwarte gat.

It would be like a near-death experience

Het zou als een bijna-doodervaring zijn

where you see the light at the end of the tunnel,

waar je het licht aan het eind van de tunnel ziet,

but it's a total death experience.

maar het is een totale doodervaring.

(Laughter)

(Gelach)

And there's no way of telling anybody

En er zou geen manier zijn om iets na te vertellen

about the light at the end of the tunnel.

van het licht aan het eind van de tunnel. Nu hebben we

Now we've never seen a shadow like this of a black hole,

nog nooit een schaduw als deze van een zwart gat

but black holes can be heard,

gezien, maar zwarte gaten kunnen gehoord worden,

even if they're not seen.

zelfs als ze niet gezien kunnen worden. Stel je nu

Imagine now taking an astrophysically realistic situation --

een astrofysisch realistische situatie voor --

imagine two black holes that have lived a long life together.

stel je twee zwarte gaten die een lange tijd samen

Maybe they started as stars

hebben doorgebracht. Misschien zijn ze begonnen als

and collapsed to two black holes --

sterren en in elkaar gestort tot twee zwarte gaten --

each one 10 times the mass of the Sun.

elk 10 keer de massa van de zon.

So now we're going to crush them down to 60 kilometers across.

Die gaan we nu pletten tot ze 60 km breed zijn.

They can be spinning

Ze kunnen honderden keren

hundreds of times a second.

per seconde ronddraaien.

At the end of their lives,

Aan het eind van hun leven gaan ze ,

they're going around each other very near the speed of light.

om elkaar heendraaien met bijna de snelheid van het licht.

So they're crossing thousands of kilometers

Ze leggen zo duizenden kilometers af

in a fraction of a second,

in een fractie van een seconde.

and as they do so, they not only curve space,

En zo krommen zij niet alleen de ruimte,

but they leave behind in their wake

maar veroorzaken in hun kielzog

a ringing of space,

een ruimtetrilling,

an actual wave on space-time.

een echte ruimte-tijdgolf.

Space squeezes and stretches

Ruimte krimpt en rekt zich

as it emanates out from these black holes

wanneer ze uitgaat van deze zwarte gaten

banging on the universe.

die bonken op het universum.

And they travel out into the cosmos

En deze golven reizen de kosmos in

at the speed of light.

met de snelheid van het licht.

This computer simulation

Deze computersimulatie is gemaakt door

is due to a relativity group at NASA Goddard.

een relativiteitstheoriegroep bij NASA Goddard.

It took almost 30 years for anyone in the world to crack this problem.

Het duurde bijna 30 jaar voor iemand in de wereld

This was one of the groups.

dit probleem kon oplossen. Dit is het resultaat van één groep.

It shows two black holes in orbit around each other,

Het toont twee zwarte gaten in een baan om elkaar heen,

again, with these helpfully painted curves.

opnieuw, met deze hulpzame geschilderde curves.

And if you can see -- it's kind of faint --

En je kunt zien -- het is nogal zwak --

but if you can see the red waves emanating out,

maar de rode golven die je ziet uitwaaieren,

those are the gravitational waves.

zijn de gravitatiegolven. Ze zijn letterlijk

They're literally the sounds of space ringing,

de geluiden van de ringende ruimte,

and they will travel out from these black holes at the speed of light

en ze komen uit deze zwarte gaten aan de snelheid

as they ring down and coalesce

van het licht terwijl ze trillen en uiteindelijk samensmelten

to one spinning, quiet black hole

tot één roterend en rustig

at the end of the day.

zwart gat.

If you were standing near enough,

Als je dicht genoeg zou staan,

your ear would resonate

zou je oor resoneren

with the squeezing and stretching of space.

met het krimpen en rekken van de ruimte.

You would literally hear the sound.

Je zou het geluid letterlijk horen.

Now of course, your head would be squeezed and stretched unhelpfully,

Nu zou natuurlijk ook je hoofd hinderlijk gaan krimpen en rekken,

so you might have trouble understanding what's going on.

dus je zou moeite kunnen hebben om te begrijpen wat er gaande is.

But I'd like to play for you

Maar ik zou u graag laten horen hoe het geluid,

the sound that we predict.

zoals wij dat voorspellen, zou klinken.

This is from my group --

Dit komt van mijn groep --

a slightly less glamorous computer modeling.

een iets minder glamoureus computermodel.

Imagine a lighter black hole

Stel je een lichter zwart gat voor

falling into a very heavy black hole.

dat valt in een zeer zwaar zwart gat.

The sound you're hearing

Het geluid dat jullie horen

is the light black hole banging on space

is het lichte zwarte gat dat op de ruimte bonkt

each time it gets close.

elke keer dat het dicht bij het andere gat komt.

If it gets far away, it's a little too quiet.

Als het ver weg gaat, is het een beetje te stil.

But it comes in like a mallet,

Maar het slaat als een drumstok,

and it literally cracks space,

en het scheurt letterlijk de ruimte,

wobbling it like a drum.

laat haar trillen als een drum.

And we can predict what the sound will be.

En we kunnen voorspellen hoe dat geluid zal zijn.

We know that, as it falls in,

We weten dat terwijl het zwarte gat naar binnen valt

it gets faster and it gets louder.

het geluid sneller en luider wordt.

And eventually,

En uiteindelijk, horen we dat

we're going to hear the little guy just fall into the bigger guy.

het kleine gewoon op het grotere neerstort.

(Thumping)

(Kloppend geluid)

Then it's gone.

Dan is het weg. Zo luid heb ik

Now I've never heard it that loud -- it's actually more dramatic.

het nog nooit gehoord -- het is hier eigenlijk

At home it sounds kind of anticlimactic.

veel dramatischer. Thuis klinkt het ietwat

It's sort of like ding, ding, ding.

anticlimactisch. Een beetje als als ding, ding, ding.

This is another sound from my group.

Dit is een ander geluid van mijn groep.

No, I'm not showing you any images,

Nee, ik laat jullie geen afbeeldingen zien,

because black holes don't leave behind

omdat zwarte gaten

helpful trails of ink,

geen nuttige inktsporen nalaten,

and space is not painted,

en ook geen

showing you the curves.

ruimtekrommingen laten zien.

But if you were to float by in space on a space holiday

Maar als je op een vakantie door de ruimte

and you heard this,

zou rondzweven en je dit hoorde,

you want to get moving.

kun je je beter uit de voeten maken.

(Laughter)

(Gelach)

Want to get away from the sound.

Weg van het geluid.

Both black holes are moving.

Beide zwarte gaten zijn in beweging.

Both black holes are getting closer together.

Beide zwarte gaten komen dichter bij elkaar.

In this case, they're both wobbling quite a lot.

In dit geval gaan ze beiden trillen.

And then they're going to merge.

En dan versmelten.

(Thumping)

(Kloppend geluid)

Now it's gone.

En dan is het weg.

Now that chirp is very characteristic of black holes merging --

Dit soort krekelgeluid is zeer karakteristiek voor fuserende

that it chirps up at the end.

zwarte gaten -- de toon gaat aan het einde omhoog.

Now that's our prediction

Nu is dat onze voorspelling

for what we'll see.

voor wat we zullen zien.

Luckily we're at this safe distance in Long Beach, California.

Gelukkig zijn we in Long Beach, Californië op veilige afstand.

And surely, somewhere in the universe

En zeker zijn ergens in het heelal

two black holes have merged.

twee zwarte gaten gefuseerd.

And surely, the space around us

En de ruimte om ons heen,

is ringing

weergalmt die fusie

after traveling maybe a million light years, or a million years,

na een reis van misschien wel een miljoen lichtjaar, ofwel een miljoen jaar

at the speed of light to get to us.

tegen lichtsnelheid.

But the sound is too quiet for any of us to ever hear.

Maar het geluid is te zacht voor ons om het ooit te horen.

There are very industrious experiments being built on Earth --

Zeer ingenieuze experimenten worden op Aarde opgezet --

one called LIGO --

waaronder één genaamd LIGO -

which will detect deviations

die afwijkingen in het krimpen en rekken

in the squeezing and stretching of space

van de ruimte zullen detecteren

at less than the fraction of a nucleus of an atom

op minder dan de fractie van een kern of een atoom

over four kilometers.

over een afstand van vier kilometer.

It's a remarkably ambitious experiment,

Het is een opmerkelijk ambitieus experiment --

and it's going to be at advanced sensitivity

en het gaat binnen de komende paar jaar nog merkelijker

within the next few years -- to pick this up.

gevoeliger worden -- om dit signaal waar te nemen.

There's also a mission proposed for space,

Er is ook een ruimtemissie, LISA genaamd, voorgesteld

which hopefully will launch in the next ten years,

die hopelijk in de komende tien jaar

called LISA.

van start zal gaan.

And LISA will be able to see super-massive black holes --

En LISA zal in staat zijn om superzware zwarte gaten te zien --

black holes millions or billions of times

zwarte gaten met miljoenen of zelfs miljarden keren

the mass of the Sun.

de massa van de Zon.

In this Hubble image, we see two galaxies.

In dit Hubble beeld zien we twee sterrenstelsels.

They look like they're frozen in some embrace.

Ze zien eruit als in een bevroren omarming.

And each one probably harbors

En elk herbergt waarschijnlijk

a super-massive black hole at its core.

een super-massief zwart gat in zijn kern.

But they're not frozen;

Maar ze zijn niet bevroren,

they're actually merging.

eigenlijk zijn ze aan het fuseren.

These two black holes are colliding,

Deze twee zwarte gaten naderen elkaar, en zij zullen

and they will merge over a billion-year time scale.

over een tijdschaal van een miljard jaar fuseren.

It's beyond our human perception

Het ligt buiten de mogelijkheden van onze menselijke

to pick up a song of that duration.

waarneming om een lied van die duur op te nemen.

But LISA could see the final stages

Maar LISA zou de laatste fasen

of two super-massive black holes

van twee superzware zwarte gaten

earlier in the universe's history,

eerder in de geschiedenis van het universum kunnen zien:

the last 15 minutes before they fall together.

de laatste 15 minuten voordat ze samenvallen.

And it's not just black holes,

En het zijn niet alleen zwarte gaten,

but it's also any big disturbance in the universe --

maar het kan ook met elke grote verstoring in het heelal --

and the biggest of them all is the Big Bang.

en de grootste van allemaal is de oerknal.

When that expression was coined, it was derisive --

Toen die uitdrukking, de "Big Bang" werd bedacht, was het schertsend bedoeld --

like, "Oh, who would believe in a Big Bang?"

"Och, wie zou in een Big Bang geloven?"

But now it actually might be more technically accurate

Maar nu zou het best een technisch nauwkeurige term kunnen zijn,

because it might bang.

omdat het misschien wel knalt;

It might make a sound.

het zou een geluid kunnen maken.

This animation from my friends at Proton Studios

Deze animatie van mijn vrienden bij Proton Studios

shows looking at the Big Bang from the outside.

laat ons van de buitenkant naar de Oerknal kijken. We zouden

We don't ever want to do that actually. We want to be inside the universe

dat nooit in het echt willen doen; we willen binnen het universum

because there's no such thing as standing outside the universe.

blijven, want buiten het heelal gaan staan is nu eenmaal onmogelijk.

So imagine you're inside the Big Bang.

Dus, stel je voor dat je binnenin de Oerknal bent.

It's everywhere, it's all around you,

Hij is overal, helemaal om je heen,

and the space is wobbling chaotically.

en de ruimte wiebelt chaotisch.

Fourteen billion years pass

14 miljard jaar gaan voorbij

and this song is still ringing all around us.

en dit lied klinkt nog steeds overal om ons heen.

Galaxies form,

Sterrenstelsels vormen zich, en generaties

and generations of stars form in those galaxies,

van sterren ontstaan in deze sterrenstelsels.

and around one star,

En rond een ster,

at least one star,

ten minste één ster,

is a habitable planet.

is een bewoonbare planeet. En hier zijn we fanatiek

And here we are frantically building these experiments,

bezig met het bouwen van deze experimenten, zijn we deze berekeningen

doing these calculations, writing these computer codes.

aan het doen, deze computercodes aan het schrijven.

Imagine a billion years ago,

Stellen jullie zich voor dat een miljard

two black holes collided.

jaar geleden twee zwarte gaten botsten.

That song has been ringing through space

Dat geluid klinkt al

for all that time.

zolang door de ruimte.

We weren't even here.

We waren hier toen nog niet eens.

It gets closer and closer --

Het komt dichter en dichter --

40,000 years ago, we're still doing cave paintings.

40.000 jaar geleden waren we nog bezig met grotschilderingen.

It's like hurry, build your instruments.

Het is als: "Snel, snel, begin instrumenten te bouwen.".

It's getting closer and closer, and in 20 ...

Het komt dichter en dichter bij en in 20xx,

whatever year it will be

ongeacht welk jaar, zullen

when our detectors are finally at advanced sensitivity --

onze detectoren eindelijk gevoelig genoeg zijn --

we'll build them, we'll turn on the machines

we zullen ze bouwen en aanzetten

and, bang, we'll catch it -- the first song from space.

en bang, we vangen het eerste lied uit de ruimte op.

If it was the Big Bang we were going to pick up,

Als het de Oerknal zou zijn,

it would sound like this.

zou hij zo klinken.

(Static) It's a terrible sound.

(Ruis) Het is een vreselijk geluid.

It's literally the definition of noise.

Het is letterlijk de definitie van ruis.

It's white noise; it's such a chaotic ringing.

Het is witte ruis, het is zo'n chaotisch geluid.

But it's around us everywhere, presumably,

Maar het is overal om ons heen, vermoedelijk,

if it hasn't been wiped out

als het niet is uitgewist

by some other process in the universe.

door een ander proces in het universum.

And if we pick it up, it will be music to our ears

En als we het oppikken, zal het als muziek in onze

because it will be the quiet echo

oren klinken, want het zal de stille echo zijn

of that moment of our creation,

van het moment van de schepping,

of our observable universe.

van ons waarneembare universum.

So within the next few years,

Dus in de komende jaren,

we'll be able to turn up the soundtrack a little bit,

kunnen we de volumeknop van de soundtrack een beetje

render the universe in audio.

meer opendraaien en het universum in audio weergeven.

But if we detect those earliest moments,

Maar als we die eerste momenten ontdekken,

it'll bring us that much closer

zal ons dat veel dichter brengen

to an understanding of the Big Bang,

bij een goed begrip van de oerknal,

which brings us that much closer

en die brengt ons dan veel dichter bij het stellen

to asking some of the hardest, most elusive, questions.

van enkele van de moeilijkste en meest ongrijpbare vragen.

If we run the movie of our universe backwards,

Als wij de film van ons universum terug laten lopen,

we know that there was a Big Bang in our past,

weten wij dat er een Oerknal was in ons verleden,

and we might even hear the cacophonous sound of it,

en we zouden zelfs het kakofonische geluid ervan kunnen horen,

but was our Big Bang the only Big Bang?

maar was onze Oerknal de enige oerknal?

I mean we have to ask, has it happened before?

Ik bedoel: we moeten ons toch afvragen of het al eerder is gebeurd?

Will it happen again?

Zal het misschien opnieuw gebeuren?

I mean, in the spirit of rising to TED's challenge

Ik bedoel, om tegemoet te komen aan TED's uitdaging

to reignite wonder,

om ons terug gevoel te geven voor het wonderbaarlijke,

we can ask questions, at least for this last minute,

kunnen we vragen stellen, althans deze laatste minuut,

that honestly might evade us forever.

die eerlijk gezegd onze mogelijkheden altijd te boven zullen gaan.

But we have to ask:

Maar we moeten het ons afvragen:

Is it possible that our universe

Is het mogelijk dat ons universum slechts

is just a plume off of some greater history?

een onderdeel van een grotere geschiedenis is?

Or, is it possible that we're just a branch off of a multiverse --

Of, is het mogelijk dat we gewoon een aftakking van een multiversum zijn--

each branch with its own Big Bang in its past --

elke tak met zijn eigen Oerknal in het verleden --

maybe some of them with black holes playing drums,

sommige daarvan misschien ook met hun getrommel van zwarte gaten,

maybe some without --

sommige misschien zonder --

maybe some with sentient life, and maybe some without --

sommige misschien met bewust leven, en misschien sommige zonder --

not in our past, not in our future,

niet in ons verleden, niet in onze toekomst,

but somehow fundamentally connected to us?

maar op een of andere manier fundamenteel verbonden met ons?

So we have to wonder, if there is a multiverse,

Dus we moeten afvragen, of er een multiversum is,

in some other patch of that multiverse,

en of, in een ander deel van dat multiversum,

are there creatures?

er levende wezens bestaan?

Here's my multiverse creatures.

Hier zijn mijn multiversum wezens.

Are there other creatures in the multiverse,

Zijn er andere wezens in dat multiversum,

wondering about us

die nadenken over ons

and wondering about their own origins?

en zich vragen stellen over hun eigen afkomst?

And if they are,

En als ze er zijn,

I can imagine them as we are,

kan ik me voorstellen dat ze zoals wij,

calculating, writing computer code,

rekenen, computercode schrijven,

building instruments,

instrumenten bouwen en

trying to detect that faintest sound

proberen die oh zo zwakke geluiden

of their origins

van hun oorsprong te detecteren

and wondering who else is out there.

en zich afvragen wie er daarbuiten nog meer is.

Thank you. Thank you.

Dank u. Dank u.

(Applause)

(Applaus)