The sound the universe makes | Janna Levin

Janna Levin: Âm thanh vũ trụ tạo ra

Translator: Giang Nguyen Reviewer: Ngan Nguyen H

I want to ask you all to consider for a second

Tôi muốn tất cả mọi người ở đây suy nghĩ trong một giây

the very simple fact

về một sự thật rất đơn giản

that, by far,

đó là, cho đến này

most of what we know about the universe

những gì chúng ta biết về vũ trụ

comes to us from light.

đến với chúng ta từ ánh sáng.

We can stand on the Earth and look up at the night sky

Chúng ta đứng trên Trái đất và nhìn lên bầu trời đêm

and see stars with our bare eyes.

và nhìn thấy sao với đôi mắt thường.

The Sun burns our peripheral vision.

Mặt trời đốt tầm nhìn ngoại biên của chúng ta,

We see light reflected off the Moon.

ta nhìn ánh sáng phản chiếu từ Mặt trăng,

And in the time since Galileo pointed that rudimentary telescope

và từ khi Galileo hướng chiếc kính viễn vọng sơ đẳng

at the celestial bodies,

đến những thành phần của bầu trời,

the known universe has come to us through light,

những gì được biết đến về vũ trụ đến với chúng ta qua ánh sáng,

across vast eras in cosmic history.

trải qua bao nhiêu thời kỳ trong lịch sử vũ trụ bao la.

And with all of our modern telescopes,

Và với những chiếc kính viễn vọng hiện đại ta có hiện nay,

we've been able to collect

chúng ta đã có khả năng thu thập

this stunning silent movie of the universe --

những bộ phim câm đáng kinh ngạc của vũ trụ

these series of snapshots

những seri ảnh chụp

that go all the way back to the Big Bang.

quay ngược thời gian đến tận Big Bang.

And yet, the universe is not a silent movie

Tuy nhiên, vũ trụ không phải là một bộ phim câm,

because the universe isn't silent.

vì vũ trụ không hề yên lặng.

I'd like to convince you

Tôi muốn thuyết phục mọi người rằng

that the universe has a soundtrack

vũ trụ có một bản nhạc nền

and that soundtrack is played on space itself,

và bản nhạc đó được chơi trên chính khoảng không.

because space can wobble like a drum.

Bởi vì khoảng không có thể lắc lư như một cái trống.

It can ring out a kind of recording

Nó có thể mang âm thanh này

throughout the universe

vượt vũ trụ

of some of the most dramatic events as they unfold.

nơi đã xảy ra những sự kiện rất lớn trong lịch sử.

Now we'd like to be able to add

Bây giờ chúng ta có thể thêm vào

to a kind of glorious visual composition

một ví dụ của một sáng tác vĩ đại

that we have of the universe --

mà chúng ta có từ vũ trụ

a sonic composition.

đó là một bản sáng tác của không gian.

And while we've never heard the sounds from space,

Và mặc dù chúng ta chưa từng nghe đến âm thanh ngoài vũ trụ,

we really should, in the next few years,

chúng ta rất nên thử, trong vài năm tới,

start to turn up the volume on what's going on out there.

bắt đầu tăng âm lượng để nghe những gì đang diễn ra ngoài kia.

So in this ambition

Và trong hoài bão này

to capture songs from the universe,

để thu thập bài hát từ vũ trụ,

we turn our focus

chúng ta xay tiêu điểm

to black holes and the promise they have,

đến các hố đen và những hứa hẹn chúng mang lại,

because black holes can bang on space-time

vì hố đen có thể đập vào không gian

like mallets on a drum

như dùi trống

and have a very characteristic song,

và có một bài hát rất riêng,

which I'd like to play for you -- some of our predictions

mà tôi muốn cho các bạn nghe một vài dự đoán của chúng tôi

for what that song will be like.

về bài hát vũ trụ sẽ ra sao.

Now black holes are dark against a dark sky.

Bây giờ hố đen rất tối trên một bầu trời đêm.

We can't see them directly.

Chúng ta không thể trực tiếp nhìn thấy chúng.

They're not brought to us with light, at least not directly.

Chúng không được đưa đến với chúng ta bằng ánh sáng, ít nhất không phải là trực tiếp.

We can see them indirectly,

Chúng ta có thể nhìn thấy chúng một cách gián tiếp,

because black holes wreak havoc on their environment.

vì những hố đen giận dữ phá hoại trong môi trường của chúng.

They destroy stars around them.

Chúng phá hủy những ngôi sao xung quanh.

They churn up debris in their surroundings.

Chúng tích lũy những mảnh vụn xung quanh.

But they won't come to us directly through light.

Nhưng chúng sẽ không đến với chúng ta trực tiếp qua ánh sáng.

We might one day see a shadow

Một ngày nào đá chúng ta sẽ nhìn thấy một cái bóng

a black hole can cast on a very bright background,

một hố đen sẽ rất nổi trên một nền sáng,

but we haven't yet.

nhưng chúng ta chưa nhìn được thế.

And yet black holes may be heard

Tuy nhiên hố đen có thể được nghe thấy

even if they're not seen,

ngay cả khi chúng không được nhìn thấy,

and that's because they bang on space-time like a drum.

và đó là vì chúng đánh lên vũ trụ như một cái trống.

Now we owe the idea that space can ring like a drum

Và chúng tôi còn chịu ơn ý nghĩ rằng khoảng không có thể lắc lư như một cái trống

to Albert Einstein -- to whom we owe so much.

từ Albert Einstein, một người chúng ta nợ nần rất nhiều.

Einstein realized that if space were empty,

Einstein đã nhận thấy rằng nếu khoảng không trống rỗng,

if the universe were empty,

nếu vũ trụ trống rỗng,

it would be like this picture,

thì sẽ như bức ảnh này,

except for maybe without the helpful grid drawn on it.

ngoại trừ có thể không có những ô vuông được vẽ lên.

But if we were freely falling through the space,

Nhưng nếu chúng ta bay tự do trong khoảng không,

even without this helpful grid,

ngay cả khi không có những ô vuông này

we might be able to paint it ourselves,

chúng ta có thể tự vẽ nó bằng chính sức mình,

because we would notice that we traveled along straight lines,

vì chúng ta sẽ nhận thấy rằng mình di chuyển theo đường thẳng,

undeflected straight paths

những đường thẳng không thể làm lệch

through the universe.

xuyên qua vũ trụ.

Einstein also realized --

Einstein cũng nhận ra rằng

and this is the real meat of the matter --

và đây là phần chính trong cả vấn đề

that if you put energy or mass in the universe,

rằng nếu ta có đủ năng lượng hay khối lượng trong vũ trụ

it would curve space,

nó sẽ làm cong đi khoảng không.

and a freely falling object

Và một đồ vật rơi tự do

would pass by, let's say, the Sun

đang trôi qua, mặt trời chẳng hạn,

and it would be deflected

và nó sẽ bị làm cong

along the natural curves in the space.

theo đường cong tự nhiên.

It was Einstein's great general theory of relativity.

Đó là thuyết tương đối của Einstein.

Now even light will be bent by those paths.

Bây giờ, cả ánh sáng cũng sẽ bị bẻ cong bởi những đường đó.

And you can be bent so much

Và bạn có thể bị bẻ rất rất nhiều

that you're caught in orbit around the Sun,

đến mức bạn sẽ đi theo quỹ đạo quanh Mặt trời,

as the Earth is, or the Moon around the Earth.

như là Trái đất, hay là mặt trăng đi quanh Trái Đất.

These are the natural curves in space.

Đấy là những đường cong tự nhiên của không gian.

What Einstein did not realize

Những gì Einstein không hề nhận ra

was that, if you took our Sun

chính là, nếu bạn lấy Mặt trời

and you crushed it down to six kilometers --

và đè nén nó xuống tới đường kính 6 kilômét

so you took a million times the mass of the Earth

cũng như là lấy 1 triệu lần khối lượng của Trái đất

and you crushed it to six kilometers across,

và bạn lại nén nó xuống 6 kilômét nữa,

you would make a black hole,

bạn sẽ tạo nên một hố đen,

an object so dense

một vật thể dày đặc tới độ

that if light veered too close, it would never escape --

mà nếu ánh sáng lại gần, nó sẽ không bao giờ thoát ra được --

a dark shadow against the universe.

một bóng đen trong vũ trụ.

It wasn't Einstein who realized this,

Einstein không phải là người nhận ra điều này,

it was Karl Schwarzschild

mà là Karl Schwarzchild

who was a German Jew in World War I --

một người Đức Do Thái trong Thế chiến thứ nhất

joined the German army already an accomplished scientist,

tham gia quân đội Đức khi đã là một nhà khoa học có tiếng tăm,

working on the Russian front.

tham gia mặt trận với Nga.

I like to imagine Schwarzschild in the war in the trenches

Tôi thích tưởng tượng ra Schwarzchild trong chiến tranh, trong những hào chiến

calculating ballistic trajectories for cannon fire,

tính toán quỹ đạo đạn cho đại bác,

and then, in between,

và sau đó, ở giữa đó,

calculating Einstein's equations --

tính toán công thức của Einstein

as you do in the trenches.

trong hào chiến.

And he was reading Einstein's recently published

Và ông ấy đã đọc thuyết tương đối

general theory of relativity,

mới được xuất bản của Einstein,

and he was thrilled by this theory.

và đã rất kinh ngạc với lý thuyết này.

And he quickly surmised

Và ông đã nhanh chóng ước đoán

an exact mathematical solution

một giải pháp toán học chuẩn xác

that described something very extraordinary:

có thể mô tả một thứ rất phi thường:

curves so strong

những đường cong quá mạnh

that space would rain down into them,

mà không gian sẽ theo đó

space itself would curve like a waterfall

mà cong như là một thác nước

flowing down the throat of a hole.

chảy xuống cổ họng của một cái hố.

And even light could not escape this current.

Và ngay cả ánh sáng cũng không thoát khoải dòng chảy này.

Light would be dragged down the hole

Ánh sáng sẽ bị kéo xuống dưới hố

as everything else would be,

cùng với tất cả những vật khác,

and all that would be left would be a shadow.

và những gì còn lại sẽ chỉ là cái bóng.

Now he wrote to Einstein,

Sau đó ông ta đã viết cho Einstein,

and he said, "As you will see,

và nói rằng " Ông sẽ thấy đó,

the war has been kind to me enough.

chiến tranh đã đủ nhân từ với tôi,

Despite the heavy gunfire,

mặc cho bom đạn dày đặc.

I've been able to get away from it all

Tôi đã có thể thoát khỏi tất cả

and walk through the land of your ideas."

và đi qua mảnh đất của những ý tưởng của ông."

And Einstein was very impressed with his exact solution,

Và Einstein đã rất ấn tượng với đáp án chính xác này,

and I should hope also the dedication of the scientist.

và tôi mong rằng cũng ấn tượng với sức cống hiến của nhà khoa học này.

This is the hardworking scientist under harsh conditions.

Đây là một nhà khoa học chăm chỉ làm việc đưới điều kiện khắc nghiệt.

And he took Schwarzschild's idea

Và ông đã đêm ý tưởng của Schwarzchild

to the Prussian Academy of Sciences the next week.

đến viện khoa học Đức tuần sau đó.

But Einstein always thought black holes were a mathematical oddity.

Nhưng Einstein luôn nghĩ rằng những hố đen chỉ là một sự sai lệch toán học.

He did not believe they existed in nature.

Ông không tin rằng chúng tồn tại trong tự nhiên.

He thought nature would protect us from their formation.

Ông nghĩ rằng tự nhiên sẽ bảo vệ chúng ta khỏi sự hình thành của chúng.

It was decades

Đó là nhiều thập kỷ

before the term "black hole" was coined

trước khi từ chuyên môn hố đen được đặt

and people realized

và mọi người nhận ra

that black holes are real astrophysical objects --

rằng hố đen là những vật thể vũ trụ có thật

in fact they're the death state

trên thực tế chúng là trạng thái chết

of very massive stars

của những ngôi sao rất lớn

that collapse catastrophically

đã dập tắt

at the end of their lifetime.

ở cuối đời.

Now our Sun will not collapse to a black hole.

Bây giờ Mặt trời của chúng ta sẽ không dập tắt thành một hố đen.

It's actually not massive enough.

Vì thực ra nó chưa đủ lớn.

But if we did a little thought experiment --

Nhưng nếu chúng làm một cuộc thí nghiệm ý nghĩ nhỏ

as Einstein was very fond of doing --

mà Einstein rất thích làm

we could imagine

chúng ta có thể tưởng tượng

putting the Sun crushed down to six kilometers,

đè nén mặt trời xuống 6 ki lô mét

and putting a tiny little Earth around it in orbit,

và đặt một trái đất nhỏ bé quanh nó theo quỹ đạo,

maybe 30 kilometers

có thể là 30 ki lô mét

outside of the black-hole sun.

bên ngoài hố đen mặt trời.

And it would be self-illuminated,

Và Trái đất sẽ tự phát sáng,

because now the Sun's gone, we have no other source of light --

vì bây giờ không còn mặt trời nữa, chúng ta không còn nguồn ánh sáng nào khác

so let's make our little Earth self-illuminated.

nên hãy cho trái đất nhỏ tự phát sáng.

And you would realize you could put the Earth in a happy orbit

và bạn nhận ra rằng bạn có thể đặt trái đất trong một quỹ đạo

even 30 km

30 ki lô mét

outside of this crushed black hole.

bên ngoài hố đen.

This crushed black hole

Hố đen này

actually would fit inside Manhattan, more or less.

thực ra có thể đặt vừa vào trong Manhattan.

It might spill off into the Hudson a little bit

Nó có thể sẽ chạm đến Hudson một chút

before it destroyed the Earth.

trước khi nó phá hủy trái đất.

But basically that's what we're talking about.

Đó đơn giản là những gì chúng ta đang nói đến.

We're talking about an object that you could crush down

Chúng ta đang nói đến một vật thể mà bạn có thể đè nén

to half the square area of Manhattan.

xuống đến một nửa diện tích Manhattan.

So we move this Earth very close --

Nên nếu chúng ta dịch chuyển trái đất rất gần

30 kilometers outside --

30 ki lô mét bên ngoài

and we notice it's perfectly fine orbiting around the black hole.

và ta thấy rằng nó đi theo quỹ đạo hoàn hảo xung quanh hố đen.

There's a sort of myth

Có những huyền thoại rằng

that black holes devour everything in the universe,

hố đen ăn tươi nuốt sống mọi thứ trong vũ trụ,

but you actually have to get very close to fall in.

nhưng thực ra bạn phải đến rất gần để rơi vào đó.

But what's very impressive is that, from our vantage point,

Điều rất đặc biệt là : từ một điểm thuận lợi

we can always see the Earth.

ta luôn có thể nhìn thấy trái đất.

It cannot hide behind the black hole.

nó không thể trốn đằng sau hố đen.

The light from the Earth, some of it falls in,

Ánh sáng từ trái đất, một vài ánh sáng rơi vào hố,

but some of it gets lensed around and brought back to us.

nhưng một vài có thể đi vòng và đến với chúng ta.

So you can't hide anything behind a black hole.

Thể nên bạn không thể giấu gì sau một hố đen.

If this were Battlestar Galactica

Nếu đây là Battlestar Galactica

and you're fighting the Cylons,

và bạn đang đánh với người Cylons,

don't hide behind the black hole.

đừng trốn sau hố đen.

They can see you.

Họ có thể nhìn thấy bạn.

Now, our Sun will not collapse to a black hole --

Bây giờ, mặt trời của chúng ta sẽ không biến thành hố đen;

it's not massive enough --

nó chưa đủ lớn,

but there are tens of thousands of black holes in our galaxy.

và đã có chục ngàn hố đen trong thiên hà.

And if one were to eclipse the Milky Way,

Và nếu một cái tới gần ngân hà,

this is what it would look like.

nó sẽ như thế này.

We would see a shadow of that black hole

và chúng ta sẽ nhìn thấy bóng của hố đen đó

against the hundred billion stars

trên nên hàng tỉ ngôi sao

in the Milky Way Galaxy and its luminous dust lanes.

trên giải ngân hà và đường bụi sáng.

And if we were to fall towards this black hole,

Và nếu chúng ta rơi đến gần hố đen này,

we would see all of that light lensed around it,

chúng ta sẽ nhìn thấy những tia sáng xung quanh nó,

and we could even start to cross into that shadow

và chúng ta có thể bắt đầu đến gần những cái bóng đó

and really not notice that anything dramatic had happened.

và không để ý đến những gì đã diễn ra.

It would be bad if we tried to fire our rockets and get out of there

Sẽ rất tệ nếu chúng ta cố châm ngòi tên lửa và ra khỏi đó

because we couldn't,

vì chúng ta sẽ không có khả năng,

anymore than light can escape.

cũng như ánh sáng cũng không thể thoát.

But even though the black hole is dark from the outside,

Và ngay cả khi hố đen rất tối khi nhìn từ phía ngoài,

it's not dark on the inside,

nó không hề tối bên trong.

because all of the light from the galaxy can fall in behind us.

bởi vì tất cả ánh sáng trong vũ trụ có thể rơi ra đằng sau chúng ta.

And even though, due to a relativistic effect known as time dilation,

Và ngay cả khi đó, dựa vào một hiện tượng gọi là sự giãn nở của thời gian,

our clocks would seem to slow down

đồng hồ của chúng ta sẽ có vẻ chậm hơn

relative to galactic time,

sẽ gần hơn tới thời gian trên ngân hà,

it would look as though the evolution of the galaxy

sẽ giống như là sự tiến hóa của thiên hà

had been sped up and shot at us,

đã đẩy nhanh và bắn tới chúng ta,

right before we were crushed to death by the black hole.

ngay trước khi chúng ta bị đè chết bởi hố đen.

It would be like a near-death experience

Đó sẽ là một kinh nghiệm sống chết

where you see the light at the end of the tunnel,

khi bạn nhìn thấy ánh sáng ở phía cuối đường hầm,

but it's a total death experience.

nhưng đây tất nhiên là một kinh nghiệm với cái chết hoàn toàn.

(Laughter)

(Cười)

And there's no way of telling anybody

Và không có cách nào để kể cho ai cả

about the light at the end of the tunnel.

về ánh sáng ở cuối đường hầm này.

Now we've never seen a shadow like this of a black hole,

Ngày nay chúng ta chưa bao giờ nhin thấy một cái bóng như là của một hố đen,

but black holes can be heard,

nhưng hố đen có thể được nghe thấy,

even if they're not seen.

ngay cả khi chúng không thể nhìn thấy được.

Imagine now taking an astrophysically realistic situation --

Hãy tưởng tượng ra một tình huống thiên văn học thực tế

imagine two black holes that have lived a long life together.

tưởng tượng hai hố đen đã tồn tại cùng nhau trong một thời gian dài.

Maybe they started as stars

Có thể chúng bắt đầu là những ngôi sao

and collapsed to two black holes --

và sụp đổ thành hai hố đen

each one 10 times the mass of the Sun.

mỗi cái nặng gấp 10 lần khối lượng của Mặt Trời.

So now we're going to crush them down to 60 kilometers across.

Và bây giờ chúng ta sẽ đề nén chúng xuông 60 cây số

They can be spinning

Chúng có thể bị xoay quanh

hundreds of times a second.

hàng trăm lần mỗi giây.

At the end of their lives,

Và vào cuối vòng đời,

they're going around each other very near the speed of light.

chúng sẽ xoay vòng quanh nhau với vận tốc gần với vận tốc ánh sáng.

So they're crossing thousands of kilometers

Và chúng sẽ đi tầm hàng ngàn cây số.

in a fraction of a second,

trong một phần trăm mỗi giây.

and as they do so, they not only curve space,

Và nếu làm như vậy, chúng sẽ không chỉ làm cong đi khoảng không

but they leave behind in their wake

mà còn để lại dấu ấn

a ringing of space,

một tiếng chuông của vũ trụ,

an actual wave on space-time.

một làn sóng trong khoảng không.

Space squeezes and stretches

Khoảng không bị ép và kéo dài

as it emanates out from these black holes

khi chúng bất nguồn từ những hố đen này

banging on the universe.

đập vào vũ trụ.

And they travel out into the cosmos

Và chúng đi vào vũ trụ

at the speed of light.

với vận tốc ánh sáng.

This computer simulation

Mô hình máy tính này

is due to a relativity group at NASA Goddard.

dựa vào một nhóm nghiên cứu tại trụ sở NASA tại Goddard.

It took almost 30 years for anyone in the world to crack this problem.

Phải mất gần 30 năm cho bất cứ ai trên thế giới để giải vấn đề này.

This was one of the groups.

Đây là một trong những nhóm.

It shows two black holes in orbit around each other,

Có hai hố đen trong quỹ đạo xung quanh nhau

again, with these helpfully painted curves.

một lần nữa, với những đường cong này.

And if you can see -- it's kind of faint --

nếu bạn có thể nhìn được - những đường cong này hơi khó nhìn

but if you can see the red waves emanating out,

nhưng nếu bạn có thể nhìn thấy những đường sóng màu đỏ,

those are the gravitational waves.

đó là những đường sóng tạo ra từ lực hấp dẫn.

They're literally the sounds of space ringing,

Chúng cơ bản là những âm thanh của không trung ,

and they will travel out from these black holes at the speed of light

và chúng sẽ đi ra từ những hố đen này với vận tốc ánh sáng

as they ring down and coalesce

khi chúng kết hợp lại và tạo ra âm thanh

to one spinning, quiet black hole

đến một hố đen tĩnh lặng

at the end of the day.

vào cuối ngày.

If you were standing near enough,

Nếu bạn đứng đủ gần,

your ear would resonate

tai bạn sẽ dội lại

with the squeezing and stretching of space.

với sự xiết chặt và kéo dài của khoảng không.

You would literally hear the sound.

Bạn sẽ có thể nghe thấy âm thanh,

Now of course, your head would be squeezed and stretched unhelpfully,

Và bây giờ, đầu bạn sẽ bị xết và kéo dài ra,

so you might have trouble understanding what's going on.

và ban có thể sẽ có khó khăn cố tìm hiểu điều gì đang xảy ra.

But I'd like to play for you

Nhưng tôi sẽ chơi cho bạn

the sound that we predict.

âm thanh mà chúng tôi dự đoán.

This is from my group --

Đây là sản phẩm từ nhóm của tôi

a slightly less glamorous computer modeling.

một mô hình máy tính kém lung linh hơn một chút.

Imagine a lighter black hole

Tưởng tượng một hố đen nhẹ hơn

falling into a very heavy black hole.

rơi vào một hố đen nặng hơn.

The sound you're hearing

Âm thanh bạn đang nghe

is the light black hole banging on space

chính là âm thanh của hố đen nhỏ đập vào khoảng không

each time it gets close.

mỗi khi nó đền gần hơn.

If it gets far away, it's a little too quiet.

Nếu nó đi ra xa, âm thanh sẽ nhỏ hơn một chút.

But it comes in like a mallet,

Nhưng nó như một cái vồ,

and it literally cracks space,

và nó có thể làm nứt không gian,

wobbling it like a drum.

nhảy tưng tưng như một cái trống.

And we can predict what the sound will be.

Và chúng ta có thể dự đoán âm thanh nó sẽ như thế nào.

We know that, as it falls in,

Chúng ta biết rằng, nếu nó rơi vào,

it gets faster and it gets louder.

âm thanh sẽ nhanh hơn và to hơn.

And eventually,

Và khi đó,

we're going to hear the little guy just fall into the bigger guy.

chúng ta có thể nghe thấy hố đen nhỏ rơi vào hố đen lớn

(Thumping)

(Âm thanh lớn dần lên)

Then it's gone.

Và sau đó sẽ không còn gì nữa.

Now I've never heard it that loud -- it's actually more dramatic.

Tôi chưa từng nghe âm thanh này với âm lượng lớn thế này - nghe có vẻ kịch tính hơn.

At home it sounds kind of anticlimactic.

Khi ở nhà nó nghe bớt kịch tính hơn.

It's sort of like ding, ding, ding.

Chỉ như là ding ding ding

This is another sound from my group.

Đây là một âm thanh khác từ nhóm chúng tôi.

No, I'm not showing you any images,

Không, tôi không cho bạn xem bất cứ hình ảnh nào,

because black holes don't leave behind

bởi vì hố đen không để lại

helpful trails of ink,

những dấu vết nào,

and space is not painted,

và không gian không được tô vẽ,

showing you the curves.

để bạn có thể thấy được những đường cong.

But if you were to float by in space on a space holiday

Nhưng nếu bạn trôi trong không gian trong một kỳ nghỉ không gian

and you heard this,

và bạn nghe thấy điều này

you want to get moving.

bạn sẽ muốn tiếp tục di chuyển.

(Laughter)

(Cười)

Want to get away from the sound.

Muốn đi khỏi âm thanh.

Both black holes are moving.

Cả hai hố đen đều đang di chuyển.

Both black holes are getting closer together.

Cả hai đều đang đến gần nhau hơn.

In this case, they're both wobbling quite a lot.

Trong trường hợp này, cả hai đều lắc lư khá nhiều.

And then they're going to merge.

Và khi đó chúng sẽ nhập vào nhau.

(Thumping)

(Đập mạnh)

Now it's gone.

Không, bây giờ không còn gì nữa.

Now that chirp is very characteristic of black holes merging --

Bây giờ âm thanh líu lo đấy rất đặc trưng khi hố đen nhập vào nhau

that it chirps up at the end.

và âm thanh đó rung rinh vào phút cuói.

Now that's our prediction

Đó là phỏng đoán của chung tôi

for what we'll see.

cho những gì chúng ta sẽ thấy.

Luckily we're at this safe distance in Long Beach, California.

May mắn là chúng ta đang ở khoảng cách khá an toàn ở Long Beach, California

And surely, somewhere in the universe

và chắc chắn rằng, ở nơi nào đó trong vũ trụ

two black holes have merged.

hai hố đen vừa nhập vào.

And surely, the space around us

Và chắc chắn, khoảng khôn quanh chúng ta

is ringing

đang phát ra âm thanh

after traveling maybe a million light years, or a million years,

sau khi di chuyển khoảng 1 triệu năm ánh sáng, hay là 1 triệu năm,

at the speed of light to get to us.

với vận tốc ánh sáng để đến với chúng ta.

But the sound is too quiet for any of us to ever hear.

Nhưng âm thanh này quá nhỏ để chúng ta có thể nghe.

There are very industrious experiments being built on Earth --

Có những thí nghiệm công nghiệp đang được xây dựng trên Trái đất

one called LIGO --

một cái gọi là LIGO

which will detect deviations

sẽ đánh hơi sự trệch hướng

in the squeezing and stretching of space

trong sự siết và kéo dài của khoảng không

at less than the fraction of a nucleus of an atom

với tỉ lệ ít hơn một phần của hạt nguyên tử

over four kilometers.

trong vòng 4 cây số.

It's a remarkably ambitious experiment,

Đây là một thí nghiệm đầy tính tham vọng,

and it's going to be at advanced sensitivity

và nó sẽ ở mức độ nhạy cảm cao nhất

within the next few years -- to pick this up.

trong vòng một vài năm tới.

There's also a mission proposed for space,

Cũng có những sứ mệnh cho không gian,

which hopefully will launch in the next ten years,

mà mong rằng sẽ được phóng trong vòng 10 năm tới,

called LISA.

gọi là LISA.

And LISA will be able to see super-massive black holes --

Và LISA sẽ có khả năng nhìn thấy những hố đen cực lớn

black holes millions or billions of times

những hố đen hàng triệu hay hàng tỉ lần

the mass of the Sun.

khối lượng của Mặt Trời.

In this Hubble image, we see two galaxies.

Trong hình ảnh thu được từ kính Hubble này, ta nhìn thấy hai ngân hà.

They look like they're frozen in some embrace.

Chúng trông giống như là bị đóng băng chặt.

And each one probably harbors

Và mỗi cái có thể chứa

a super-massive black hole at its core.

một hố đen cực lớn ở tâm.

But they're not frozen;

Nhưng chúng không hề đóng băng,

they're actually merging.

chúng thực ra đang nhập vào nhau.

These two black holes are colliding,

Hai hố đen đang va chạm,

and they will merge over a billion-year time scale.

và sẽ nhập trong vòng 1 tỉ năm.

It's beyond our human perception

Đó sẽ đi ra ngoài khả năng của con người

to pick up a song of that duration.

để ghi âm một bài hát với độ dài như thế.

But LISA could see the final stages

Nhưng LISA có thể nhìn thấy những lần cuối

of two super-massive black holes

của hai hố đen

earlier in the universe's history,

sớm hơn trong lịch sử vũ trụ,

the last 15 minutes before they fall together.

15 phút cuối trước khi chúng rơi vào nhau.

And it's not just black holes,

Và đó không chỉ là những hố đen,

but it's also any big disturbance in the universe --

mà còn là bất cứ sự nhiễu loạn lớn nào trong vũ trụ

and the biggest of them all is the Big Bang.

và cái lớn nhất chính là Big bang.

When that expression was coined, it was derisive --

Và khi sự nhiễu loạn đó được tạo ra, có ý kiến khá là nhạo báng

like, "Oh, who would believe in a Big Bang?"

như là "Ồ, ai tin vào Big Bang cơ chứ? "

But now it actually might be more technically accurate

Nhưng thật ra, điều này có thể chính xác hơn,

because it might bang.

bởi vì nó có thể tạo ra tiếng đập;

It might make a sound.

nó có thể tạo ra âm thanh.

This animation from my friends at Proton Studios

Hoạt hình này là từ những người bạn tôi ở Pronton Studios

shows looking at the Big Bang from the outside.

mô tả Big Bang từ bên ngoài.

We don't ever want to do that actually. We want to be inside the universe

Chúng tôi không muốn làm thế; chúng tôi muốn ở bên trong vũ trụ,

because there's no such thing as standing outside the universe.

bởi vì không có cái gì gọi là đứng bên ngoài vũ trụ cả.

So imagine you're inside the Big Bang.

Nên tưởng tượng rằng bạn ở bên trong Big Bang

It's everywhere, it's all around you,

Nó ở mọi nơi, xung quanh bạn.

and the space is wobbling chaotically.

và vũ trụ rung rinh.

Fourteen billion years pass

14 tỉ năm qua

and this song is still ringing all around us.

và bài hát này vẫn luôn vang lên quanh chúng ta

Galaxies form,

Nhưng ngân hà hình thành,

and generations of stars form in those galaxies,

và thế hệ của những vì sao hình thành trong những ngân hà này.

and around one star,

Và xung quanh 1 ngôi sao,

at least one star,

ít nhất một ngôi sao,

is a habitable planet.

là một hành tinh có sự sống.

And here we are frantically building these experiments,

Và đây chúng ta đang xây dựng những thí nghiệp này,

doing these calculations, writing these computer codes.

làm những tính toán, viết những mã máy tính.

Imagine a billion years ago,

Tưởng tượng 1 tỉ năm trước,

two black holes collided.

hai hố đen va đập vào nhau.

That song has been ringing through space

Bài hát này đã vang lên trong vũ trụ

for all that time.

trong cả thời gian này.

We weren't even here.

Chúng ta lúc đó chưa ở đây.

It gets closer and closer --

Càng đến gần hơn

40,000 years ago, we're still doing cave paintings.

40 ngàn năm trước, chúng ta vẫn đang vẽ lên những hang động.

It's like hurry, build your instruments.

Như là xây dựng những nhạc cụ vội vã.

It's getting closer and closer, and in 20 ...

Càng đến gần hơn, và vào năm 20....

whatever year it will be

năm nào cũng thế

when our detectors are finally at advanced sensitivity --

khi những máy dò của chúng ta đạt độ nhạy bậc nhất

we'll build them, we'll turn on the machines

chúng ta sẽ xây dựng chúng, sẽ bật những máy móc lên

and, bang, we'll catch it -- the first song from space.

và bang, chúng ta bắt được nó - bài hát đầu tiên từ vũ trụ.

If it was the Big Bang we were going to pick up,

Nếu nó là Big Bang chúng ta có thể bắt được,

it would sound like this.

nó sẽ như thế này.

(Static) It's a terrible sound.

Đây là một âm thanh khủng khiếp.

It's literally the definition of noise.

Đây là định nghĩa của tiếng ồn.

It's white noise; it's such a chaotic ringing.

Đây là một âm thanh trắng, một sự vang âm hỗn loạn

But it's around us everywhere, presumably,

Nhưng nó ở quanh chúng ta mọi nơi

if it hasn't been wiped out

nếu nó chưa bao giờ bị xóa bỏ

by some other process in the universe.

bởi một vài quá trình khác trong vũ trụ.

And if we pick it up, it will be music to our ears

Và nếu chúng ta bắt đươc, nó sẽ là âm nhạc với tai chúng ta,

because it will be the quiet echo

vì nó sẽ là những vang âm yên bình

of that moment of our creation,

của khoảng khắc tạo hóa của chúng ta

of our observable universe.

của vũ trụ.

So within the next few years,

Thế nên, trong một vài năm tới,

we'll be able to turn up the soundtrack a little bit,

chúng ta sẽ có khả năng tăng âm cho bản nhạc này một chút

render the universe in audio.

ghi âm lại vũ trụ trong phòng thu.

But if we detect those earliest moments,

Nhưng nếu chúng ta tìm thấy những khoảnh khắc sớm nhất,

it'll bring us that much closer

nó sẽ đưa chúng ta gần hơn

to an understanding of the Big Bang,

tới sự hiểu biết về big bang,

which brings us that much closer

và mang cúng ta gần hơn

to asking some of the hardest, most elusive, questions.

đến việc hỏi những câu hỏi khó nhất.

If we run the movie of our universe backwards,

Nếu chúng ta chạy bộ phim về vũ trụ ngược lại,

we know that there was a Big Bang in our past,

chúng ta biết rằng có Big Bang trong quá khứ

and we might even hear the cacophonous sound of it,

và chúng ta có thể nghe thấy âm thanh chói tai của nó.

but was our Big Bang the only Big Bang?

nhưng liệu Big Bang của chúng ta có phải là Big Bang duy nhất không?

I mean we have to ask, has it happened before?

Ý tôi là chúng ta phải hỏi, nó đã từng xảy ra trước đây chưa?

Will it happen again?

Nó sẽ xảy ra nữa không?

I mean, in the spirit of rising to TED's challenge

Ý tôi là, trong tinh thần của TED,

to reignite wonder,

để mang lại những kỳ quan,

we can ask questions, at least for this last minute,

chúng ta có thể hỏi những câu hỏi, ít nhất là vào những phút cuối này,

that honestly might evade us forever.

những câu hỏi có khả năng ám ảnh ta mãi mãi.

But we have to ask:

nhưng ta phải hỏi rằng:

Is it possible that our universe

Có khả năng nào mà vũ trụ của chúng ta

is just a plume off of some greater history?

những gì còn sót lại của những phần lịch sử vĩ đại?

Or, is it possible that we're just a branch off of a multiverse --

Hoặc là, có khả năng nào, chúng ta chỉ là một nhánh

each branch with its own Big Bang in its past --

mỗi nhánh có một Big Bang riêng trong quá khứ hình thành

maybe some of them with black holes playing drums,

có thể một vài chỗ có hố đen với những tiếng trống,

maybe some without --

có thể một vài chỗ sẽ không có

maybe some with sentient life, and maybe some without --

có thể một vài chỗ có sự sống, và có thể không

not in our past, not in our future,

không phải trong quá khứ, không phải trong tương lai,

but somehow fundamentally connected to us?

nhưng có thể làm thế nào để liên hệ với chúng ta?

So we have to wonder, if there is a multiverse,

Thế nên ta phải tự hỏi, nếu có nhiều vũ trụ,

in some other patch of that multiverse,

và trong một vài phần của những ngân hà vũ trụ khác

are there creatures?

có sự sống không?

Here's my multiverse creatures.

Đây là những vật sống trong vũ trụ

Are there other creatures in the multiverse,

vậy nếu có, thì những vật này

wondering about us

có đang tự hỏi về chúng ta

and wondering about their own origins?

và về sự hình thành của chúng không?

And if they are,

Và nếu có,

I can imagine them as we are,

tôi có thể tưởng tượng ra chúng như chúng ta

calculating, writing computer code,

tính toán, viết mã máy tính,

building instruments,

xây dựng nhạc cụ,

trying to detect that faintest sound

cố dò lấy những âm thanh dù nhỏ nhất

of their origins

về hình thành của chúng

and wondering who else is out there.

và tự hỏi ai đó còn đang ngoài kia.

Thank you. Thank you.

xin cám ơn. cám ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)