How women wage conflict without violence | Julia Bacha

72,316 views ・ 2016-09-20

TED


Dubbelklik op de Engelse ondertitels hieronder om de video af te spelen.

Vertaald door: Rik Delaet Nagekeken door: Axel Saffran
00:12
Twelve years ago, I picked up a camera for the first time
0
12920
4136
Twaalf jaar geleden nam ik voor de eerste keer een camera vast
00:17
to film the olive harvest in a Palestinian village in the West Bank.
1
17080
4120
om de olijvenoogst te filmen
in een Palestijns dorp op de Westelijke Jordaanoever.
00:21
I thought I was there to make a single documentary
2
21880
2416
Ik wou er enkel één documentaire maken
00:24
and would then move on to some other part of the world.
3
24320
2856
en dan naar elders op de wereld verhuizen.
00:27
But something kept bringing me back.
4
27200
2280
Maar iets hield me daar.
00:30
Now, usually, when international audiences hear about that part of the world,
5
30320
3976
Als een internationaal publiek iets hoort over dat deel van de wereld,
00:34
they often just want that conflict to go away.
6
34320
3536
willen ze vaak alleen maar dat dat conflict daar ophoudt.
00:37
The Israeli-Palestinian conflict is bad, and we wish it could just disappear.
7
37880
3640
Het Israëlisch-Palestijnse conflict is slecht en we willen het gewoon weg.
00:42
We feel much the same way about other conflicts around the world.
8
42280
3200
We voelen meestal hetzelfde over andere conflicten in de wereld.
00:46
But every time we turn our attention to the news,
9
46360
2936
Maar telkens we naar het nieuws kijken,
00:49
it seems like one more country has gone up in flames.
10
49320
2960
lijkt weer een ander land in vlammen op te gaan.
00:53
So I've been wondering
11
53800
1216
Daarom vroeg ik me af
00:55
whether we should not start looking at conflict in a different way --
12
55040
3320
of we conflicten niet anders moeten gaan bekijken --
00:59
whether instead of simply wishing to end conflict,
13
59200
3936
of we in plaats van alleen te willen dat een conflict ophoudt,
01:03
we focus instead on how to wage conflict.
14
63160
4016
we ons niet eerder zouden moeten afvragen hoe met een conflict om te gaan.
01:07
This has been a big question for me,
15
67200
2056
Dit heeft me intens beziggehouden
01:09
one I've pursued together with my team at the nonprofit Just Vision.
16
69280
3640
samen met mijn team bij de non-profit Just Vision.
01:14
After witnessing several different kinds of struggles in the Middle East,
17
74320
4096
Na verschillende soorten van de strijd in het Midden-Oosten te hebben meegemaakt,
01:18
I started noticing some patterns on the more successful ones.
18
78440
4216
merkte ik een aantal patronen op bij de meer succesvolle.
01:22
I wondered whether these variables held across cases, and if they did,
19
82680
4136
Ik vroeg me af of deze variabelen overal golden en als ze dat deden,
01:26
what lessons we could glean for waging constructive conflict,
20
86840
4896
hoe we dan kunnen leren om een conflict constructief te laten verlopen
01:31
in Palestine, Israel and elsewhere.
21
91760
2840
in Palestina, Israël en elders.
01:36
There is some science about this.
22
96200
1720
Er bestaat wat wetenschap over.
01:38
In a study of 323 major political conflicts
23
98760
4176
In een studie van 323 grote politieke conflicten
01:42
from 1900 to 2006,
24
102960
2976
tussen 1900 en 2006,
01:45
Maria Stephan and Erica Chenoweth found that nonviolent campaigns
25
105960
5296
vonden Maria Stephan en Erica Chenoweth dat geweldloze campagnes
01:51
were almost 100 percent more likely to lead to success than violent campaigns.
26
111280
6240
bijna 100% meer kans op succes hadden dan gewelddadige campagnes.
01:58
Nonviolent campaigns are also less likely to cause physical harm
27
118080
4296
Geweldloze campagnes brengen ook minder lichamelijke schade toe
02:02
to those waging the campaign,
28
122400
1936
aan zowel de campagnevoerders
02:04
as well as their opponents.
29
124360
2136
als aan hun tegenstanders.
02:06
And, critically, they typically lead to more peaceful and democratic societies.
30
126520
5880
En belangrijker, ze leiden meestal
tot vreedzamere en democratischere samenlevingen.
02:13
In other words, nonviolent resistance is a more effective and constructive way
31
133320
4816
Met andere woorden, geweldloos verzet is een efficiënte en constructieve manier
02:18
of waging conflict.
32
138160
1200
voor het voeren van conflicten.
02:20
But if that's such an easy choice, why don't more groups use it?
33
140720
3200
Maar als de keuze zo gemakkelijk is, waarom doen niet meer groepen dat?
02:25
Political scientist Victor Asal and colleagues
34
145240
2656
Politiek wetenschapper Victor Asal en collega's
02:27
have looked at several factors
35
147920
1776
keken naar verschillende factoren
02:29
that shape a political group's choice of tactics.
36
149720
2560
die de keuze van tactiek van een fractie bepalen.
02:33
And it turns out that the greatest predictor
37
153200
2960
Het blijkt dat de grootste voorspeller
02:37
of a movement's decision to adopt nonviolence or violence
38
157040
4296
van de beslissing van een beweging voor geweldloosheid of geweld
02:41
is not whether that group is more left-wing or right-wing,
39
161360
4336
niet is of die groep meer links of rechts is,
02:45
not whether the group is more or less influenced by religious beliefs,
40
165720
5096
niet of de groep min of meer beïnvloed is door religieuze overtuigingen,
02:50
not whether it's up against a democracy or a dictatorship,
41
170840
3056
niet of ze nu tegen een democratie of een dictatuur is,
02:53
and not even the levels of repression that that group is facing.
42
173920
3600
en zelfs niet de mate van repressie waarmee die groep wordt geconfronteerd.
02:58
The greatest predictor of a movement's decision to adopt nonviolence
43
178640
4680
De grootste voorspeller van de beslissing om voor geweldloosheid te gaan
03:04
is its ideology regarding the role of women in public life.
44
184120
4440
is hun ideologie over de rol van vrouwen in het openbare leven.
03:09
(Applause)
45
189160
3440
(Applaus)
03:15
When a movement includes in its discourse
46
195000
3096
Wanneer een beweging gendergelijkheid opneemt in haar discours,
03:18
language around gender equality,
47
198120
1736
03:19
it increases dramatically the chances it will adopt nonviolence,
48
199880
3336
verhoogt dat drastisch de kans dat ze voor geweldloosheid gaan,
03:23
and thus, the likelihood it will succeed.
49
203240
2320
en dus ook de waarschijnlijkheid dat het zal lukken.
03:26
The research squared up with my own documentation
50
206280
2776
Het onderzoek kwam overeen met mijn eigen documentatie
03:29
of political organizing in Israel and Palestine.
51
209080
3336
van de politieke organisatie in Israël en Palestina.
03:32
I've noticed that movements which welcome women into leadership positions,
52
212440
4416
Ik heb gemerkt dat bewegingen die vrouwen verwelkomen in leidinggevende posities,
03:36
such as the one I documented in a village called Budrus,
53
216880
3296
zoals degene die ik documenteerde in het dorp Budrus,
03:40
were much more likely to achieve their goals.
54
220200
2600
veel meer kans hadden om hun doelen te bereiken.
03:43
This village was under a real threat of being wiped off the map
55
223920
4016
Dit dorp leefde onder reële bedreiging van de kaart te worden geveegd
03:47
when Israel started building the separation barrier.
56
227960
2840
toen Israël begon met de bouw van de scheidingsmuur.
03:51
The proposed route would require
57
231560
1856
De voorgestelde route zou voor deze gemeenschap
03:53
the destruction of this community's olive groves, their cemeteries
58
233440
4496
de vernietiging van hun olijfbomen en hun begraafplaatsen vereisen
03:57
and would ultimately enclose the village from all sides.
59
237960
2840
en zou uiteindelijk het dorp van alle kanten insluiten.
04:01
Through inspired local leadership,
60
241880
1656
Door geïnspireerd lokaal leiderschap
04:03
they launched a nonviolent resistance campaign to stop that from happening.
61
243560
3640
lanceerden ze een campagne van geweldloos verzet om dit te stoppen.
04:08
The odds were massively stacked against them.
62
248400
3120
Hun kansen op succes leken nihil.
04:12
But they had a secret weapon:
63
252920
3000
Maar ze hadden een geheim wapen:
04:17
a 15-year-old girl
64
257880
1776
een 15-jarig meisje
04:19
who courageously jumped in front of a bulldozer
65
259680
2736
sprong moedig voor een bulldozer
04:22
which was about to uproot an olive tree, stopping it.
66
262440
3480
die een ​​olijfboom ging ontwortelen, en hield hem tegen.
04:26
In that moment, the community of Budrus realized what was possible
67
266640
3576
Toen besefte de gemeenschap van Budrus wat mogelijk was
04:30
if they welcomed and encouraged women to participate in public life.
68
270240
4600
als ze vrouwen verwelkomden om deel te nemen aan het openbare leven.
04:35
And so it was that the women of Budrus went to the front lines day after day,
69
275560
3856
De vrouwen in Budrus gingen dag na dag naar de frontlinies
04:39
using their creativity and acumen to overcome multiple obstacles they faced
70
279440
4456
en gebruikten hun creativiteit en inzicht om de obstakels te overwinnen
04:43
in a 10-month unarmed struggle.
71
283920
2080
in een 10 maanden durende ongewapende strijd.
04:47
And as you can probably tell at this point,
72
287000
2000
Jullie hebben waarschijnlijk al door
04:49
they win at the end.
73
289024
1200
dat ze het uiteindelijk wonnen.
04:51
The separation barrier was changed completely
74
291760
2936
De scheidingsmuur werd volledig verlegd
04:54
to the internationally recognized green line,
75
294720
2736
naar de internationaal erkende groene lijn
04:57
and the women of Budrus came to be known across the West Bank
76
297480
3736
en de vrouwen van Budrus werden aan de hele Westelijke Jordaanoever
05:01
for their indomitable energy.
77
301240
2000
bekend om hun ontembare energie.
05:04
(Applause)
78
304560
2736
(Applaus)
05:07
Thank you.
79
307320
1360
Dank je.
05:12
I want to pause for a second, which you helped me do,
80
312560
2696
Ik wil even onderbreken, wat jullie me hielpen doen,
05:15
because I do want to tackle two very serious misunderstandings
81
315280
3936
want ik wil twee wel zeer ernstige misverstanden
05:19
that could happen at this point.
82
319240
1600
hierover aanpakken.
05:21
The first one is that I don't believe
83
321840
3416
Het eerste is dat ik niet geloof
05:25
women are inherently or essentially more peaceful than men.
84
325280
5040
dat vrouwen van nature of in wezen vreedzamer zijn dan mannen.
05:31
But I do believe that in today's world,
85
331800
3376
Maar ik geloof dat in de wereld van vandaag
05:35
women experience power differently.
86
335200
2880
vrouwen macht anders ervaren.
05:39
Having had to navigate being in the less powerful position
87
339280
3176
Hun weg moeten vinden in de minder machtige positie
05:42
in multiple aspects of their lives,
88
342480
2736
in meerdere aspecten van hun leven
05:45
women are often more adept
89
345240
2336
maakt vrouwen vaak meer bedreven
05:47
at how to surreptitiously pressure for change
90
347600
3256
in hoe je stiekem verandering kan doordrukken
05:50
against large, powerful actors.
91
350880
2736
tegen grote, machtige actoren.
05:53
The term "manipulative," often charged against women in a derogatory way,
92
353640
4176
De term 'manipulatief' wordt vrouwen vaak nogal denigrerend verweten
05:57
reflects a reality in which women have often had to find ways
93
357840
3976
en weerspiegelt een werkelijkheid waarin vrouwen vaak manieren moeten vinden
06:01
other than direct confrontation to achieve their goals.
94
361840
3400
om hun doelen te bereiken anders dan door directe confrontatie.
06:06
And finding alternatives to direct confrontation
95
366440
3536
Het vinden van alternatieven voor directe confrontatie
06:10
is at the core of nonviolent resistance.
96
370000
3080
is de kern van geweldloos verzet.
06:14
Now to the second potential misunderstanding.
97
374360
2496
Nu het tweede mogelijke misverstand.
06:16
I've been talking a lot about my experiences in the Middle East,
98
376880
3016
Ik heb veel gepraat over mijn ervaringen in het Midden-Oosten
06:19
and some of you might be thinking now
99
379920
1816
en sommigen zullen nu misschien denken
06:21
that the solution then is for us to educate Muslim and Arab societies
100
381760
3776
dat de oplossing is dat we islamitische en Arabische samenlevingen zo opvoeden
06:25
to be more inclusive of their women.
101
385560
1720
dat ze hun vrouwen een belangrijker rol toedelen.
06:27
If we were to do that, they would be more successful.
102
387960
2880
Als we dat zouden doen, zouden ze meer succes hebben.
06:33
They do not need this kind of help.
103
393200
2920
Dit soort hulp hebben ze niet nodig.
06:36
Women have been part of the most influential movements
104
396880
3416
Vrouwen hadden deel aan de meest invloedrijke bewegingen
06:40
coming out of the Middle East,
105
400320
1520
uit het Midden-Oosten,
06:43
but they tend to be invisible to the international community.
106
403160
4896
maar ze lijken onzichtbaar voor de internationale gemeenschap.
06:48
Our cameras are largely focused on the men
107
408080
2736
Onze camera's zijn grotendeels gericht op de mannen,
06:50
who often end up involved in the more confrontational scenes
108
410840
3056
die vaak betrokken zijn bij de meer confronterende scenes
06:53
that we find so irresistible in our news cycle.
109
413920
3520
die we zo onweerstaanbaar vinden in onze berichtgeving.
06:58
And we end up with a narrative that not only erases women
110
418160
3776
En zo eindigen we met een verhaal dat niet alleen de vrouwen uitwist
07:01
from the struggles in the region
111
421960
1936
in de strijd in het gebied,
07:03
but often misrepresents the struggles themselves.
112
423920
4640
maar vaak een verkeerde voorstelling geeft van de strijd zelf.
07:10
In the late 1980s, an uprising started in Gaza,
113
430120
5136
In de late jaren 80 begon een opstand in Gaza
07:15
and quickly spread to the West Bank and East Jerusalem.
114
435280
3080
en verspreidde zich snel
naar de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem.
07:19
It came to be known as the First Intifada,
115
439560
4056
Hij werd bekend als de Eerste Intifada
07:23
and people who have any visual memory of it
116
443640
2336
en mensen die het zich nog herinneren,
07:26
generally conjure up something like this:
117
446000
2800
geven het over het algemeen als volgt weer:
07:29
Palestinian men throwing rocks at Israeli tanks.
118
449680
3960
Palestijnse mannen gooien stenen naar Israëlische tanks.
07:34
The news coverage at the time
119
454800
1496
In de berichtgeving van die tijd
07:36
made it seem like stones, Molotov cocktails and burning tires
120
456320
4736
leek het alsof stenen, molotovcocktails en brandende banden
07:41
were the only activities taking place in the Intifada.
121
461080
3040
de enige activiteiten waren die plaatsvonden in de Intifada.
07:45
This period, though, was also marked by widespread nonviolent organizing
122
465960
6376
Maar deze periode werd ook gekenmerkt
door een wijdverbreide geweldloze organisatie
07:52
in the forms of strikes, sit-ins and the creation of parallel institutions.
123
472360
4720
in de vorm van stakingen, sit-ins en het creëren van parallelle instellingen.
07:57
During the First Intifada,
124
477880
1376
Tijdens de Eerste Intifada
07:59
whole sectors of the Palestinian civilian population mobilized,
125
479280
3336
werden hele sectoren van de Palestijnse burgerbevolking gemobiliseerd,
08:02
cutting across generations, factions and class lines.
126
482640
3760
dwars doorheen generatie-, factie- en klassegrenzen.
08:07
They did this through networks of popular committees,
127
487200
2696
Zij deden dit door netwerken van volkscommissies,
08:09
and their use of direct action and communal self-help projects
128
489920
3496
en hun gebruik van directe actie en gemeenschappelijke zelfhulpprojecten
08:13
challenged Israel's very ability
129
493440
2416
daagde het vermogen van Israël ten zeerste uit
08:15
to continue ruling the West Bank and Gaza.
130
495880
2680
om baas te blijven
op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook.
08:19
According to the Israeli Army itself,
131
499600
2336
Volgens het Israëlische leger zelf
08:21
97 percent of activities during the First Intifada were unarmed.
132
501960
5560
was 97% van de activiteiten tijdens de Eerste Intifada ongewapend.
08:28
And here's another thing that is not part of our narrative about that time.
133
508840
3800
Hier is nog iets dat geen deel uitmaakt van ons verhaal over die tijd.
08:33
For 18 months in the Intifada,
134
513320
2456
Gedurende 18 maanden van de Intifada,
08:35
women were the ones calling the shots behind the scenes:
135
515800
3816
waren het de vrouwen die de touwtjes achter de schermen in handen hadden:
08:39
Palestinian women from all walks of life
136
519640
2496
Palestijnse vrouwen uit alle lagen van de bevolking
08:42
in charge of mobilizing hundreds of thousands of people
137
522160
3416
mobiliseerden honderdduizenden mensen
08:45
in a concerted effort to withdraw consent from the occupation.
138
525600
3880
in een gezamenlijke inspanning om de toestemming
voor de bezetting in te trekken.
08:50
Naela Ayesh, who strived to build a self-sufficient Palestinian economy
139
530760
5296
Naela Ayyash wilde een zelfvoorzienende Palestijnse economie opbouwen
08:56
by encouraging women in Gaza to grow vegetables in their backyards,
140
536080
5216
door vrouwen in Gaza aan te moedigen
om groenten te verbouwen in hun achtertuin,
09:01
an activity deemed illegal by the Israeli authorities at that time;
141
541320
3560
wat niet mocht van de Israëlische autoriteiten.
09:06
Rabeha Diab, who took over decision-making authority
142
546320
3456
Rabeha Diab, die de beslissingsbevoegdheid
09:09
for the entire uprising
143
549800
1416
voor de hele opstand overnam
09:11
when the men who had been running it
144
551240
1776
toen de mannen die ze hadden geleid,
09:13
were deported;
145
553040
1200
gedeporteerd werden.
09:15
Fatima Al Jaafari, who swallowed leaflets containing the uprising's directives
146
555440
5496
Fatima Al Jaafari, die folders met richtlijnen van de opstand inslikte
09:20
in order to spread them across the territories
147
560960
2776
om ze over het grondgebied te verspreiden
09:23
without getting caught;
148
563760
1560
zonder gepakt te worden.
09:26
and Zahira Kamal,
149
566720
1656
En Zahira Kamal,
09:28
who ensured the longevity of the uprising
150
568400
3296
die de opstand deed voortduren
09:31
by leading an organization
151
571720
1536
door het leiden van een organisatie
09:33
that went from 25 women to 3,000 in a single year.
152
573280
4920
die in één jaar ging van 25 naar 3000 vrouwen.
09:40
Despite their extraordinary achievements,
153
580840
2336
Ondanks hun buitengewone prestaties
09:43
none of these women have made it into our narrative of the First Intifada.
154
583200
5000
komt geen van deze vrouwen voor in ons verhaal van de Eerste Intifada.
09:49
We do this in other parts of the globe, too.
155
589880
2120
We doen dit ook in andere delen van de wereld.
09:52
In our history books, for instance, and in our collective consciousness,
156
592800
4216
In onze geschiedenisboeken, bijvoorbeeld, en in ons collectieve bewustzijn,
09:57
men are the public faces and spokespersons
157
597040
3056
zijn mannen de publieke gezichten en woordvoerders
10:00
for the 1960s struggle for racial justice in the United States.
158
600120
4080
voor de strijd in de jaren 60 voor rassengelijkheid in de Verenigde Staten.
10:05
But women were also a critical driving force,
159
605440
3416
Maar vrouwen waren ook daar een cruciale drijvende kracht.
10:08
mobilizing, organizing, taking to the streets.
160
608880
3080
Zij mobiliseerden, organiseerden en gingen de straat op.
10:12
How many of us think of Septima Clark
161
612800
2536
Hoevelen van ons denken aan Septima Clark
10:15
when we think of the United States Civil Rights era?
162
615360
2600
als we denken aan het tijdperk voor gelijke rechten in de VS?
10:20
Remarkably few.
163
620080
1200
Opvallend weinig.
10:22
But she played a crucial role in every phase of the struggle,
164
622800
4416
Maar ze speelde een cruciale rol in elke fase van de strijd,
10:27
particularly by emphasizing literacy and education.
165
627240
3656
met name door het benadrukken van geletterdheid en onderwijs.
10:30
She's been omitted, ignored,
166
630920
2496
Ze werd weggelaten, genegeerd,
10:33
like so many other women who played critical roles
167
633440
3696
zoals zoveel andere vrouwen die een cruciale rol speelden
10:37
in the United States Civil Rights Movement.
168
637160
2040
in de beweging voor gelijke rechten in de VS.
10:41
This is not about getting credit.
169
641920
2080
Het gaat niet over erkenning krijgen.
10:45
It's more profound than that.
170
645360
1600
Het gaat dieper dan dat.
10:48
The stories we tell matter deeply to how we see ourselves,
171
648400
4136
De verhalen die we vertellen, zijn belangrijk voor hoe we onszelf zien
10:52
and to how we believe movements are run
172
652560
2696
en voor hoe wij geloven dat bewegingen worden geleid
10:55
and how movements are won.
173
655280
1880
en hoe bewegingen worden gewonnen.
10:57
The stories we tell about a movement like the First Intifada
174
657960
2856
De verhalen die we vertellen over een beweging als de Eerste Intifada
11:00
or the United States Civil Rights era
175
660840
1936
of over het tijdperk voor gelijke rechten in de VS
11:02
matter deeply and have a critical influence
176
662800
4096
zijn uiterst belangrijk en hebben een kritische invloed
11:06
in the choices Palestinians,
177
666920
2656
in de keuzes die Palestijnen,
11:09
Americans
178
669600
1296
Amerikanen
11:10
and people around the world will make
179
670920
2096
en mensen over de hele wereld zullen maken
11:13
next time they encounter an injustice
180
673040
2296
wanneer ze nogmaals onrecht tegenkomen
11:15
and develop the courage to confront it.
181
675360
2280
en de moed opbrengen om het tegen te gaan.
11:18
If we do not lift up the women who played critical roles in these struggles,
182
678560
4256
Als we de vrouwen die in deze strijd
een cruciale rol hebben gespeeld niet verheffen,
11:22
we fail to offer up role models to future generations.
183
682840
3960
bieden we geen rolmodellen aan aan de toekomstige generaties.
11:28
Without role models, it becomes harder
184
688200
3056
Zonder rolmodellen wordt het voor vrouwen moeilijker
11:31
for women to take up their rightful space
185
691280
3016
om hun rechtmatige ruimte in te nemen
11:34
in public life.
186
694320
1200
in het openbare leven.
11:37
And as we saw earlier,
187
697320
2136
En zoals we al eerder zagen,
11:39
one of the most critical variables
188
699480
1816
is een van de belangrijkste variabelen,
11:41
in determining whether a movement will be successful or not
189
701320
4176
die bepalen of een beweging al dan niet succesvol is,
11:45
is a movement's ideology regarding the role of women
190
705520
4016
de ideologie van een beweging over de rol van vrouwen
11:49
in public life.
191
709560
1200
in het openbare leven.
11:52
This is a question of whether we're moving
192
712320
2056
Dit bepaalt of we gaan
11:54
towards more democratic and peaceful societies.
193
714400
2880
naar een meer democratische en vreedzame samenleving.
11:59
In a world where so much change is happening,
194
719240
2496
In een wereld waar zoveel verandert
12:01
and where change is bound to continue at an increasingly faster pace,
195
721760
4240
en waar verandering steeds sneller gaat,
12:06
it is not a question of whether we will face conflict,
196
726880
3720
is het geen kwestie of we met conflict zullen worden geconfronteerd,
12:11
but rather a question
197
731680
1536
maar eerder een vraag
12:13
of which stories will shape
198
733240
3376
van welke verhalen zullen bepalen
12:16
how we choose to wage conflict.
199
736640
2920
hoe we kiezen om conflicten aan te gaan.
12:20
Thank you.
200
740560
1456
Dank je.
12:22
(Applause)
201
742040
4802
(Applaus)
Over deze website

Deze site laat u kennismaken met YouTube-video's die nuttig zijn om Engels te leren. U ziet Engelse lessen gegeven door topdocenten uit de hele wereld. Dubbelklik op de Engelse ondertitels op elke videopagina om de video af te spelen. De ondertitels scrollen synchroon met het afspelen van de video. Heeft u opmerkingen of verzoeken, neem dan contact met ons op via dit contactformulier.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7