Susan Savage-Rumbaugh: The gentle genius of bonobos

Vertaald door: Rik Delaet Nagekeken door: Timmoty Wigboldus

I work with a species called "Bonobo."

Ik werk met bonobo's.

And I'm happy most of the time,

En ik ben bijna de hele tijd gelukkig

because I think this is the happiest species on the planet.

omdat ik denk dat dit de gelukkigste soort op aarde is.

It's kind of a well-kept secret.

Dit is ook een goed bewaard geheim.

This species lives only in the Congo.

Deze soort leeft uitsluitend in Congo.

And they're not in too many zoos, because of their sexual behavior.

En niet in al te veel dierentuinen

Their sexual behavior is too human-like

omdat hun seksueel gedrag wat al te menselijk is

for most of us to be comfortable with.

wat voor de meesten van ons wat te gênant is.

(Laughter)

(Gelach)

But --

Maar --

(Laughter)

(Gelach)

actually, we have a lot to learn from them, because they're a very

in feite kunnen we veel van hen leren omdat ze een zeer

egalitarian society and they're a very empathetic society.

egalitaire en empathische maatschappij vormen.

And sexual behavior is not confined to one aspect of their life

Hun seksueel gedrag beperkt zich niet

that they sort of set aside.

tot slechts één aspect van het leven.

It permeates their entire life.

Het doordrenkt hun gehele bestaan.

And it's used for communication.

En wordt gebruikt voor communicatie

And it's used for conflict resolution.

en voor conflictoplossing.

And I think perhaps somewhere in our history we sort of,

Ik denk dat wij ergens in onze geschiedenis

divided our lives up into lots of parts.

onze levens in veel deelaspecten hebben opgedeeld.

We divided our world up with lots of categories.

In veel verschillende categorieën.

And so everything sort of has a place that it has to fit.

Waar alles zijn plaatsje moest vinden.

But I don't think that we were that way initially.

Maar ik denk niet dat we zo zijn begonnen.

There are many people who think that the animal world is hard-wired

Vele mensen denken dat diergedrag vastligt

and that there's something very, very special about man.

en dat er met de mens iets heel, heel speciaals aan de hand is.

Maybe it's his ability to have causal thought.

Misschien onze mogelijkheid om te denken in oorzaak en gevolg.

Maybe it's something special in his brain

Misschien iets speciaals in onze hersenen

that allows him to have language.

waardoor taal mogelijk wordt.

Maybe it's something special in his brain

Of iets speciaals in de hersenen dat ons toelaat

that allows him to make tools or to have mathematics.

werktuigen te maken of aan wiskunde te doen.

Well, I don't know. There were Tasmanians who were discovered

Ik weet het niet. Rond 1600 ontdekte men de Tasmaniërs

around the 1600s and they had no fire.

en die hadden geen vuur.

They had no stone tools.

Geen stenen werktuigen.

To our knowledge they had no music.

Voor zover we weten hadden ze geen muziek.

So when you compare them to the Bonobo,

Als je ze met de bonobo vergelijkt

the Bonobo is a little hairier.

dan is de bonobo wat hariger.

He doesn't stand quite as upright.

En hij staat ook niet helemaal recht.

But there are a lot of similarities.

Maar er zijn een hoop overeenkomsten.

And I think that as we look at culture,

En als we naar hun cultuur kijken

we kind of come to understand

dan kunnen we beginnen te begrijpen

how we got to where we are.

hoe we werden wat we zijn.

And I don't really think it's in our biology;

Ik denk echt niet dat het in onze biologie zit,

I think we've attributed it to our biology,

we hebben het altijd gezocht in onze biologie

but I don't really think it's there.

maar ik denk niet dat het daar zit.

So what I want to do now is introduce you

Daarom wil ik jullie nu laten kennis maken

to a species called the Bonobo.

met de bonobo.

This is Kanzi.

Dit is Kanzi.

He's a Bonobo.

Hij is een bonobo.

Right now, he's in a forest in Georgia.

Hij staat hier in een bos in Georgia.

His mother originally came from a forest in Africa.

Zijn moeder kwam uit een bos in Afrika.

And she came to us when she was just at puberty,

Ze was toen net een puber,

about six or seven years of age.

ongeveer zes of zeven jaar oud.

Now this shows a Bonobo on your right,

Rechts zie je een bonobo

and a chimpanzee on your left.

en links een chimpansee.

Clearly, the chimpanzee has a little bit harder time of walking.

Het is duidelijk dat het lopen de chimpansee minder goed afgaat.

The Bonobo, although shorter than us and their arms still longer,

De bonobo, alhoewel kleiner en met langere armen,

is more upright, just as we are.

loopt meer rechtop, net als wij.

This shows the Bonobo compared to an australopithecine like Lucy.

Hier zie je een bonobo vergeleken met een australopithecus als Lucy.

As you can see, there's not a lot of difference

Er is geen al te groot verschil

between the way a Bonobo walks

tussen de manier waarop een bonobo loopt

and the way an early australopithecine would have walked.

en de manier waarop een vroege australopithecus zou hebben gelopen.

As they turn toward us you'll see

Als ze zich naar ons toekeren zie je

that the pelvic area of early australopithecines is a little flatter

dat het bekken van de australopithecus een beetje smaller is

and doesn't have to rotate quite so much from side to side.

en niet zoveel hoeft te kantelen.

So the -- the bipedal gait is a little easier.

De tweevoetige stap gaat hem dus iets beter af.

And now we see all four.

Nu zie je ze alle vier.

Video: Narrator: The wild Bonobo lives in central Africa, in the jungle

Video: De wilde bonobo leeft in

encircled by the Congo River.

het Centraal Afrikaanse oerwoud, omringd door de Congostroom.

Canopied trees as tall as 40 meters, 130 feet,

Bomen met een bladerdek van 40 meter hoog

grow densely in the area.

groeien in dat gebied dicht op elkaar.

It was a Japanese scientist

Een Japanse wetenschapper

who first undertook serious field studies of the Bonobo,

deed als eerste aan serieus veldonderzoek van de bonobo,

almost three decades ago.

nu zo'n dertig jaar geleden.

Bonobos are built slightly smaller than the chimpanzee.

Bonobo's zijn wat kleiner dan chimpansees.

Slim-bodied, Bonobos are by nature very gentle creatures.

Slank gebouwd. En van nature heel zachtaardig.

Long and careful studies have reported many new findings on them.

Langdurig, zorgvuldig onderzoek heeft nieuwe gegevens opgeleverd.

One discovery was that wild Bonobos often walk bidpedally.

Een ontdekking was dat ze vaak op twee benen rondliepen.

What's more, they are able to walk upright for long distances.

En ze kunnen dat zelfs over lange afstanden.

Susan Savage-Rumbaugh (video): Let's go say hello to Austin first and then go to the A frame.

"Laat ons eerst Austin even gedag zeggen en dan naar de hut gaan."

SS: This is Kanzi and I, in the forest.

Susan Savage-Rumbaugh: Dit zijn Kanzi en ik in het woud.

None of the things you will see in this particular video are trained.

Niets in deze video is het resultaat van training.

None of them are tricks.

Niets is getrukeerd.

They all happened to be captured on film spontaneously,

Alles werd zoals het spontaan gebeurde op film vastgelegd,

by NHK of Japan.

door NHK van Japan.

We have eight Bonobos.

We hebben acht bonobos.

Video: Look at all this stuff that's here for our campfire.

Video: Kijk naar al dat materiaal voor ons kampvuur.

SS: An entire family at our research centre.

SS: Een volledige familie in ons onderzoekscentrum.

Video: You going to help get some sticks?

Video: Ga je wat stokken helpen zoeken?

Good.

Goed.

We need more sticks, too.

We hebben er wat meer nodig.

I have a lighter in my pocket if you need one.

Ik heb een aansteker in mijn zak als je er een nodig hebt.

That's a wasps' nest.

Dat is een wespennest.

You can get it out.

Je kan hem eruit halen.

I hope I have a lighter.

Ik hoop dat ik een aansteker mee heb.

You can use the lighter to start the fire.

Je kan het vuur aansteken met de aansteker.

SS: So Kanzi is very interested in fire.

SS: Kanzi is zeer geïnteresseerd in vuur.

He doesn't do it yet without a lighter,

Zonder aansteker lukt het nog niet

but I think if he saw someone do it, he might be able to do --

maar ik denk dat als iemand het zou voordoen,

make a fire without a lighter.

hij het zou kunnen zonder aansteker.

He's learning about how to keep a fire going.

Hij leert hoe hij het vuur moet aanhouden,

He's learning the uses for a fire,

ook waarvoor hij het kan gebruiken

just by watching what we do with fire.

door te kijken naar wat wij ermee doen.

(Laughter)

(Gelach)

This is a smile on the face of a Bonobo.

Dit is zijn glimlach.

These are happy vocalizations.

En geluidjes van tevredenheid.

Video: You're happy.

Video: Je bent gelukkig.

You're very happy about this part.

Dit vind je leuk.

You've got to put some water on the fire. You see the water?

Wil je wat water op het vuur gieten. Zie je het?

Good job.

Goed gedaan.

SS: Forgot to zip up the back half of his backpack.

SS: Vergeten zijn rugzak vast te maken.

But he likes to carry things from place to place.

Maar hij vind dingen meenemen leuk.

Video: Austin, I hear you saying "Austin."

Video: Austin, ik hoor je Austin zeggen.

SS: He talks to other Bonobos at the lab, long-distance,

SS: Hij spreekt met de andere bonobo's in het lab, op lange afstand,

farther than we can hear.

verder dan dat wij het kunnen horen.

This is his sister.

Hier is zijn zus.

This is her first time to try to drive a golf cart.

De eerste keer dat ze met een golfkarretje rijdt.

Video: Goodbye.

Video: Daag.

(Laughter)

(Gelach)

SS: She's got the pedals down, but not the wheel.

SS: Ze bedient de pedalen, maar niet het wiel.

She switches from reverse to forward

Ze verandert van achteruit naar vooruit

and she holds onto the wheel, rather than turns it.

en ze houdt het wiel vast, maar draait er niet aan.

(Laughter)

(Gelach)

Like us, she knows that that individual in the mirror is her.

Net zoals wij herkent ze zich in een spiegel.

(Music)

(Muziek)

Video: Narrator: By raising Bonobos in a culture that is both Bonobo and human,

Video: door bonobo's op te voeden in een cultuur die van zowel bonobo’s als mensen is,

and documenting their development across two decades,

en hun ontwikkeling twintig jaar lang bij te houden

scientists are exploring how cultural forces

onderzoeken wetenschappers hoe culturele krachten

(Laughter)

(Gelach)

may have operated during human evolution.

tijdens de menselijke evolutie konden hebben gewerkt.

His name is Nyota.

Hij heet Nyota.

It means "star" in Swahili.

"Ster" in het Swahili.

(Music)

(Muziek)

Panbanisha is trying to give Nyota a haircut with a pair of scissors.

Panbanisha probeert met een schaar Nyota's haar wat bij te knippen.

In the wild, the parent Bonobo is known to groom its offspring.

In het wild vlooien Bonobo-ouders hun nakomelingen vaak.

Here Panbanisha uses scissors, instead of her hands,

Hier gebruikt Panbanisha een schaar

to groom Nyota.

om Nyota te verzorgen.

Very impressive.

Indrukwekkend.

Subtle maneuvering of the hands is required

Fijne motoriek is nodig

to perform delicate tasks like this.

om zo'n delicate taak te vervullen.

Nyota tries to imitate Panbanisha by using the scissors himself.

Nyota probeert Panbanisha na te bootsen.

Realizing that Nyota might get hurt,

Beseffend dat Nyota zich kan kwetsen

Panbanisha, like any human mother,

trekt Panbanisha als elke menselijke moeder

carefully tugs to get the scissors back.

voorzichtig aan de schaar om ze af te pakken.

He can now cut through tough animal hide.

Hij kan leder stuk snijden.

SS: Kanzi's learned to make stone tools.

SS: Kanzi leerde stenen werktuigen maken.

Video: Kanzi now makes his tools,

Video: Kanzi maakt nu werktuigen,

just as our ancestors may have made them,

net zoals onze voorouders dat misschien deden,

two-and-a-half million years ago --

twee en half miljoen jaar geleden --

by holding the rocks in both hands, to strike one against the other.

door stenen tegen elkaar te slaan.

He has learned that by using both hands

Hij heeft geleerd dat als je met beide handen werkt

and aiming his glancing blows,

en schuine slagen geeft,

he can make much larger, sharper flakes.

je grotere en scherpere afslagen kan maken.

Kanzi chooses a flake he thinks is sharp enough.

Kanzi kiest een scherf uit die hij scherp genoeg vindt.

The tough hide is difficult to cut, even with a knife.

De stugge huid is moeilijk te snijden, zelfs met een mes.

The rock that Kanzi is using is extremely hard

De stenen die Kanzi gebruikt zijn zeer hard,

and ideal for stone tool making, but difficult to handle,

ideaal voor het maken van stenen werktuigen, maar moeilijk bewerkbaar.

requiring great skill.

Dat vereist een grote handigheid.

Kanzi's rock is from Gona, Ethiopia

Kanzi's stenen komen van Gona, Ethiopië

and is identical to that used by our African ancestors

en zijn dezelfde als die waar onze voorouders

two-and-a-half million years ago.

twee en een half miljoen jaar geleden mee werkten.

These are the rocks Kanzi used

Dit zijn de stenen die Kanzi gebruikte en

and these are the flakes he made.

hier zijn afgeslagen scherven.

The flat sharp edges are like knife blades.

De scherpe kanten zijn als messen.

Compare them to the tools our ancestors used;

Vergelijk ze eens met de werktuigen die onze voorouders maakten.

they bear a striking resemblance to Kanzi's.

Ze lijken erg op die van Kanzi.

Panbanisha is longing to go for a walk in the woods.

Panbanisha kijkt uit naar een uitstapje in het bos.

She keeps staring out the window.

Ze staart uit het raam.

SS: This is -- let me show you something we didn't think they would do.

SS: Dit is -- laat me even iets tonen dat we niet verwachtten.

Video: For several days now, Panbanisha has not been outside.

Video: Panbanisha is al enkele dagen niet meer buiten geweest.

SS: I normally talk about language.

SS: Ik had het over taal.

Video: Then Panbanisha does something unexpected.

Video: Dan doet Panbanisha iets onverwachts.

SS: But since I'm advised not to do what I normally do,

SS: Maar omdat ik de raad kreeg niet te doen wat ik normaal doe,

I haven't told you that these apes have language.

Ik had jullie nog niet gezegd dat deze apen een taal hebben.

It's a geometric language.

Een meetkundige taal.

Video: She takes a piece of chalk

Video: Ze pakt een stuk krijt

and begins writing something on the floor.

en begint wat op de vloer te schrijven.

What is she writing?

Wat?

SS: She's also saying the name of that, with her voice.

SS: Ze maakt ook de bijhorende geluiden.

Video: Now she comes up to Dr. Sue and starts writing again.

Video: Nu gaat ze naar Dr. Sue en begint opnieuw te schrijven.

SS: These are her symbols on her keyboard.

SS: Dit zijn de symbolen op haar toetsenbord.

(Music)

(Muziek)

They speak when she touches them.

Ze spreken als ze hen aanraakt.

Video: Panbanisha is communicating to Dr. Sue where she wants to go.

Video: Panbanisha communiceert aan Dr. Sue waar ze naartoe wil.

"A frame" represents a hut in the woods.

Een hoek stelt een hut in het bos voor.

Compare the chalk writing with the lexigram on the keyboard.

Vergelijk de krijttekening met het lexigram op het toetsenbord.

Panbanisha began writing the lexigrams on the forest floor.

Panbanisha begon met lexigrammen op de bosvloer te schrijven.

SS (video): Very nice. Beautiful, Panbanisha.

Mooi, mooi, Panbanisha.

SS: At first we didn't really realize what she was doing,

SS: Eerst realiseerden we ons niet waar ze mee bezig was,

until we stood back and looked at it and rotated it.

totdat we even achteruit gingen en de figuur draaiden.

Video: This lexigram also refers to a place in the woods.

Video: Ook dit lexigram verwijst naar een plaats in het bos.

The curved line is very similar to the lexigram.

De gebogen lijn lijkt erg op het lexigram.

The next symbol Panbanisha writes represents "collar."

Het volgende symbool van Panbanisha stelt een halsband voor.

It indicates the collar that Panbanisha must wear when she goes out.

Het duidt de halsband aan die Panbanisha moet aandoen als ze buitenkomt.

SS: That's an institutional requirement.

SS: Dat is een regel van het instituut.

Video: This symbol is not as clear as the others,

Video: Dit symbool is niet zo duidelijk als de overigen,

but one can see Panbanisha is trying to produce a curved line

maar je kan zien dat ze een gebogen lijn en

and several straight lines.

enkele rechte lijnen probeert te tekenen.

Researchers began to record what Panbanisha said,

De onderzoekers begonnen op te tekenen wat ze zei

by writing lexigrams on the floor with chalk.

door lexigrammen op de vloer te tekenen.

Panbanisha watched.

Panbanisha keek toe.

Soon she began to write as well.

En weldra begon ze ook te schrijven.

The Bonobo's abilities have stunned scientists around the world.

Deze vermogens van de bonobo's hebben wetenschappers van over de hele wereld verbaasd.

How did they develop?

Hoe hebben ze zich ontwikkeld?

SS (video): We found that the most important thing

SS: We vonden dat het belangrijkste om bonobo's een taal te leren

for permitting Bonobos to acquire language is not to teach them.

eruit bestond hen niet te onderwijzen.

It's simply to use language around them,

We moeten eenvoudigweg taal bij hen gebruiken

because the driving force in language acquisition

omdat de drijvende kracht om een taal aan te leren

is to understand what others, that are important to you, are saying to you.

het begrijpen is van wat anderen, die belangrijk voor je zijn, tegen je zeggen.

Once you have that capacity,

Zodra je dat vermogen hebt

the ability to produce language

komt de mogelijkheid om taal te gaan gebruiken

comes rather naturally and rather freely.

vrij natuurlijk en vanzelf te voorschijn.

So we want to create an environment in which Bonobos,

We maken dan een omgeving waarin de bonobo's

like all of the individuals with whom they are interacting --

van iedereen, waarmee ze omgaan, houden.

we want to create an environment in which they have fun,

We willen een omgeving waar ze plezier in hebben

and an environment in which the others

en een omgeving waarin de anderen

are meaningful individuals for them.

voor hen betekenisvol zijn.

Narrator: This environment brings out unexpected potential

Zo'n omgeving brengt onvermoede capaciteiten naar boven

in Kanzi and Panbanisha.

bij Kanzi en Panbanisha.

Panbanisha is enjoying playing her harmonica,

Panbanisha geniet van het spelen op haar harmonica

until Nyota, now one year old, steals it.

totdat Nyota, nu één jaar oud, hem afpakt.

Then he peers eagerly into his mother's mouth.

Dan kijkt hij nieuwsgierig in zijn moeders mond.

Is he looking for where the sound came from?

Vraagt hij zich af waar het geluid vandaan kwam?

Dr. Sue thinks it's important to allow such curiosity to flourish.

Dr. Sue denkt dat het belangrijk is dat zo'n nieuwsgierigheid zich ontwikkelt.

This time Panbanisha is playing the electric piano.

Nu speelt Panbanisha op de elektrische piano.

She wasn't forced to learn the piano;

Daar werd ze niet toe gedwongen,

she saw a researcher play the instrument and took an interest.

ze zag het een onderzoeker doen en begon interesse te vertonen.

Researcher: Go ahead. Go ahead. I'm listening.

Vooruit. Vooruit. Ik luister.

Do that real fast part that you did. Yeah, that part.

Doe dat eens heel snel. Ja, dat deel.

Narrator: Kanzi plays the xylophone;

Kanzi bespeelt de xylofoon,

using both hands he enthusiastically accompanies Dr. Sue's singing.

met beide handen begeleidt hij enthousiast Dr. Sue.

Kanzi and Panbanisha

Kanzi en Panbanisha

are stimulated by this fun-filled environment,

worden door deze plezierige omgeving gestimuleerd,

which promotes the emergence of these cultural capabilities.

waardoor deze culturele capaciteiten tot bloei komen.

(Laughter)

(Gelach)

Researcher: OK, now get the monsters. Get them.

OK, pak de monsters. Pak ze.

Take the cherries too.

Pak de kersen ook maar.

Now watch out, stay away from them now.

Pas op nu, blijf er nu van af.

Now you can chase them again. Time to chase them.

Nu kan je er weer achteraan gaan. Pak ze.

Now you have to stay away. Get away.

Nu er weer vanaf blijven. Ga weg.

Run away. Run.

Loop weg. Ren.

Now we can chase them again. Go get them.

Nu weer er achteraan. Pak ze.

Oh no!

Ach nee!

Good Kanzi. Very good. Thank you so much.

Goed Kanzi. Heel goed. Erg bedankt.

Narrator: None of us, Bonobo or human, can possibly even imagine?

Wie had dat kunnen denken? Noch mens, noch bonobo.

SS: So we have a bi-species environment, we call it a "panhomoculture."

SS: We hebben hier dus een twee-soorten omgeving, we noemen het een panhomocultuur.

We're learning how to become like them.

We leren om te worden zoals zij.

We're learning how to communicate with them,

Hoe met hen te communiceren,

in really high-pitched tones.

met echt hoge geluiden.

We're learning that they probably have a language in the wild.

We leren ook dat ze ook in het wild waarschijnlijk een taal hebben.

And they're learning to become like us.

En zij leren hoe ze meer als wij kunnen worden.

Because we believe that it's not biology; it's culture.

Omdat we geloven dat het niet aan de biologie maar aan de cultuur ligt.

So we're sharing tools and technology and language

We delen dus werktuigen, technologie en taal

with another species.

met een andere soort.

Thank you.

Dank u.