The biology of our best and worst selves | Robert Sapolsky

Vertaald door: Sofie Vandenberghe Nagekeken door: Rik Delaet

Chris Anderson: So Robert spent the last few years

Robert dacht de voorbije jaren na over

think about how weird human behavior is,

hoe vreemd menselijk gedrag is

and how inadequate most of our language trying to explain it is.

en hoe ontoereikend onze taal is om dit te proberen verklaren.

And it's very exciting to hear him explain some of the thinking behind it

Het is erg boeiend om naar zijn achterliggende ideeën te luisteren,

in public for the first time.

nu voor het eerst voor een publiek.

Over to you now, Robert Sapolsky.

Over naar jou, Robert Sapolsky.

(Applause)

(Applaus)

Robert Sapolsky: Thank you.

Robert Sapolsky: Dank je.

The fantasy always runs something like this.

De fantasie gaat altijd ongeveer zo.

I've overpowered his elite guard,

Ik overmeester zijn elitewachters,

burst into his secret bunker

val binnen in zijn geheime bunker

with my machine gun ready.

met mijn machinegeweer in de aanslag.

He lunges for his Luger.

Hij grijpt naar zijn pistool.

I knock it out of his hand.

Ik sla die uit zijn hand.

He lunges for his cyanide pill.

Hij grijpt naar zijn cyanidepil.

I knock that out of his hand.

Ik sla ook die uit zijn hand.

He snarls,

Hij gromt,

comes at me with otherworldly strength.

valt me met een buitengewone kracht aan.

We grapple, we fight,

We grabbelen, we vechten,

I manage to pin him down

het lukt me om hem op de grond vast te pinnen

and put on handcuffs.

en te handboeien.

"Adolf Hitler," I say,

"Adolf Hitler" zeg ik.

"I arrest you for crimes against humanity."

"Ik arresteer je voor het plegen van misdaden tegen de mensheid."

Here's where the Medal of Honor version of the fantasy ends

Dit is waar de 'Medal of Honor'-versie van mijn fantasie eindigt

and the imagery darkens.

en de beelden somberder worden.

What would I do if I had Hitler?

Wat zou ik doen indien ik Hitler te pakken had?

It's not hard to imagine once I allow myself.

Het is niet moeilijk om in te beelden eenmaal ik het mezelf toesta.

Sever his spine at the neck.

Breek zijn ruggengraat aan de nek.

Take out his eyes with a blunt instrument.

Steek zijn ogen uit met een stomp voorwerp.

Puncture his eardrums. Cut out his tongue.

Doorprik zijn trommelvliezen.

Snij zijn tong uit.

Leave him alive on a respirator,

Hou hem in leven aan een beademingsapparaat,

tube-fed, not able to speak or move or see or hear, just to feel,

met een sonde, zonder te kunnen spreken,

bewegen, zien of horen, zodat hij nog enkel kan voelen

and then inject him with something cancerous

en hem dan met iets kankerverwekkend injecteren

that's going to fester and pustulate

dat vervolgens zweert en ettert

until every cell in his body is screaming in agony,

tot elke cel van zijn lichaam het uitschreeuwt van de pijn,

until every second feels like an eternity in hell.

tot elke seconde aanvoelt als een eeuwigheid in de hel.

That's what I would do to Hitler.

Dat is wat ik zou doen met Hitler.

I've had this fantasy since I was a kid,

Van kindsbeen af had ik deze fantasie al

still do sometimes,

en ik heb ze soms nog steeds.

and when I do, my heart speeds up --

En als ik ze heb, dan slaat mijn hart sneller,

all these plans for the most evil, wicked soul in history.

al die plannen voor de slechtste, kwaadaardigste ziel aller tijden.

But there's a problem,

Maar er is een probleem namelijk:

which is I don't actually believe in souls or evil,

ik geloof eigenlijk niet in zielen of het kwade

and I think wicked belongs in a musical.

en ik denk dat 'Wicked' in een musical thuis hoort.

But there's some people I would like to see killed,

Maar er zijn mensen die ik graag vermoord zou zien,

but I'm against the death penalty.

maar ik ben wel tegen de doodstraf.

But I like schlocky violent movies,

Maar ik hou van schokkend gewelddadige films,

but I'm for strict gun control.

maar ik ben wel voor een beperkt wapenbezit.

But then there was a time I was at a laser tag place,

Maar toen was er die keer dat ik aan een lasergame deelnam

and I had such a good time hiding in a corner shooting at people.

en het was zo leuk om me in een hoekje te verstoppen en op mensen te schieten.

In other words, I'm your basic confused human when it comes to violence.

Met andere woorden, ik ben een normale, verwarde mens als het over geweld gaat.

Now, as a species, we obviously have problems with violence.

Nu, als dierensoort hebben we een duidelijk probleem met geweld.

We use shower heads to deliver poison gas,

We gebruiken douchekoppen om dodelijk gas toe te dienen,

letters with anthrax, airplanes as weapons,

brieven met anthrax, vliegtuigen als wapens,

massaverkrachtingen als militaire strategie.

mass rape as a military strategy.

We're a miserably violent species.

We zijn een verschrikkelijk gewelddadige dierensoort.

But there's a complication,

Maar er is een complicatie.

which is we don't hate violence,

We haten namelijk niet geweld,

we hate the wrong kind.

we haten de verkeerde soort.

And when it's the right kind,

De juiste soort geweld moedigen we aan,

we cheer it on, we hand out medals,

we delen medailles uit,

we vote for, we mate with our champions of it.

we stemmen ervoor en paren met zijn kampioenen.

When it's the right kind of violence,

Want we houden van de juiste soort geweld.

we love it.

And there's another complication,

Er is nog een andere complicatie.

which is, in addition to us being this miserably violent species,

We zijn namelijk,

naast een verschrikkelijk gewelddadige dierensoort,

we're also this extraordinarily altruistic, compassionate one.

ook een ongelooflijk altruïstische, meedogende dierensoort.

So how do you make sense of the biology of our best behaviors,

Hoe kunnen we dus de biologische werking begrijpen

van ons beste en slechtste gedrag

our worst ones and all of those ambiguously in between?

en alles wat daar vaag tussenin hangt?

Now, for starters,

Nu, om te beginnen,

what's totally boring is understanding the motoric aspects of the behavior.

is het begrijpen van de motorische aspecten van het gedrag ongelooflijk saai.

Your brain tells your spine, tells your muscles

Je hersenen vertellen via je ruggenmerg je spieren

to do something or other,

om het één of het ander te doen

and hooray, you've behaved.

en joepie, je gedraagt je.

What's hard is understanding the meaning of the behavior,

Wat moeilijk te begrijpen is, is de betekenis van dit gedrag,

because in some settings, pulling a trigger is an appalling act;

want in sommige gevallen is de trekker overhalen een verschrikkelijke daad

in others, it's heroically self-sacrificial.

en in andere gevallen is het een heldhaftige zelfopoffering.

In some settings, putting your hand one someone else's

In sommige gevallen is je hand op die van iemand anders leggen

is deeply compassionate.

een teken van diep mededogen.

In others, it's a deep betrayal.

In andere gevallen is het diep verraad.

The challenge is to understand

Het is een uitdaging de biologische context van ons gedrag te begrijpen

the biology of the context of our behaviors,

and that's real tough.

en dat is heel moeilijk.

One thing that's clear, though, is you're not going to get anywhere

Eén ding is duidelijk,

je komt nergens als je denkt

if you think there's going to be the brain region or the hormone

dat er één specifiek hersendeel

of hormoon of gen of jeugdervaring of evolutionair mechanisme is

or the gene or the childhood experience

or the evolutionary mechanism that explains everything.

dat alles verklaart.

Instead, every bit of behavior has multiple levels of causality.

Elk gedrag heeft namelijk verschillende oorzakelijke lagen.

Let's look at an example.

Laten we een voorbeeld bekijken.

You have a gun.

Jij hebt een geweer.

There's a crisis going on:

Er is een crisis aan de gang:

rioting, violence, people running around.

rellen, geweld, mensen lopen rond.

A stranger is running at you in an agitated state --

Een onbekende komt naar jou toegelopen in opgewonden toestand.

you can't quite tell if the expression is frightened, threatening, angry --

Je kan niet zeggen of zijn uitdrukking angstig, bedreigend of woedend is.

holding something that kind of looks like a handgun.

Hij houdt iets in zijn hand dat op een pistool lijkt.

You're not sure.

Je bent niet zeker.

The stranger comes running at you

De onbekende komt naar je toegelopen

and you pull the trigger.

en jij haalt de trekker over.

And it turns out that thing in this person's hand

Achteraf blijkt dat het ding in zijn hand een gsm was.

was a cell phone.

So we asked this biological question:

Dus stellen we onszelf deze biologische vraag:

what was going on that caused this behavior?

wat gebeurde er dat dit gedrag veroorzaakte?

What caused this behavior?

Wat was de oorzaak van dit gedrag?

And this is a multitude of questions.

En dit is een veelvoud van vragen.

We start.

We beginnen.

What was going on in your brain one second before you pulled that trigger?

Wat was er aan de hand in jouw hersenen één seconde voor je de trekker overhaalde?

And this brings us into the realm of a brain region called the amygdala.

Dit brengt ons bij het deel van de hersenen

dat we amygdala noemen.

The amygdala, which is central to violence, central to fear,

De amygdala is belangrijk voor geweld en angst

initiates volleys of cascades

en brengt het proces op gang

that produce pulling of a trigger.

dat het overhalen van een trekker veroorzaakt.

What was the level of activity in your amygdala one second before?

Hoeveel activiteit was er in jouw amygdala één seconde ervoor?

But to understand that, we have to step back a little bit.

Maar om dit te begrijpen, moeten we een stap terug zetten.

What was going on in the environment seconds to minutes before

Wat was er aan de hand in de omgeving, seconden tot minuten ervoor,

that impacted the amygdala?

dat de amygdala heeft beïnvloed?

Now, obviously, the sights, the sounds of the rioting,

Uiteraard: de plaats, het geluid van de rellen,

that was pertinent.

dat was relevant.

But in addition,

Maar daarbij komt,

you're more likely to mistake a cell phone for a handgun

dat je meer geneigd bent een gsm voor een geweer te houden

if that stranger was male

als de onbekende een man was

and large and of a different race.

en groot en van een ander ras.

Furthermore, if you're in pain,

Bovendien, als je pijn hebt,

if you're hungry, if you're exhausted,

je honger hebt, je vermoeid bent

your frontal cortex is not going to work as well,

werkt jouw frontale cortex niet erg goed,

juist dat deel van de hersenen wiens taak het is

part of the brain whose job it is to get to the amygdala in time

om op tijd aan de amygdala te vragen:

saying, "Are you really sure that's a gun there?"

"Ben je heel zeker dat het een pistool is?"

But we need to step further back.

Maar we moeten nog een stap verder terug zetten.

Now we have to look at hours to days before,

Nu moeten we de uren en dagen ervoor bekijken.

and with this, we have entered the realm of hormones.

En daarmee betreden we het gebied van de hormonen.

For example, testosterone,

Bijvoorbeeld testosteron.

where regardless of your sex,

Onafhankelijk van je geslacht,

if you have elevated testosterone levels in your blood,

als het testosteron in je bloed verhoogd is,

you're more likely to think a face with a neutral expression

ben je eerder geneigd om te denken dat een neutrale gezichtsuitdrukking

is instead looking threatening.

er juist bedreigend uitziet.

Elevated testosterone levels, elevated levels of stress hormones,

Een verhoogd testosterongehalte, een verhoogd stresshormonengehalte

and your amygdala is going to be more active

en je amygdala zal actiever zijn

and your frontal cortex will be more sluggish.

en je frontale cortex trager.

Pushing back further, weeks to months before,

Als we nog verder teruggaan, weken tot maanden ervoor,

where's the relevance there?

wat kan hier van belang zijn?

This is the realm of neural plasticity,

Dit is het gebied van de neurale plasticiteit.

the fact that your brain can change in response to experience,

Het feit dat jouw hersenen kunnen veranderen als reactie op een ervaring.

and if your previous months have been filled with stress and trauma,

Als jouw voorbije maanden vol stress en trauma zaten,

zal je amygdala vergroot zijn.

your amygdala will have enlarged.

The neurons will have become more excitable,

De neuronen zijn gevoeliger geworden.

your frontal cortex would have atrophied,

Je frontale cortex is verschrompeld.

all relevant to what happens in that one second.

Allemaal van belang voor wat gebeurt in die ene seconde.

But we push back even more, back years,

Maar we gaan nog verder terug, jaren terug

back, for example, to your adolescence.

naar bijvoorbeeld jouw adolescentie.

Now, the central fact of the adolescent brain

Het belangrijkste feit over de adolescente hersenen

is all of it is going full blast

is dat ze volledig op volle toeren draaien,

except the frontal cortex,

behalve dan de frontale cortex

which is still half-baked.

die nog niet af is.

It doesn't fully mature until you're around 25.

Die is nog niet volledig volgroeid tot rond je 25.

And thus, adolescence and early adulthood

Daarom zijn de puberteit en jongvolwassenheid

are the years where environment and experience sculpt your frontal cortex

de jaren waar de omgeving en de ervaringen je frontale cortex vormen

into the version you're going to have as an adult in that critical moment.

tot de versie die zult hebben als volwassene op dat cruciale moment.

But pushing back even further,

Maar als we nog verder teruggaan,

even further back to childhood and fetal life

nog verder terug naar de kindertijd en de foetusfase

and all the different versions that that could come in.

en alle verschillende resultaten dat dit kan opleveren.

Now, obviously, that's the time that your brain is being constructed,

Klaarblijkelijk is dit het moment dat jouw hersenen gevormd worden

and that's important,

en dat is belangrijk,

but in addition, experience during those times

maar daarenboven veroorzaken ervaringen die je dan hebt

produce what are called epigenetic changes,

wat we epigenetische veranderingen noemen,

permanent, in some cases,

die, in sommige gevallen blijvend,

permanently activating certain genes, turning off others.

bepaalde genen aanzetten en andere uitzetten.

And as an example of this,

Een voorbeeld hiervan is:

if as a fetus you were exposed to a lot of stress hormones through your mother,

als je als foetus veel blootgesteld werd aan stresshormonen via je moeder,

epigenetics is going to produce your amygdala in adulthood

zorgt epigenetica ervoor dat je volwassen amygdala prikkelbaarder is

as a more excitable form,

and you're going to have elevated stress hormone levels.

en heb je een hoger stresshormoongehalte.

But pushing even further back,

Maar als we nog verder teruggaan,

back to when you were just a fetus,

toen je nog maar net een foetus was,

back to when all you were was a collection of genes.

terug naar toen je slechts een verzameling genen was.

Now, genes are really important to all of this,

Genen zijn erg belangrijk in dit alles,

but critically, genes don't determine anything,

maar genen bepalen niets definitief.

because genes work differently in different environments.

Want genen werken verschillend in verschillende omgevingen.

Key example here:

Een sleutelvoorbeeld:

there's a variant of a gene called MAO-A,

er is een variant van een gen: MAO-A

and if you have that variant,

en als je die variant hebt

you are far more likely to commit antisocial violence

dan is er een veel grotere kans dat je anti-sociaal geweld pleegt,

if, and only if, you were abused as a child.

indien, en alleen indien, je als kind misbruikt werd.

Genes and environment interact,

Genen en de omgeving werken op elkaar in

and what's happening in that one second before you pull that trigger

en wat er gebeurt in die ene seconde voor je die trekker overhaalt,

reflects your lifetime of those gene-environment interactions.

weerspiegelt een heel leven van wisselwerking tussen genen en omgeving.

Now, remarkably enough, we've got to push even further back now,

Opmerkelijk genoeg

moeten we nog verder in de tijd teruggaan,

back centuries.

eeuwen terug.

What were your ancestors up to.

Wat deden je voorvaderen?

And if, for example, they were nomadic pastoralists,

Als ze bijvoorbeeld nomadische herders waren,

they were pastoralists,

ze herders waren,

people living in deserts or grasslands

mensen die in de woestijn of graslanden wonen

with their herds of camels, cows, goats,

met kuddes kamelen, runderen, geiten,

odds are they would have invented what's called a culture of honor

dan is het waarschijnlijk dat ze een eercultuur ontwikkelden,

filled with warrior classes,

met een krijgersklasse,

retributive violence, clan vendettas,

geweld op basis van wraak, clanvendetta's

and amazingly, centuries later,

en verbazend genoeg, eeuwen later

that would still be influencing the values with which you were raised.

beïnvloedt dit nog steeds de waarden waarmee je werd opgevoed.

But we've got to push even further back,

Maar we moeten nog verder teruggaan,

back millions of years,

miljoenen jaren terug,

because if we're talking about genes,

want als we het over genen hebben

implicitly we're now talking about the evolution of genes.

dan praten we indirect over de evolutie van genen.

And what you see is, for example,

En je ziet bijvoorbeeld patronen over verschillende primaten heen.

patterns across different primate species.

Some of them have evolved for extremely low levels of aggression,

Sommige zijn geëvolueerd met zeer lage agressieniveau's,

others have evolved in the opposite direction,

andere evolueerden in de omgekeerde richting

and floating there in between by every measure are humans,

en -- volgens elke maatstaf -- zweven mensen daartussenin.

once again this confused, barely defined species

Weerom deze verwarde, nauwelijks gedefinieerde diersoort,

that has all these potentials to go one way or the other.

die op allerlei manieren nog beide kanten op kan.

So what has this gotten us to?

Wat weten we hier nu mee?

Basically, what we're seeing here is,

Wat we hier eigenlijk zien, is dat als je gedrag wilt begrijpen,

if you want to understand a behavior,

whether it's an appalling one, a wondrous one,

of het nu verschrikkelijk of wonderbaarlijk is

or confusedly in between,

of verwarrend ertussenin,

if you want to understand that,

als je dat wilt begrijpen,

you've got take into account what happened a second before

moet je rekening houden

met wat één seconde tot een miljoen jaar ervoor gebeurde

to a million years before,

everything in between.

en alles daartussen.

So what can we conclude at this point?

Tot welke slotsom komen we nu?

Officially, it's complicated.

Officieel is het ingewikkeld.

Wow, that's really helpful.

Wauw, dat is erg nuttig.

It's complicated,

Het is ingewikkeld

and you'd better be real careful, real cautious

en je kan maar beter heel voorzichtig zijn

before you conclude you know what causes a behavior,

voor je concludeert te weten wat een gedraging veroorzaakte,

especially if it's a behavior you're judging harshly.

vooral als je die gedraging als slecht ziet.

Now, to me, the single most important point about all of this

Wat ik het belangrijkste van dit alles vind,

is one having to do with change.

heeft te maken met veranderingen.

Every bit of biology I have mentioned here can change in different circumstances.

Elk stukje biologie dat ik hier heb genoemd,

kan afhankelijk van de omstandigheden veranderen.

For example, ecosystems change.

Bijvoorbeeld veranderen ecosystemen.

Thousands of years ago, the Sahara was a lush grassland.

Duizenden jaren geleden was de Sahara weelderig grasland.

Cultures change.

Culturen veranderen.

In the 17th century, the most terrifying people in Europe were the Swedes,

In de 17de eeuw waren de Zweden het meest schrikwekkende volk van Europa

rampaging all over the place.

dat overal als een dolle tekeerging.

This is what the Swedish military does now.

Dit is wat het Zweedse leger nu doet.

They haven't had a war in 200 years.

Ze hebben al 200 jaar geen oorlog gehad.

Most importantly,

En het belangrijkste:

brains change.

hersenen veranderen.

Neurons grow new processes.

Neuronen maken nieuwe processen aan.

Circuits disconnect.

Circuits verbreken.

Everything in the brain changes,

Alles in de hersenen kan veranderen

and out of this come extraordinary examples of human change.

en hier vloeien de mooiste voorbeelden van menselijke veranderingen uit voort.

First one:

Een eerste:

this is a man named John Newton,

dit is John Newton,

a British theologian

een Britse theoloog,

who played a central role in the abolition of slavery from the British Empire

die een belangrijke rol speelde bij de afschaffing van slavernij

in het Britse Rijk, begin 1800.

in the early 1800s.

And amazingly, this man spent decades as a younger man

Het is verbazingwekkend dat deze man als jongeman tientallen jaren

as the captain of a slave ship,

kapitein van een slavenschip was

and then as an investor in slavery,

en vervolgens investeerde in slavernij

growing rich from this.

en er rijk van werd.

And then something changed.

Toen veranderde er iets.

Something changed in him,

Er veranderde iets in hem,

something that Newton himself celebrated in the thing that he's most famous for,

iets dat Newton zelf bejubelde in iets waarvoor hij het beroemdst is,

a hymn that he wrote:

een hymne die hij schreef:

"Amazing Grace."

'Amazing Grace'.

This is a man named Zenji Abe on the morning of December 6, 1941,

Dit is Zenji Abe op de ochtend van 6 december 1941,

about to lead a squadron of Japanese bombers to attack Pearl Harbor.

net voor hij een Japans bom-eskader dat Pearl Habor aanviel, zal leiden.

And this is the same man 50 years later to the day

Dit is dezelfde man, exact 50 jaar later

hugging a man who survived the attack on the ground.

in omhelzing met een man die de aanvallen overleefde.

And as an old man,

Als oude man ging Zenji Abe

Zenji Abe came to a collection of Pearl Harbor survivors

naar een ceremonie van een groep Pearl Harbor-overlevenden

at a ceremony there

en in haperend Engels verontschuldigde hij zich voor wat hij als jongeman gedaan had.

and in halting English apologized for what he had done as a young man.

Now, it doesn't always require decades.

Dit neemt niet altijd decennia in beslag.

Sometimes, extraordinary change could happen in just hours.

Soms gebeuren uitzonderlijke veranderingen in slechts uren.

Consider the World War I Christmas truce of 1914.

Neem nu het kerstbestand van 1914 tijdens de Eerste Wereldoorlog.

The powers that be had negotiated a brief truce

De machthebbers waren een kort staakt-het-vuren overeengekomen,

so that soldiers could go out,

zodat de soldaten buiten konden

collect bodies from no-man's-land in between the trench lines.

en de lijken in niemandsland tussen de loopgraven konden ophalen.

And soon British and German soldiers

Al gauw deden de Britse en Duitse soldaten dat.

were doing that,

and then helping each other carry bodies,

Ze hielpen elkaar met het dragen van de lichamen.

and then helping each other dig graves in the frozen ground,

Daarna hielpen ze elkaar met de graven in de bevroren ondergrond,

and then praying together,

dan baden ze samen,

and then having Christmas together and exchanging gifts,

brachten ze samen Kerstmis door en wisselden geschenken uit,

and by the next day, they were playing soccer together

en dan tegen de volgende dag, speelden ze voetbal samen

and exchanging addresses so they could meet after the war.

en wisselden adressen uit,

zodat ze elkaar na de oorlog konden ontmoeten.

That truce kept going until the officers had to arrive

Dat staakt-het-vuren ging door

tot de officieren terugkwamen en zeiden:

and said, "We will shoot you

"We schieten jullie neer tenzij jullie elkaar terug proberen af te maken."

unless you go back to trying to kill each other."

And all it took here was hours

Deze mannen hadden slechts enkele uren nodig

for these men to develop a completely new category of "us,"

om een compleet nieuw concept van 'wij' te vormen:

all of us in the trenches here

'wij-allen', die hier in de loopgraven

on both sides, dying for no damn reason,

aan beide kanten sterven zonder reden,

and who is a "them," those faceless powers behind the lines

en wie 'de ander' is:

die gezichtloze machten achter het front die hen als pionnen gebruikten.

who were using them as pawns.

And sometimes, change can occur in seconds.

Soms kan verandering in seconden gebeuren.

Probably the most horrifying event in the Vietnam War

De gruwelijkste gebeurtenis van de Vietnamoorlog was waarschijnlijk

was the My Lai Massacre.

het My Lai-bloedbad.

A brigade of American soldiers

Een Amerikaanse brigade

went into an undefended village full of civilians

ging een onverdedigd dorp binnen

and killed between 350 and 500 of them,

en vermoordden tussen 350 en 500 burgers,

mass-raped women and children,

verkrachtten vrouwen en kinderen,

mutilated bodies.

verminkten lichamen.

It was appalling.

Het was verschrikkelijk.

It was appalling because it occurred, because the government denied it,

Het was verschrikkelijk omdat het gebeurde,

omdat de regering het ontkende,

because the US government eventually did nothing more than a slap on the wrist,

omdat de regering van de VS niets meer deed dan een tik op de vingers geven,

and appalling because it almost certainly was not a singular event.

en verschrikkelijk omdat het bijna zeker geen eenmalige gebeurtenis was.

This man, Hugh Thompson, this is the man who stopped the My Lai Massacre.

Deze man, Hugh Thompson,

dit is de man die het My Lai-bloedbad stopte.

He was piloting a helicopter gunship,

Hij vloog een gevechtshelikopter,

landed there, got out

landde daar, stapte uit

and saw American soldiers shooting babies,

en zag Amerikaanse soldaten baby's doodschieten,

shooting old women,

oudere vrouwen doodschieten.

figured out what was going on,

Hij begreep wat er aan de hand was,

and he then took his helicopter

nam zijn helikopter

and did something that undid his lifetime of conditioning

en deed iets

dat een levenslange conditionering van 'wij/zij'-denken ongedaan maakte.

as to who is an "us" and who is a "them."

He landed his helicopter

Hij zette zijn helikopter aan de grond

in between some surviving villagers and American soldiers

tussen enkele nog levende dorpelingen en de Amerikaanse soldaten,

and he trained his machine guns on his fellow Americans,

richtte zijn machinegeweren op zijn mede-Amerikanen

and said, "If you don't stop the killing, I will mow you down."

en zei: "Als jullie niet stoppen met moorden, dan maai ik jullie neer."

Now, these people are no more special than any of us.

Deze mensen zijn niet bijzonderder dan elk van ons:

Same neurons, same neurochemicals,

dezelfde neuronen, dezelfde neurochemicaliën,

same biology.

dezelfde biologie.

What we're left with here is this inevitable cliche:

Dat brengt ons op het onoverkomelijke cliché:

"Those who don't study history are destined to repeat it."

zij die de geschiedenis niet bestuderen, zijn gedoemd ze te herhalen.

What we have here is the opposite of it.

Hier zien we het omgekeerde.

Those who don't study the history of extraordinary human change,

Zij die de geschiedenis van uitzonderlijke menselijke veranderingen niet bestuderen.

those who don't study the biology of what can transform us

Zij die de biologie van wat ons verandert

from our worst to our best behaviors,

van ons slechtste naar ons beste gedrag niet bestuderen,

those who don't do this are destined not to be able

diegenen die dit niet doen,

zijn gedoemd deze briljante, prachtige momenten niet te kunnen herhalen.

to repeat these incandescent, magnificent moments.

So thank you.

Dank je wel.

(Applause)

(Applaus)

CA: Talks that really give you a new mental model about something,

CA: Lezingen die je een geheel nieuw denkmodel over iets geven

those are some of my favorite TED Talks,

zijn mijn favoriete TED-talks

and we just got one.

en dit was er zo één.

Robert, thank you so much for that. Good luck with the book.

Robert, heel erg bedankt.

Veel succes met je boek.

That was amazing,

Dat was geweldig en we gaan proberen je hier ook persoonlijk te krijgen.

and we're going to try and get you to come here in person one year.

Heel erg bedankt.

Thank you so much.

RS: Thank you. Thank you all.

RS: Dank je. Allen bedankt.