The biology of our best and worst selves | Robert Sapolsky

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Suleyman Cengiz

Chris Anderson: So Robert spent the last few years

Chris Anderson: Robert son birkaç yıl boyunca, insan davranışının

think about how weird human behavior is,

ne kadar tuhaf ve dilimizin bunu açıklamada

and how inadequate most of our language trying to explain it is.

ne kadar yetersiz olduğunu anlamaya çalıştı.

And it's very exciting to hear him explain some of the thinking behind it

Topluluk önünde ilk defa çalışmalarının bir kısmını anlatacak olması

in public for the first time.

gerçekten çok heyecan verici.

Over to you now, Robert Sapolsky.

Söz sende, Robert Sapolsky.

(Applause)

(Alkış)

Robert Sapolsky: Thank you.

Teşekkür ederim.

The fantasy always runs something like this.

Fantezim her zaman şöyle olmuştur:

I've overpowered his elite guard,

Seçkin korumasını altüst ediyorum,

burst into his secret bunker

gizli sığınağına doğru dalıyorum,

with my machine gun ready.

elimde makineli tüfeğim hazır.

He lunges for his Luger.

Luger silahına doğru hamle yapıyor.

I knock it out of his hand.

Vurup elinden alıyorum.

He lunges for his cyanide pill.

Siyanür hapa doğru hamle yapıyor.

I knock that out of his hand.

Vurup onu da elinden alıyorum.

He snarls,

Adeta kükrüyor,

comes at me with otherworldly strength.

dünya dışı bir güçle üzerime yürüyor.

We grapple, we fight,

Boğuşuyoruz, kavga ediyoruz,

I manage to pin him down

onu yere sermeyi başarıyorum

and put on handcuffs.

ve ellerini kelepçeliyorum.

"Adolf Hitler," I say,

''Adolf Hitler'' diyorum,

"I arrest you for crimes against humanity."

''İnsanlık dışı suçlarından ötürü seni tutukluyorum.''

Here's where the Medal of Honor version of the fantasy ends

İşte burada fantezinin Onur Madalyası versiyonu sona eriyor

and the imagery darkens.

ve hayaller karanlığa bürünüyor.

What would I do if I had Hitler?

Hitler'i ele geçirsem ne yapardım?

It's not hard to imagine once I allow myself.

Kendime izin verdiğimde bunu hayal etmek hiç de zor değil.

Sever his spine at the neck.

Omurgasını boynundan kırardım.

Take out his eyes with a blunt instrument.

Kör bir aletle gözlerini çıkarırdım.

Puncture his eardrums. Cut out his tongue.

Kulak zarlarını patlatır, dilini keserdim.

Leave him alive on a respirator,

Solunum cihazına bağlı, tüple beslenir,

tube-fed, not able to speak or move or see or hear, just to feel,

konuşamaz, göremez, duyamaz hâlde ve sadece hissedebilirken,

and then inject him with something cancerous

ona kanser gibi birşey enjekte eder,

that's going to fester and pustulate

vücudundaki her hücre acı içinde çığlık atana

until every cell in his body is screaming in agony,

ve her saniye cehennemde sonsuzluk hissi yaratana kadar

until every second feels like an eternity in hell.

ilacın onu çürütüp mahvedişini izlerdim.

That's what I would do to Hitler.

İşte Hitler'e bunu yapardım.

I've had this fantasy since I was a kid,

Çocukluğumdan beri var bu fantezim,

still do sometimes,

hâlâ bazen düşünürüm

and when I do, my heart speeds up --

ve kalbim hızla çarpmaya başlar -

all these plans for the most evil, wicked soul in history.

tarihteki en şeytani ve aşağılık ruh için tüm bu planlar.

But there's a problem,

Ancak bir sorun var,

which is I don't actually believe in souls or evil,

ne ruhlara ne de şeytana inanıyorum,

and I think wicked belongs in a musical.

kötülük bir müzikalin parçası bana göre.

But there's some people I would like to see killed,

Yine de öldürüldüğünü görmek istediğim insanlar var,

but I'm against the death penalty.

ama idam cezasına karşıyım.

But I like schlocky violent movies,

Ucuz şiddet filmlerini seviyorum,

but I'm for strict gun control.

ama sıkı silah kontrolünden yanayım.

But then there was a time I was at a laser tag place,

Bir kez lazerli silah oyununa katılmıştım

and I had such a good time hiding in a corner shooting at people.

ve bir köşede saklanıp insanlara ateş etmekten çok keyif aldım.

In other words, I'm your basic confused human when it comes to violence.

Başka bir deyişle, konu şiddet olunca, kafası karışık basit bir insanım.

Now, as a species, we obviously have problems with violence.

Şu an, bir ırk olarak, şiddetle ilgili sorunlarımız olduğu çok açık.

We use shower heads to deliver poison gas,

Zehirli gaz salması için duş başlıklarını kullanıyoruz,

letters with anthrax, airplanes as weapons,

mektupların içine şarbon, silah olarak uçaklar,

mass rape as a military strategy.

askeri strateji olarak toplu tecavüz.

We're a miserably violent species.

Acınacak hâlde şiddet yanlısı bir ırkız.

But there's a complication,

Yalnız bir karmaşa var,

which is we don't hate violence,

şiddetten nefret etmiyoruz,

we hate the wrong kind.

onun yanlış türünden nefret ediyoruz.

And when it's the right kind,

Doğru türü olduğu zaman,

we cheer it on, we hand out medals,

kutluyoruz, madalya takıyoruz,

we vote for, we mate with our champions of it.

oy veriyoruz, bunun şampiyonlarıyla beraber oluyoruz.

When it's the right kind of violence,

Doğru türde şiddet olduğu zaman

we love it.

çok seviyoruz.

And there's another complication,

Başka bir karmaşa daha var:

which is, in addition to us being this miserably violent species,

Acınası şiddet yanlısı bir tür olmamızın yanı sıra

we're also this extraordinarily altruistic, compassionate one.

inanılmaz fedakâr ve anlayışlı bir türüz.

So how do you make sense of the biology of our best behaviors,

En iyi ve en kötü davranışlarımızın

our worst ones and all of those ambiguously in between?

ve arada kalan tüm o belirsiz kısmın biyolojisini nasıl anlayabiliriz?

Now, for starters,

Öncelikle,

what's totally boring is understanding the motoric aspects of the behavior.

davranışın motorsal yanlarını anlamak tamamen sıkıcıdır.

Your brain tells your spine, tells your muscles

Beyniniz omuriliğinize, o da kaslarınıza

to do something or other,

bir şey yapmanızı söyler

and hooray, you've behaved.

ve yaşasın, eylem gerçekleşir.

What's hard is understanding the meaning of the behavior,

Zor olan, davranışın manasını anlamaya çalışmaktır,

because in some settings, pulling a trigger is an appalling act;

çünkü bazı koşullarda tetiği çekmek dehşet verici iken,

in others, it's heroically self-sacrificial.

bazı durumlarda kahramanlık ve fedakârlıktır.

In some settings, putting your hand one someone else's

Bazı durumlarda birinin elini tutmak

is deeply compassionate.

şefkatli bir davranışken,

In others, it's a deep betrayal.

bazı durumlarda tam bir ihanettir.

The challenge is to understand

Asıl zor olan,

the biology of the context of our behaviors,

davranışlarımızın konusuna ait biyolojiyi anlamaktır

and that's real tough.

ve gerçekten güçtür bunu yapmak.

One thing that's clear, though, is you're not going to get anywhere

Bildiğim şu ki, bunu açıklamak için

if you think there's going to be the brain region or the hormone

beynin bir bölümü veya bir hormon

or the gene or the childhood experience

veya bir gen veya bir çocukluk anısı

or the evolutionary mechanism that explains everything.

veya evrimsel süreç olduğuna inanarak hiçbir yere varamazsınız.

Instead, every bit of behavior has multiple levels of causality.

Tam tersine, davranışın her bir parçası çok katmanlı zarara sahiptir.

Let's look at an example.

Bir örnekten yola çıkalım.

You have a gun.

Silahınız var.

There's a crisis going on:

Bir arbede yaşanıyor:

rioting, violence, people running around.

Ayaklanma, şiddet, koşturan insanlar.

A stranger is running at you in an agitated state --

Bir yabancı telaşlı bir şekilde size doğru koşuyor,

you can't quite tell if the expression is frightened, threatening, angry --

ifadesinden korkmuş mu, saldırgan mı, yoksa kızgın mı anlayamıyorsunuz;

holding something that kind of looks like a handgun.

silaha benzeyen bir şey tuttuğunu görüyorsunuz.

You're not sure.

Emin değilsiniz.

The stranger comes running at you

Yabancı size doğru koşuyor

and you pull the trigger.

ve siz tetiği çekiyorsunuz.

And it turns out that thing in this person's hand

Görünen o ki elinde tuttuğu şey

was a cell phone.

cep telefonuymuş.

So we asked this biological question:

Şu biyolojik soruyu sorduk:

what was going on that caused this behavior?

Bu davranışa sebep olan olaylar nelerdi?

What caused this behavior?

Bu davranışa ne sebep oldu?

And this is a multitude of questions.

Bu bir soru yığını.

We start.

Başlıyoruz.

What was going on in your brain one second before you pulled that trigger?

Tetiği çekmeden bir saniye önce beyninde ne olup bitiyordu?

And this brings us into the realm of a brain region called the amygdala.

Bu da bizi amigdala dediğimiz beynin bir bölümüne getiriyor.

The amygdala, which is central to violence, central to fear,

Şiddetin, korkunun merkezi olan amigdala

initiates volleys of cascades

çağlayan gibi bir salınım yapar

that produce pulling of a trigger.

ve tetiği çektirir.

What was the level of activity in your amygdala one second before?

Bir saniye önce amigdalanızda olan aktivitenin düzeyi neydi?

But to understand that, we have to step back a little bit.

Ancak bunu anlayabilmek için, bir adım geri gitmemiz lazım.

What was going on in the environment seconds to minutes before

Saniyeler, dakikalar önce çevrenizde amigdalanızı etkileyecek

that impacted the amygdala?

neler yaşanıyordu?

Now, obviously, the sights, the sounds of the rioting,

Belli ki o görüntü, ayaklanmanın sesleri

that was pertinent.

geçerli unsurlardı.

But in addition,

Ancak buna ek olarak,

you're more likely to mistake a cell phone for a handgun

Bir cep telefonunu silahla karıştırma olasılığınız

if that stranger was male

yabancı erkek, iri ve değişik bir ırktan

and large and of a different race.

olduğu zaman çok daha fazla.

Furthermore, if you're in pain,

Dahası, acı çekiyorsanız,

if you're hungry, if you're exhausted,

açsanız veya çok yorgunsanız,

your frontal cortex is not going to work as well,

ön korteksiniz de çalışmayacak,

part of the brain whose job it is to get to the amygdala in time

bu kısmın görevi amigdalayı zamanında uyarmak ve

saying, "Are you really sure that's a gun there?"

''onun bir silah olduğuna emin misin?'' dedirtmek.

But we need to step further back.

Daha da geri gitmemiz gerekiyor.

Now we have to look at hours to days before,

Şimdi saatler, günler öncesine bakalım:

and with this, we have entered the realm of hormones.

Hormonların tahtına giriş yaptık.

For example, testosterone,

Örneğin, testesteron,

where regardless of your sex,

cinsiyetiniz ne olursa olsun,

if you have elevated testosterone levels in your blood,

kanınızdaki testesteron seviyesini yükselttiyseniz,

you're more likely to think a face with a neutral expression

ifadesiz bir yüzü tehditkâr bir yüz olarak

is instead looking threatening.

düşünmeniz çok daha olası.

Elevated testosterone levels, elevated levels of stress hormones,

Yükselen testesteron seviyeleri, yükselen stres hormonları seviyeleri

and your amygdala is going to be more active

ve amigdalanız çok daha aktif,

and your frontal cortex will be more sluggish.

ön korteksiniz çok daha uyuşmış olacaktır.

Pushing back further, weeks to months before,

Daha da geriye gidelim, haftalar, aylar öncesine;

where's the relevance there?

bunun ne alakası var?

This is the realm of neural plasticity,

İşte bu nöro plastisite,

the fact that your brain can change in response to experience,

beyninizin tecrübeye yanıt olarak değişebileceği gerçeği.

and if your previous months have been filled with stress and trauma,

Önceki aylar süresince stres ve travma yaşadıysanız,

your amygdala will have enlarged.

amigdalanız genişlemiştir.

The neurons will have become more excitable,

Nöronlar daha duyarlı hâle gelmiş,

your frontal cortex would have atrophied,

ön korteksiniz körelmiştir;

all relevant to what happens in that one second.

hepsi o bir saniyede olanlarla alakalı.

But we push back even more, back years,

Daha da geriye, yıllar öncesine gideceğiz,

back, for example, to your adolescence.

ergenlik döneminize mesela.

Now, the central fact of the adolescent brain

Ergenlik çağındaki beyninizle ilgili temel gerçek,

is all of it is going full blast

her şeyin son hızda çalıştığıdır,

except the frontal cortex,

tam gelişmemiş olan

which is still half-baked.

ön korteks hariç.

It doesn't fully mature until you're around 25.

25 yaş dolaylarına kadar tamemen olgunlaşmıyor.

And thus, adolescence and early adulthood

Bu yüzden de ergenlik ve yetişkinliğin ilk dönemi,

are the years where environment and experience sculpt your frontal cortex

çevre ve tecrübe ön korteksi etkileyerek

into the version you're going to have as an adult in that critical moment.

yetişkin olunca böyle kritik bir durumda sahip olacağınız versiyonu oluşturuyor.

But pushing back even further,

Daha da geriye gideceğiz,

even further back to childhood and fetal life

çocukluğunuza ve cenin hâlinize

and all the different versions that that could come in.

ve daha farklı versiyonlar olacak.

Now, obviously, that's the time that your brain is being constructed,

Gayet açık ki bu dönemde beyniniz gelişmekte

and that's important,

ve bu önemli,

but in addition, experience during those times

ama bununla birlikte o dönemde edindiğiniz tecrübeler

produce what are called epigenetic changes,

epigenetik değişiklik dediğimiz durumları meydana getirir.

permanent, in some cases,

Bazı durumlarda kalıcıdır.

permanently activating certain genes, turning off others.

Kalıcı olarak bazı genleri aktive ederken, bazılarını kapatır.

And as an example of this,

Buna bir örnek olarak,

if as a fetus you were exposed to a lot of stress hormones through your mother,

fetüs iken annenizin stres hormonlarına çok fazla maruz kaldıysanız,

epigenetics is going to produce your amygdala in adulthood

epigenetik, yetişkinliğinizde amigdalanızı çok daha duyarlı

as a more excitable form,

bir hâle getirecektir

and you're going to have elevated stress hormone levels.

ve stres hormon seviyeleriniz yüksek seyredecek.

But pushing even further back,

Daha da geriye gidelim,

back to when you were just a fetus,

yalnızca bir fetüs olduğunuz,

back to when all you were was a collection of genes.

sadece bir gen yığını olduğunuz zamana.

Now, genes are really important to all of this,

Genler bu konu için gerçekten önemli,

but critically, genes don't determine anything,

ama kritik olarak genler hiçbir şeye karar vermiyor,

because genes work differently in different environments.

çünkü genler farklı ortamlarda farklı işliyorlar.

Key example here:

Buna kilit bir örnek:

there's a variant of a gene called MAO-A,

MAO-A denilen bir gen varyasyonu var;

and if you have that variant,

bu varyasyona sahipseniz,

you are far more likely to commit antisocial violence

antisosyal şiddet sergilemeniz,

if, and only if, you were abused as a child.

sadece ama sadece çocukken tacize uğradıysanız çok daha olası.

Genes and environment interact,

Genler ve çevre etkileşim içindedir

and what's happening in that one second before you pull that trigger

ve tetiği çekmeden önceki o bir saniyede olanlar

reflects your lifetime of those gene-environment interactions.

sizin hayat boyu gen-çevre etkileşimlerinizi yansıtır.

Now, remarkably enough, we've got to push even further back now,

Şimdi, inanılmaz bir şekilde, daha da geriye gitmemiz lazım,

back centuries.

yüzyıllar öncesine.

What were your ancestors up to.

Atalarımızın yaptıklarına.

And if, for example, they were nomadic pastoralists,

Örneğin onlar göçebe çobanlardı,

they were pastoralists,

çobandılar,

people living in deserts or grasslands

çöllerde veya çayırlarda

with their herds of camels, cows, goats,

deve, inek, keçi sürüleriyle yaşarlardı;

odds are they would have invented what's called a culture of honor

onur kültürünü onların yaratmış olması çok muhtemel,

filled with warrior classes,

savaşçı sınıflarıyla,

retributive violence, clan vendettas,

kinci şiddet, kan davaları ile birlikte.

and amazingly, centuries later,

İnanılmaz bir şekilde, asırlar sonra,

that would still be influencing the values with which you were raised.

bu, hâlâ birlikte yetiştirildiğiniz değerleri etkileyecektir.

But we've got to push even further back,

Daha da geriye gitmemiz gerekiyor,

back millions of years,

milyonlarca yıl öncesine,

because if we're talking about genes,

çünkü eğer genleri tartışıyorsak,

implicitly we're now talking about the evolution of genes.

dolaylı yoldan genlerin evrimini tartışıyoruz demektir.

And what you see is, for example,

Gördüğünüz şey, örneğin,

patterns across different primate species.

farklı primat türlerinin modelleri.

Some of them have evolved for extremely low levels of aggression,

Bazıları inanılmaz düşük seviyede saldırganlığa doğru,

others have evolved in the opposite direction,

bazıları ise tam tersi yolda evrildi

and floating there in between by every measure are humans,

ve her açıdan ortada insanlar oldu;

once again this confused, barely defined species

bu kafası karışık, çok az açıklanabilmiş tür,

that has all these potentials to go one way or the other.

bu iki yoldan birine gitmek için her tür potansiyele sahipler.

So what has this gotten us to?

Peki bu bizi nereye getirdi?

Basically, what we're seeing here is,

Temelde burada gördüğümüz şey,

if you want to understand a behavior,

bir davranışı anlamak istiyorsanız,

whether it's an appalling one, a wondrous one,

ister dehşet verici, ister harika bir davranış

or confusedly in between,

veya arada karmaşık olsun,

if you want to understand that,

bunu anlamak istiyorsanız,

you've got take into account what happened a second before

bir saniye önce ne olduğundan milyonlarca yıl öncesine kadar

to a million years before,

ve arada olan her şeyi

everything in between.

hesaba katmanız gerekir.

So what can we conclude at this point?

Bu noktada nasıl bir çıkarım yapabiliriz?

Officially, it's complicated.

Resmi olarak bu, karışık bir konu.

Wow, that's really helpful.

Vay be, gerçekten yardımı oldu.

It's complicated,

Bu karışık bir konu

and you'd better be real careful, real cautious

ve bir davranışa neyin sebep olduğu sonucuna varmadan önce

before you conclude you know what causes a behavior,

çok dikkatli, çok tedbirli olmanız lazım;

especially if it's a behavior you're judging harshly.

özellikle sert biçimde yargıladığınız bir davranış ise.

Now, to me, the single most important point about all of this

Bana göre, tüm bunların tek önemli noktası

is one having to do with change.

değişimle alakalı.

Every bit of biology I have mentioned here can change in different circumstances.

Burada bahsettiğim her biyolojik husus farklı koşullarda değişebilir.

For example, ecosystems change.

Ekosistemlerin değişmesi gibi.

Thousands of years ago, the Sahara was a lush grassland.

Binlerce yıl önce Sahara yemyeşil bir çayırdı.

Cultures change.

Kültürler değişir.

In the 17th century, the most terrifying people in Europe were the Swedes,

17. yüzyılda Avrupa'da en korkulan halk İsveçlilerdi,

rampaging all over the place.

her yere saldırırlardı.

This is what the Swedish military does now.

Şu an İsveç askerinin yaptığı şey de bu.

They haven't had a war in 200 years.

200 yıl boyunca hiç savaşmadılar.

Most importantly,

Daha da önemlisi,

brains change.

beyinler değişir.

Neurons grow new processes.

Nöronlar yeni süreçler üretir.

Circuits disconnect.

Devrelerin bağlantısı kopar.

Everything in the brain changes,

Beyindeki her şey değişir

and out of this come extraordinary examples of human change.

ve bu olağanüstü örneklerden insan değişimi ortaya çıkar.

First one:

İlk olarak:

this is a man named John Newton,

Bu John Newton isminde bir adam,

a British theologian

İngiliz din bilimci,

who played a central role in the abolition of slavery from the British Empire

1800'lerin başında İngiliz İmparatorluğu'ndan köleliği kaldırmada

in the early 1800s.

büyük rol oynadı.

And amazingly, this man spent decades as a younger man

İnanılmaz bir şekilde, bu adam gençliğinde bir köle gemisinin kaptanı olarak

as the captain of a slave ship,

onlarca yıl geçirmişti,

and then as an investor in slavery,

sonrasında kölelikte yatırımcı olarak

growing rich from this.

zengin olmuştu.

And then something changed.

Sonra bir şey değişti.

Something changed in him,

Onda bir şey değişti,

something that Newton himself celebrated in the thing that he's most famous for,

öyle bir şey ki kendisi bile çok ünlü olduğu şeyde bunu kutladı,

a hymn that he wrote:

yazdığı bir ilahi:

"Amazing Grace."

''Amazing Grace" (Şaşırtıcı Merhamet)

This is a man named Zenji Abe on the morning of December 6, 1941,

6 Aralık 1941 sabahında Zenji Abe adında bir adam,

about to lead a squadron of Japanese bombers to attack Pearl Harbor.

Pearl Harbor'a saldıracak Japon bombacı birliği yönetmek üzere.

And this is the same man 50 years later to the day

Aynı adam 50 yıl sonra

hugging a man who survived the attack on the ground.

o saldırıda hayatta kalan bir adama sarılıyor.

And as an old man,

Yaşça olgun biri olarak,

Zenji Abe came to a collection of Pearl Harbor survivors

Zenji Abe, Pearl Harbor'da sağ kalan bir grup insanla

at a ceremony there

bir törene katıldı

and in halting English apologized for what he had done as a young man.

ve gençken yaptığı şey için kırık İngilizce'siyle özür diledi.

Now, it doesn't always require decades.

Her zaman on yıllar geçmesi gerekmiyor.

Sometimes, extraordinary change could happen in just hours.

Bazen olağanüstü değişiklik saatler içinde olabiliyor.

Consider the World War I Christmas truce of 1914.

1914 Birinci Dünya Savaşı Noel Ateşkesini düşünün.

The powers that be had negotiated a brief truce

Taraflar kısa bir ateşkes anlaşması yapmışlardı,

so that soldiers could go out,

böylelikle askerler dışarı çıkıp

collect bodies from no-man's-land in between the trench lines.

siper alanları arasındaki sahipsiz bölgeden şehitleri toplayabilecekti.

And soon British and German soldiers

Sonra İngiliz ve Alman askerleri de

were doing that,

aynısını yapmaya başladı,

and then helping each other carry bodies,

sonra onları taşımada birbirlerine yardım ettiler,

and then helping each other dig graves in the frozen ground,

donmuş toprakta mezar kazarken birbirlerine yardım ettiler,

and then praying together,

birlikte dua ettiler,

and then having Christmas together and exchanging gifts,

hediye alışverişiyle birlikte Noel geçirdiler,

and by the next day, they were playing soccer together

ertesi gün birlikte futbol oynuyorlardı,

and exchanging addresses so they could meet after the war.

savaş sonrası görüşmek için birbirlerinin adreslerini alıyorlardı.

That truce kept going until the officers had to arrive

Bu ateşkes yetkililerin gelip

and said, "We will shoot you

''Birbirinizi vurmazsanız,

unless you go back to trying to kill each other."

biz sizi vururuz.'' demesine kadar devam etti.

And all it took here was hours

Ve saatler içinde

for these men to develop a completely new category of "us,"

bu insanlar tamamen yeni bir ''biz'' sınıflandırması geliştirmeyi başardı,

all of us in the trenches here

siper alanındaki her birimiz

on both sides, dying for no damn reason,

iki tarafta da sebepsiz yere ölürken,

and who is a "them," those faceless powers behind the lines

''onlar'' dediğimiz grup sınırların ardında yüzleri olmayan güçler,

who were using them as pawns.

onları piyon olarak kullanıyordu.

And sometimes, change can occur in seconds.

Bazen değişim saniyeler içinde olur.

Probably the most horrifying event in the Vietnam War

Vietnam Savaşı'ndaki en korkunç olay muhtemelen

was the My Lai Massacre.

My Lai Katliamı'ydı.

A brigade of American soldiers

Bir Amerikan asker tugayı

went into an undefended village full of civilians

sivillerle dolu korumasız bir kasabaya girdi

and killed between 350 and 500 of them,

ve 350-500 kişiyi öldürdü,

mass-raped women and children,

kadın ve çocuklara toplu tecavüz edildi,

mutilated bodies.

cesetler parçalandı.

It was appalling.

Dehşet vericiydi.

It was appalling because it occurred, because the government denied it,

Dehşet vericiydi, çünkü bu yaşandı, çünkü hükûmet bunu inkâr etti,

because the US government eventually did nothing more than a slap on the wrist,

çünkü ABD hükümeti çok hafif bir ceza dışında hiçbir şey yapmadı,

and appalling because it almost certainly was not a singular event.

dehşet vericiydi, çünkü neredeyse tamamen tekil bir olay değildi.

This man, Hugh Thompson, this is the man who stopped the My Lai Massacre.

Hugh Tompson, bu adam My Lai katliamını durduran kişi.

He was piloting a helicopter gunship,

Bir savaş helikopteri kullanıyordu,

landed there, got out

oraya iniş yaptı, dışarı çıktı

and saw American soldiers shooting babies,

ve Amerikan askerlerinin bebekleri, yaşlı kadınları

shooting old women,

vurduğunu gördü,

figured out what was going on,

neler olduğunu anladı,

and he then took his helicopter

sonra helikopterine atladı

and did something that undid his lifetime of conditioning

ve hayatı boyunca şartlandığı şeye karşı bir şey yaptı,

as to who is an "us" and who is a "them."

''biz'' ve ''onlar'' arasındaki ayırıma.

He landed his helicopter

Helikopteriyle hayatta kalan insanlar

in between some surviving villagers and American soldiers

ve Amerikan askerleri arasına iniş yaptı

and he trained his machine guns on his fellow Americans,

ve makineli tüfeğini Amerikalı arkadaşlarına doğrulttu,

and said, "If you don't stop the killing, I will mow you down."

''Öldürmeye son vermezseniz, sizi yere sereceğim.'' dedi.

Now, these people are no more special than any of us.

Bu insanlar bizden daha özel değiller.

Same neurons, same neurochemicals,

Aynı nöronlar, aynı nörokimyasallar,

same biology.

aynı biyoloji.

What we're left with here is this inevitable cliche:

Bize bırakılan şey kaçınılmaz bir klişe:

"Those who don't study history are destined to repeat it."

''Tarihi okumayanlar onu tekrarlamaya mahkûmdurlar.''

What we have here is the opposite of it.

Sahip olduğumuz şey bunun tam tersi.

Those who don't study the history of extraordinary human change,

İnsan değişiminin olağanüstü tarihini okumayanlar,

those who don't study the biology of what can transform us

en kötüden en iyi davranışımıza kadar bizi neyin değiştirdiğinin

from our worst to our best behaviors,

biyolojisini okumayanlar,

those who don't do this are destined not to be able

bunları yapmayanlar, o göz kamaştırıcı muhteşem anları

to repeat these incandescent, magnificent moments.

tekrarlayamamaya mahkûmdurlar.

So thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)

CA: Talks that really give you a new mental model about something,

CA: Size bir konu hakkında yeni bir bakış açısı kazandıran konuşmalar,

those are some of my favorite TED Talks,

bunlar benim en sevdiğim TED konuşmaları

and we just got one.

ve tam da bir tane dinledik.

Robert, thank you so much for that. Good luck with the book.

Robert, bunun için çok teşekkür ederim. Kitabında başarılar.

That was amazing,

Bu harikaydı.

and we're going to try and get you to come here in person one year.

Bir gün seni buraya bizzat getirmenin yolunu bulacağız.

Çok teşekkür ederim.

Thank you so much.

RS: Thank you. Thank you all.

RS: Ben teşekkür ederim. Herkese teşekkürler.