Phil Borges: Documenting our endangered cultures

Vertaald door: Jurriaan Eerten, van Nagekeken door: Axel Saffran

A fact

Een feit

came out of MIT,

kwam vanuit MIT

couple of years ago. Ken Hale,

een aantal jaren geleden.

who's a linguist,

Ken Hale, taalkundige,

said that of the 6,000 languages

zei dat van de 6.000 talen

spoken on Earth right now,

die momenteel wereldwijd gesproken worden,

3,000 aren't spoken by the children.

er 3.000 niet door kinderen worden gebruikt,

So that in one generation,

zodat in één generatie,

we're going to halve our cultural diversity.

onze culturele diversiteit zal halveren.

He went on to say

Hij vervolgde dat

that every two weeks,

iedere twee weken

an elder goes to the grave

iemand van de oudere generatie sterft

carrying the last spoken word

en het laatst gesproken woord van die cultuur

of that culture.

met zich meeneemt.

So an entire philosophy,

Dus een complete filosofie,

a body of knowledge about the natural world

een bestand van kennis over de fysieke werkelijkheid,

that had been empirically gleaned over centuries,

empirisch vergaard over de eeuwen heen,

goes away.

verdwijnt.

And this happens every two weeks.

Dit gebeurt iedere twee weken.

So for the last 20 years,

Dus de afgelopen 20 jaar,

since my dental experience,

na mijn ervaring als tandheelkundige,

I have been traveling the world

heb ik over de wereld gereisd

and coming back

en ben ik teruggekomen

with stories about some of these people.

met verhalen over sommige van deze mensen.

What I'd like to do right now

Nu wil ik graag een aantal

is share some of those stories with you.

van die verhalen met jullie delen.

This is Tamdin.

Dit is Tamdin.

She is a 69-year-old nun.

Ze is een 69 jaar oude non.

She was thrown in prison in Tibet for two years

Ze was twee jaar lang gevangen gezet in Tibet

for putting up a little tiny placard

omdat ze een klein aanplakbiljet had opgehangen

protesting the occupation of her country.

als protest tegen de bezetting van haar land.

And when I met her, she had just

Toen ik haar ontmoette, had ze net

taken a walk over the Himalayas

een voettocht over de Himalaya's gemaakt

from Lhasa, the capital of Tibet,

vanaf Lhasa, de hoofstad van Tibet,

into Nepal, across to India --

door Nepal, richting India --

30 days --

30 dagen --

to meet her leader, the Dalai Lama.

om haar leider, de Dalai Lama te ontmoeten.

The Dalai Lama lives in Dharamsala, India.

De Dalai Lama woont in Dharamsala, India.

So I took this picture three days

Ik nam deze foto drie dagen

after she arrived,

nadat ze aangekomen was.

and she had this beat-up pair of tennis shoes on,

Ze droeg een afgedragen paar tennisschoenen,

with her toes sticking out.

waar haar tenen uit staken.

And she crossed in March,

Ze had haar oversteek in maart gemaakt,

and there's a lot of snow at 18,500 feet in March.

en dan is er een hoop sneeuw op 5,5 km hoogte.

This is Paldin.

Dit is Paldin.

Paldin is a 62-year-old monk.

Paldin is een monnik van 62 jaar.

And he spent 33 years in prison.

Hij bracht 33 jaar door in de gevangenis.

His whole monastery was thrown into prison

Zijn complete klooster was gevangen gezet

at the time of the uprising,

ten tijde van de opstand,

when the Dalai Lama had to leave

toen de Dalai Lama Tibet

Tibet.

moest verlaten.

And

En

he was beaten, starved,

hij was geslagen, uitgehongerd,

tortured -- lost all his teeth while in prison.

gemarteld -- verloor al zijn tanden in de gevangenis.

And when I met him, he was a kind gentle old man.

Toen ik hem ontmoette, was hij een vriendelijke, zachte oude man.

And it really impressed me --

Het maakte veel indruk op me --

I met him two weeks after he got out of prison --

ik ontmoette hem twee weken na zijn gevangenschap --

that he went through that experience, and ended up

dat hij door zo'n ervaring heen had gemoeten,

with the demeanor that he had.

en nog zo'n levenshouding had.

So I was in Dharamsala meeting these people,

Dus ik was in Dharamsala om deze mensen te ontmoeten,

and I'd spent about five weeks there,

en ik had er vijf weken doorgebracht,

and I was hearing these similar stories

en soortgelijke verhalen aangehoord

of these refugees that had poured out of Tibet

over de vluchtelingen die Dharamsala overspoeld

into Dharamsala.

hadden vanuit Tibet.

And it just so happened, on the fifth week,

En toevallig, tijdens de vijfde week,

there was a public teaching by the Dalai Lama.

was er een openbare onderwijzing van de Dalai Lama.

And

Ik bekeek

I was watching this crowd of monks and nuns,

deze groep monnikken en nonnen,

many of which I had just interviewed,

van wie ik menigeen net had geïnterviewd,

and heard their stories,

en ik hoorde hun verhalen,

and I watched their faces,

en ik bekeek hun gezichten,

and they gave us a little FM radio,

en ze gaven ons een kleine FM-radio,

and we could listen to the translation of his teachings.

om de vertaling te kunnen beluisteren.

And what he said was:

Wat hij zei was:

treat your enemies as if they were precious jewels,

behandel je vijanden als waren het waardevolle juwelen,

because it's your enemies

want het zijn je vijanden

that build your tolerance and patience

die je tolerantie en geduld opbouwen

on the road to your enlightenment.

op het pad naar verlichting.

That hit me so hard,

Dat raakte me zo enorm,

telling these people that had been through this experience.

om zoiets te vertellen aan mensen die zulke ervaringen hadden.

So, two months later, I went into

Twee maanden later ging ik naar

Tibet, and I started

Tibet, en begon de mensen

interviewing the people there, taking my photographs. That's what I do.

daar te interviewen en mijn foto's te nemen. Dat is wat ik doe.

I interview and do portraits.

Ik interview en maak portretten.

And this is a little girl.

Dit is een klein meisje.

I took her portrait up on top of the Jokhang Temple.

Ik maakte dit portret bovenop de Jokhang Tempel.

And I'd snuck in --

Het is volslagen illegaal

because it's totally illegal to have a picture of the Dalai Lama in Tibet --

om in Tibet een foto van de Dalai Lama te hebben --

it's the quickest way you can get arrested.

het is de snelste manier om gearresteerd te worden.

So I snuck in a bunch of little wallet-sized pictures of the Dalai Lama,

Ik had een aantal kleine fotootjes van de Dalai Lama naar binnen gesmokkeld,

and I would hand them out.

om uit te delen.

And when I gave them to the people,

Wanneer ik ze aan de mensen gaf,

they'd either hold them to their heart,

hielden ze hem of tegen hun hart,

or they'd hold them up to their head and just stay there.

of tegen hun hoofd en bleven zo staan.

And this is --

En dit is --

well, at the time -- I did this 10 years ago --

destijds -- ik deed dit tien jaar terug --

that was 36 years after the Dalai Lama had left.

36 jaar nadat de Dalai Lama was vertrokken.

So

Dus

I was going in, interviewing these people and doing their portraits.

ik ging erheen, interviewde deze mensen en deed hun portret.

This is Jigme and her sister, Sonam.

Dit is Jigme en haar zus Sonam.

And they live up on the Chang Tang, the Tibetan Plateau,

Zij leven hoog op de Chang Tang, het Tibetaanse Plateau,

way in the western part of the country.

ver in het westelijke deel van het land.

This is at 17,000 feet.

Dit is op ruim 5 km hoogte.

And they had just come down from the high pastures,

Zij waren net afgedaald van de hoge weilanden,

at 18,000 feet.

op 5,5 km hoogte.

Same thing: gave her a picture,

Hetzelfde: ik gaf haar een foto,

she held it up to her forehead.

ze hield hem tegen haar voorhoofd.

And I usually hand out Polaroids

En normaliter maak ik Polaroids

when I do these, because I'm setting up lights,

als ik dit doe, want dat helpt met het instellen en controleren,

and checking my lights,

van mijn belichting,

and when I showed her her Polaroid, she screamed and ran into her tent.

en toen ik haar de Polaroid liet zien, gilde ze en rende haar tent in.

This is Tenzin Gyatso;

Dit is Tenzin Gyatso;

he was found to be the Buddha of Compassion at the age of two,

op tweejarige leeftijd was hij ontdekt als Boeddha van Mededogen,

out in a peasant's house,

wonend in een boerenhuishouden,

way out in the middle of nowhere.

ver weg in de wildernis.

At the age of four, he was installed

Op vierjarige leeftijd werd hij geïnstalleerd

as the 14th Dalai Lama.

als de 14de Dalai Lama.

As a teenager, he faced

Als tiener werd hij geconfronteerd

the invasion of his country,

met de invasie van zijn land,

and had to deal with it -- he was the leader of the country.

en moest daarnaar handelen -- hij was de leider van het land.

Eight years later, when they discovered there was a plot

Acht jaar later, toen ze ontdekten

to kill him,

dat men hem wilde vermoorden,

they dressed him up like a beggar

vermomden ze hem als bedelaar

and snuck him out of the country on horseback,

en smokkelden hem op een paard het land uit,

and took the same trip that Tamdin did.

via dezelfde route als Tamdin nam.

And he's never been back to his country since.

Sindsdien is hij nooit terug geweest in zijn land.

And

En

if you think about this man,

dan te bedenken dat deze man

46 years later,

46 jaar later,

still sticking

nog steeds bij

to this non-violent response

geweldloosheid blijft als respons

to a severe political and human rights issue.

op een ernstige politieke- en mensenrechten-kwestie.

And the young people,

De jonge mensen,

young Tibetans, are starting to say, listen, this doesn't work.

jonge Tibetanen, beginnen te zeggen, luister, dit werkt niet.

You know, violence as a political tool

Weet je, geweld als politiek middel

is all the rage right now.

is nu in zwang.

And

En

he still is holding this line.

hij blijft bij zijn punt.

So this is our icon

Dus dit is ons icoon van

to non-violence in our world --

geweldloosheid in onze wereld --

one of our living icons.

één van onze levende iconen.

This is another leader of his people.

Dit is een andere gids van zijn volk.

This is Moi. This is in the Ecuadorian Amazon.

Dit is Moi. Dit is de Ecuadoriaanse Amazone.

And Moi is 35 years old.

Moi is 35 jaar.

And

En

this area of the Ecuadorian Amazon --

in dit gebied van de Ecuadoriaanse Amazone

oil was discovered in 1972.

werd in 1972 olie ontdekt.

And in this period of time -- since that time --

Vanaf dat moment lekte er

as much oil, or twice as much oil

tweemaal zoveel olie

as was spilled in the Exxon Valdez accident,

als lekte in de Exxon Valdez-milieuramp,

was spilled in this little area of the Amazon,

in dit kleine gebied van de Amazone.

and the tribes in this area have constantly had to move.

De plaatselijke stammen moesten constant verhuizen.

And Moi

En Moi

belongs to the Huaorani tribe,

is lid van de Huaorani stam,

and they're known as

die bekendstaan als

very fierce, they're known as "auca."

erg woest, als "auca."

And they've managed to keep out

Het is hen gelukt de seismologen

the seismologists and the oil workers

en oliewerkers met speren

with spears and blowguns.

en blaaspijpen buiten te houden.

And we spent --

Wij brachten --

I was with a team --

ik was met een team --

two weeks with these guys out in the jungle

twee weken met deze lui door in de jungle

watching them hunt.

om ze te zien jagen.

This was on a monkey hunt,

Dit was een jacht op apen,

hunting with curare-tipped darts.

met in curare-gif gedoopte pijlen.

And the knowledge that these people have

De kennis die deze mensen van hun natuurlijke omgeving

about the natural environment is incredible.

hebben is ongelooflijk.

They could hear things, smell things, see things I couldn't see.

Ze hoorden, roken en zagen dingen die ik niet kon zien.

And I couldn't even see the monkeys

Ik zag de apen niet eens

that they were

die zij te grazen namen

getting with these darts.

met hun pijlen.

This is Yadira,

Dit is Yadira,

and Yadira is

en Yadira is

five years old. She's in a

vijf jaar oud. Ze behoort tot

tribe that's neighboring the Huaorani.

een naburige stam.

And her tribe has had to move

Haar stam moest in de afgelopen tien jaar

three times in the last 10 years because of the oil spills.

driemaal verhuizen vanwege de olielekkages.

And we never hear about that. And the latest

En daar horen wij nooit over. De laatste misdaad

infraction against these people is,

tegen deze mensen is,

as part of Plan Colombia,

als onderdeel van Plan Colombia,

we're spraying Paraquat or Round Up, whatever it is --

dat we Paraquat of Round Up, wat dan ook, spuiten.

we're defoliating thousands of acres

Daarmee ontbladeren we duizenden hectares

of the Ecuadorian Amazon

Ecuadoriaans Amazonewoud

in our war on drugs.

in onze oorlog tegen drugs.

And these people are the people who take the brunt of it.

En deze mensen zijn daar de dupe van.

This is Mengatoue.

Dit is Mengatoue.

He's the shaman of the Huaorani,

Hij is de sjamaan van de Huaorani,

and

en hij zei tegen ons:

he said to us, you know, I'm an older man now;

"Ik ben een oudere man nu;

I'm getting tired, you know; I'm tired

ik word moe; ik ben het beu om

of spearing these oil workers.

oliewerkers te bevechten.

I wish they would just go away.

Ik wou dat ze gewoon weg gingen."

And I was -- I usually travel alone

Normaal reis ik alleen als ik

when I do my work, but I did this --

werk, maar hier presenteerde ik

I hosted a program for Discovery,

een programma voor Discovery,

and when I went down with the team,

en toen ik erheen ging met het team

I was quite concerned about

maakte ik me zorgen dat ik

going in with a whole bunch of people, especially into the Huaorani,

met een groep mensen diep de jungle in ging,

deep into the Huaorani tribe.

met name naar de Huaorani stam.

And

En

as it turned out, these guys really

wat bleek, die gasten leerden me

taught me a thing or two about blending in

het een en ander over mengen met de

with the locals.

lokale bevolking.

(Laughter)

(Gelach)

One of the things I did

Een van de dingen die ik deed

just before 9/11 --

net voor 11 september --

August of 2001 --

augustus 2001 --

I took my son, Dax,

nam ik mijn zoon Dax,

who was 16 at the time,

die destijds 16 was,

and I took him to Pakistan.

mee naar Pakistan.

Because at first I wanted --

Want ik wilde hem --

you know, I've taken him on a couple of trips,

ik heb hem op meerdere trips meegenomen --

but I wanted him to see

mensen laten zien die leven van

people that live on a dollar a day or less.

een dollar of minder per dag.

I wanted him to get an experience

Ik wilde hem de Islamitische wereld

in the Islamic world

laten ervaren en ik wilde

and I also wanted him to --

ook dat hij --

I was going there to work with a group,

ik ging daarheen om met een groep te werken

do a story on a group called the Kalash,

aan een verhaal over de Kalash,

that are a group of animists, 3,000 animists,

een groep van 3.000 animisten

that live -- very small area --

die in een minuscuul gebied wonen,

surrounded by Islam -- there's 3,000

omringd door de Islam -- er zijn 3.000

of these Kalash left; they're incredible people.

Kalash over; ongelooflijke mensen...

So it was a great experience for him. He stayed up all night with them,

Het was een geweldige ervaring voor hem. Hij bleef 's nachts met ze op,

drumming and dancing.

drummend en dansend.

And he brought a soccer ball,

Hij bracht een voetbal mee,

and we had soccer every night in this little village.

en we voetbalden elke avond in dit kleine dorp.

And then we went up

En hij maakte een klim

and met their shaman.

om hun sjamaan te ontmoeten.

By the way, Mengatoue was the shaman

Mengatoue was trouwens ook

of his tribe as well.

de sjamaan van zijn stam.

And this is John Doolikahn,

Dit is John Doolikahn,

who's the shaman of the Kalash.

de sjamaan van de Kalash.

And he's up in the mountains,

Hij leeft hoog in de bergen,

right on the border with Afghanistan.

op de grens met Afghanistan.

In fact, on that other side is the area, Tora Bora,

Aan de andere kant van de grens ligt Tora Bora,

the area where

het gebied waar Osama Bin Laden

Osama bin Laden's supposed to be. This is the tribal area.

zou moeten zijn. Dit is tribaal gebied.

And we watched

En wij observeerden

and stayed with

en verbleven met

John Doolikahn.

John Doolikahn.

And the shaman -- I did a whole series on shamanism,

En de sjamaan -- ik heb een serie over sjamanisme gedaan,

which is

wat een

an interesting phenomenon.

interessant fenomeen is.

But around the world,

Over de gehele wereld,

they go into trance in different ways,

komen zij op verschillende manier in trance,

and in Pakistan,

en in Pakistan,

the way they do it is they burn juniper leaves

doen ze dat door jeneverbesbladeren te verbranden,

and they sacrifice an animal,

en een dier te offeren,

pour the blood of the animal on the leaves

waarvan zij het bloed op de bladeren gieten,

and then inhale the smoke.

en de rook die ontstaat te inhaleren.

And they're all praying

En ze bidden allemaal

to the mountain gods

naar de berggoden

as they go into trance.

terwijl ze in trance raken.

You know,

Kinderen laten wennen

getting kids used to different realities,

aan verschillende werkelijkheden, is volgens mij

I think, is so important. What Dan Dennett said the other day --

zo belangrijk. Wat Dan Dennett zei --

having a curriculum where they study different religions,

een lespakket waarbinnen ze verschillende religies bestuderen

just to make a mental flexibility,

geeft ze een mentale flexibiliteit

give them a mental flexibility

in hun benadering van

in different belief systems --

verschillende geloofssystemen --

I think this is so necessary in our world today

dit is zo noodzakelijk in onze hedendaagse wereld,

as you see these clash of beliefs taking place.

met alle geloofsconflicten de je ziet.

And all the security issues they cause us.

En alle veiligheidsproblemen die zij ons berokkenen.

So, one thing we did five years ago:

Dus, vijf jaar geleden deden we dit:

we started a program that links kids

we begonnen een programma dat kinderen uit

in indigenous communities with kids in the United States.

inheemse samenlevingen verbindt met kinderen uit de VS.

So we first hooked up

Als eerste verbonden we een plek op

a spot in the Navajo Nation with a classroom in Seattle.

Navajo-grondgebied met een klaslokaal in Seattle.

We now have 15 sites.

Intussen hebben we 15 locaties.

We have one in Kathmandu, Nepal;

We hebben er één in Kathmandu, Nepal;

Dharamsala, India; Takaungu, Kenya --

Dharamsala, India; Takaungu, Kenia --

Takaungu is one-third Christian, one-third Muslim

Takaungu is voor één derde Christelijke, één derde Islamitisch,

and one-third animist, the community is --

en één derde animistisch --

Ollantaytambo, Peru,

Ollantaytambo, Peru,

and Arctic Village, Alaska.

en Arctic Village, Alaska.

This is Daniel; he's one of our students

Dit is Daniel; hij is één van onze studenten

in Arctic Village, Alaska.

in Arctic Village, Alaska.

He lives in this log cabin --

Hij woont in deze blokhut --

no running water, no heat other than --

geen kraanwater, geen verwarming --

no windows

geen ramen

and high-speed Internet connection.

en een supersnelle internetverbinding.

And this is --

En dit is --

I see this rolling out all over --

Ik zie hoe het zich verspreidt --

this is our site in Ollantaytambo, Peru, four years ago,

dit is onze locatie in Ollantaytambo, Peru, vier jaar geleden,

where they first saw their first computers;

waar ze voor het eerst computers zagen;

now they have computers in their classrooms.

nu hebben ze computers in hun klaslokalen.

And the way we've done this --

En hoe we dit gedaan hebben --

we teach digital storytelling to these kids.

we leren de kinderen digitaal verhalen vertellen.

And we have them tell stories about issues in their community

We laten ze over problemen in hun gemeenschap vertellen

in their community that they care about.

hun gemeenschap waar ze om geven.

And this is in Peru, where the kids told the story

Dit is in Peru, waar de kinderen het verhaal vertelden

about a river that they cleaned up.

over een rivier die ze schoongemaakt hadden.

And the way we do it is, we do it in workshops,

We doen het in de vorm van workshops,

and we bring people who want to learn

en we brengen mensen die willen leren

digital workflow and storytelling,

om digitaal te werken en verhalen te vertellen,

and have them

en laten ze

work with the kids.

met de kinderen werken.

And just this last year we've taken a group of teenagers in,

Verleden jaar brachten we een groep tieners daarheen,

and this has worked the best.

en dit werkte het beste.

So our dream is to bring teenagers together,

Dus onze droom is tieners samen te brengen,

so they'll have a community service experience

voor een dienst aan de gemeenschap

as well as a cross-cultural experience,

en ervaring met verschillende culturen,

as they teach kids in these areas

terwijl ze de kinderen in deze gebieden lesgeven

and help them build their communication infrastructure.

en een communicatie-infrastructuur helpen opbouwen.

This is teaching Photoshop

Dit is Photoshop-les in

in the Tibetan children's village in Dharamsala.

het Tibetaanse kinderdorp in Dharamsala.

We have the website, where the kids all get their homepage.

We hebben een website, waar de kinderen allemaal hun homepage krijgen.

This is all their movies. We've got about 60 movies

Dit zijn hun films. We hebben ongeveer 60 films

that these kids have made,

van deze kinderen,

and they're quite incredible.

en ze zijn echt ongelooflijk.

The one I want to show you --

Die welke ik wilde laten zien --

after we get them to make the movies,

nadat we ze films hebben laten maken,

we have a night where we show the movies to the community.

hebben we een avond waarop we films aan de gemeenschap tonen.

And this is in Takaungu --

Dit is Takaungu --

we've got a generator and a digital projector,

we hebben een aggegraat en een beamer,

and we're projecting it up against a barn,

en we projecteren tegen een schuur,

and showing one of the movies that they made.

en tonen ze films die zij gemaakt hebben.

And if you get a chance, you can go to our website, and you'll see

Als je de kans hebt, ga naar onze website, dan zie je

the incredible work these kids do.

het ongelooflijke werk van de kinderen.

The other thing:

Nog iets:

I wanted to give indigenous people a voice.

ik wilde de inheemse mensen een stem geven.

That was one of the big motivating factors.

Dat was een grote motivatie.

But the other motivating factor is

Maar een andere reden is

the insular nature of our country.

de bekrompenheid van ons land.

National Geographic just did a Roper Study

National Geographic deed een Roper-onderzoek

of 18 to 26 year olds

bij 18- tot 26-jarigen

in our country

in ons land en in negen

and in nine other industrialized countries.

andere geïndustrialiseerde landen.

It was a two million dollar study.

Het was een onderzoek van twee miljoen dollar.

United States came in second to last

De Verenigde Staten waren één na laatste

in geographic knowledge.

in geografische kennis.

70 percent of the kids couldn't find

70 procent van de kinderen wisten

Afghanistan or Iraq on a map;

Afghanistan of Irak niet te vinden op een kaart;

60 percent couldn't find India;

60 procent vond India niet;

30 percent couldn't find the Pacific Ocean.

30 procent vond de Stille Oceaan niet.

And this is a study

Dit is een onderzoek

that was just done a couple of years ago.

van slechts enkele jaren geleden.

So what I'd like to show you now,

Wat ik nu wil laten zien,

in the couple of minutes I have left,

tijdens de resterende minuten,

is a film that a student made in Guatemala.

is een film van een student in Guatemala.

We just had a workshop in Guatemala.

We deden recent een workshop in Guatemala.

A week before we got to the workshop,

Een week daarvoor was er een

a massive landslide, caused by Hurricane Stan,

enorme aardverschuiving, veroorzaakt door de orkaan Stan,

last October, came in and buried

afgelopen oktober, die 600 mensen levend

600 people alive in their village.

in hun dorp begroef.

And this kid lived in the village --

Deze jongen woonde in dat dorp --

he wasn't there at the time --

hij was weg ten tijde van de ramp --

and this is the little movie he put together about that.

en dit is het filmpje dat hij daarover maakte.

And he hadn't seen a computer before

Hij had nog nooit een computer gezien.

we did this movie. We taught him Photoshop and --

We leerden hem Photoshop en --

yeah, we can play it.

ja, zet maar aan.

This is an old Mayan funeral chant

Dit is een oud begrafenislied van de Maya's

that he got from his grandfather.

dat hij van zijn opa kreeg.

Thank you very much.

Hartstikke bedankt.

(Applause)

(Applaus)